Ísafold - 18.11.1903, Qupperneq 3

283
hár, skúfar á húfum, löngu ermarnar,
flaksandi bönd og beltisendar, fjaður*
skúfar og aðrir skúfar á einkennis-
fötum, úrfestar, eyrnahringar, arm-
bönd, bjöllur, orður og annað dingl-
umdangl, sem menn hengja utan á
sig. Ósjálfrátt finst manni eins og
maður gengi sjálfur í bylgjum með
öllu þessu dóti, og þegar
>laðast faldur líkt og alda
ljúft að fótum ungrar snótar«,
þá vaggast sál hennar sjálfrar á þess-
um þýðu öldum.
Loks má benda á, að fötin veita
oss mismunandi aðkenningu, alt eftir
því, úr hvaða efni þau eru, og hve fast
þau liggja um líkamann. Stúlkunum
finBt eflaust þær verði eitthvað styrk-
ari og fjaðurmagnaðri, þegar þær eru
í lífstykki, en þegar þær eru án þess;
þær eigna sér ósjálfrátt eiginleika stál-
fjaðranna eða tálknanna, sem lykja
um líkama þeirra.
fannig hljóðar í stuttu máli skýr-
ing þýzba heimspekingsins á því, að
mannkynið hefir fundið upp og notað
ýmsa búninga og skraut, er í fljótu
bragði virðist einkar fáránlegt.
Og þegar þess er gætt, að hugar-
stefnur, siðir, lifnaðarhættir hverrar
aldar, hvers timabils, koma einnig
fram í klæðaburðinum, þá verða hinar
ýmsu breytingar tízkunnar skiljanlegri.
Menn skifta um tízbu eins og þeir
skifta um skap, og eins og »oft kemur
grátur á eftir skellihlátur«, þannig
mætast öfgarnar ítízkunni. Eftirkrín-
ólínuna kemur þröngur kjóll.
Mennirnir eru nú einu sinni svo
gerðir, að ekkert er þeim eins hvim-
leitt og tilbreytingarleysið. f>að er ný-
ungin, tilbreytnin, sem heldur mönn-
um vakandi, annars sofna þeir. f>að
er yndi að umskiftunum út af fyrir
sig. Varla er til svo fagurt lag, að
maður verði ekki dauðleiður á því, ef
það er sungið dag út og dag inn, hvar
sem maður kemur. Tilbreytnin er því
nauðsynleg. f>egar menn hafa setið
lengi bognir, verða þeir að standa upp
og rétta úr sér; það er hvfld í um-
skiftunum.
011 ný tízka fullnægir því einni af
mannsins dýpstu þörfum, b r e y t i-
þ ö r f i u n i, og að svo miklu leyti er
hún eðlileg og rcttmæt, hún er álíka
nauðsynleg eins og sáningaskifti fyrir
frjósemi jarðarinnar. En hreyfiöfl
klæðatízkunnar eru mörg, og erfitt að
liða þau í sundur. Eitt hið sterkasta
er löngun einstakra manna og ein-
stakra stétta til að sýna yfirburði sína
yfir aðra menn og stéttir, auðkenna
eig frá þeim, er neðar standa í mann
félagsstiganum. f>etta verður auðveld-
ast með því að klæða sig öðru vísi en
«sá sauðsvartú, því «fötin skapa mann-
inn», og »svo er hver kvaddur, sem
hann er klæddur*. En undir eins og
þeir, sem standa á næstu tröppu fyrir
ofan, hafa brevtt eitthvað til, hermir
næsta trappa fyrir neðan það eftir, og
þannig koll af kolli, og þá verða hin-
ir að finna upp á nýju. Auðvitað get-
ur breytingin haldið áfram í sömu
átt, unz hún kemst út i öfgar og verð-
ur því að snúa við. Einhver byrjar
t. d. á því að bera langt hár. Og nú
keppast menn við að vera sera hár-
prúðastir. Býður enginn betur? Jú,
parruk, og nú heldur kapphlaupið á-
fram þangað til parrukin eru orðin
svo stór, að þau gleypa menn með
húð og hárí. f>á rennur upp snoð-
klipt öld. petta kapphlaup hinna ein-
stöku stétta er þá óróinn í tízkunni,
en það, sem veldur útbreiðslu tízkunn-
ar, er löngun manna til að líkjast þeim,
sem taldir eru »fínni« og fremri en
maður sjálfur, og óbeit sú, er flestum
er ósjálfráð, á því að vera öðru vísi en
þeir, sem í kringum þá eru.
Tízkan hefir verið til á öllum öld-
um, sem sögur fara af, þó í mismun-
andi mæli hafi verið og á öllum öld-
um hefir verið barist gegn henni. Lesi
menn t. d. hugvekjuna, sem dætur
Zíonar fá hjá spámanninum Jesajasi,
3. kap. Sum tízka hefirverið bann-
færð að páfanum; það hafa verið gef-
in út lög og tilskipanir gegn tízk-
unni, prédikað móti henni á stólnum,
en hún hefir sjálf komist upp í stól-
inn og tekið utan um hálsinn áprest-
unum; prestakragarnir eru ekkert aun-
að en leifar gamaflar tízku, er guðs-
mennirnir sjáltii giæptust á. Engin
ráð hafa dugað gegn tízkunni, því
hún á sór rætur djúpt í manneðlinu.
Ef til vill detta einhverjum í hug
blessaðir þjóðbúuingarnir, ekki
sé þeir þó háðir dutlungum tízkunnar.
En þegar betur er að gáð, kemur það
upp iir kafinu, að þjóðbúningarnir eru
sjálfir steingerð tízka liðinna alda,
tízka, sem hefir dagað uppi hjá al-
þýðunni og tekið nokkrum smábreyt-
ingum, er loftslag og lifnaðarhættir
heimtuðu. Auk þess veldur tízkan
stöðugt ýmsum smábreytingum á þjóð-
búniugunum, eins og sjá má t. d. á
peysuermunum íslenzku.
f>að sem einkennir tízkuna nú á
tímum, í mótsetningu við fyrri aldir,,
er einkum þrent:
1. Nær tízkan yfir ótölulegan grúa
af hlutum, og því ónauðsynlegri sem
hluturinn er, því meir er hann háður
tízkunni.
2. Nær tízkan til allra jafnt. Sér-
hver breyting breiðist óðfluga út um
allan hinn síðaða heim.
3. Breytist tízkan ótrúlega fljótt.
Nú kemur það að sögn ósjaldan fyrir,
að kvenklæðatízka breytist 4—-5 sinn-
um á einni árstíð. f>etta verður yfir
höfuð skiljanlegt, þegar þess er gætt,
hvernig allar fjarlægðir nú á tímum
hverfa fyrir töfrum gufu- og rafur-
magns, og þegar íhugað er, hvernig
tízkan er háð og hefir áhrif á i ð n a ð
og verzlun nútimans.
Eg get hér ekki fjölyrt um, hvernig
tízkan verður fyrst til. f>að er al-
kunnugt, að hún kemur einkum frá
París, að minsta kosti að því er kven-
föt snertir. f>ar eru heimsfrægir
skraddarar, er sbapa það snið, sem
hinn siðaði heimur fær næstu mánuð-
ina á eftir. Tízbu fataefnisins mynda
klæðaverksmiðjurnar, er hafa í þjón-
ustu sinni fjölda manna, er ekkert
gera annað en búa til nýjar fyrir-
myndir, sem ætla má að helzt falli í
smekk manna. Verksmiðjurnar senda
svo þessi sýnishorn til stórskraddar-
anna, þeir velja það, sem bezt á við
sniðið.
Nú býr hver siun búninginn til,
eftir því sem líklegast er að muni
falla í smekkinn. Tilhaldsrófur borg-
arinnar ríða svo á vaðið, sýna sig í
þessum fötum í leikhúsinu, við veð-
reiðar eða annarstaðar, þar sem hærri
stéttirnar koma saman. Stundum
koma frægar leikkonur fyrst með bún-
inginn. f>að sem bezt fellur í geð,
verður svo ofan á. Tízkan er mynd-
uð og berst á vængjum tízkublaða,
dagblaða og sniðfyrirmynda út um
víða veröld. í París eru verzlanir,
er að eins selja fyrirmyndir.
Nú er að líta á, hvernig stendur á
hinum þremur atriðum, sem eg sagði
að einkendu tízku nútímans.
Að hún nær yfir fleiri og
f 1 e i r i h I u t i, kemur bæði af því,
að fleiri og fleiri tegundir hluta eru
búnar til í heiminum, og hins vegar
gerir nýbreytnin út af fyrir sig hlut-
ina útgengilegri.
Aðhún útbreiðist svo fljótt,
kemur fyrst og fremst af því, hve all-
ar samgöngur, andlegar og líkamlegar,
eru greiðar og fjörugar, og hins vegar
er það lífsskilyrði verzlana og verk-
smiðja, að tolla í tízkunni; að öðrum
kosti missa þær skiftavini sína.
Að tízkan breytist svo fljótt,
kemur sumpart af því, að það er hægra
að breyta, en að breyta til batnaðar,
en nýungin er, eins og áður var tekið
fram, aðlaðandi út af fyrir sig. Auk
þess heimtar iðnaðurinn að ekki
sé alt af notað sama efDÍð. Ef t. d.
það yrði tízka, að nota ekkert silki,
færu allar silkiverksmiðjur og silkisal-
ar á höfuðið. Enn fremur er þess að
gæta, að undir eins og t. d. ný gerð
á fataefni er uppfuDdin, ný vörutegund
komin á gang, þá er óðar búið að
framleiða aðra, sem lítur alveg eins
út, en er helmingi eða tveim þriðju
ódýrari, svo allir geta eignast hana.
Auk þess er það algengur leikur, að
undir eins og heldri stéttirnar hafa
fengið sér einhver fataefni eða annað,
sem tízkan nær til, þá kaupa hinar
stóru sölubúðir vöruna hrönnum sam-
an hjá verksmiðjunum og selja hana
aftur fyrir innkaupsverð. En þegar
a 11 i r hafa fengið sér þessi klæði,
getur enginn heiðarlegur maður borið
þau lengur.
Hér verð eg að láta staðar numið.
Eg hefi reynt að skýra hvað tízkan er
og hver eru hreyfiöfl hennar. Eg
minti i upphafi á leikinn: »Láttu það
ganga«, og eg endurtek það: Allar
öldur mannlífsins eiga upptök sín hjá
einstökum mönnumeðaflokkum manna,
er fyrst hafa vakið hreyfinguna og
gefið henni stefnu. f>að sem gerir
lífið auðugt, fjölbreytt, eru nýuugarn-
ar, sem koma frá einstaklinguuum,
það sem einhverfir það, gerir hvern
öðrum líkan, er hermihvöt mannsins,
tilhneigingin til að laga sig eftir öðr-
um. Oldur tíðarandans og tízkunnar
drepa á hvers manns dyr og allar
segja þær hið sama: Láttu það ganga!
Og flestir láta það, sem til þeirra
bemur, ganga óbreytt eða fært hænu
feti lengra íöfga áttina. En um leið
hafa þeir uppkveðið dóm yfir sjálfum
sér. |>eir hafa valið sér fyrirmynd,
og breytt eftir henni. Og segðu mér
hver er þín fyrirmynd, eg skal þá
segja þér hver þú ert.
Meiðyrðamál
síra Helga Arnasonar í Ólafsvík gegn
Lárusi sýslumanni Bjaruasyni átti að
taka fyrir 7. þ. m.
Amtið hafði skipað setudómara í mál-
inu syslumanninn í Barðarstrandars/slu,
Halldór Bjarnason, en af því að Skál-
holt varð á eftir áætlun, komst hann
eigi í Stykkishólm fyr en 11. þ. m.,
og verðtir því að líkindum réttarstefn-
an ónyt.
Tæplega hefði þetta komið fyrir, ef
skipaður hefði verið setudómari í mál-
inu sýslumaðurinn í Mýra- og Borgar-
fjarðarsýslu, sem á miklu skemra til
St.hólms og ekki er bundinn við sjóvegs-
ferðir.
Heytótt brann og fjós
í Hvammi f Laxárdal, hjá síra Birni
L. Blöndal, 19. f. m. Hafði kviknað í
heytóttinni og eldurinu læst sig úr
henni í fjósið, er bún var áföst við.
Nautgripir voru 6 í fjósinu, og voru
þeir allir kafnaðir um morguniun, er
fólk kom á fætur, með því að eldurinn
hafði kviknað seinni part nætur. Misti
prestur þar nautgripi sína alla, og um
140 hesta af töðu; af henni varð að
eins bjargað nál. 20 nestum.
Mælt er að sóknarmenn síra Björns
hafi brugðist drengilega við að bæta
honum þetta mikla tjón, enda er hann
mjög vel látinn í prestakalli sínu sem
annarsstaðar; hann hefir jafnan vcrið
hvers manns hugljúfi, eins og hann á
ætt til.
Þilskipasala.
Seld voru hér 16. þ. m. á uppboði
2 þilskip tilheyrandi þrotabúi Helga
kaupm. Helgasonar, Helga 75smálest-
ir að stærð og Guðrún 22 smálestir.
í Helgu voru boðnar 1600 kr. og með
samkomulagi fekst 700 kr. boð í Guð-
rúnu, henDÍ varð þokað upp íþað, af
því að á henni hvíldu lánseftirstöðvar,
rúmar 700 kr., til landssjóðs. Helga
var veðsett með 1. veðrétti fyrir 4000
kr. og auk þess hafði maður einn í
Kaupmannahöfn tryggingu í skipinu
fyrir 11,000 kr. skuld.
Að ekki fengust hærri boð í skip
þessi virðist bera vott um, að annað-
hvort séu skipin í miður góðu standi,
ekki eldri en þau eru, eða að þilskipa-
eignin þykir ekki svo girnileg, sem
raargir mundu ætla, með því verði,
sem nú er á fiski.
Ríkisstjórnarafmælið.
Svo fór, sem ísafold grunaði, að lít-
ið var um dýrðir hér í höfuðstaðnum
15. þ. m., á 40 ára ríkisstjórnarafmæli
konungs vors. Elaggað var að vísu
víðast hvar, þó seint væri nokkuð
sumstaðar, en þar við var látið sitja,
að því undanteknu, að konsúll D.
Thomsen hafði skreytt með talsverðu
af smáveifum milli allra flaggstanganna
hjá sér um daginn, en þær eru eigi
færri en 4, og kveikt á allmörgum
luktum utan á húsi sínu um kveldið,
þeim megin, er veit út að Lækjar-
torgi. |>á hafði og bankastjórinn
kveikt á nokkrum kertum í gluggum
bankahússins og heima hjá sér, auk
nokkurs skrauts í bankagluggunum.
Og að síðustu hafði Gunnar kaupm.
Einarsson lýst upp glugga í húsi sínu
út að Kirkjustræti, en þar með er líka
alt upp talið, er átti að gera daginn
hátfðlegan og má það að vísu heita
góðra gjalda vert hvað þessa 3 menn
snertir, en sannarlega hefði mátt ætl-
ast til einhvers frekara, t. d. af yfir-
völdum og bæjarstjórn.
Auðvitað kemur þetta ekki af því,
að höfuðstaðarbúar séu eigi jafn kon-
unghollir og þeir hafa jafnan verið.
það stafar blátt áfram af íslsnzkri
deyfð og samtakaleysi, er sumir vilja
setja í samband við hin væntanlegu
stjórnarskifti.
Sjúlfsmorð.
Maður fanst i morgun dauður inni
á »Batteríi«; hafði skotið sig. Hann
hét Valdimar Finusson (fyr kaup-
manns), skósmiður hér í bænum, og
ætla menn að bann hafi stytt sér
aldur í örvænting út af heilsuleysi
(tæringu).
>Kong Iiige«
fór héðan áleiðis til Khafnar að
kvöidi 16. þ. mán. Atti að koma við
á leiðinni í Kristjánssandi í Noregi.
Farþegar með honum voru: alþm.
Björn Kristjánsson og Jón sonur hans,
Gustav O. Abrabamsen verzlunarer-
indreki, Daníel G. Thorsteinsson
verzlunarmaður, Guðm. Oddgeirsson
verzlunarmaður af Eyrarbakka, Magnús
þórarinsson, kaupm. í Stykkishólmi, J.
Jensen danskur maður, er unnið hefir
að piægingu fyrir Búnaðarfélagið o. fl.
Skálholt
fór héðan alfarið sama kvöld og
sömu leið. Með því fór frú Bagnheið-
ur Magnússon til Khafnar.
Alþingistíðindin.
Af þeim er nú lokið prentun á um-
ræðunum í neðri deild (B-deildinni),
og er þá aðeins nokkuð af A-deildinni
(umræðum í efri deild og samein. þingi)