Ísafold - 02.01.1904, Blaðsíða 2

2
f .s:..:--
— »Fari eg þá norður og niður« hefði
mátt nægja.
Kristján þ>orgríra88on leik-
ur ölgerðarmanninn mætavel. Bezt
tekst honum er hann leggur í Tjælde
og er að skamma hann með gráthljóð-
ið í kverkunum og votta frúnni lotn-
ingu sína; þó er hann helzt til stór-
skorinn og ýkir of mjög sumstaðar,
einkum í síðasta þætti, þar sem hann
afskræmir karlinn. Bitt af þeim
skerjum, sem leikendum hættir viðað
stranda á, er að gera sig um of skrípa-
lega.
Önnur hlutverk eru smá í leiknum
og kveður ekki að neinum þeirra.
Prestinn, sem er allskoplegur, leikur
f>orv. forvarðsson prentari
mikið vel. Aftur á móti er H e 1 g i
H e 1 g a s o n, sem leikur Lind konsúl,
ekki laus við að vera tilgerðarlegur í
málrómnum, talar með einhverjum út-
lenzkublæ.
Of lengi stóð á leiksviðsbreytingum,
enda var leikurinn eigi úti fyr en
rúmri hálfri stundu eftir miðnætti. —
Lítil unun er að leika fyrir fólk í
Reykjavík, meðan skilningur sumra er
svo lítill, að þeir hlæja þar sem hverj-
um manni, með óspiltan smekk og
viðkvæma tilfinning, hlýtur að vökna
um augun. — Vel hefðu áhorfend-
urnir mátt láta sér sæma að kalla
leikendurna fram að leikslokum, þvf
að yfirleitt fór leikurinn sæmilega úr
hendi, og Leikfélagið á þakkfr skyld-
ar fyrir að sýna svo ágætt leikrit: Br
vonandi að slíkt bæti smátt og smátt
smekk manna fyrir fögrum skáldrit-
um, enda er engin vanþörf á því.
x+y.
Svívirðiflg Norðurálfunnar.
[Grein þeasi er eftir danskan prest, H. Marten-
sen-Laraen. Eom hún fyrst út í timariti hansf
»Kirken og Hjemmet«, en er tekin hér eftir
dagblaðinu »Vort Land«. Sira Martensen-Lar-
sen er ungur maður.en þó einn hinna atkyœóa-
mestu presta 1 Danmörku, mikill atgeryis og
gáfumaður, eins og hann á ætt til; hann er
dóttursonur Martenseus biskups, en sonur
Florian Larsens, dóxnara í hæstarétti}.
»Sá, sem ebki hefir sverð,
skal selja yfirhöfn sína
og kaupa það«.
(Lúk. 22, 36.)
Eg veit ekki hvernig öðrum kristn*
um mönnum er innanbrjósts um þess-
ar mundir, en það veit eg, að stund-
um ætla eg sjálfur að hníga niður,
þegar eg hugsa um þær skelfingar, er
fram fara innan kristninnar á Balk
anskaganum; en stundum fyllist eg
líka logandi gremju yfir sjónleik þeim,
sem stjórnvitringar Norðurálfunnar og
leiðtogar meðal þjóðhöfðingja hennar
eru að leika um þessar mundir.
í gærkveldi, þegar eg var að semja
ræðuna mína, las eg enn af nýju eina
af þessum voðafréttum, sem nú eru
orðnar daglegt brauð: 3000 kristinna
manna brytjaðir niður í þorpi einu í
Makedóníu.
Getur þú, lesari góður, gert þér í
hugarlund, hvílíkar skelfingar felast í
þessu, þegar Tyrkinn segir fyrir verk-
um. Fyrst eru konurnar svívirtar,
síðan myrtar. Fyrst eru mennirnir
kvaldir, síðan brytjaðir niður. Börn-
in eru rekin í gegn. Tungurnar eru
slitnar úr fólkinu, augun stungin út,
holdið rist af iíkamanum í pundum.
Svona eru aðfarirnar — hræðilegar,
voðalegar. En er unt að stemma
stigu fyrir þessu? Getur nokkur krist-
inn keisari þolað að hugsa um þetta?
Hlýtur ekki allar stórhöfðingjafrúr
innan kristninnar að dreyma um þetta
á hverri nóttu? Hljóta ekki stórveld-
in að skerast í leikinn? Já, þannig
hugsum vér smælingjarnir. En stór-
mennin hugsa á annan veg, Jú, þeir
mæla fögrum orðum, ekki vantar það;
en að hverju liði kemur það? »Orð,
orð, eintóm orð !«
Rétt áður en eg fekk hina fyr um
getnu voðafrétt, hafði eg lesið um,
hvernig tvö af stórmennUm heimsins
— tveir .keisarar — drukku hvor öðr-
um til og fóru fögrum orðum um hið
mikla friðarstarf, er þeir hefðu hafið
Balkanþjóðunum til góðs.
Friðarstarf — já, í sannleika ein-
kennilegt friðarstarf. Á maður að
hlæja kuldahlátri örvæntingarinnar að
þessum orðum eða fella örvæntingar-
innar tár yfir þeim? Hið mikla frið-
arstarf! Já, vér þekkjum þessi frið-
arstörf, sem stórveldi Norðurálfunnar
hafa unnið gagnvart kristnum mönn-
um austur í löndum. Vér þekkjum
þau nægilega frá Armeníu.
1878 lofuðu stórveldi Norðurálfunn-
ar, í sambandi við soldán, Armeníu
endurbótum. 61. gr. í Berlínarsamn-
ingnum er á þessa leið: »Tyrkjastjórn
skuldbindur síg til að koma tafarlaust
á nauðsynlegum umbótum í fylkjum
þeim, sem Armeningar byggja, og sjá
um að Armeningar séu óhultir fyrir
Tscherkessum og Kúrdum. Skal hún
með ákveðnum millibilum skýra stór-
veldunum frá, hvað gert er í þessa
átt, enda vaka þau yfir, að efndir
verði á þessu«. — »Orð, orð, eintóm
orð!« það er þessi grein, sem ógæfa
Armeninga er að kenna. Soldán og
ráðgjafar hans reiddust afskiftum Norð-
urálfunnar og ákváðu að uppræta Ar-
meninga. Og þeir framkvæmdu það,
sem þeir höfðu ákveðið. Og hin
kristna Norðurálfa, með alla stjórn-
vitringana og stórveldin, hreyfði hvorki
hönd né fót! Svívirðing á svívirðing
ofan !
Og hvernig er nú ástandið í Ar-
meníu, 25 árum eftir að Norðurálfan
hefir heitið umbótum að minsta kosti
eins hátíðlega og einvaldarnir hafa
talað um friðarstarf sitt? Eg þekki
engin orð, er betur fái lýst því, en
þessi orð ritningarinnar: »f>ín vegna
erum vér daglega deyddir, vér erum
álitnir sem skurðarfé«. Sálm. 44, 22.
Heyrið, hvað ferðamaður einn segir!
*f>egar við áðum um hádegisbilið í
dag, sáum við þá hræðilegustu sjón,
sém við nokkru siuni höfum séð.
Fyrir tveimur árum réðust Kúrdar á
borgina, og höfðu þeir þá heitstrengt
að nauðga öllum konum og stúlku-
börnum, 5 ára(!) og þaðan af eldri, og
drepa alla fullorðna karlmenn. f>ar
var varla heldur annað að sjá en
gamalmenni, konur og börn, alt svo
hörmulega á sig komið, að hvern
mann hlaut að taka það sárt. Fólkið
var svo sljótt og örvæntingarfult, að
það spurði okkur ekki einu sinni
hvaðan við kæmum og hvert við ætl-
uðum að fara!« (Rohrbach: Vom
Kaukasus zum Mittelmeer. 1903.
74. bls.).
|>etta er þjóðin, sem Norðurálfan
hefir heitið umbótum og sem stendur
undir vernd hinna kristnu keisara!
Heyrið enn fremur hvað sami mað-
urinn segir um annað þorp:
•Eftir fjögra tíma reið áðum við hjá
armenískum bæ, er einnig hafði rænt-
ur verið, en bar þó þess menjar, að
þar hefði áður verið velsæld mikil.
Hér var það kynlegt, hve ant hinir
tyrknesku fylgdarmenn okkar létu sér
um, að við næðum ekki tali manna.
Nýlega höfðu sem sé tyrknesku yfir-
völdin kúgað þá til að lýsa yfir því,
að þeim liði vel og að þeir væru alls
kostar ánægðir með kjör sín..........
Eftir að við vorum komnir inn í Bitlis-
hérað, sáum vér nálega í hverju ar-
menisku þorpi flokk tyrkneskra her-
manna, er þar hafði verið skipað á
vistir og rétt höfðu til að heimta af
íbúunum alt, sem þeir með þurftu.
f>ar sem ekki eru nema 10 — 12 blá-
fátækar fjölskyldur í þorpi, eins og
oft á sér stað, er slíkt óbærileg kvöð.
Annars kvartar fólkið mjög undan
því, að þessir hermenn telji eigi að
eins mat og drykk sína eign, heldur
og ungar stúlkur og giftar konur, já,
stundum hafi þeir þær nauðugar á
burt með sér og selji þær. Ef nokk-
ur veitir viðnám eða mælir í móti,
fær hann að kenna á byssuskeftinu.
— f>jónn okkar sýndi okkur mann,
er Tyrkir höfðu nýlega rænt ungri
konu hans. Hann vissi hvar hún var,
en gat ekkert gert til þess að ná henni
aftur«. (Sama bók, 125. bls.).
Slík kjör eiga armenískar konur við
að búa — undir vernd stórveldanna.
Hvernig ætli hinum herrabornu stjórn-
vitringum vorum og þjóðhöfðingjum
þætti það, að eiga frúr sínar, drotn-
ingar og keisarafrúr með slíkum skil-
málum?
Svo skal eg ekki telja fleira. En
hvernig geta þjóðhöfðingjar Norður-
álfunnar ímyndað sér, að það friði
oss, að þeir byrji að tala um friðar-
starf sitt á Balkanskaga. »Sýn mér
trú þína af verkunum*. Verk stórveld-
anna þekkjum vér frá Armeníu.
þessar hugsanir þustu inn á mig,
þegar eg var að lesa um afreksverk
Tyrkja og skálræður keisaranna.
Síðan tók eg biblíuna og þar Jas eg
þessi orð í guðspjallinu, sem eg átti
að prédika um: »Hver er sá á meðal
yðar, sem ekki dregur jafnskjótt upp
son sinn eða naut, sem fallið hefir í
brunn, þótt hvildardagur sé«. (Lúk.
14, 5). Hver? f>ví miður, þeir eru
margir. Eg sé fyrir mér brunn. I
brunnum leita menn hælis í ýtrustu
neyð. Margur Armeningurinn fal sig
í brunnunum í Urfa, þá er manndráp-
in voru framin þar í desembermánuði
1895, sem kunnugt er, og var skot-
inn þar til bana eða brendur, þegar
Tyrkir heltu steinolíu ofan í bruun-
ana og kveiktu í.
En í þessum brunni er heil þjóð.
Umhverfis brunninn standa hinir
tyrknesku Baschí-Bozúkar, og þeir
skjóta ofan í hann og þeir kasta þang-
að sprengikvílum, sem tæta sundur
líkami mannanna, sem þar felast.
f>að eru makedónskir bændur, sem
niðri í brunninum eru. Og bringinn
í kringum brunninn, en í mátulegri
fjarlægð, ganga stjórnvitringar Norð-
urálfunnar — og sé eg að sumir þeirra
bera kórónu á höfði — en með því
að Tyrkir eiga brunninn, vilja þeir
ekki skerast í leikinn; því að eignar-
rétturinn er heilagur, og hvíldardags
friðinum, ró og jafnvægi Norðurálf-
unnar má eigi raska. En xþ0gar sið-
asta skotið er riðið af og síðasti Make-
dóníumaðurinn hefir gefið upp öndina,
og alt er orðið kyrt og hljótt, þá er
sem Iétt sé af þeim þungum steini;
þeir ganga allir að brunninum og
segja: Friðarstarfið er fullkomnað.
Ótrúlegt að vísu, en þó satt: það
er þvílíkt friðarstarf, sem Norðurálfan
hefir unnið í Armeníu öllum þeim til
eilífrar skammar, er ábyrgðina bera
meðal stjórnvitringanna og krýndu
höfðingjanna — á nú að vinna sama
friðarstarfið í Makedóníu? Mig hryll-
ir við að hugsa um alla þá botnlausu
eymd, sem hér verður i ljós leidd á
síuum tíma.
En fyrir því vildi eg óska, að allir
þeir, sem fæddir eru til konungs- eða
keisaradóms — og hér í álfu eru allir
þjóðhöfðingjarnir sem ein stór fjöl-
skylda — vissu, hverjum augum vér
8mælingjarnir lítum á þá. Yér dirf-
umst eigi að ásaka einstaká menn,
því að vér vitum ekki, hverjum eymd
NorðuráJfunnar er að kenna, þótt það
sé sannfæring vor, að þeir, sem ábyrgð-
ina bera, sitji í hásætunum og í nánd
við þau; en í hvert sinn er vér sjáum
eítthvað af kóngafólki Norðurálfunnar,
þá koma oss í hug hinir myrtu trúar
bræður vorir þar eystra. Blóð hinna
myrtu Armeninga og Makedóníumanna
spýtist langar leiðir — það gerirblóð-
ið ávalt þegar höfuðið er höggið af
bolnum. A öllum konungaskikkj
um og keisara sjáum vér blóðbletti:
merkisskildir Noróurálfunnar eru rióg-
aðir undan blóði. Hvernig ætla þjóð-
höfðingjarnir að núa riðið af?
Bara að þeir vissu, að þegar vér
heyrum sagt frá hátíðahöldum þeirra
og veizlum, þá förum vér að hugsa
um b 1 ó ð-brúðkaupið, sem nú er ver-
ið að halda í Makedóníu. Dagblöðin
8egja frá að verið sé að halda brúð-
kaup einhvers þjóðhöfðingja, og að
þjóðhöfðingjar Norðurálfunnar séu
boðnir í veizluna. Yér óskum öllum
brúðhjónum, einnig konunglegum brúð-
hjónum, friðar guðs og blessunar, en
þegar frændur vorir liggja fyrir dauð
anum, er það venja vor að láta sem
minst bera á hátíðahöldum vorum.
Systir vor Armenía er nýdáin, bróðir
vor Makedónía er að fram komin.
Er mi títni til að halda fagnaðarhá-
tíðir?
þegar ritsíminn segir frá hátíða-
höldum og brúðkaupsfagnaði, munu
aðrir þræðir flytja fregn um þorp, er
standi í björtu báli, og um svívirtar
konur og ofbeldisverk Tyrkja —ogþá
segjum vér: þetta eru illir tímar; tími
er til að gráta og tími til að hlæja—
nú er harmastundin komin. Og þá
grátum vér yfir því, að konungsfólk
Norðurálfunnar, þessir menn, sem vér
heiðrum sem fulltrúa þjóðanna og
biðjum fyrir til guðs á hæðum við
guðsþjónustui: safnaðanna, skuli eigi
hafa mátt eða vilja til, í samfélagi
við stjórnvitringa sína og þjóðir, að
afstýra hinni óafmáanlegu smán Norð-
urálfunnar.
Frá útlöndum
í ensku blaði, frá 13. desember, er
hingað barst með botnvörpungi, er þessa
getið meðal annars: H e r b e r t S p e n
c e r, hinn heimsfrægi enski heimspek
ingur, hafði þá fyrir skömmu andast,
83 ára að aldri og hrumur mjög á síð
ustu æfiárum sínum.
Eldur hafði kviknað 10. desember. kL
5 árdegis í höll þeirri, er Englands
drotning svaf í, en þerna hennar ein,
er vaknaði við reykinn, hafði bjargað
drotnmgu úr hættunni.
Falsspámaður einn hafði gert upp-
reist í Súdan en enskur ofursti brugðið
skjótt við, tekið hann höndum og hengt.
Ekkert enn orðið af ófriði milli Rússa
og Japana; Rússar við öllu búnir þar
eystra en friðarvinir í Japan sporna af
öllum mætti við ófriði og eigi að vita
nema þeir verði ofan á.
Verðlaun af Nobels-sjóði hafa meðal
annars hlotið Niels Finsen, landi vor í
Khöfn, fyrir lækningar, og Björnstjerne-
Björuson fyrir bókmentir.