Ísafold - 19.03.1904, Page 1

Keinur út ýmist einu ginni eÖa
tvisv. í vikn. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l’/a doll.; borgist fyrir miðjan
’úlí (erlendis fyrir fram).
ÍSAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bnndin viö
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslnstofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXXI. árg.
Reybjavík laugardaginn 19. marz 1904
I 0. 0. F. 8532581/,,.
Augnlcekning ókeypis 1. og 3. þrd. á
hverjnm mán. kl. 11—1 i spitalanum.
Forrigripasafn opið vnvd. og ld. 11
—Í2.
Frllœkning á gamla spítalanum (lækna-
• skólannm) á þriðjudögum og föstudögum
kl. 11 — 12.
K, F. U. M. Lestrar- og skrifstofa op-
in á hverium degi kl. 8 árd. til kl. 10 siðd.
Almennir fundir á bverju föstndags- og
gunnudagskveldi kl. 8'/2 siðd.
Landalcotskirkja. öuðsþjónusta kl. 9
ng kl. 6 á hverjum helgnm degi.
Landakotsspitali opinn fyrir sjúkravitj-
endur kl. 10*/2—12 og 4—6.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Bankastjóri við kl. 11—2.
Landsbókasafu opið bvern virkan dag
12—3 og kl. 6—8.
Landsskjalasafnið opið á þrd., fimtud.
®g ld. kl 12—1.
Ndttúrugripasafn, i Vesturgötu 10, opið
i sd. kl. 2—3.
Tannlœkning ókeypisiPósthússtræti 14b
1. og 3. mánnd. hvers mán. k). 11—1.
©. (Bstlunó
prédikar í Goodtemplarahúsinu á sunnu-
dag kl. 6V2 síðd.
Síld
til beitu, góöa og vel frysta, geta menn
lengiö hjá Islandsk Handels & Fiskeri-
kompagni, Patreksfirði.
Fyrir þilskip, sem stunda veiðar vestra,
er styzta og hægasta innsigling á
Patreksfjörð.
P. A. Ólafsson.
Lítil ádrepa
um
túngirðing'alögin,
eftir
I»oriák Guðmundsson
f. alþingisraann.
Enn þá hefir alþing sýnt
ah elski sína móður hlýtt:
þah hefir hana þyrnikrýnt
og þungum gacldasvipum hýtt
(>Norðurl. )
J>etta ár, 1904, verður lengi talið
nnerkisviðburðaár í sögu landsíns, sér-
staklega þó 1. febrúar, þegar stjórn-
arskrárbreytingin gekk í gildi.
En það er anuað mál, sem líka ger-
ir þennan dag öðrum fremur á árinu
minnisstæðan.
það eru túngirðingalögin, sem líklega
fremur af tilviljun en getspeki löggjaf-
anna öðluðust einnig gildi þennan dag.
Um stjórnarskrána er ekki neitt að
segja.
það er útkljáð mál um óákveðinn
tíma.
Hér er búið að sá.
Nú er að hafa gát á uppskerunni.
Stjórnarskráin var fullrædd, ef ekki
um of. En það er öðru máli að gegna
um túngirðingalögin.
|>au hafa ekki neinn stuðning af
þjóðarálitinn, eða reynslu einstakra
manna víðs vegar um land á kostum
og ókostum gaddavírsins, sem þó virð-
ist hefði verið öldungis nauðsynlegt.
Nei. þau rísa upp eins og gjörn-
ingaveður í þjóðsögam og koma yfir
þjóðina henni að óvörum að öllu leyti.
f>að er nú annaðhvort, að tala í
tíma eða þegja síðar.
Unginn er að vísu orðinn fleygur í
hreiðrinu.
En hann mun liggja í dái fram á
vorið.
f>að eru nú þegar farnar að heyrast
raddir frá þjóðinDÍ og fremur á móti
en með.
f>að er sjálfsagt, að túngirðingar eru
mikils virði fyrir landbúnaðinn.
En enginn efi getur á því leikið, að
það er grjótið, sem hér á að skipa
öndvegi til allra girðinga, þar sem unt
er að ná því með þolaolegum kostn-
aði, bæði vegna endingarinnar og
þeirra afarmiklu áhrifa, sem skjólið
hefir á grasvöxtinn; og því næst ann-
að innlent efni, stunga og skurðir.
En hór er ekki grjótið aðalumtals-
efnið. Lögin nefDa ekki slíkar girð-
ingar, þó undarlegt sé.
það er því einungis gaddavírinn, sem
hér getur orðið umtalsefni, með kost-
um og ókostum.
Eg skal þá fyrst minnast á kostina,
og svo ókostina, frá mínu sjónarmiði.
Pyrsti kosturinn er, að túnin geta
á engan nú þektan hátt fengið eins
fljótt girðingar. En um endinguna er
fyrir litlu að gangast.
Annar kosturinn er sá, að gaddavír-
inn vinnur það gagn, sem allar girð-
ingar gera, að hann v§r grasráni, með-
an hann stendur uppi. En það mun
nú verða stórbrestasamt; og ekki veit-
ir hann skjól.
f>á er þriðji kosturinn sá, að vísu, að
gaddavirinn sparar vinnu þá, sem geng-
ur til vörzlu, þar sem girðingar vanta.
En þar vinnur hann upp síd gæði.
Eg mun minnast á það síðar.
Um ókostina er margt að segja.
I Stærsti ókosturinn er fjáreyðslan,
borin saman við endingarleysið.
f>að er stórt fyrir þetta land, að
taka 500,000 kr. lán.
Um þetta væri samt ekki neitt að
segja, ef fénu skyldi verja til áreiðan-
legra framfarafyrirtækja, er lykju um
leið upp atvinnuskúffu fyrir þjóðinni.
Nei. Hér fer nú að breikka vegur-
inn.
f>að á að verja fénu til óendanlega
forgengilegs fyrirtækis, og svo fjarri
því að veita landsins börnum atvinnu,
að féð á að nota til að taka brauð-
ið frá börnunum og fleygja því í út-
leDda auðkýfinga og útlend gróðafélög.
fví að þessar girðingar drepa niður
innlendan dugnað í að koma upp girð-
ingum úr grjóti, því efni, sem landið
veitir hverjum þeim, sem getur til
þess náð, og endist meðan landið stendj
ur. Og er þó ekki nóg með það.
Einstakir jarðeigendur eiga að leggja
i/4 til móts við lánið, og það á líka
að fara út úr landinu.
Og með þessum lögum er því föst-
um fyrirmælum bundið, að ísland
skuli um aldur og æfi vera sölutorg
fyrir endingarlausan, sviplausan galla-
grip, sem verða mundi mörgum mönn-
um og skepnum að meini.
jpegar það er alt tekið í eina heild,
sem bændur verða fram að leggja auk
lánsins, þá mundi vísc mega gera fyr-
ir það laglegan og langan túngarðs-
spotta á hverri jörðu.
það er flutningskostnaður, máttar-
stólpar, grindur í hlið, að koma vírn-
um fyrir og stórum hækkað sýslugjald,
og x/4 af vírverðinu, ef jörðin er bænda-
eign.
þegar girðingin er fullgerð eftir lög-
unum, þá eru bændur komnir undir
ævarandi lögreglueftirlit.
Eftirlitið á að ganga jafnt yfir alla,
og svo lögtak, hvenær sem ekki er
staðið í skilum með afborgun, viðhald
og endurreisn. Vér skulum gera
ráð fyrir, að vírinn endist 15 ár, þó
með töluverðu viðhaldi, og þá þarf að
gera hann upp af nýju.
Eu þá eru eftir 26 ár að afborga.
Enginn skyldi trúa þeim spádóm, að
taða aukist svo mikið, að þetta bæri
sig vel og verði auk þess til að koma
búnaðinum upp.
Sumir halda, að þetta sé girnilegt
fyrir prestana og leiguliða kirkjujarða
og þjóðjarða.
|>á er að skoða fyrst, hvern veg
þetta verður fyrir prestana.
Plest prestssetrin hafa stór tún, og
fleiri munu ógirt en girt.
Fjöldi prestakallanna eiga að bera
stórlán, sem tekin hafa verið til húsa-
gerðar o. fl.
Nú verða að vísu lánin fullborguð
á sínum tíma. En samt liggur hér á
þungur skattur: viðhaldskostnaður,
ofanálag síhækkandi, og loks endur-
reisn húsanna; þar ofan á tekur prest-
ur gaddavírslán til að girða sitt stóra
tún.
Nú mundi það oft vilja til, að það
lenti á sama prestinum, að svaraþungu
ofanálagi á staðarhúsin og gaddavír-
inn.
Einnig getur fallið á sama manninn
að endurreisa hvorttveggja.
Nú má ætla, að fáir muni svo efn-
um búnir, að geta fullnægt þessu.
þeir verða að taka nýtt lán, og binda
þannig eftirmönnum sínum þær byrð-
ar, er flestum mundu of vaxnar eða
jafnvel enginn vildi upp taka.
það lögmál nær til presta sem ann-
arra, að »að jörðu skaltu aftur verða«,
og þetta kunna prestar manna bezt;
og þegar búið er að tala þessi orð yfir
þeim, hvernig mundi þá alloftast
verða hið efnalega ástand ekkjunnar,
þegar hún er búin að útbella tárum
yfir moldum manns síns? Hún stæði
ef til vill uppi með barnahóp, félaus,
meðfram af völdum gaddavírsins.
Eg minnist þess nú, sem hinn hygni
og gætni maður, prófastur Sæmundur
sál. Jónsson í Hraungerði, sagði við
mig, þegar búið var að reisa stórhýs-
ið í Gaulverjarbæ :
»Ef Gaulverjabær hefði verið í rúst-
um, eins og hann var, þá hefði eg
aggjað Olaf son minn á að sækja. En
nú, þegar búið er að Ieggja þessa
byrði á hann, dettur mér það ekki í
hug«.
Hvað mundi hann hafa sagt, ef
gaddavírskvöðin hefði líka hvílt á brauð-
inu^
Eg hefi nú sagt prestunum mína
skoðun á málinu. Eg skal því næst
í fám orðum minnast á, hver muni
14. blað.
raunin á verða fyrir bændum, ef þeir
festa 8ig í netinu.
það er að sumu leyti sama fyrir
bændurna og prestana.
Ef þeir taka lánið, þá er þar með
lögð meínleg kvöð á jörðina, hver sem
hana á. Jarðir munu byggjast ver
nýtum mönnum, og jafnvel sumar
ekki; bændaeignir ekki seljast, nema
með afföllum, og um leið missa þaar
sitt fulla veðgildi. Bankarnir munu
vilja fá að vitai, hvort gaddavírslán
hvíla á jörðinni. Ábúðarskattur hvílir
á öllum jörðum og hann er allþungur
á þeim hundraðamörgu, og þær hafa
fle8tar stór tún.
Hafi þær ekki tíundarfrelsi, þá þarf
að svara tíund í 3 staði.
Svo á að bæta gaddavírsskattinum
við.
Hvað þungur hann verður, er ekki
unt að segja sem stendur. f>að er
komið undir stærð túnsins og svo
hinni árlegu áætlun stjórnarinnar, abr.
8. gr.
Eg get ekki ætlað, að þessi skattur
geri landbúnað fýsilegri en hann er.
Eg ætla miklu fremur, að hér með
sé, ef lögin ná festu um land alt að
meira eða minna leyti, fundið rothögg-
ið á hann.
Eg ætla nú að vænta svo mikill-
ar hygni af sjálfseignarbændum, að
þeir taki ekki þetta lán, og eigendur
einstakra jarða hvorki hvetji sé styrki
landseta sína til að taka það.
En það er eitfc merkilegt, að leigu-
liði getur beitt lögum þessum sem
þvingunarlögum á landsdrottin og
lagt þessa kvöð á jörð hans hvað sem
hann segir, og látið svo landsdrottin
borga brúsann. f>að getur meir að segja
að borið, að lögtak verði að gera í
jörðinni; landsdrottinn eigi ekki annað.
|>að er vitaskuld, að fyrst verður
Ieiguliði rúinn inn að skinni. f>að má
taka einu kÚDa úr fjósinu, og þær fáu
kindur, sem til eru, jafnmargar börn-
unum.
Ekki munu stórum batna kjör ekk-
nanna og hinna föðurlausu fyrir þessi
lög.
Eg hefði kunnað því betur og tal-
ið það hyggilegra, að eÍDhver mann-
úðarlög hefðu fylgt stjórnarskránni og
átt sama löghelgunardag og hún.
|>að er ekki hugarburður einn eða
með öllu ástæðulaust, að telja gadda-
vírinn hættulegan, því það hefir lög-
gjafarvaldið viðnrkent með 16. gr. lag-
anna. En það er efni, sem ekki verð-
ur fullrætt í fám orðum.
Eg skal þó drepa á fátt eifcfc, til að
sýna þá hlið málsins.
f>að er þá fyrst, að sauðfénaður
þyrfti sífelt eftirlic, bæði vor og vetur,
einkum þar sem vírinn væri frá velli.
Hver umhyggjusöm móðir mundi jafn-
an hafa þungar áhyggjnr, ef böruin færu
út á túnið að leika sér, og því ekki
þora annað en láta mann fylgjaþeim.
Hitt segir sig sjálft, að ekki mætti
láta hund gelta, ef einhver skepna
kemst inn um hlið, og jafnvel ekki
fyrir utan, ef kindur og kýr eru þar.
Eg geri ráð fyrir, að góðum fjár-
mönnum verði ekki um sel þennan.
Með þessu lagi étur gaddavírinn