Ísafold - 30.03.1904, Side 2

66
þó að engin manns-hönd snerti við
þeim.
Hugsanir bænda
um
einstök atriði alþingismála 1903
Eftir
Vigfús Guðmundsson.
Fjárlaganefnd og vegamál
Dálítill kuldahrollur fór um oss
Sunnlendinga, er vér fréttum, að í fjár-
laganefnd neðri deildar væru kosnir
Norðlendingar einir að ætt, og flestir
að búaetu, Vér bjuggumst við nokkr-
um hnekkj f vegavexti vorum. Eng-
um, sem án hlutdrægni lítur á tillögur
nefndarinnar og fjárveitingar síðastá
alþingis til samgöngubóta, getur bland-
ast hugur um það, að vér vorum ekki
óskabörnin í þettasinn. Sunnlending-
ar hafa nú líka lengi verið óskabörn-
in, mun verða svarað, eins og oft hef-
ir heyrst. En er gott að sanna þetta?
Ekki veit eg til að það hafi verið gert
á fullnægjandi hátt hingað til, enda
er ekki auðvelt að gera það. Til þess
þarf nákvæman samanburð á fjárveit-
ingum, mannfjölda, vegalengdum og
erfiðleikum o. fl., yfir öll árin, síðan
þingi fekk fjárveitingarvald. Að telja
ekkert eða taka með í reikninginn
nema krónur þær, sem gengið hafa til
vega og brúa, er stórkostleg hlut-
drægni.
þrátt fyrir hina miklu og góðu vegi
og ágætu brýr, sem vér höfum sann-
arlega ástæðu til að vera mjög þakk-
látir fyrir, eiga margar sveitir i þess-
um 2 sýslum, Árness- og Rangárv., yfir
óbrúuð vatnsföll að sækja, og x/2—ll/2
dagleið yfir lélega vegi og veg-
leysur, til að geta komist á landssjóðs-
veginn. Og loks, þegar á vegina kem-
ur, eru þó eftir l/2—2 dagleiðir til verzl-
unarstaðanna, eftir lífsnauðsynjum
manna. Ovíða á landinn mun nú
orðið lengra fyrir einstaka bændur að
ná til verzlunarstaða eða samgangna
á sjó en nú er fvrir heilar sveitir að
ná til veganna hér um slóðir. Hér í
yztu sveitunum eru því að vonum
vegamálin ineiri áhugamál hjá almenn-
ingi en nokkur mál önnur, og héraðs-
búar hafa lagt á sig og á þá hafa
líka verið lögð svo þung gjöld til vega
og brúa, að ekki er fært við það að
bæta í beinum sköttum. Aftur mund-
um vér ekki telja eftir oss tolla á
munaðar og óþarfavöru, ef þá yrði
meira ágengt.
Hvað bætti nú þingið í sumar úr
vegleysunum hér um slóðir?
Ekkert? Jú, líkt fór það með oss
og smá börn, sem væru að biðja um
brauð. I stað brauðs rak það upp í
oss rúsínu, svo vér skyldum þegja.
Rúsínan er falleg, þegar hún kemur á
pappírinn, 6000 kr., en þó Hklega ekki
meir en l/s af því fé, sem þarf til að
brúa eina sprænu. Líklegt er að
þinginu hafi verið Ijósfc, að vér mund-
um ekki geta melt þessa rúsínu. Eða
er það ekki eins dæmi í sögu alþing-
is, að hérað —, sem pínt er
undir vegabyrði, — eigi að leggja fram
2/g móti landssjóði til brúagerða. Lít-
ilþægir þykja oss þingmenn vorir, að
geta þegið slíkt.
Viðhald vega.
Ejárlaganefnd neðri deildar vildi
koma viðhaldi allra flutningabrauta,
er í sveitum liggja, á sýeluvegasjóðina.
Hefði þetca óefað náð samþykki deild-
arinnar, ef 3 af þingmönnum hérað-
anna (allir nema ldsh. M. St.), sem
aðalbrautirnar liggja um, hefðu ekki
barist drengilega móti þessu og fært
málið í nokkuð aðgengilegra horf, eft-
ir því sem þeir máttu við koma fyrir
ofurefli nefndarinnar og annarra þdm.
Efri deild tók svo við og feldi frumv.
Mega bændur vera henni þakklátir
fyrir velvildarhuginn til þeirra. Slíkt
hrós verður þó alt of sjaldan sagtum
þessa háttv. deild, fram yfir hina.
Hvað er þá athugavert við þetta
mál? Margt og mikið, sem háttv.
andmælendur hafa tekið fram og lesa
má í alþ.tíð., svo ekki er þörf að end-
urtaka það alt hér. Að eins vildi eg
bæta því við um Árnessýslu, að
allar tekjur sýsluvegasjóðsins 1902
voru kr. 1672,17. Af þessum tekjum
greiðast landssjóði 720 kr. í vexti og
afborgun af lánum til vega á mestu
ófærum. Afgangurinn, kr. 952.17,verð-
ur að skiftast milli 15 hreppa, sem
flestir eru víðlendir og vegþurfandi, og
meir en helmingur þeirra alveg veg-
laus á sýeluvegum. Kr. 63.48 eiga
þá að fullnægja öllum kröfum til sam-
göngubóta á sýsluvegum hvers hrepps
til jafnaðar, en fer náttúrlega til að-
gjörða á verstu ófærum, sem fljótt
verða aftur jafn ófærar, sökum þess,
hve féð er lítið og verður að dreifast
víða. Ekkert nýtt er hægt að gera
teljandi, hve mikið sem við liggur.
Nú fækkar stöðugt verkfærum karl-
mönnum, svo tekjurnar minka — um
87,50 kr. tvö árin næstu á undan.
Hvernig á nú sjóður þessi að bæta
við sig viðhaldi á 6 mílna löngum
akbrautum? og hve mikið fé þarf til
þess? Talið er, að það hafi venð
1000 kr. á hverja rnílu síðustu árin,
og væri eftir því alt 6000 kr. á ári.
En fjárlaganefndin telur óhætt að færa
það niður í 600—700 kr. á mílu, eða
alls 3600—4200 kr. á ári. Jafnvel þótt
ekki væri nema helmingur af þessu fé,
eins og marðist af gegnum neðri deild,
hvar á að taka það? Tvö róð eru
til þess, segja þeir, sem skáka því af
sér á aðra, og eins þeir, sem eru viss-
ir að geta ekki komist í »mát«.
1. Veita heimild til að hækka sýslu-
vegagjaldið alt að 3 kr. á verkfæra
menn — sem efri deild lækkaði þó í
kr. 2,25 — og sjá bændur líklega ekki
mikið eftir því. Nægði þó eígi minna
en þreföld til fimföld hækkun á nú-
veraudi vegagjaldi bænda, til að geta
að eins haldið við flutningabrautum
að öllu leyti.
2. Taka féð úr sýslusjóðum. Er þá
fjárhagur sýslusjóðanna hér betri en
landssjóðs? Beinar tekjur sýslusjóðs
Árnessýslu voru árið 1902 um 5096
kr. þar af ganga kr. 632.73 tíl Ölfus-
árbrúar, 1000 kr. til aðgerða á lend-
ing við Stokkseyri og þorlákshöfn, kr.
2089.24 í jafuaðarsjóð og 1135 kr. í
laun yfirsetukvenna (sem eftir megin-
reglu launalaganna, eftir afskiftum
þingsins af launahæðinni o. fl.
sanngjörnum ástæðum ættu að greið-
ast af landssjóði), og önnur útgjöld
aukast svo mjög, að leyfi hefir þurft
til að mega jafna niður svo miklum
gjöldum á bændur og héraðsbúa. Hér
þyrfti því næstum að tvöfalda gjalda-
byrði bænda til sýslusjóðs, ef alt við-
hald akbrautanna bættist við.
Plestir bændur eiga nú full-erfitt
með að losna við beinu skattana, er
ávalt fjölga og ávalt aukast til ýmissa
þarfa og óþarfa, þó ekki væru sumir
tvöfaldaðir alt í einu.
Ef þingið tekur þessa stefnu, sem
fram kom í sumar, að bæta miklu við
beina skatta og skuldagildru bænda,
þá er auðsæ afleiðingin : Bændur
•losna upp« og jarðirnar verða mann-
lausar (með járnteina-ábúendum, heyrð-
ist mér einhver segja),
Oss furðar á því, að foringinn mikli
og frjálslyndir bændur, er s/nt hafa
áhuga á landbúnaðinum og einlæga
velvild til bænda, skuli vera fylgjandi
þessari stefnu. Hugsun þeirra getur
þó ekki verið sú, að kyrkja landbún-
aðinn í hjarta landsins. Nei, bara
jöfnuður, segja þeir. Er það þá jöfn-
uður, þegar aðrar sýslur landsins fá
mikið af sínum brýnustu vörum og
mannflutningum heim til sín á kostn-
að landssjóðs, og flestar á fleiri staði
en einn, að þær sýslur, sem verða að
sækja alt slíkt yfir aðrar sýslur þver-
ar og endilangar, þær eiga að gjalda
meira en íbúarnir fá risið undir, bein-
línis fyrir þaðog af því, sem
áður var búið að gefa þeim skilyrðis-
laust í jafnaðarskyni ?
Vér viljum leggja hart á oss til að
geta fengið nýja vegi, þar sem brýn-
astar eru þarfirnar, bezt notin fyrir
margar sveitir og Iífsskilyrði fyrir mörg
rjómabú. En eigi ekki einungis að
gera alla nýja viðbót ómögulega, held-
ur líka eyðileggja þá vegi, sem komn-
ir eru, þá er oss nauðugur einn kost-
ur: að leita annarra ráða en búa
undir slíkri afturhaldssemi og ókjör-
um.
Auðvelt er að auka tekjur landssjóðs
svo lítið sjái á efnahag manna og létt
komi niður á aðra en þá, er eyða eig-
um sínum hvort sem er fyrir munað-
arvöru og annan óþarfa, en tekjur
sýslusjóðanna verða ekki auknar nema
á gagnstæðan hátt; þeir níðast mest
á hinum sparsömustu, níða og rýra
eign þjóðarinnar, eins og flestir beinir
skattar gera yfirleitt.
þó þessi byrði, viðhald veganna, sé
óbærileg fyrir einstöku sýsiur, er hún
engan veginn óbæríleg fyrir landssjóð-
inn. Gæti líka verið mikið minni en
verið hefir með góðu eftirliti. Eftir-
litið þarf að fela ákveðnum mönnum
sem allra fyrst. Væri kostnaðarlítið
t. d. fyrir brúarverði, að segja til
hvar bilar, og engum er eins hægt að
vita, hvað vegunum líður. þeir ættu
einnig að sjá um aðgerð á smáskemd-
um þ e g a r er þeirra verður vart,
en láta aðgerðina ekki bíða þess, að
enginn skepna komist yfir og tjónið
margfaldist.
Á þennan hátt vildum vér verja
brúargæzlukostnaðinum til að létta
stórlega undir með landssjóónura, held-
ur en til að horfa stundum á brýrnar
á daginn, þegar aðrir gætu eins vel
séð brot, ef þau ættu sér stað og
skemdu brýrnar minstu ögn, og
segja mundu menn til þeirra, ef
sektir væru háar, er sjónarvottar nytu.
þörf og skynsamleg brúargæzla er ein-
ungis sú, að Iáta mannvirkjafræðing
skoða brýrnar nákvæmlega einu sinni
á ári eða oftar, ef þörf krefur, til að
segja fyrir með málning og annað, er
laga þarf.
I fjármálastefnu alþingis virðast oss
tvær meginreglur allóviðfeldin: a ð ausa
rniklu af almannafé í einstaka menn,
og a ð smeygja gjöldum af fjölmenni
yfir á fámenni.
það er þessi síðari hugsun, er vill
koma viðhaldi landsveganna á héraða-
sjóðina.
Alveg sama hugsun væri það, sami
»jöfnuður« og réttlæti, að koma
viðhaldi sýsluveganna á sjóði hrepp-
anna og hreppaveganna á einstaka
bændur. Láta þá bændur eina kosta
viðhald aðalhreppsvegarins, sem þurfa
oftast að nota hann allan, eiga lengst
og örðugast með alla aðdrætti. Ætli
þessir bændur vildu ekki losa sig við
tvent í einu: erfiðleikana og
kostnaðinn, ef svona væri farið
að? Borgar það sig fyrir hreppsbænd-
ur, að létta litlum viðhaldskostnaði á
fjölda þeirra með því móti að fækka
bændum sveitarinnar, eyðileggja nokk-
ur bú og nokkrar jarðir, oft blómleg
bú og farsælar jarðir? þetta var að-
alstefna neðri deildar í vegamálunum
í sumar. Er hún rétt ? Er hún
hyggileg ?
Ýms tíðindi erlend
Dreyfus málinu er nú það komið á-
leiðis, eða endurskoðun dómsins frá
1899, að ógildingarrétturinn í París
hefir fyrirskipað, að málið skuli upp
tekið af nýju; og er talið víst, að þá
verði hann loks alsýknaður.
Uppreisnab-róstur á Spáni, í borg-
inni Valladolid og víðar, helzt út úr
útboði stjórnarinnar vegna ófriðarins
austur frá.
Af Pingi Dana helzt að frétta
snarpa rimmu út af hýðingarfrumvarpi
Alberti dómsmálaráðherra. Hann vilf
láta beita þeirri hegningu við alræmda
óþokka, er ráðast á saklausa menn
með barsraíðum eða nauðga konum.
En margir mæla þar fastlega f móti.
Dómskipunarréttarbótin vonargrip-
ur ennáþingi. Ilorfa margir í kostn-
að, 2—3 miljónir, og eru andvígir kvið-
dómum, en þeir eru eitt höfuðatriði
í þeirri réttarbót, eftir 55 ára gömlu
stjórnarBkrárfyrirheiti.
Dáinn er í Khöfn Johan Otto-
sen, fyrrum skólastjóri og þingmað-
ur, afbragðs-kenslubókahöfundur í
sagnfræði, hálffimtugur að aldri.
William Harcourt, sá er lengi
hafði forustu fyrir framsóknarflokkn-
um á þÍDgi Breta og þykir verið hafa
lengi einhver mestur þingskörungur
þeirrar handar, annar en Gladstone,
meðan hans naut við, hefir nú lýst
því, að hann bjóði sig eigi til þings
framar. Hann er og hniginn mjög á
efra aldur. Hann var talinn einu
sinni sjálfkjörinn eftirmaður Gladston-
es í yfirráðherrasæti. þá hlaut Rose-
bery þá tign og völd, maður reikull í
ráði og lítt til slíks fær sökum van-
skörungsskapar, sem og raun bar vitni.
það var ættgöfgin, er hann hóf helzt
til vegs og valda. f>að er andvígisliði
stjórnarinnar mikill huekkir, að missa
W. H. af þingi. þeir eiga sér engan
hans jafnoka. Campbell-Bannerman,
er forustu hefir nú fyrir framsóknar-
mönnum, er enginn atkvæðamaður á
við hinn.
Eru þær líkar?
II milj. króna arfur.
Ung stúlka fátæk i borginni Oakland í
Kalíforniu á von á 11 miljón krúna arfi,
ef hún reynist að hlntdrægnislausum dómi
lik móður sinni í sjón, þegar hún var ung;
en hún er nú dauð fyrir löngu.
Svo stendur á þessum arfi, að fyrir 40
árum kyntist móðir stúlkunnar þessarar
ungum gullnema, sem leizt ákaflega vel á
hana, en henni ekki á hann, með því hann
var fátækur þá, og gekk hún siðan að
eiga annan mann, er hét William Redford..
Þeirra dóttir er stúlkan, sem hér segir frá
og heitir Agnes Redford. Móðir hennar
dó 1892. Þá var hún 4 ára, og er nú 16.
Gullneminn, sern fyr um getur, varð síð-
an vellauðugur náma-eigandi og fiuttist
norður í Kanada. Hann gerði erfðaskrá
sina fyrir 2 árum og gerði þar hina ungu
mey, Agnes Redford, að einka-erfingja sin-
um. flann hafði aldrei séð haua, en hafði
þann skildaga fyrir erfðarétti hennar, að
hún væri lík móður sinni, þegar hún var
ung. Hann fól vin sinum einum, er hafði
verið gullnemi á yngri árum, einsoghann,
og mundi vel eftir móður stúlkunnar, að
sjá um að erfðaskránni væri komið ifram-
kvæmd, og skyldi hann einnig skera úr,
hvort þær mæðgur væri likar. Siðan deyr
hann núna í vetur.
Nú hafa verið gerðar fjölmargar ljós-
myndir af stúlkunni og sendar norður til
karlsins i Kanada, og er nú heðið eftir úr-
skurði hans með óþreyju.