Ísafold - 20.04.1904, Blaðsíða 2

Pálmasunnudagsorustan
Frábært hreystiverk.
Heimeblaðið Times í Lundúnum
hefir eitt fyrir sig gufuskip á vakki
þar nærri, er tfðinda er von í viður-
eign Eússa og Japana austur í Gula-
hafi og þar í grend.
þess er áðurgetið, aðJapanar gerðu
enn tilraun aðfaranótt pálmasunnu-
dags að sökkva skipum, fullum af
grjóti, í hafnarmynnið á Port Arthur,
til þess að byrgja þar inni herskipa-
flota Rússa og teppa alla umferð; og
fer um það tvennum sögum, hvort það
hafi tekist til hlítar eða ekki. Hitt
er víst, að Japönum tókst að sökkva
skipunum, 4 gufuskipum, en ekki öll-
um þar sem þeir höfðu ætlað sér, enda
hefðu þau þurft að vera fleiri, ef duga
skyldi til þess að loka alveg hafnar-
mynninu.
Fyrnefndur tíðinda-tobbi frá Times
lýsir vandlega aðförum Japana í þetta
sinn, og fullyrðir, að framganga þeirra
sé eitthvert hið mesta hreystiverk, er
sögur herma, fyr eða síðar. Hann var
þar nærri staddur á hleypiskútu sinni
og loftritaði það er gerðist yfir um
sundið, Petsjílíflóamynnið, til Wei-
ha-wei, hafnarborgarinnar, er Bretar
eiga þar, með landspildu umhverfis,
gegnt Port Arthur eða því sem næst.
þegar það var hljóðbært um flotann
japanska, að í ráði væri að gera nýja
tilraun til þess að teppa hafnarmynn-
ið við Port Arthur, gáfu sig fram liðs-
foringjar þeir, er stýrt höfðu fyrri at-
Iögunni í sama skyni, 24. febr., og báðu
yfirforingjann, Togo aðmírál, að lofa
sér að fara nú aftur.
Hann veitti þeim það.
þeir voru látnir fara út í gufuskip-
in 4, er sökkva átti, hinir sömu liðs-
foringjar og vélstjórar, sem í fyrra
skiftið, en hásetar og kyndarar teknir
úr hóp þeirra hinna mörgu, er buðust
til fararinnar.
Herskipaflotinn veitti gufuskipunum
föruneyti þar til er eftir var 2J/2 vika
sjávar inn að Port Arthur. pá tóku
við tundurbátar og tundurskeiðadólgar,
og fylgdu grjótbyrðingunum það sem
eftir var.
þetta var seint um kveld. Tungl-
skin var framan af, en gerði kolniða-
myrkur um miðnættið. Það var rjóma-
logn og sjórinn spegilfagur. Kögunar-
ljósi sá bregða fyrir við og við frá
Golden Hill (Gullhæð; svo heitir eitt
höfuðvirkið við Port Arthur), og varp-
aði rafgeislaflóðið sór í boga um þá
slóð, er atlögu var von af Japana
hálfu. þeir vissu það, fyrirliðarnir
japönsku, að ljósrákina hlyti þá og
þegar að bera þar yfir, er þeir voru
staddir. En á því reið mest, að kom-
ast sem allranæst landi áður.
þeir voru hálfa viku sjávar frá hafn-
armynninu, er útvérði Rússa tók til
að gruna, að eitthvað væri þar á ferð.
Kögunarljósið sveiflaðist ótt og títt
fram og aftur. þá heyrist skot úr
fallbyssu. Það var herblástur Rússa.
f»á höfðu þeir komið auga á Japana.
Að vörmu spori voru Japanar stadd-
ir í miðri stórskocadrífu Rússa, bæði
frá virkjunum á landi og varðskipum
þeirra utan við höfnina. Sjórinn var
í löðri alt umhverfis af skotunum, sem
þar lentu. En Japanar létu sér hvergi
bregða. f>eir gerðu hlið í tundurbáta-
fylkinguna, sem var í fararbroddi, og
hleyptu þar grjótbyrðingunum á und-
an. f»eir stóðu þar við stýri, fyrirlið-
arnir, og höfðu augun hver á þeim
bletti í hafnarmynninu, er hans skipi
var ætlað að komast á og sökkva þar.
En hásetar stóðu hjá bjargfleytunum,
viðbúnir að hleypa þeim á flot. f>ann
veg var haldið í horfi með ærnum
hraða, beint inn í opið, eldfnæsandi
viti öskrandi fallbyssukjafta og hvín-
andi sprengikúlna.
Enn var ófarinn svo sem fjórðung-
ur viku eða um 1000 faðma. Kveiki-
vöndlarnir voru á takteinum, þeir S6m
kveikja áttu í tundurhleðslunum, sem
var ætlað að sprengja grjótbyrðingana,
svo að þeir sykkju. þetta var að lið-
inni óttu.
Chiyo Maru hét skipið, sem undan
sigldi, og stefndi beint í opið hafnar-
mynnið austanvert, þótt miðað væri á
það hundrað fallbyssum. f>að var
kveikt í tundurvöndlinum. Háseter
og vélstjórar hröðuðu sér af skipsfjöl.
Nú stóðu allir á öndinni. þá heyrð-
ist brestur. Skipið sprakk og sökk
hér um bil 50 föðmum þaðan, sem til
var ætlast, í austanverðu sundinu út
af höfninni.
f>á kemur Fukui Maru, næsta skip-
ið. f>að hélt á bakborða Chiyo Maru
og hleypti þar akkerum. Skipshöfnin
rær þaðan á bjargfleytum sínum. En
óðara en þær eru losnaðar frá skips-
hliðinni, heyrist brestur. f>að hafði
þá rússneskur tundursendill lent á
Fukui Maru neðansjávar. Hún sökk
samstundis einmitt þar, sem Japanar
höfðu til ætlast.
f>riðja skipinu komu Japanar enn
fyrir slysalítið.
Fjórða skipið, Yoneyama Maru,
hafði hætt sér svo nærn rússnesku
varðskipunum úti fyrir höfninni, að
það sigldi yfir einn tundurskeiðadólg-
inn þeirra. En hann hleypti í sömu
svipan af fallbyssu, svo nærri, að klæð-
in sviðnuðu á skipshöfninni á Yoney-
ama Maru. En hvergi létu þeir sér
bregða, Japanar. f>eir stýrðu svo fim-
lega, að þeir skriðu fram hjá Chiyo
Maru á stjórborða og því næst aftur
í milli hennar og Fukui Maru. f>að
var svo þröngt í sundinu. Yoneyama
Maru komst inn f mitt sundið. f>ar
hittir hana rússneskur tundursendill
og laskaði hana til muna. Hún reik-
aði til, eins og fengið hefði rothögg,
og sökk síðan í botn í vestanverðu
hafnarmynninu; sneri framstafni á
land.
Mikil drottins mildi var það og að-
dáanlega vasklega gert af Japönum,
að tundurskeiðadólgar þeirra náðu öll-
um bjargfleytunum frá grjótbyrðing-
unum soknu, með öllum skipshöfnun-
um, og druknaði ekki nokkur maður.
Og þó dundi á þeim látlaust stórskota-
drífan frá Rússum.
f>eir höfðu, Japanar, neytt þess
bragðs til að hlífa grjótbyrðingunum
og þeirra föruneyti, að láta tundurbáta-
þvögu halda sem næst landi og egna
Rússa móti sér þar, svo að þeir sintu
síður hinum. f>eir héldu uppi orust-
unni til þess er bjargað var hverju
mannsbarni af grjótbyrðingunum. f>eir
voru staddir fast inn við bafnarmynn-
ið í dögun og fengu þar grandað rúss-
neskum tundurskeiðaspiili, svo að hann
þurfti ekki meira.
Jafnskjótt sem roðaði fyrir sólu hélt
allur atlöguflotinn japanski á brott út
í flóa og á fund félaga sinna, megin-
flotans, er lá 2^ viku undan landi og
hlífði hinum á útleiðinni fyrir Rúss-
um með fallbyssum sínum.
Mannfallið af Japönum í orustu
þessari var alveg ótrúlega lítið: 1 liðs-
foringi, 1 undirforingi og 2 óbreyttir
liðsmenn; sárir urðu 3 foringjar og 6
foringjaefni og hásetar.
Fyrirliðinn, sem féll, var sá hinn
sami sem bezt hafði gengið fram í
fyrra skiftið, 24. febr., er Japanar
söktu fyrsta skipinu í hafnarmynninu
sama. Hann var gerður fyrir það
að kommandör. Hann raknaði við
sér þá, er hann ætlaði af skipsfjöl, að
hann haíði gleymt sverði sína uppi á
stjórnpallinum. Hann þaut þangað
og náði því; en var nærri druknaður
í svelgnum eftir skipið, er það sökk.
Nú fór hann þrívegis niður undir
þiljur til þess að hafa upp á undirfor-
ingja þeim, er þangað hafði sendur
verið með kveikivöndul til þess að
leggja eld í sprengihleðsluna, og var
þó skipið að sökkva.
þegar hann kom upp í þriðja skifti
við svo búið, hitti hann rússnesk
sprengikúla f því bili, er hann ætlaði
að henda sér útbyrðis til sunds. f?að
varð hans bani.
Rjómabúin.
iii.
6. Deildár-rjómabúið
í Mýrdal er stofnað 5. janúar 1903,
og hefir því að eins starfað eitt sum-
ar, og framleiddi 729072 pd. af smjöri;
mest á dag 130 pd. Lengstur flutn-
ingur á rjóma nál.s 3 mílur. Smjörið
var mestalt selt í Leith; að eins 198^/j
pd. í Reykjavík.
Fyrir smjörið fekst, að meðtöldum
verðlaunum úr landssjóði, 5632 kr.
65 aur. alls. En að frádregnum kostn-
aði 4887 kr. 20 a. Var þessari fjár-
hæð skift milli félagSmanna þannig,
að 60 a. komu á hvert smjörpund, en
afgangs urðu þa 512 kr. 90 a., sem á-
kveðið var að verja til innkaupa næsta
ár og afborgunar á láni.
Flutningskostnaður til Víkur og Rvík-
ur var 130 kr. 90 a. Flutningur
til skips í Vestm.eyjum og Rvík 17
kr. 08 a. íshúsgeymsla 60 kr. — Af
salti þurfti 430 pd., er kostaði 34 kr.
80 a.; til eldsneytis 1017 pd.;kol fyr-
ir 24 kr. 64 a.
Útgjaldareikningur búsins er þaunig:
Húsbygging...........kr. 1827,97
Áböld (kvartil, fötur o. fl.) . — 1636,55
Rekstur búsins .... — 910,04
'kr7'437Í56
Forstöðukona búsins er Aðalbjörg
Stefánsdóttir; forstöðumaður undirskrif-
aður.
Hvoli í Mýrdal 25. jan. 1904.
Guðm Þorbjarnarson.
7. Rjómabúið áTorfastöðum.
Haustið 1902 gerðu nokkrir búend-
ur í Biskupstungum fólag með sér til
að stofna rjómabú að Torfastöðum;
tóku þeir 2000 kr. lán til þess í lands-
bankanum, því að lán fekst þá eigiúr
landssjóði. Hús var reist til smjör-
gerðar 12x8 al. að stærð og þiljað
sundur í 4 herbergi. Eru veggír og
gólf úr steini, en þakið úr járni og
tyrft yfir til að draga úr sólarhitan-
um. Húsið kostaði um 1000 kr.
Lækur er til að skaka og hnoða
smjörið. Búið tók til starfa 5. júlí
1903. Félagsmenn voru 23 alls; höfðu
þeir samtals 96 kýr og 1170 ær.
Búið seldi alls 7814 pd. af smjöri eft-
ir 70 daga. Af því voru 1390 pd. frá
Skálholti einu, en búendur eru þar
tveir og var smjör annars 820 pd., en
hins 570 pd. 4 félagsmenn höfðu
minna en 200 pd. Mest smjör á dag
160 pd. þeir Faber og Copeland
seldu smjörið. Verðið var harla mis-
jafnt, en að meðaltali 75—76 a. Verð-
laun úr landssjóði voru 187 kr. Kostn-
aður á pundi hverju var 5—6 a. er-
lendis og 13 a. innanlands, þar af
572 eyrir flutningskostnaður til Reykja-
víkur. Búið notaði kvartil þau, er
taka rúm 100 pd.; voru þau reidd á
hestum niður á þjóðveginn fyrir ofan
Bitru, en flutt á vagni þaðan til
Reykjavíkur; héltbúið kaupamann, er
alt af var í förum, til þess að tefja
eigi félagsmenn frá slætti, en þeir lögðu
til hesta til skiftis. Mun ekkert rjóma-
bú annað eiga jafnörðugt með flutn-
ing til skips, og vantar tilfinnanlega
akveg upp að Iðuferju. þegar með er
talin borgun sú, er félagsmenn fengu
fyrir hestana og kom nokkurn veginn
jafnt niður á þá alla, fengu þeir um
61 e. fyrir hvert pund af smjöri.
Félagsmenn eru nú orðnir um 33
og er ákveðið að verja 60 kr. af ó-
skiftu til að létta undir með þeim, er
lengst þurfa að flytja rjóma sinn,.
næsta sumar.
Maguús Helgason.
Islendingurinn í París.
Norðmaðurinn Christian Krohg, sem er
nafnkendur rithöfundur og málari, og á
heima í París, segist (í Yerdens Gang 29.
f. mán.) hafa rekist þar á nýlega í einu
húsnæðisleysingjahæli bæjarins tötrumklædd-
an og horaðan íslending. Hann vissi ekki
fyrst, hverrar þjóðar bann var. Ráðsmað-
ur hælisins hafði sagt honum, að hann.
héldi hann væri landi Krohgs.
Eruð þér norskur? spyr hann.
Nei, segir hinn.
Hann sagði þetta nei með þannig lög-
uðu hljóðfalli, að það var eins og það
væri mitt á milli norsku og sænsku.
Eruð þér þá sænskur?
Nei, eg er . . . .
Danskur líklega. Kannske þér séuð frá
Borgundarhólmi.
Nei. Danskur er eg að minsta kosti
ekki. Það er ein þjóð enn, herra minn,
er telja verður með Skandínavíuþjóðunum,
Finskur þá?
Það eru sumir þar Skandínavar að visu,
en þjóðin ekki sem þjóð. En eg hygg, að
min þjóð sé þeirra hreinust að þjóðerni
og óhlönduðust. Eg er íslendingur.
Og heitið?
Þorgrímur Þjóðólfur Bjarnarson Tbor-
grímursson.
Hann var hreykinn á svip, er hann bar
þetta nafn fram, og það var eins og horf-
inn væri af honum eymdarhragurinn og ör-
birgðarhjúpurinn. Grarmarnir, sem hann
var í, voru aunars svo götóttir, að þar var
engin heil brú í, og enga skó hafði hann
á fótum, heldur einhverjar tjörgur, er reyrt
var um snæri.
Hann var að lesa i stórri bók, þegar eg
kom. Hún var á grísku, sá eg var.
Þið eruð, býst eg við, ánægðir orðnir..
Nú hafið þið fengið ráðgjafa út af fyrir
ykkur.
Og það er ekkert gagn i þvi, herra
minn. Ráðgjafinn er danskur islendingmr.
Viljið þið þá að ísland losist alveg við
Danmörku? Kannske þið viljið láta það
sameinast aftur Noregi?
Nei! Vér eigum Noregi ekkert að þakka,
Það var Norvegur, sem svifti oss fyrst
sjálfsforræði voru og kom oss því næst
nndir Danmörku. Vér viljum gjarnan vera
i sambandi við Danmörku, en með jafnrétti,
eins og Noregur hefir komist í við Svi-
þjóð.
En íslendingar voru Norðmenn að upp-
hafi.
Já! En einmitt það, að vér skildum við
þá og vildum eigi una 'þeim kjörum, er
Norðmenn létu sér lynda þá, — einmitt það
sýndi, þá þegar, að vér vorum þjóð út af
fyrir oss. Og svo þetta, að ala aldur sinn
þarna í hólmanum úti i Atlanzhafi á jök-
uleynni með eldinn i iðrum sinum.
Borðið þér súpuna, meðan hún er heit,
segir ráðsmaðurinn, og svo verðið þér að
fara að hátta. (Þetta var meðan þeir voru
að sötra i sig súpuna, þessir aumingjar.
áður en þeir fóru að hátta).
Hann borðaði 2—3 skeiðar og hélt sið-
an áfram máli sinu.
Það er ekki bágast, þetta, að oss skort-
ir stjórnfrelsi, heldur hitt, hve þjóðmenn-
ing hefir farið aftur hjá oss. Vér voruro
einu sinni hin mesta mentaþjóð í heimi.
Hnignnnin hófst undir eins og vér komumst
undir Noreg. En lakara varð þó síðar,
Danir sendu oss bibliur og brennivín. Þeir
hefðu átt að senda oss heldur verkfræðinga.
Vér höfum engan iðnað. En það eru ekki
margar þjóðir, sem þar stæðu betur að vigi.
Vér höfum 300 feta liáa fossa.
Er vatn i þeim alt árið ?
Já, eg held nú það, berra minn! Þetta eru
jökulfossar. Þeir eru ekki upp á regnið
komnir, eins og i öðrum löndum.