Ísafold - 18.06.1904, Blaðsíða 2

158
stórkaupmanni Al. Warburg, þá væri
það sama sem að launa honum það
ódæði með svo og svo miklum föst-
um árstekjum, ef farið væri að stofna
slíka umboðsdeild. En þar til liggur
það einfalda svar, að hvorki mun
Warburg sá vera launaþurfi, með þvf
að hann mun vera maður auðugur vel
og hafa nóg annað að gera, né heldur
ætti bankaráðinu að þurfa að verða
skotaskuld úr að bægja honum frá
stöðunni, ef þ v í þætti það máli skifta,
og áskilja hana hverjum þeim manni
öðrum, er því sýndist. J>ar með væri
siglt íyrir það sker.
Misling'ahug'vekja
Eftir héraðslækni Guðm. Björnsson.
VI.
f>að er almenningsálit, að sóttvarnir
gegn mislingum séu afar-erfiðar, og enda
óvinnandi verk að stöðva þá, ef þeir
eru komnir á gang.
Undirbúningstími veikinnar er 10
dagar; en það þýðir, að 10 dagar líða
frá því að sóttkveikjan kemur í líkam-
ann þar til er v e i k i n byrjar. |>etta
er bagalegt; á svo löngum tíma geta
menn komist langar leiðir frá þeim
stað, er þeir fengu sóttkveikjuna, og
óáfvitandi borið sjúkdóminn með sér,
eða réttara 3agt: í sér. Oft er líka
veikin svo væg, að menn fara allra
ferða sinna. Sjúklingarnir geta sýkt
aðra frá því, er kvefið byrjar, og þar
til er hreistrun er lokið, en henni er
ávalt lokið þá er 3 vikur eru liðnar
frá byrjun kvefsins.
Veikin er mjög næm; hver sá fær
að jafnaði mislinga, er náin mök á
við mislingaveikan mann, ef hann hef-
ir ekki haft þá áður. f>etta er líka
bagalegt.
En svo koma kostirnir.
Mislingar eru mörgum kostum bún-
ir fram yfir flestar aðrar algengar far-
sóttir, þá er um sóttvörn er að ræða.
f>eir eru afarfljótir á ferðinni, ljúka
sér af í hverri sveit á stuttum tíma,
einum eða tveimur mánuðum, en á
hverju heimili á3—ávikum. Ef sveit
eða heimili er sóttkvíað, þá þarf sótt-
kvíunin aldrei að standa langan tíma.
J>að er mikill kostur.
f>að mun óhætt að fullyrða, að heil-
brigðir menn bera naumast nokkru
sinni sóttkveikjuna með sér í fötum
sínum eða farangri; það er að minsta
kosti mjög sjaldgæft.
f>etta er meiri kosturinn.
Mislingasóttkveikjan er mjög skamm-
líf. Sóttkveikjur margra algengra far-
sótta, t. d. taugaveiki, barnaveiki,
skarlatssóttar, geta lifað mánuðum sam-
an í húsum og fötum, í allskonar ó-
hreinindum; þess vegna þarf að sótt-
hreinsa vandlega þau heimili, þarsem
þessar sóttir hafa gengið, ef stöðva á
sóttina.
Sótthreinsun er það, að drepa sótt-
kveikjur.
Mislingasóttkveikjan deyr svo fljótt,
er hún kemur út úr mannslíkamanum,
að ekki er þörf á nákvæmri sótt-
hreinsun.
f>rem vikum eftir að síðasta mann-
eskja veikist á heimili, skal baða þá,
er veikina hafa fengið. íbúðarher-
bergi (baðstofu) sjúklinganna skal þvo
úr heitu vatni og grænsápu, hafa síð-
an glugga opna nokkra daga. Eatn-
að skal þvo, en viðra það, er eigi
verður þvegið. Ef þetta er gert, þá
er öllu óhætt.
f>etta er mesti kosturinn.
Af þessum ástæðum er það, satt að
segja, mjög auðvelt, að verja misling-
um á land, eða stöðva þá, ef þeir eru
komnir á land.
Hvert einstakt hérað getur varið sig
af sjálfsdáðum; það getur hver ein-
stök sveit; hvert einstakt heimili get-
ur það — ef ekki skortir vit og vilja.
Dæmin eru deginum ljósari.
Árið 1868 komu mislingar á land
norður á Langanesi úr frönsku fiski-
skipi. f>eim var vel tekið, ekkert gert
til að stöðva þá, enda fóru þeir á
stuttum tíma yfir Norður-Múlasýslu
og Norður-f>ingeyjarsýalu. Um árs-
byrjun 1869 fluttust þeir í ein-
hverri flökkukind á tvo bæi í Eyja-
firði, en þar í héraðinu voru til heil-
brigðisnefndir, sem J. P. Hafstein
amtmaður hafði komið á fót. f>ær
tóku á móti misiingunum og kváðuþá
niður; sjúku heimilin voru sóttkvíuð,
veikin færðist ekki út, Eyjafjarðar-
sýslu og fúngeyjarsýslu var borgið.
f>etta getur alþýða, ef hún vill.
Ekki var sótthreinsað í þá daga, og
þó tókst að stöðva veikina; kemur það
heim við það, sem áður er sagt.
Árið 1869 gengu mislingarnir suður
á bóginn austanlands og voru í árs-
byrjun 1870 komnir vestur í Eljóts-
hverfi í Vestur-Skaftafellssýslu. Lengra
komust þeir ekki; en ókunnugt er
mér um það, hvort þar hefir verið
beitt nokkrum vörnum.
f>egar stóru mislingarnir gengu 1882,
tókst einstökum heimilum í Eyjafjarð-
arsýslu og fúngeyjarsýslu að verja sig.
Illugastaðasókn í Fnjóskadal slapp
alveg; BÓknarmenn héldu uppi sótt-
vörn með frjálsum samtökum. Ekki
er mér kunnugt um, hverir voru upp-
hafsmeun að þeirri sóttvörn.
f>á um sumarið, 1882, kom auka-
póstur úr Axarfirði með mislinga að
Laxárdal í f>istilfirði. f>aðan barst
veikin von bráðara að Hvammi í sömu
sveit. J>á var síra Guttormur Vigfús-
son prestur að Svalbarði í fústilfirði.
Hófust þeir handa, hann og Ólafur
hreppstjóri Jónsson á Kúðá, skáru upp
herör gegn sóttinni, skoruðu á mis-
lingaheimilin tvö og eitt heimili til,
sem grunað var, Gunnarsstaði, að eiga
ekki mök við aðra bæi og láta engan
koma inn tii sín, meðan á sóttinni
stæði; 8ömdu þeir áskorun og létu
ganga um alla sóknina, skoruðu á
menn að varast samgöngur við sótt-
arheimilin í sókninni og gæta sín gegn
öðrum sveitum. Prestur feldi niður
messur á Svalbarði 7 vikur. Aðþeim
tíma liðnum var sóttin um garð geng-
in í héraðinu. 011 Svalbarðssókn
slapp, nema þau tvö heímili, er fyr
voru nefnd. Hvergi var sótthreinsað.
Engu var til kostað.
Sögumaður minn er presturinn sjálf-
ur, síra Guttormur.
f>essi dæmi eru deginum ljósari.
f>að er auðsætt, að alþýða manna
getur variðsig mislingum, ef hún vill,
með frjálsum samtökum.
Varnir gegn mislingum eru lögboðn-
ar hér á landi (lög 31. jan. 1896 um
varnir gegn útbreiðslu næmra sjúk-
dóma). Læknum og lögreglustjórum
er ætlað að stýra vörninni undir um-
sjón og eftir nánari fyrirskipan land-
læknis og stjórnarinnar.
En mislingarnir geta flogið út úr
greipum allra lækna og lögreglustjóra,
og virt öll háyfirvöld vettugi, ef al-
þýðan snýst í lið með þeim og vill
ekki sinna sóttvörnunum.
f>jóðin öll er meiri máttar en yfir-
völdin ein.
Alt er komið undir alþýðu manna.
Ef alþýðan tær rétta vitneskju um
útbreiðsluhætti misliuganna og fullan
vilja á að varjast þeim, þá er sigur-
inn vís.
f>á kemur aldrei að því, að sóttin fari
f einum sprett yfir alt landið.
Sóttin sækir að alþýðunni, og alþýð-
an verður að verja sig.
Hún á mikla aðstoð vísa þar sem
eru sóttvarnarlögin, læknar og lög-
reglustjórar, landlæknir og landstjórn.
Að því leyti stendur hún betur að
vígi nú en áður, þá er mislingar hafa
gengið.
Útlendar sóttir eru einu óvinirnir,
sem berja á þjóð vora.
Sóttvarnarkostnaðurinn er herkostn-
aður þjóðarinnar.
Baráttunni gegn útlendum farsótt-
um er að mörgu leyti líkt háttað og
baráttu gegn útlendum óvinaher.
Ef ekki tekst að verja óvinunum
landgöngu, þá er að velja sér vígi og
veita viðnám. Pjallgarðar, stórár og
aðrar torfærur eru ágætar stöðvar til
varnar, jafnt gegn aðkomusóttum, sem
óvinaher.
f>að er ekki drengilegt, að kasta frá
sór vopnunum og flýja, þó að aðsókn-
in sé hörð.
En fulldrengilegt er það, að láta
undan síga, ef illa gengur, og Ieita sér
vígis á betri stað.
Margur óvinaher er ósigrandi.
Allar farsóttir eru sigrandi.
Ef ekki tekst að bjarga öllu landinu,
eða mestum hluta þess, þá verður
hver að verja síua sveit, sitt heimili,
og það mun alstaðar takast, æ 11 i
alstaðar að geta tekist, þar sem ekki
er því þéttbýlla.
Ef ekki tekst að stöðva mislingana
í Norður-Isafjarðarsýslu, ef þeír ryðja
sér braut áfram í aðrar sveitir vestra
— lítið á landslagið; á Vesturlandi
eru víða háir fjallgarðar og langt á
milli sveita, og skikinn allur, Vestur-
landsþríhyrnan, hangir á mjóu eiði
við meginlandið.
Sóttvörn á landi er svo auðveld, sem
orðið getur.
Nú kann einhver að segja, að óhlut-
vandir menn geti stolist yfir varnar-
mörU á landi móti vilja allrar alþýðu.
Og það er hverju orði sannara. f>að
mun víðast vera afar-örðugt, að hafa
svo strangan vörð.
En hver vill vera óhlutvandur mað-
ur í þessari baráttu ?
f>að er dauðasök, að drepa e i n n
mann af ásettu ráði.
Hvérs er sá maklegur, sem stelst
með næman sjúkdóm yfir sett mörk,
móti skipun yfirvalda, móti alþýðu-
vilja og verður valdur að dauða fólks,
ef til vill svo hundruðum Bkiftir?
Eg spyr ekki um dóm hegningar-
laganna.
Eg spyr um dóm alþýðunnar.
Eg spyr sérhvern viti borinn mann
á öllu landinu.
f>á kann einhver að segja, að þó
að sóttvörnin takist á landi, þá fari
skip, t. d. fiskiskip, með sóttina úr
einu héraði í annað.
En það virðist auðsætt, að skip á
sjó er miklu hægra að varast en ó-
hlutvandan mann á landi.
Loks má segja, að mér komi þetta
ekki við, mér beri ekki að tala til
allrar þjóðarinnar, leggja henni ráð og
vísa henni á leið í þessu vandamáli.
f> a ð er sjálfsagt satt og rétt; eg
mun því líka orðalaust sætta raig við
hvern þann dóm, sem alþýða manna
leggur á þetta atferli mitt.
fað eitt hef eg mér til afsök-
unar, að æ 11 a n mín var að á-
varpa héraðsbúa í lieykjavíkurhéraði,
þó að öðru vísi hafi nú til tekist.
f> e i r koma mér við, og til þeirra
einna sný eg nú máli mínu.
VII.
(Síðasti kafli).
31. dag desembermánaðar 1881 var
manntal í Beykjavikarsókn 3271.
Um vorið 1882 hefir vafalaust margt
manna fluzt inn í sóknina, til Beykja-
víkur, því að 31. desember 1882 var
manntalið 3534.
f>að er óhætt að gera ráð fyrir, að
um 3500 manns hafi verið í sókninni
um sumarið, þegar mislingarnir komu.
f>ar af hafa þá samkvæmt venjuleg-
um aldurshlutföllum hér á landi 65%
eða um 2275 verið innan 35 ára og
fengið mislinga.
Árið 1881 dóu í sókninni 67 mann-
eskjur. f>að er meðal-manndauði, eft-
ir því sem hér gerist.
Árin 1891—1900 dóu árlega að með-
altali 18.9 af hverri þúsund lands-
manna.
Árið 1882, mislinga-árið, dóu í sókn-
inni 212 manneskjur.
Munurinn er 14 5.
Og það er engum efa bundið, að
flestöll þessi 145 mannslát hafa verið
mislingunum að kenna.
Hér í sókninni hafa því dáið 6 af
hverju hundraði, þeirra sem misling-
ana fengu.
Og þó eru ótaldir allir þeir, sem
dóu siðar af afleiðingum mislinganna.
f>annig gengu mislingarnir í Beykja-
vík 1882, og ekki veit eg neina ástæðu
til að ætla, að þeir verði vægari, ef
þeir koma hingað í sumar. f>ess
munu allir óska og vona, að svo yrði.
En ósk og von er engin vissa. Beynsl-
an er ólygnust.
Hér í Beykjavík eru nú um 8000
manns.
J>ar af eru 46% eða um 3680 inn-
an 22 ára.
Ef mislingarnir koma til
Beykjavíkur í sumar og haga
sér á sama hátt og síðast, þá
má bærinn eíga von á því, að
missayfir 2(^0 mannsígröf-
ina af þeirra völdum; 6% a f
3680 er 22 0.
Hvað á að gera?
Beykjavík er ver sett til sóttvarnar
en nokkurt annað hérað á landinu.
Hér er mest þéttbýlið. Hingað streym-
ir ferðafólk úr öllum áttum á sjó og
landi.
Ef sóttin kerr8t inn í bæinn, er lítt
hugsanlegt, að hún verði stöðvuð.
En reynandi er það, og reyna verð-
ur það, þar sem um svo mikla hættu
er að tefla.
Og umfram alt verður að reyna að
verja bæinn í heild sinni í lengstu
lög.
Eg býst við, að sóttvarnarnefndin
láti ekki sitt eftir liggja. í henni eru
bæjarfógeti, bóraðslæknir og einn mað-
ur úr bæjarstjórn, nú Jón Magnússon
skrifstofustjóri.
En mest er komið undir alþýðu
manna, eins hér sem annarsstaðar.