Ísafold - 03.08.1904, Blaðsíða 2

202
rýmt væri að skapa sem öflugasta
almenniagsálit fyrir því. Bn hver er
þessi almenningur, sem almennings-
álitið skapar? það er eg og þú. f>ví
fleiri sem tekst að sannfæra hver
annan og þvi fljótara sem það gerist,
því fyr akapast slíkt almenningsálit.
þetta er að eins úrtíningságrip af
fyrirlestrinum, en miklu slept.
Fyrir miniii íslands.
Stutt þjódhátíðarræðuágrip.
Af hverju oss þykir vænt um landið.
Af því að það er svo fagurt og frítt,
segja sumir. Aðrir: af því, að það er
hið mesta söguland í heimi, ljómar alt
í sögu, frá upphafi bygðar þess, í þjóð-
sögum þar, sem sönnum sögum sleppir.
Enn aðrir: af því að landið eða þjóðin,
sem það byggir, á svo fagra tungu og
auðuga, með þeim yfirburðum yfir öll
önnur lifandi tungumál hins mentaða
heims, að það hefir haldist sama sem
óbreytt alla þá tíð, sem landið hefði
verið bygt, meira en 1000 ár, haldið
sér óspilt og samræmt, eitt mál um
land alt, sama mál á vörum alþ/ðu og
lærðra manna, í ræðu og riti. Enn aðr-
ir nefndu það til, að þessi þjóð væri
að tiltölu allra þjóða auðugust af fögr-
um ljóðum, er spryttu nærri því eins og
grasið á jörðinni, kynslóð eftir kynslöð.
Fyrir flestum ætti þetta alt saman tek-
ið og fleira þó sinn þátt í því, að oss
þætti öllum vænt um landið okkar.
En til væri annars konar hvatir til
þess, að þjóð léti sér þykja vænt um
land, — um land það, sem hún bygði.
Þær'kæmi fram, þegar þjóð gæti farið
að segja með sanni: landið er eftir mig;
mér þykir vænt um það af því, að það
er eftir mig, af því að eg hefi skapað
það, þ. e. skapað það upp. Vitanlega
mætti ekki misskilja slíka setning svo,
að dregið væri fyrir það neitt úr verki
skaparans og honum ekki gefin öll
d/rðin eins fyrir það. Sannleikurinn
væri sá, að skaparinn sjálfur ætlaðist
einmitt til, að mannkynið, jarðarbyggj-
ar, ættu sinn þátt í að skapa landið með
sér, gera það sem hagfeldast þeim til á-
búðar. Með þeim rétta skilningi hneyksl-
aðist enginn á því, er haft væri eftir
Hollendingum: Guð hefir skapað allan
heiminn,nema Holland; það höfum vér
skapað sjálfir. Vitaskuld ætti slíkt við
um það land öllum öðrum löndum
framar, af sérstaklegum, alkunnum á-
stæðum.
Móðurfold og fóstru vora nefndum vér
landið jafnan, í sundurlausu máli og
samföstu. En hitt mætti og til sanns
vegar færast, að kalla þjóðina móður
landsins og fóstru. Það lofaði fóstrið,
ef vel væri af að láta, en ella ekki.
Vænt þætti hverri móður um fagurt
barn og vel af guði gefið; en hitt væri
sannreynt, að þá væri móðurástin jafn-
aðarlega staðbezt og veigamest, er móð-
irin hefði óvenjumikið á sig lagt fyrir
barnið sitt.
Enginn efi á því, að flestum oss þyk-
ir nú þegar vænna um landið en áður,
síðan er það fór að taka stakkaskiftum
fyrir það, sem vér höfum að því unnið,
t. d. síðan er vér fórum að leggja um
það almennilega vegi, brúa ár, og um-
fram alt: bæta jarðveginn Þess væri
dæmi um önnur lönd, að þar hefði
jafnvel loftslag tekið breytingum til
batnaðar fyrir atverknað mannshandar-
innar. Af því mætti roarka, hve stór-
um gæði lands, hagsæld þess og jafn-
vel fegurð færi eftir því, hvernig með
það væri farið.
Til skamms tíma hefði mikill hlutur
þjóðarinuar gengið frenmr í trú en skoð-
un um það, að lattd vort gæti orðið
verulegt »farsældar frón og hagsældar«.
Nú væri svo komið, að þar gengjum vér
eigi frantar í trú, heldur skoðun.
Nú væri það orðið oss áþreifanlegt,
jafnt vantt'úuðum sem ttúuðum.
Oss hefði lengi tamt verið, að tala
mikið um baráttu vora við náttúruna
og hennar óblíðu öfl. En til væri og
önnur hlið á því máli, sú, að líta á
iðju vora ekki síður svo sem samvinnu
við hana, ánægjulega og ávaxtarsama
samvinnu við það náttúruafl, sem feg-
urst er og máttugast í allri náttúr-
unni, sólina blessaða, ímynd skaparans
sjálfs og vinnandi það í s/nilegu ríki
náttúrunnar, sem hann ynni sjálfur
beint í ós/nilegu, andlegu ríku sínu.
Að velta við steini, snúa við sverði
jarðar, rista fram fúafen, — það og ann-
að því um líkt væri samvinna við sólina,
þótt í litlum mæli væri, í því fólgin
aðallega, að r/ma burt því, sem tálm-
aði henni að komast að og lífga alt og
frjóvga með ylgeislum sínum, hvort
heldur er hún skini, í heiði á græna
grund, eins og nú, eða hún lyfti fyrir
oss vatninu upp í loftið, upp á hæstu
fjallatinda, og léti það streyma niður til
vor, en vér þyrftum ekki annað en
greiða því veg þangað sem oss hentaði
bezt.
Þjóðminningarhátíðir ' væri nokkurs
konar áning í áfangastað, þar sem vér
hrestum oss og endurnærðum undir
næsta áfanga, endurnærðum meðal ann-
ans á tölum og ljóðum, gerðum heit-
strengingar, hátt og í hljóði, fult eins
oft og fult eins rækilega í hljóði. Fyrir
nær hálfri öld var eitt fegursta og
frjósamasta landið hér í álfu, Ítalía, að
vinna það, sem vér höfum að vísu al-
drei gert og aldrei þurft að gera bein-
línis: að brjóta af sér með vopuum
hræðilega harðstjórnarhlekki, og draga
þjóðina saman x eina heild í því skyni, að
endurskapa landið og koma því aftur í
sinn forna blóma, eftir margra alda órækt.
Þá var það einn fagran vormorgun, er
bæjarmenn vöknuðu í einni helztu borg-
inni þar, Neapel, að þeim syndist hafa
snjóað um nóttina, s/ndist strætin öll
vera hulin lausamjöll. Það voru ein-
tómir hvítir pappírssneplar, með einu
örlitlu orði á letruðu, orðinu j á. Þetta
já, hljóðlegt, og hátt kveðið þó, eða
skyrt að minsta kosti,— það var já við
því, að bæjarmenn vildu af öllum huga
sínum og öllu hjarta sínu sameining
þjóðarinnar í eina heild og þar með
fylgjandi endursköpun landsins. Það
þyddi heita og öfluga heitstrenging frá
inst.u hjartans rótum þjóðarinnar um
að vilja vinna af öllum mætti að end-
urreisn, að endursköpun lands og 1/ðs.
Já segjum vér og í hjörtum vorum í
þeirri hinni sömu höfuðmerkingu, er
vér tökum undir upphátt vora venju-
lega þjóðminningardagsósk:
Blómgist og blessist ísland !
B. J.
Landsbúnaöarfélagið.
Fyrri hluta mánaðarins sem leið
hafa fundir verið haldnir að tilhlutun
Landsbúnaðarfélagsins í Skagafirði og
Eyjafirði til þeas að ræða um stofnun
rjómabúa og nautgriparæktarfélaga.
Fundarstaðirnir voru við Steinataða-
laug og að Stóru-Ökrum í Skagafirði,
og í Eyjafirði í þinghúsi Svarfdæla,
á Möðruvöllum í Hörgárdal og á Grund
í Eyjafirði. Nefndir voru kosnar á
öllum þesaum fundum til að vinna að
8tofnun rjómabúa og nauigriparæktar-
félaga.
En að öðru leyti gerðist það helzt
á fundunum, að ráðunautar Landsbún-
aðarfélagsins, þeir Guðjón Guðmunds-
son og Sigurður Sigurðsson, fluttu þar
ræður hvor um sitfc mál. Formaður
félagsins, lektor f>órh. Bjarnarson, var
og viðstaddur, og tók þátt í umræðum
á flestum fundunum.
Guðjón Guðmundsson flutti sérstak-
lega á Möðruvallafundinum •fróðlegan
og skipulegan fyrirlestur um kynbæt-
ur búpenings«.
Sigurður Sigurðsson talaði og á þeim
fundi sérstaklega um mjaltir, og skýrði
frá, að Landsbúnaðarfélagið ætlaði að
setja á stofn mjaltaskóla í öllum sýsl-
um Norðlendingafjórðungs, þar á með-
al á Möðruvöllum í Hörgárdal.
(Eftir Nl.).
Prestafundur
Norðlendinga eða Prestafélags hins
forna Hólastiftis var haldinn á Sauðár-
krók dagana. 2.—4. þ. m. |>ar voru
18 prestar og prófastar saman komnir
úr 4 prófastsdæmum hinum næstu og
ennfremur lektor f>órh. Bjarnarson.
f>eir fluttu fyrirlestur þar, Jónas
prófa8tur Jónasson frá Hrafnagili um
opinberun guðs; Hjörleifur prófastur
Einarsson um Jónas spámann og enn-
fremur um ferminguna og hina fyratu
altarisgöngu; og loks síra Björn Jónsson
á Miklabæ: Jesús Kristur á heimilun-
um.
Töluverðar umræður spunnust út
af fyrirlestrum þessum sumum einkum
um fermiuguna og hina fyrstu altaris-
göngu (Hjörl. próf. Ein.), og var stungið
upp á breytingu á spurningum til ferm-
ingarbarna.
Að síðustu fóru fram kristilegar
samræður meðal fundarmanna um yms
efni.
Formaður félagsins var endur-
kosinn Zophonías prófastur í Viðvík og
varaformaður kosinn síra Hálfdan Guð-
jónsson á Breiðabólstað, með því að
Davíð próf. Guðmundsson baðst und-
an endurkosningu.
Um sjúkrahjúkrun
og aðra hjúkrunarstarfsemi flytur síra
N . D a 1 h o f f frá Kaupmannahöfn fyr-
irlestur í kveld í Iðnaðarmannahúsinu
kl. 8^, og er aðgangur ókeypis.
Þeir, sem til hans heyrðu um daginn
þar, og eitis í dómkirkjunni á sunnu-
daginn, munu lúka upp einum munni
um það, að hann fari ekki með neitt
léttmeti eða hégóma.
Af mlslinguin
fréttist með pósti um daginn rtorðan
úr Húnavatnssyslu í privat-bréfi, að
þeir hefðu gert þar vart við sig á 2
bæjum, borist með unglingspiltum
vestan frá Djúpi, er gerðu sér það til
fremdar, að stelast eða ljúga sig gegtium
sóttvörðinn. En laudstjórninni engin
tilkynning send af s/slumanni eða hér-
aðslækni.
Fyrirl. um Björnson
hefir hr. O. P. M o n r a d prestur
afráðið að fresta þangað til í næstu
viku, með þvt nú um helgina verður
hér löngu fyrir fram ráðgerður sam-
söngur, sem fyrirl. mundi ella koma í
bága við.
Hafís
segir ferðamaður að norðan n/kominn,
að Skálholt hafi hitt fyrir einhversstað-
ar um daginn norður í leið. Svo er og
haft eftir n/komnum fiskiskutum, að
sést hafi hafís örskamt frá Horni.
Höfuðstaður íslands
Þjóðhátiðarræða
eftir
héraðsl. Guðm. Björnsson.
Vór horfum í dag móti sól og sumri.
Þegar farntenn hreppa hörð veður
milli landa, er það jafnan fyrsta verkið
þegar upp lyftir og til sóiar sér, að
mæla hæð sólar til að vita, hvort skip-
ið er á réttri leið og hvað því hefir
miðað.
Til þess höldum vór þjóðhátið, að
vór viljum taka oss hvíld eftir árs erf-
iði, viljum gá til sólar og gæta þess,
hvert oss hefir miðað -— hvort heldur
»afturábak ellegar nokkuð á leið«.
Hvert hefir þá oss Reykvíkingum
miðað á liðna árinu ?
Bærinn hefir stækkað.
Fólkinu hefir fjölgað.
Allir atvinnuvegir hafa staðið í blóma..
Yms mikils verð iðnaðarfyrirtæki hafa
hlaupið af stokkuuum: Iðuun, Mjöln-
ir, Völundur.
En stærsta sporið er þó fyrirætlanin
um vatnsveitu í bæinn.
Þar hafa bæjarbúar sannað, að þá
brestur hvorki hug nó áræði, þótt við
erfitt sé að stríða.
Það er ekki bæjarstjórnin ein, og því
síður nokkur einstakur maður, sem
komið hefir þessu nauðsynja-máli af
eigin ramleik út úr margra ára um-
talsdeyfð inn á framkvæmdarbrautina.
Það eru bæjarbúar í heild sinni, sem
heiðurinn eigá.
Þeir hafa með jákvæðum sínum hrundið
málinu af stað og þar með s/nt, að þeir
trúa svo örugt á framtíð bæjarins, aðþeim
vex ekki í augum jafn bráðnauðsynlegt
fyxúrtæki, enda þótt það só svo kostn-
aðarsamt, að það mundi talið stórfyrir-
tæki, þó að alt landið ætti í hlut.
Eg hefi heyrt getið um stórbónda í
sveit, þar sem oft urðu skiptapar. Hann
fór á öll stranduppboðin og sölsaði alt
undir sig. Einu sinni var hotium brugð-
ið um samvizkuleysi, en karl svaraði
sem svo: Eg hefi aldi-ei samkvizkuna
með mér á uppboð.
Það var nú hans siður.
Vor siður er sá — og hann er góð-
ur — að hafa aldrei pólitík með á þjóð-
hátíðir.
En það getur naumast spilt þessum
góða sið, þó að þess sé minst hór í
dag, að Reykjavíkurbær hefir á þessu
ári átt þeirri heill að fagna, að verða
aðsetur æðstu stjórnar landsins.
Aður var þingið hér einsamalt, en
æðsta stjórnin sat í öðru landi og hafði
þar setið um margar og erfiðar aldir.
Nú er þessi æðsta stjórn, sem næst
gengur konunginum, loksins komin
heim.
Nú — nú í fyrsta sinn getum vér
fagnað því með fullum rétti, að Reykja-
vík er höfuðstaður íslands.
Hann faðir minn hafði einu sinni
vinmxmann, sem var ungur og hraust-
ur, en heldur seinn í snúningum. Einu
sinni var pilturinn sendur gangandi til
næsta bæjar í br/num erindum og hon-
um sagt að fl/ta sér.
Fl/ta mór, svaraði strákur, eg skal
f 1 / t a mér, en ekki h 1 e y p eg.
Hann var sveitamaður og það erum
vér líka flestir að ætt og uppruna.
En það dylst ekki, að bæjalífið hleyp-
ir fjöri í fólk.
Eg spurði n/lega sveitamann, sem
ekki hafði komið hingað í mörg ár, á
hverju hanu sæi mestan mun hér í
bænum. A því var svarið, »livað
fólkið gengur miklu hraðara um göturn-
ar, en það gerði áður«.
Þetta e r satt.
Vér göngum hraðara en áður, og alt
gengur hraðara en áður, svo hratt, að