Ísafold - 17.08.1904, Síða 1

Xemur út ýmist einn sinni eða
tvisv. i vikn. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l’/j doll.; borgist fyrir miðjan
’úlí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bnndin viO
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslnstofa blaðsins er
Austurstræti 8.
XXXI. árg.
Reykjavík miðvikudaginn 17. á§fúst 1904
54. blað.
jfíuóJadí jfíaAýastMv
I. 0. 0. F. 868199
Augnlækning ókeypis 1. og 3. þrd. á
bverjnm mán. kl. 11—1 i spltalannm.
Forngripasafn opið mánud., mvd. og
ld. 11-12.
Hlutabankinn opinn kl. 10—3 og
«67*-7*/,.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa op-
in á liverjum degi kl. 8 árd. til kl. lOsiðd.
Almennir fundir á hverju föstudags- og
.sunnudagskveldi kl. 872 siðd.
Landakotskirkja. öuðsþjónusta ki. 9
!)g kl. 6 á hverjum heigum degi.
Landakotsspítali opinn fyrir sjúkravitj-
•sndur kl. 1072—12 og 4—6.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
»kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Bankastjóri við kl. 11—2.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12-3 og kl. 6—8.
Landsskjalasafnið opið á þrd., fimtud.
og ld. kl 12—1.
Ndttúrugripasafn, i Yesturgötu 10, opið
i sd. kl. 2—3.
Tannlœkning ókeypisi Pósthússt.ræti 14b
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Björnsons-fyrirlestrarnir.
Hr. Monrad hefir nú lokið fyrirlestr-
um sínum um hinn mikla skáldjötunn
Norðmanna. Fyrsta fyrirlestursins
hefir þegar verið getið hér í blaðinu.
Annað kveldið talaði hr. Monrad
um afskifti Björnsons af stjórn-
málum. Gat hann þess, að fyrst
framan af hefðu margir álitið hann
lítt fastan í rásinni, enda yrði því
ekki neitað, að hann hefði tekið yms-
ar sveiflur í pólitikinni. En rétt skoð-
að, hefði hann ávalt verið meginregl-
um sínum trúr og jafnan barist sem
hetja fyrir því, sem hann áleit sannast
og réttast, hver sem í hlut átti; hann
hefði jafnan metið sannleikann meir
en flokksfylgi. Sérstaklega hugnæm
var lýsing hans á afskiftum Björnsons
af hinu mikla deilumáli þeirra Norð-
manna og Svía (konsúlamálinu, fánan-
um o. s. frv.). J>að, sem Björnson
hefði barist fyrir í þessu máli, væri
jafnrétti Norðmanna og Svía; hann
TÍldi ekki að Norðmenn væru í neinu
undirlægjur Svía, heldur væru jafnrétt-
háir þeim. En enginn kynni betur að
meta Svía en einmitt hann, og eng-
um væri annara um, að samband
þeirra héldist, en honum. En sam-
bandið ætti að vera hreint, því að
hverri þjóð riði á því að hafa 8 ó m a-
tilfinning s'jálfstæðis síns
ómeidda.
jþriðja kveldið talaði hann um
afskifti B. af almennum
mannfélagsmálum (Björnson som social
sikkelse). Kvað hr. Monrad Björnson
jafnan hafa gert sér far um með skáld-
ritum sínum, einkum hinum síðari,
að benda á hina rotnu staði í félags-
lífinu; það mætti segja um þá báða,
Ibsen og Björnson, að þeir hefðu leit-
að uppi h i n a r f ú n u þ i 1 j u r í hí-
býlum mannanna; og vægðarlaust
hefðu þeir flett ofan af rotnuninni; þeir
hefðu viljað kenna mönnum að rífa
fúnu þiljurnar burt, og setja nýjar f
staðinn. |>eir hefðu gert það hvor á
sinn hátt; Ibsen væri kaldari og al-
heimslegri, Björnson heitari og norsk-
ari. Björnson hefði viljað auka sið-
ferðisþrek þjóðarinnar, kenna mönnum
að ivera í sau n lei k a>. Hinn
eini sanni og tryggi grundvöllur þjóð-
félagslífsins væri siðsamt og gott heim-
ilislíf, þar sem kærleikurinn væri að
skoðun B. hið ríkjandi afl. Og þjóð-
anna í milli ættu strfðin að hætta;
engin barátta ætti að eiga sér stað
þeirra á milli nema kepnin. Sýndi
hann fram á, að Björnson hefði kveð-
ið allra skálda fegurst um heimilið og
heimilislífið og endaði þennan fyrir-
lestur með því að lesa upp tvö af
kvæðum hans, máli sínu til sönnunar.
Má geta þess, að síra Mourad er ágætis
upplesari; var það nýnæmi fyrir íslend-
inga að heyra kvæði flutt á þann hátt,
þvi að örfáir íslendingar kunna þá
list að »le8a upp«; en sú list er ein-
hver hin fegursta list, og er sorglegt
til þess að vita, að hún skuli ekki
tíðkuð hér á landi.
F j ó r ð a k v e I d i ð, og hið siðasta,
talaði hr. Monrad um Björnson
s e m m a n n . Lýsti hann útliti hans
og persónu, mælsku hanB, lundarfari
hans og trúrækni, heimili hans og
heimilislífi, gestrisni hans og gjafmildi,
o. s. frv. Sagði hann ymsar skrítlur
af honum, er tilheyrendum augsýnilega
þótti gaman að. Meðal annars benti
hann á, hversu siðferðislega hreinu
lífi Björnson hefði lifað alla æfi og
hve fagurt hjúskaparlíf hans hefði jafn
an verið. Hann hefði ekki aðeins látið
sér nægja að auðga anda sinn alla æfi,
heldur hefði hann frá æsku hugsað um
að stæla og herða líkamann, enda
iðkaði hann enn líkamsæfingar og tæki
sér daglega kalt steypibað undir fossi
á búgarði sínum (Aulestad), — og það
jafnt vetur sem sumar. Búhöldur
væri hann hinn bezti og hefði meðal
annars komið upp ágætu kúakyni.
Lofaði hann mjög, hve ágætur heim-
ilisfaðir hann væri og hjúum sínum
góður — það er að segja þeim, sem
nentu að vinna; hinum væri bezt að
hypja sig sem fyrst burtu af heimili
hans.
Mun óhætt að segja, að hr. Mon-
rad hafi leitast við að sýna tilheyr-
endum sínum, að Björnson er eigi að-
eins skáld, heldur fyrirmyndar-
maður í flestum greinum.
Allir hafa fyrirlestrar þessir verið
fluttir af miklu fjöri; er síra P. O.
Monrad mælskur mjög og hefir frá-
bæra þekkingu á efni sínu, enda sýnir
öll meðferð hans á því, að hann er
hámentaður maður og hefir víðan sjón-
deildarhring, enda mjög frjálslyndur.
Hefir það verið sönn ánægja að hlýða
á fyrirlestrana alla.
|>ótt hr. Monrad sé einkar-vel að
sér í fagurfræði, þá hefir hann gert
lítið að því að kveða upp fagurfræðis-
lega dóma um skáldskap Björnsons.
Hitt hefir verið aðalatriðið, að sýna
tilheyrendunum fram á, hvaða hug-
sjónir vaka fyrir skáldinu, hvernig
hann lítur á mennina og lífið, hvað
honum þykir að þjóðfélaginu og lífi
mannanna, og hvernig hann vildi bæta
það. Og jafnframt hefir hann gert
grein fyrir, hvernig hann hafi með
skáldskap sínum og allri starfsemi
sinni gripið á margvíslegan hátt inn í
líf þjóðar sinnar, enda muni enginn
núlifandi maður hafa haft meiri áhrif
á Norðmenn en einmitt Björnstjerne
Björnson.
I öllum fyrirlestrunum hefir kent
mikillar hlýju til skáldsins, enda er
enginn efi á því, að hr. Monrad ann
mjög þe8sum skáldkonungi þjóðar
sinnar.
Vonandi hefir honum þá líka tek-
ist að glæða kærleika tilheyrendanna
til skáldsins, enda hefir hann oftar
en einu sinni getið þess, að engir —
að Norðmönnum undanskildum —
hefðu eins mikil skilyrði til að skilja
Björnson, eins og vér íslendingar, því
að B. hefði öllu framar lagt kapp á
að endurvekja hinn forna norræna
anda og væri sjálfur persónugerving
hans.
|>ví miður hafa alt of fáir sótt fyr-
irlestra þessa, enda er fólk hér óvant
þvf að hlýða á fyrilestra um hásum-
arið, og svo annað: hér vill fólk fá
þess háttar fæðu gefins.
Óskandi væri, að fyrirlestrar hr. P.
O. Monrads yrðu þýddir á íslenzku
og prentaðir, því að mörgum íslend-
ingum mundi þykja fýsilegt að lesa
þá. Ekkert útlent skáld mun alþýða
á íslandi þekkja betur en Björnstjerne
Björnson og mundi því slík lýsing á
honum verða kærkominn gestur á
mörgum heimilum; auk þess geta slík-
ir fyrirlestrar haft stórkostlega vekj-
andi áhrif á fólkið.
Síra P. O. Monrad á hinar beztu
þakkir skildar af oss Islendingum fyr-
ir það, að hann hefir viljað ferðast
svo langa leið til þess að fræða oss
um hið ágæta skáld þjóðar sinnar —
og norskasta Norðmann-
i n n, eins og hann að orði komst í
fyrsta fyrirlestrinum.
Ferð um Holland.
Eftir
Thora Friðriksson.
I.
Þegar frakkneski rithöfundurinn Jules
Verne samdi skáldsögu sína: Ferð í
kringum jörðina á 80 dögum, fanst
mönnum mikið til um ímyndunarafl
hans. Eu eigi leið hálf öld áður en
atnerísk stúlka leysti þessa ferð af hendi
í raun og veru, og síðan hefir hún far-
in verið á eun styttri tíma.
Það s/nist heldur eigi svo mikill
vandi, þegar vanalegu ferðafólki tekst
að hafa nasaþef af 3 löndum á 8 klukku-
stundum. Svo var fyrir okkur. Við
fórum frá París kl. 8 um morguninn,
vorum komnar að landamærum Frakk-
lands um 11, þutum í gegnum Belgíu
á 3 stundum og vorum komnar til
Rotterdam í Hollandi kl. 4.
Belgía er að landslagi mjög lík Norð-
ur-Frakklandi og mundi engum detta í
hug, að til annars lands væri komið, ef
eigi hefði tollþjónarnir í Feignies gert
okkur viðvart. Þeir voru mjög hrædd-
ir um, að við værum að lauma kven-
hóttum inn í landið, úr því við komum
frá París, og urðum við að sverja og
sárt við leggja, að í fórum okkar væru
einungis höfuðföt ætluð okkur sjálfum.
í Rozendaal, á landamærum Belgíu og
Hollands, voru tollþjónarnir eigi eins
nærgöngulir og spurulir, og kom sér það
vel, því nú dugði frakkneskan okkur
eigi lengur, og hollenzku gáturn við ekki
talað. Samt skildi eg mikið af orðum
og kom þar danskan mér að betra haldi
cn þyzkan, enda er Hollendingum nauða-
illa við, að talað sé um skyldleika þeirra
og Þjóðverja. Mér kom það undarlega
fyrir, með því að Þjóðverjar tala ávalt
um hollenzkuna sem væri hún þ/zk
máll/zka. Þetta er auðvitað eigi rétt,
þótt hollenzka tungan eigi óneitanlega
ætt sína að rekja til forn-lágþ/zku, sem
þekkist nú eigi lengur.
Við vorum eigi komnar langt frá
Rozendaal, er sveitarbragurinn breyttist
og auðséð var á öllu, að þetta var
Holland eða Niðurlönd, sem þeir svo
nefna, og gat eigi verið annað; svo ein-
kennilega lágt var landið og svo fult
af skurðum og vindmylnum.
Fyrsti áfangastaðurinn var Rotterdam,
næst-stærsti bær Niðurlanda og ef til
vill stærstur eftir nokkur ár, með því
að verziun eykst þar ár frá ári og
dregur töluvert mátt úr Amsterdam.
Rotterdam stendur við N i e n \v e-M a a s
(ekki þá Maas, er kemur frá Frakklandi),
en ótal síki liggja frá ánni um allan
bæinn. Eftir þeim fara skipin, stór og
smá, og leggjast fyrir framan hin stóru
geymsluhús, er liggja alveg að vatninu.
Uppskipun er þar dálítið auðveldari en
í Reykjavík, enda eru nú í Rotterdam
aðalforðabúr vörubirgða þeirra, er Hol-
lendingar fá frá nvlendum sínum (kaffi,
sykur, tóbak o. s. frv.). Verzlun og
siglingar varpa einkennilegum blæ yfir
borgina, og siglutopparnir sjást þar al-
staðar innan um kirkjuturna og húsþök.
Þegar komið er yfir járnbrú, er liggur
yfir Maas, og er mjög rnikil og
rammger, reunur járnbrautin áfram eftir
háum flóðgarði, og aðaljárnbrautarstöðin
liggur miklu hærra en strætin um-
hverfis.
Beint á móti járnbrautarstöðinni er
kaupmannahöllin (B e u r s), mikið stór-
h/si úr sandsteini, en beint þar fyrir
norðan er stórt torg (Groote-Markt) og
á því standmynd úr málmblending
af Erasmus Rotterodamus
lærdómsmanninum mikla (1467—1536).
Meðan sambæingar hans hugsa eigi um
annað en gull og gróða, stendur hanu
þarna, spekingurinn mikli, og minnir þá
á, aö til séu æðri hvatir og að eigi lifi
maðurinn á einu saman brauði.
Nyrzt i borginni er önnur járubraut-
arstöð (Delftsche Poort) og liggur hún
hjá borgarhliðinu með því nafni, sem er
hið eina, er uppi stendur af hinum
fornu víggirðingum. Frá þeirri stöð
fórum við seint um kvöld og staðnæmd-
umst eigi fyr en í Alkmaar. Þangað
var ferðinni heitið.
Alkmaar stendur í fylkinu Norður-
Hollandi, við hinn mikla skurð, er graf-
inn var (1819—1825) frá Amsterdam
alt til norðurodda Hollands, en miklu
minna gagn gerir nú en áður, fyrir
1874; þá var skurðurinn grafinn þvert
utn landið frá Amsterdam út í Englands-