Ísafold - 31.08.1904, Blaðsíða 2

226
til þeas, hve slæmt það er að vera örlít-
il smáþjóð. En engir menn fá eins að
kenna á því, eins og þeir, sem fást
við skáldskap og ritstörf vor ámeðal.
Eithöfundar verða hér flestir að búa
við sult og seyru. Mörgum mun
ganga erfitt að koma ritverkum sínum
á prent, hvað þá held.ur að þeir fái
viðunandi borgun fyrir starf sinn. f>að
vantar fólkið til að kaupa ritverk
þeirra. |>ess vegna verðum vér Is-
lendingar að gjöra oss far um að
styðja skáldin.
Guðm. MagnúsHon hefir brotist á-
fram, þrátt fyrir mikla fátækt, og er
það mjög virðingarvert, hvað hann
hefir komist.
Nú hefir sjóndeildarhringur hans
víkkað við utanförina og hugsjónirnar
vonandi hækkað og stækkað um leið.
Full ástæða er því til að ætla, að
honum takist betur í næsta skifti.
X.
fingmálafundur Reykvíkinga.
Ekki skorti þar aðsókn. Troðfult
hús, Iðnaðarmannahúsið, og meira en það
frá kl. 8j/2—121/.; á laugardagskveldið
var, 27. þ. m.
Haraldur Níelsson cand. theol. var
/
fundarstjóri.
Þingmannsefnið G u ð ro. B j ö r n s-
s o n hóraðslæknir tók fyrstur til máls.
Hann sneri sér þegar að landsréttinda-
málinu. Hann vildi ekki gera neitt
þras út úr undirskriftarmálinu, skipun
íslandsráðgjafans í vetur með undir-
skrift forseetisráðgjafans danska, þótt
hann viðurkendi, að hitt hefði verið spor
í áttina til fyllra sjálfsforræðis. Þing-
ræðismaður kvaðst hann vera eindreg-
inn, og vildi fylgja hinni nýju stjórn,
er nú hefðum vér fengið eftir óskoruð-
um þingræðisreglum, meðan hún bryti
ekkert af sér, en það hefði hún ekki
gert að svo stöddu. »Heimastjórnar-
mann« kvaðst hann þó bví miðnr ekki
geta kallað sig, með því að hann hefði
ekki verið í verki með að flytja stjórn-
ina heim. Ekki kvaðst hann heldur
vera með hinum flokkunum hvorugum.
Hann kvað kjósendum kunnugt, að at-
vinnumál bæri hann mjög fyrir brjósti.
Hann kvað (í síðari ræöu) oss ekki
hafa ráð á að eyða tímanum í þref um
stjórnarbót og landsréttindi, eins og vér
hefðum nú gert meira en 20 ár, svona
fámenn og fátæk þjóð, ekki nema 80,000;
annað mál, ef vér værum 800,000.
Þingmannsefnið Jón Jensson yfir-
dómari bar á móti því, að hinn n/i
ráðgjafi (H. H.) hefði verið skipaður
samkvæmt þingræðisreglunni. Skipun
hans hefði fram farið ekki einungis í
ósamræmi við vilja einfalds meiri hluta
á þingi, heldur þvert á móti yfirl/stum
vilja alls þingsins í aðalmáli þess,
landsréttindamálinu, og hans sjálfs (ráðgj.)
þar á meðal í fyrra. Hann hefði tekið við
skipun sinni í ráðgjafastöðuna af dönsku
stjórnarvaldi og ekki íslenzku, eins og
þingið hefði krafist og gert að skilyrði
fyrir samþykt stjórnarskrárfrumvarpsins.
Þess vegna væri hann ekki í samræmi
við þingið, ekki í samræmi við nokkurt
eitt atkvæði þar. Kvaðst vera ein-
dreginn þingræðismaður, algerlega með
íslenzku þingræði og að sjálfsögðu með
ráðgjafanum, að svo miklu leyti sem
hann væri og yrði í samræmi við þingið.
En enginn gæti verið þingræðismaður
og þó ánægður með, að ráðgjafinn væri
í ósamræmi við þingið. Sitt erindi á
þing væri, að reyna að halda uppi
landsréttindum vorum gegn ásælni
danskra stjórnarvalda, og stuðla að því,
að fyrirvari alþingis væri tekinn til
greina. En eigi síður mundi hann láta
sér ant um framfaramál bæjarins og
atvinnumál landsins, eins og hann hefði
gert áður á þingi.
Ekki hélt hann, að oss riði minna á,
að gæta landsréttinda vorra, þótt vér
værum fáir og fátækir. Ekki yrðum
vér efuaðri né fleiri nó voldugri fyrir
það, þó að vér létum ganga á rótt vorn.
Þær þjóðir, sem væri sárt um frelsi
sitt og sjálfstæði, hefði aldrei verið
annarra eftirbátar í atvinnumálum, held-
ur venjulega mestu -framfaraþjóðir. —
Að hirða ekki um sjalfstæði sitt, væri
dauðamark þjóða einnig í atvinnumálum.
Af því að vér værum fátækir og fá-
mennir, hefðum vér ekki ráð á að verða
líka vesalmeuni og skríða á hnjánum
fyrir öðrum.
Jón Olafsson vildi afsaka undir-
skriftar-misfeliuna með því, að hún hefði
gerst að ráðgjafanum (H. H.) fjarstödd-
um og svona hefði það verið haft full
30 ár. [Þessi fyrirsláttur hvorutveggi
marghrakinn áður: ávirðing H. H. sú,
að taka við skipuninni í embættið svona
gallaðri, þegar hann kom til Khafnar;
og 30 ára tízkan ekki annað en blekk-
ingar-tilbúningur, með því að aldrei
hefir verið skipaður Islands-ráðgjafi fyr
en í vetur, heldui danskur dómsmála-
ráðgjafi með umboði til að sinna ís-
lenzkum málum í hjáverkum. Ritstj.]
— Þriðja afsökunin var sú hjá ræðum.,
að ef H. H. hefði neitað, mundu nógir
hafa orðið til aðrir, að taka við íslands-
ráðgjafastöðunni með undirskrift for-
sætisráðgjafans, — ef ekki íslendiugar,
þá Danir.
* Einar Benedik tsson svaraði
því svo, að lengi mætti fá óvandaða
menn til að gera það sem rangt væri;
eða hvað mundi verða úr þingræðinu,
ef ekki mætti telja ráðgjafa neitt til
ávirðingar, sem hægt væri að fá ein-
hverja mannrolu í föðurlandi Jóns Ólafs-
sonar til að gera? Oft hefði verið gert
lítið úr greind ísl. kjósenda; en aldrei
hefði þeim verið gert svo lágt undir
höfði, sem að ætlast til, að þeir rendu
niður svona heimsku.
Hann skoraði á kjósenaur, að neyta
frjálsræðis þess í kosuingum, sem þeir
fengju tiú að njóta í fyrsta skifti. Nú
þyrftu þeir ekki að óttast neitt em-
bættisvald eða peningavald. Nú gæti
enginti bankastjóri ógnað þeim með ó-
náð sinni. Nú væri ekki hægt að hóta
neinum sakamálsrattnsókn, ef hann kysi
öðruvísi en höfðingjunum væri þóknan-
legt. Að þar til gefttu tilefni frá G. B.
benti hann á, að ef leynilegar kosning-
ar væri óþarfar, þá bæri að saka þing-
ið um það n/mæli og öll þing önnur
um hinn mentaða heim, er þær hefðu
lögleitt og hvergi þætti nein minkun að.
Hann fann það að framkomu G. B., að
hann verðist nær allra frétta um, hvað
hann sjálfur ætlaði að gera á þingi, eti
spyrði f þaula keppiuaut sinn, hitt þing-
mannsefnið, hvað hann ætlaði að gera,
alveg eins og hann (G. B.) væri aðeins
kjósandi, en ekki frambjóðandi. Hann
gat þess, út af einhverju, sent J. Ó.
hafði sagt, að þingræði og varðveizla
landsróttinda færi ekki æu'ðsaman; t. d.
hefði Færeyingar engin sórstök lands-
réttindi, ert ætti þó hlutdeild f þing-
ræði sem danskir þegnar.
Bæði þingmannaefnin og þeir J. Ó.
og E. B. töluðu oftar en einu sinni, E.
B. jafnvel 3—4 sinnum.
Langmestur rómur var gerður að máli
E. B. Hann talaði og af óvenjulegri,
töfrandi málsnild, sem gagntók þing-
heirn, og leyndi sér ekki, að stórum
mun voru undirtektir fjörugri undir
þeirra málstað, hans og Jóns Jenssonar,
heldur en hirtna.
Þá voru lagðar fyrir þingmannaefnin
/msar spurningar.
B. H. Bjarnason kaupmaður spurði,
hvort þingmannaefnin vildu stuðla að
því, a ð fyrirhugaður ritsími hingað
verði lagður á land á Suðurlandi, þrátt
fyrir 300,000 kr. tillag til landsíma
hér, að stofnað verði í lieykjavík toll-
frjáls vörubirgðahús, og a ð verzlunar-
og siglingalöggjöf landsins verði tekin
til rækilegrar ihugunar og endurskoð-
unar. —- G. B. vildi gera sér að góðu,
að ritsíminn kæmi á land á Seyðisfirði,
ef trygging yrði fengin fyrir öruggu
sambandi við Reykjavík, en J. Jensson
vi'di hafa ritsímann til Suðurlands skil-
málalaust. Hinu tvennu hétu þing-
mannaefnin bæði.
Björn Jónsson ritstjóri vildi heyra
hvernig þingmannaefnin hugsuðu sór að
rétta við hinn voðalaga tekjuhalla lands-
sjóðs frá síðasta þingi. Því svaraði Jón
Jensson svo, að hann vildi hallast að
sparnaðarstefnu í fjármálum. G. B.
kvaðst viija færa niður útgjöldin svo
sem hægt væri og auka tekjurnar t. d-
með tolli á sumum aðfl. vörum, svo
sem vefnaðarvörum, en ekki áfengi, og
faktúru-tolla vildi hann ekki.
Þórður J. Thoroddsen (stórtemplar)
spurði, hvQrt þingmannaefnin vildu
styðja að því, að lögleitt yrði aðflutn-
ingsbann gegn áfengi, láta frumvarp
um það koma til umræðu og athugunar
á næsta þingi og gerast flytjendur þess
eða meðflytjendur; eða hvort þeir væru
fremur meðmæltir vínsölubanni, eða þá
hærri álögum á áfengissölu. — Jón
Jensson kvaðst hærri álögum mótfallinn
og fús að vera meðflytjandi aðflutnings-
bannsfrumvarps. G. B. sömuleiðis mót-
faliinn hærri álögum, og aðflutnings-
banni væri hann með, þegar það s/ndi
sig, að meiri hluti kjósenda landsius
væri því hlyntur; annars taldi hann
vínsölubann vænlegra sem millistig.
- Hannes Hafliðason skipstjóri vildi
vita, hvort þingmannaefnin vildu styðja
að því, að alþingiskjördagur væri færð-
ur frá 10. sept. til 10. okt., að reistur
yrði viti í Vestmanneyjum, og að hert
verði á landhelgislögunum og strand-
gæzla gerð öflugri. — Jón Jensson var
með færslu kjördags til 10. okt. í kaup-
stöðum, en framboð. skyldu þó gerð
þar jafnsnemma og nú. G. B. var
með slíkri kjördagsfærslu um land alt.
Hinum spurningunum kváðu þeir já við
báðir, og tók Jón Jensson það fram,
að vór ættum heimtingánægilegri strand-
gæzlu af ríkisins hálfu.
Pótur Jónsson blikksmiður spurði þing-
mannaefnin, hvort þeir væri hlyntir góð-
um iðnaðarskóla. Þeir kváðu já við því.
Loks spurði Þorv. Þorvarðsson prent-
ari, hvort þingmannaefnin vildu styðja
að því, að alþyðu hér á landi liði betur
á elliárum en nú gerist, t. d. með því
móti, að landssjóður legði fram eitthvert
fé til uppbótar alþyðustyrktarsjóðunura.
— Því kvaðst Jón Jensson vera hlyntur
og vildi láta hlynna að sjúkrasjóðunum
með svipuðum hætti. G. B. vildi helzt
láta a 11 a liafa eftirlaun.
Kirkjusjóðurinn islenzki,
hinn almenni kirkjusjóður svonefndur,
var orðinn í árslok 1903 rúm51 þús. kr
Þessar kirkjur áttu mest í sjóði: Húsa-
víkurkirkja um 6000, Vallaneskirkja
rúm 4000, Breiðabólsstaðarkirkja í
Fljótshlíð 3000 rúm, Holtskirkja í
Onundarfirði og Hólmakirkja í Reyðar-
fyrði um 2200 livor.
Ilt mál að verja
Það var eftir þingmálafundinn hór á
laugardaginn.
Þá voru tveir stjórnarflokksmenn að
tala saman, og báru sig illa yfir, hve
sá flokkurinn hefði orðið afleitlega
undir á fundinum og haus talsfnenn,
einkum fyrir Einari Benediktssyni.
»Það er von«, sögðu þeir; »þeir hafa svo
ilt mál að verja, okkar menn«.
Hreppstjórasamkundan snæfelska
og
varnarmaður hennar
Samkunda þessi, er öðru nafni er
nefnd sýslunefndin í Snæfellsness- og
Hnappadalssýslu, er svo einkennilega
saman sett, að það er hreinasta und-
antekning, ef aðrir en eintómir hrepp-
stjórar eiga þar sæti,auk sýslumanns-
ins, Lárusar H. Bjarna3onar, og vara-
sýslumannsius, Sæm. kaupmanns Hall-
dórssonar, sem eru sjálfsagðir formenm
hinnar virðulegu samkundu.
Samkunda þessi hefir á síðustu ár-
um getið sér tnikinn orðstír, einkum
síðan hún fór að láta prenta sínar
göfugu fundargerðir og veita amtsráð-
inu áminningar fyrir það, að finna að
því, hvernig hún hagi bókun á álykt-
unum sinum, sem »hún þykist mega
ráða íhlutunarlausti.
Eurðu-djarft hefir amtsráðið verið.
Skárra er það nú tiltækið af amts-
ráði, að ætla sér að ráða yfir snæ-
/elsku hreppstjórasamkundunni dýrð-
legu. Vonandi verður amtsráðinu ekkt
aftur á slík yfirsjón, ef það vill kom-
ast hjá að eiga á hættu, að hafin verði
af samkundunní róttarrannsókn eða-
sakamálsrannsókn fyrir tiltækið. það
þart líka naumast að gera ráð fyrir
slíku glapræði af amtsráðsinu eftirleið-
is, meðan við nýtur forseta þess sem
nú er, því engum mun kunnugra en
þeim, sem þessar línur ritar, að sam-
kundan á góðan hrauk í horni, þar
sem er amtmaður J. Havsteen. Eg
hefi í höndum bréf frá honum, dags.
6. f. m., sem sýnir, hversu hann legg-
ur sig fram að verja gerðir samkund-
unnar.
En af því að eg hefi í meira lagi
fallið í ónáð samkundunnar og verið
tilkynt af oddvita hennar, að saka-
málsrannsókn yrði hafin gegn mér og
amtmaður álítur tilkynningu þessa
réttmæta, svo og þá ályktun samkund-
unnar, að hefja réttarrannsókn gegn
mér út af því, að eftirstöðvar í hrepps-
reikningnum væru »óhæfilega miklarc
og »of mikið af tekjum óinnReimt í
lok reikning3ársins«, þá neyðist eg til
að skýra almenningi frá málavöxtum,
þó eg eigi þurfi að vera í vafa um,
að það kunni að baka mér nýja saka-
málstilkynningu.
Hreppstjórasamkundan getur þess í
seinustu prentuðu fundargerð sinni,
að amtmaður hafi fundið að því í em-
bættisbréfum til oddvita síns, að »eg
hefði sýnt af mér óhlýðui og sagt ó-
satt«, og af því amtmaður hefir eigi
mótmælt þessum meiðandi áburði á
mig, verð eg að álíta að samkundan
hafi hér á sönnu að standa, þótt und-
arlegt sé, enda styðst þetta álít mitt
við bréf amtmanns til mín, dags. 11.
marz þ. á., þar sem hanD segir, að
»eg lítilsvirði stöðugt fyrirmæli sín« í
því að senda sýslumanni þær mála-
leitanir, er ganga eiga til amtsins.
þetta bréf amtmanns er skrifað í
tilefni af því, að eg hafði beðið hann
um úrskurð á barnsföður til ómaga-
meðlags, sem eg hafði oftar en einu
sinni fengið hjá honum án þess að
láta beiðnina fara um hendur sýslu-
manns og hafði amtmaður aldrei fyr
að því fundið, og sama dag hafði
eg beðið amtmann beint eft-
ir hans eigin orðum um gjaf-
s ó k n í fyrirhuguðu máli hreppsnefnd-
arinnar gegn síra Árna þórarinssyni.
Ávítur þessar komu því hreppsnefnd-
inni mjög óvænt, og ekki er eg síður
forviða á þeim ummælum amtraanns,
að eg hafi áður »lítilsvirt stöðugt fyr-
irmæli hans«. Eg kannast meira að
segja ekki við, að hann hafi nokkru
8Ínni úður fundið nokkurt tilefni til
að áminna mig um, að láta málaleit-
anir mínar fara um hendur sýslu-
manns, en að eins tvisvar mint hrepps-
nefndina á það, og skal eg leyfa mér
að skýra, hve mikilvæg tilefni hafa
verið til þess.