Ísafold - 29.10.1904, Qupperneq 2

278
Leikfélag Reykjavíkur
leikur á morgun.
IS* Sjá götuauglýsingar
og 10. gr.), að skoða kjósendaflokkun-
ina sem skipun í kjördeildir, þá er það
ekki rétt. Orðin í 9. gr. eru skýr.
Bæjarstjórn er heímilað þar, að skifta
kjördæminu í kjördeildir, en ekki
kjósendunum, og kjördæmi verð-
ur ekki hugsanrétt skift nema í und-
irkjördæmi (o: staðmörkuð umdæmi,
eins og kjördæmi er staðmarkað).
Kjördeildir í laganna skilningi eru
því staðmörkuð umdæmi. f>á er 10.
gr. laganna ekki síður skýr. Fyrir
hverja*,kjördeild á að semja sérstaka
kjörskrá. Að eins ein kjörskrá var
samin, af því að kjördæmið vafe óskift.
|>ví var e k k i skift í kjördeildir.
Eg lét þá skoðun í Ijósi í kæru
minni, að kjósendaflokkun bæjarstjórn-
ar og skipun 3 undirkjörstjórna til
flýtis og hægriverka við kosninguna
muni ekki í sjálfu sér hafa haft neína
hættu í för með sér, Við nánari at-
hugun leyfi eg mér að benda á það
lagabrot, sem af þessari tilhögun
leiddi, og alls ekki er þýðingar-
lítið eða hættulaust: að kosningin gat
ekki, eins og lögin fyrirskipa (18. gr.),
farið fram eftir frumsaminni kjörskrá
nema á einum staðnum af þremur.
Menn þurfa ekki að hafa fengist mik-
ið við að stjórna kosningum til þess,
að skilja þetta. T. d. man eg að það
kom fyrir í 1. kjördeild, að eftirritin
komu eigi heim við frumskrána. í
hinum deildunum gat það ekki komið
fram, því að þær höfðu ekki frum-
skrána.
Álitsskjal kjörstjórnar 1. kjördeildar
á að vera vörn fyrir kjörstjórninni,
en verður henni enn meira til áfellis.
Eða ekki skil eg annað. Svo er skjal-
ið hvatvíslega úr garði búið.
Eg tók fram í kæru minni, að kjör-
stjórnin hefði látið viðgangast ýms af-
brigði frá kosningalögunum, sem eg
aðallega lagði ekki aðra þýðingu í, en
að þar hefði að óþörfu og beimildar-
laust verið breytt út af því, er lögin
sögðu fyrir. J>að lítur svo út, sem
kjörstjórnin hafi saknað þess, að eg
nefndi ekki þessi afbrigði, enda mun
réttast að eg nefni þau, er eg man
eftir.
31. gr. segir, að enginn megi auk
kjörstjórnar vera inni í kjörherberginu
nema einn kjósandi 1 senn og um-
boðsmenn þingmannaefna. f>að kom þó
fyrir, að menn, sem komu til að kynna
kjósendur, biðu inni um hríð til að
komast að að kjósa sjálfir á eftir. Og
dæmi var til þess, að 1 maður, sem
inn var kominn í þessu skyni, var þar
kyrr inni meðan 2 eða 3 kusu. Virð-
ingin fyrir ákvæði þessu var ekki
meiri en svo, að einn kjörstjórinn
stakk jafnvel upp á því, að Davíð í
Stöðlakoti (1) væri látinn vera inni
stöðugt til að kynna kjósendur.
33. gr. segir: »fær oddviti honum
einn kjörseðiU. f>að var miklu frem-
ur undantekning, að oddviti afhenti
seðilinn.
»f>ekki kjörstjórnin ekki manninn, er
honum kostur gjör að fá innmeð
sér 2 kjósendur, sem kjör-
stjórnin þekkir (sem lýsi yfir)
að viðlögðum drengskap...
Að þvf búnu ganga vitni
þ e s s i ú t, en kjósandinn verður eft-
ir«. f>etta segja lögin. En framkvæmdin
var þannig, að kjörstjórn kallaði oft
til vottana og valdi þá stundum; það
kom fyrir, að nýjan vott þurfti til að
þekkja vottinn,. drengskapar var sjaldn-
ast minst, og vottarnir voru stundum
kyrrir inni, eins og fyr er sagt.
39. gr. segir, að kjósendur, sem gert
hafa seðla ógilda, eigi að víkja frá að
sinni og eigi fá seðla aftur fyr en all-
ir aðrir hafi greitt atkvæði. En kjör-
stjórnin lét þá strax fá annan seðil.
35. gr. segir : Síðan brýtur k j ó s-
a n d i n n seðilinn e i n u sinni
saman, svo að letrið snúi inn . . . og
stingur s j á 1 f u r seðlinum í atkv,-
kassann. f>etta var alt brotið stór--
kostlega, eins og eg tók fram í kær-
unni.
Kjörstjórnin segist álíta það vafa-
s a m t, hvort það sé algeriegaof-
an í lögin, að brjóta seðlana oftar
en einu sinni. Eg íraynda mér að
allir játi, að samvizkusöm kjörstjórn
mundi ekki hafa gert það, sem hún
áleit vafasamt, hvort ekki væri alger-
lega ofan í lögin. f>að sanna er, að
lögin gátu ekki verið skýrari. Tílgang-
ur ákvæðisins, eins og það er orðað,
var sá, að koma í veg fyrir einkenni
á seðlunum, sbr. 38. gr. f>að er fyrir-
sláttur einn, að ekki hafi verið annað ráð
verið til að koma seðlunum í kassann
en tví- og þribrjóta þá. f>að þurfti ekki
annað en hrista kassann nógu oft.
Fleira en þetta kom fyrir, sem
sýndi að kjörstjórnin hafði ekki kynt
sér lögin, sem hún átti að fara eftir,
eða hirti ekki um að fylgja þeim.
Má til þess telja það, að henni tókst
ekki að ganga lögum samkvæmt frá
plöggum sínum að kosningunni aflok-
inni, og voru þó skýrar reglur um,
hvernig sá frágangur ætti að vera, í
lögunum (42. og 43. gr.).
f>á má geta hér aðferðar kjörstjórn-
arinnar gagnvart f>orgrími lækni eða
þeim 7, sem ekki höfðu upphafsstaf
kjósecdaflokks 1. deildar. Kjörstjórnin
sjálf játar, og segir það því væntan-
lega ekki uppspuna af mér, að oddviti
hafi spurt f>orgrím, þegar hann kom
til að kjósa, »hvort honum væri svo mik-
ið ant um að kjósa, að hann vildi
halda því fram«. Eg leyfi mér að
segja, að oddviti kjörstjórnar geti ekki
hegðað sér ótilhlýðilegar en þetta.
Eða hitt, sem kjörstjórnin gerði, að tjá
jborgrími, er hann kom í fyrsta
skifti, að hún hefði ekki tíma til að úr-
skurða þá um, hvort hann fengi að
kjósa. Og enn þetta, að eftir að kjör-
stjórnin var búin að koma sér niður
á, að vottorðsmennirnir ættu að fá
að kjósa, þá tjáði hún þeim samt, að
þeir, kjósendurnir, sem voru komnir
til að neyta löglegs réttar síns, yrðu að
bíða þangað til allir aðrir viðstaddir
væru búnir að kjósa. Hvernig fer
kjörstjórnin að verja þessa aðferð sína ?
Var hún ekki vel löguð til að fæla
menn frá að neyta kosningarréttar-
ins? Var hún ekki bein rangsleitni
við kjósendur, sem í hlut áttu?
f>að lítur út eins og kjörstjórnin sé
að bera sig að láta skiljast, að henni
hafi verið það óviðkomandi, hvort bæ-
jarstjórnin hefði í raun og veru skift
bænum í kjördeildir í laganna skilningi,
o: undirkjördæmi. f>að var henni þó
sannarlega ekki, þar sem undir því
voru komnar reglur þær, er hún átti
að fylgja í framkvæmd skyldustarfs
síns. Hún segir, að það hafi verið
meira en eðlilegt, þótt hún liti svo á,
að hún ætti að eins að taka móti at-
kvæðaseðlum kjósendanna A—G, með
öðrum orðum, að hún liti að eins á
nafnið »kjördeild«, sem gefið var kjós-
endaflokknum. En eg verð að segja,
að mér hefði ekki þótt það vera neitt
óeðlilegt eða neitt kraftaverk af henni,
ef hún hefði samkvæmt skyldu sinni
kynt sér rækilega lögin, sem hún átti
að fara eftir, og athugað í sambandi
við þau það sem henni var kunn-
ugt um undirbúning kosningarinnar,
þar á meðal það, að ekki var nema
ein kjörskrá til, — þótt hún þá hefði
séð og skilið það, sem nú fór algerlega
fram hjá henni, að hér var ekki um
eigiulegar kjördeildir að ræða, en að
kosningin í öllum deildunum var ein
og óskift. f>etta skildi yfirkjörstjórn-
in strax, eða bæjarfógetinn að minRta
kosti, sem annars hefði ekki gefið vott-
orðin, og hefði kjörstjórnin getað afl-
að sér upplýsingar hjá henni eða hon-
um.
Eitt er einkar-merkilegt, það, hve
mikla áherzlu kjörstjórnin vill leggja
á það, að eg hafi ekki haft neitt að
athuga við lögleysu hennar í þessu
efni.
I fyrsta lagi er það ekki satt, að
eg hafi verið samþykkur gjörðum kjör-
stjórnarinnar. Hún man það þó, að
eg hélt því fram, að f>orgrímur læknir
ætti að fá að kjósa. Og þó eg gæfist
upp við að fá kjörstjórnina — sérstak
lega oddvitann, sem lýsti því yfir, að ef
hann einn réði, þá dytti honum ekki
í hug að taka við atkvæði f>orgríms —
teygða lengra en til að halda atkvæði
hans og hinna vottorðsmannanna 6
einöngruðum í lokuðu umslagi, —- þá
lýsti eg því samt yfir, að eg áliti að
þau ættu að fara í atkvæðakassann.
Vottorð oddvitans í 3. kjördeild er
lítils virði og ekki nákvæmt. Hann
bar undir mig þá spurningu, er hann
minnist á, og var eg þá í vafa um
hana, en mér komu ekki til hugar nein
mótmæli. Eg leit svo á, sem hann
væri að ráðfæra sig við mig, og það
væri hans þága, að eg léti skoðun
mína í ljósi. SpurningÍD kom flatt
upp á mig og hafði eg ekki haft tæki-
færi til að hugsa hana.
í öðru lagi ber þess að gæta, að eg
hafði ekki haft neina hvöt eða skyldu
eða neitt tækifæri til að kynna mér
undirbúning kosningarinnar, en þetta
alt hafði kjörstjórnin, og eg áttí að geta
gengið út frá því, að alt væri í lagi,
eins og lögin ákváðu. f>á fyrst, þegar
deilan varð um kosningu f>orgríms
læknis, fór eg að athuga málið betur, og
sá þá, að eitthvað var bogið við að-
ferðina.
1 þriðja lagi er það stórkostlegur
misskilningur, sem bryddir á hjá surn-
um einnig hjá kjörstjórn 1. deildar,
að lögleysa í kosningunni verði sak-
lausari fyrir það, þó þingmannsefni at
hugi hana ekki þá þegar, er hún er
framin. Hvenær sem lögleysan sannast
eða uppvíst verður um hana, hefir
hver kjósandi rétt til að kæra yfir
henni. Meira að segja, svo mikil get-
ur lögleysan verið, að alþingi, ef það
að eins fær vitneskju um hana, ó-
nýti kosninguna af sjálfsdáðum,
og eg ætla, að lögleysan, sem nú hefir
verið framin, sé svo vaxin.
f>á segir kjörstjórnin, að það sem eg
segi um meðferðhennar á f>orgrími lækni
Johnsen,sé með öllu ranghermt.
Með framlögðu vottorði frá f>orgrími
sannar kjörstjórnin þetta eigi, því að
vottorðið kemur ekki í bága við frá-
sögn mína. Vottorðið er yfir höfuð
að innihaldi til að eins nokkur kurt-
eisisorð, sem eru oftöluð eftir fram-
setningu sjálfrar kjörstjórnarinnar.
Eg legg nú hérmeð lýsingu f>orgríms
sjálfs á allri meðferðinni á honum, eins
og hún var, og sömuleiðis vottorð þar
að lútandi frá 2 umboðsmönnum mín-
um í 1. kjördeild. Sanna vottorð þess-
ara 3 manna, að eg hef skýrt rótt
frá málinu, en að saga kjörstjórnarinn-
ar er ranghermd næstum í hverju ein-
asta atriði. Eg hef talið 9 ranghermi
í þessari stuttu sögu kjörstjórnarinnar.
f>að má því næstum titla hana skáld-
sögu.
1. »0ddviti . . . sá, að þetta vottorð,
(o: frá 3. kjördeild) nægði ekki, því
f>. gat verið búinn að kjósa í 2.
kjördeild«. Oddviti fann ekkert að'
vottorðinu. Hann sagði við f>., að
hann ætti engan rétt til að kjósa
þar (í 1. deild), úr því hann hefði
ekki komið í tíma til sinnar deild-
ar. f>essi nýtilkomna krafa til
vottorðsins, sem oddviti þykist
hafa gjört, keinur líka illa heim
við það, að kjörstjórnin tók síðar
gild ummælalaust vottorð f>orgríms
og hÍDna 6, er vottorð sýndu, þótt
þau hljóðuðu aðeins um, að þeir
hefðu ekki greitt atkvæði í þeirri
deild, er þeir áttu upphafsstaf í.
2. »Oddviti spurði f>., hvort honum
væri svo mikið ant um að kjósa,
að hann vildi halda því fram«.
f>es8a spuruing lagði oddviti e k k i
fyrir f>. í fyrsta skifti, er hann kom,
heldur í annað skifti. f>ar af Ieið-
ir,
3. að f>. fór ekki fríviljuglega frá
kjörborðinu í fyrsta skifti, heldur
var honum þá vísað frá (o: hann
fekk ekki að kjósa að sinni, fekk
ekki einusinni að vita, hvort hann
yfir höfuð fengi nokkurn tíma að
kjósa).
4. Annari komu f>orgríms er slept
úr sögu kjörstjórnarinnar.
5. í 3. skifti, er f>. kom, beiddi odd-
viti hann að sýna sér skírteini fyr-
ir því, að hann hefði ekki kosið i
annarihvorri hinni deildinni. f>.
var aðeins krafinn um s a m a vott-
orðið, sem hann hafði áður sýnfc
(frá 3. kjördeild). Hann hafði það
ekki, en var látinn kjósa samt, því
að það þótti of mikil ónærgætni, aö
hrekja hann burt enn einusinni,
þar sem hann hafði þó sýnt vottorð-
ið áður. En honum var uppálagfc
að senda (sama) vottorðið um hæl.
6. f>að er því rangt, að oddviti hafi
sagt við f>., að hann yrði að sýna
kjördeildinni »svo felt« skírteini
ef hann vildi fá að kjósa (o: skír-
teini fyrir, að hann hefði ekki kosið
í a n n a r i h v orri hinni deildinni).
7. fað er rangt, að hann hafi þá farið
án þess að fá að kjósa.
8. f>að er rangt, að hann hafi komið
aftur með vottorð bæjarfógeta am,
að hann væri ekki búinn að nota
kosningarrétt sinn. Vottorð bæjarfó-
geta hljóðaði um, að hann hefði
ekki kosið í 3. deild.
9. f>að er rangt, að hann hafi þá fyrst,
er hann kom með vottorð bæjarfó-
geta, feDgið atkvæðisseðil og kosið.
Eg ætla mér ekki að leggja mig nið-
ur við að gefa þessari framsetningu
kjörstjórnarinnar neitt nafn; hún lýsír
sér sjálf. f>að er illa farið með orðið
uppspuni, að kalla það uppspuna af
mér, er eg á 1 y k t a af aðferð kjör-
stjórnarinnar við f>orgrím lækni og
tregðu hennar að taka við atkvæði,
hans, að hún hafi getað fælt menm
frá að kjósa, sem eins stóð á fyrir.
Eg verð líka að segja, að mér finst
kjörstjórnin hafi illa bygt undir orðin,
sem hún hefir um kæru mína, þar sem
hún segír, að orð mín séu ástæðu-
1 a u s t h j a 1 og að kæra mín n á 1 g-
i s t(!) kæru af röngum ástæð-
u m. (Eg þykist skilja, að kjörstjórnin
hafi ekki ætlað að segja með þessu,
að kæra mín væri rétt, heldur hafi
hún aðeÍDS ekki kunnað að segja það,
sem hún meinti: að kæra mín nálgað-
ist að vera vísvitandi röng kæra, sak-
næm eftir hegningarlögunum. Minna
mátti það eigi vera). Eða þá fyrirmynd-
arkurteisi í opinberu skjali, sem að segja,
að eg hafi leiðst út í gönur með
kæru minni.
Vottorðið um, að 4 menn af fiski-
skipinu, sem kom kosningardaginn,,
hafi náð kosningu hver í sinni staf-