Ísafold - 23.08.1905, Qupperneq 2

222
ÍS AFOLD
Hraðskeytamálið í efri deild.
Hinn óháði minni hl. fjárlaganefnd-
arinnar í efri d., þeir dr. Valtýr Guð-
mundsson og Sigurður Stefánsson, hafa
samið mjög glögt og gagnort ágreinings-
atkvæði í hraðskeytamálinu.
|>eir gera þá grein fyrir ósamþykki
sínu við ritsímasamningnum,
1., a ð hann sé »bæði að okkar áliti
og samkvæmt játning ráðherra vors
sjálfs (sbr. bréf hans til C. Hage 30.
júní 1904) gerður í heimildarleysi
og fer algerlega i bága við tilætlun
fjárveitingarvaldsins; væri það eitt því
nægilegt til þess, að alþingi ætti að
neita um allar fjárveitingar til að koma
honum í framkvæmd. Fjárveitingar-
vald þingsins er í hverju landi skoðað
sem hið dýrasta hnoss, sem þjóðin eigi
í eigu sinni, og það er því álitin hin
helgasta skylda þjóðfulltrúanna, að
vaka yfir því, að þessum rétti þingsins
sé í engu misboðið. |>að er því bein
skylda alþingis að mótmæla svo kröft-
uglega sem því er unt, hvenær sem á
nokkrum tilraunum bryddir frá stjórn
arinnar hálfu að hrófla við þessum
rétti eða fara á svig við hann. Og því
meira knýjandi er nauðsynin á að gæta
þessarar skyldu rækilega nú, sem vér
einmitt erum að hefja nýtt skeið í
Btjórnarsögu vorri, svo að framtíðar-
braut vor í stjórnmálunum getur orðið
að miklu leyti undir því komin, hver-
nig fyrsti spottinn er lagður.
2., a ð samningurinu er oss í ýmsum
greinum mjög óhagstæður og
særandi fyrir sjálfstæðistilfinning vora.
Einkum verðum við þó í því efni að
leggja áherzlu á einkaleyfi það í 20 ár,
er hann veitir félaginu, sem það meira
að segja getur fengið endurnýjað eftir
þennan tíma, án þess að vér getum
þar með nokkru móti á móti spornað,
eftir því sem nú er í garðinn búið,
Sú einokun, sem þetta einkaleyfi hefði
í för með sér, gæti á komandi tíma
orðið þjóðfélagi voru og eðlilegum
þrifupi þess og þroska til svo mikils
hnekkis, að einskis ætti að láta ófreistað
til að komast hjá henni.
3. Yilji þjóðarinnar, sem
komið hefir svo berlega fram bæði á
öllum þorra þingmálafunda þeirra, er
haldnir voru síðastliðið vor, og í áskor-
unum frá miklum fjölda kjósenda, er
síðar hafa borist þinginu og einstökum
þingmönnum. þar sera við viðurkenn-
um þjóðræðið og álítum því að þjóðin
sjálf jafnan eigi að vera hæstiréttur í
sínum eigin málum, getum við með engu
móti fallist á, að einu hinu mesta stór-
máli, sem uppi hefir verið hér á landi
um langan aldur, sé ráðið til lykta, ekki
einungÍ8 án samþykkis hennar, heldur
þvert ofan í yfirlýstan vilja hennar.
4. Sambandið eftir ritsímasamning-
num er næsta ótryggilegt, einkum
fyrir höfuðstað landsins, sem þráfald-
lega getur orðið sambandsiaus sökum
bilunar á landsímanum, er stundum
mundi reynast erfitt úr að bæta fljót-
lega, þegar bilunin yrði í óbygðum í
óveðrum að vetrarlagi. Kæmi bilun á
sæsímanum fyrir, mundi það og geta
valdið alllöngum sambandsslitum, eins
og ritsímasamningurinn sjálfur ber bezt
vitni um, þar sem hann gerir ráð fyrir,
að staðið geti á viðgerðinni mánuðum
saman, alt að þriðjungi árs eða meira.
5. Sambandið er e k k i eins vel
sniðið eftir þörfum lands vors,
eins og æskilegt væri. Við hugsum
okkur ekki að þetta dýra samband eigi
aðallega að vera fólki til skemtunar,
til þess að geta spjallað saman á milli
bæja og sent afmælisóskir eða þess
konar, heldur til þess að eíla þá at-
vinnuvegi vora og framfarir, sem það
getur orðið að liði. En þegar litið er
á það, á hvern hátt hraðskeytasam-
bandið geti bezt orðið til eflingar vel-
megun og hagsæld í landinu, þá er
auðsætt, að innanlandssambandinu
verður að vera svo fyrir komið, að
verzlun, siglingar og fiskiveiðar geti
notað það sera bezt. Oðrum atvinnu-
vegum vorum getur það — að minsta
kosti fyrst um sinn — ekki orðið nema
að tiltölulega litlum notum. f>að er
því auðsætt, að sambandið þarf eink-
um og Bér í lagi að ná til strandanna
umhverfis landið og þá fremst af öllu
til kaupstaðanna allra, þar sem fjöl-
raennið er mest (nál. 4/6 þjóðarinnar)
og þessar atvinnugreinar mest stund-
aðar. En í algerðan bága við þetta
fer það, að láta landsímann liggja
mestmegnis gegnum sveitir og óbygðir,
þar sem hann getur ekki komið þess-
um atvinnugreinum að liði nema á
stöku stað, aðallega endastöðvunum.
þetta verður því fráleitara, sem ein-
mitt sá hluti landsins (allir Vestfirðir),
er einna bezt skilyrði hefir fyrir, að
geta haft mikil not af sambandinu, á,
að minsta kosti fyrst um sinn, að fara
á mis við það. Hér við bætist, að
samband þess staðar við útlönd, höf-
uðstaðarins, þar sem þörfin er mest,
verzlunin mest, þilskipaflotinn stærstur,
er bæði óbeint og næsta ótryggilegt.
6. Kostnaðurinn mikill bæði
beinlínis og óbeinlínis, einkum þegar
miðað er við, hvað í boði er í aðra
hönd. Til hins beina kostnaðar teljum
við það fé, sem landssjóður verður að
greiða bæði í stofnkostnað, rekstur og
viðhald, en óbeiaan köllum við þann
kostnað, sem lendir á landsmönnum
sjálfum á þann hátt, að þeir verða að
greiða miklu hærra gjald fyrir símskeyti
sín til útlanda en þeir mundu þurfa,
ef annað fyrirkomulag Væri upp tekið
og öðrum tilboðum sætt. Samkvæmt
símskeytataxta þeim, sem þegar hefir
verið samþyktur, á 10 orða símskeyti
milli Seyðisfjarðar og Kaupmanna-
hafnar að kosta kr. 8,40, en frá öðrum
stöðum á landinu (t. d. Evík) sjálfsagt
enn raeira, því þá bætist hér við gjald
fyrir skeytið gegnum landsímann. f>eg-
ar þetta er borið saman við gjaldið
fyrir 10 orða símskeyti milli Kaup-
mannahafnar og Grikklands, sem ekki
er nema kr. 4,50, þá sést bezt, hversu
óhæfilega hátt þetta gjald er, og getur
því sú upphæð, sem landsmenn verða
að borga að óþörfu á þennan hátt,
numið stórfé á 20 árum. En þó getur
sá skaði eða hnekkir fyrir framfarir
vorar, sem leitt getur af því, að menn
skirrast við að nota sambandið sökum
þe88 óhæfilega háa gjalds, numið miklu
meira fyrir landið. En hann verður
ekki metinn til peninga.
Ef spurningin hefði verið um það,
hvort við ættum að ganga að þannig
löguðum kostum eða verða af öllu
hraðskeytasambandi, þá mundum við
þó sjálfsagt hafa ráðið til þess, að taka
þeim, heldur en verða með öllu sam-
bandslausir. En þar sem nú liggja
fyrir þinginu miklu betri tilboð í öllum
greinum, þá álítum við, að ekki geti
kornið til nokkurra mála að ganga að
slíkum nauðungarkostum, heldur eig-
um við að sitja við þann eldinn sem
bezt brennur.
|>að tilboð, sem við eigum við, er til-
boð Marconifélagsins, Scheme I. þetta
tilboð hefir alla þá kosti, sem ntsíma-
sambandið vantar og gera það óað-
gengilegt. J>að er
1. í fuilu 8 a m r æ m i við það, sem
farið var fram á á síðasta þingi
í athugasemdinni í núgildaudi fjár-
lögum, að því leyti, að með því
verður komið á beinu loftskeyta-
sambandi milli Reykjavíkur og út-
landa og sambandi milli allra kaup-
staða landsins.
2. J>að ríður að engu leyti í bága við
s j á 1 f s t æ ð i vora eða þjóðernis-
tilfinning, þar sem sambandið verð-
ur eign landsins og vér höfum sjálfir
öll umráð yfir því.
3. f>að er í fullu samræmi við þann
þ j ó ð a r v i 1 j a, sem komið hefir
fram á þingmálafundunum og í
áskorunum til alþingis.
4. |>að er langtum tryggilegra
en ritsímasambandið, þar sem bil-
unarhættan er því nær sem engin
og sambandsslit aldrei geta varað
nema örstutta stund.
5. f>að kemur einmitt þeim hlutum
Iandsins í samband, sem m e s t
g a g n geta haft af því, þeim lands-
hlutum, þar sem verzlun, siglingar
og fiskiveiðar eru mest stundaðar.
6. f>að verður ó d ý r a r a bæði bein-
línis og óbeinlínis heldur en rit-
símasambandið, bæði fyrir lands-
sjóðinn og fyrir þá einstaklinga,
sem þess eiga að hafa not, þar
sem ganga má að því vísu, að þing
og stjórn setji ekki annað eins
okurverð á hraðskeytin milli landa,
eins og nú er gert ráð fyrir, að því
er símaskeytin scertir.
Jafnvel eftir reikningi meiri hluta
nefndarinnar í ritsímamálinu í neðri
deild mundi allur kostnaður landssjóðs
við símasamband milli Islands og út-
landa og allra kaupstaðanna innan-
lands nema upphæð, er samsvaraði
107,500 kr. árgjaldi í 20 ár. f>ó að
við að vísu teljum þessa áætlun alt of
lága og álítum að áætlun minni hluta
nefndarinnar, sem áætlar þennan kost-
nað svo, að nema mundi 137,640 kr.
árgjaldi, miklu nær réttu lagi, þá vilj-
um við að svo stöddu halda oss við
áætlun meiri hlutans, af því að meiri
hluti neðri deildar hefir bygt á henni,
og fjárveiting sú, sem nú stendur í frv.,
er miðuð við hana.
Sé aftur litið á loftskeytasamband
það, sem í boði er, þá nema ársút-
gjöldin til þess í 20 ár samkvæmt
reikningi meiri hluta ritsímanefndar-
innar 125,634 kr,, ef stofnkostnaðurinn
er útborgaður þegar í upphafi og lán
tekið til þess. En sé þetta ekki gert
og stofnkostnaðurinn greiddur með
jöfnum afborgunum á 20 árum, eins
og minni hluti nefndarinnar ætlast til
og við álítum landssjóði hentugra,
mundi árgjaldið til loftskeytasambands-
ins nema alls tæplega 129,000 kr. (ná-
kvæmlega 128,819 kr.). En af þessari
upphæð má, eins og glögglega hefir
verið sýnt fram á við umræðurnar í
neðri deild, gera ráð fyrir að Danir
mundu greiða árlega 54,000 kr., jafnt
og til símasambandsins, eða þá Danir
og Norðmenn í sameiningu, ef enda-
stöð sambandsins við útlönd yrði höfð
í Noregi. Kæmi þá ekki í hlut lands-
sjóðs nema 75,000 kr. á ári, og yrði
þá árgjald hans 32,500 kr. minna til
loftskeytasambandsins en til sírrasam-
bandsins.
En munurinn yrði þó í raun réttri
enn meiri, þegar miðað er við tekjur
þær, sem vænta má að landssjóður fái
af sambandinu. Af ritsímasambandinu
fengi hann að eins tekjur af samband-
inu innanlands, sem okkur virðist með
engu móti mega áætla hærra en 20,000
kr. En af Ioftskeytasambandinu fengi
landssjóður allar tekjur óskertar bæði
af sambandinu milli landa og innan-
lands. fó að hraðskeytataxtinn yrði
settur töluvert lægra en nú er gert
ráð fyrir, álítum við að tekjurnar af
millilandasambandinu mundu ekki
nema minna að meðaltali á 20 árum en
40,000 kr., heldur jafnvel verða töluvert
hærri, eins og nánara mun gerð grein
fyrir við umræðurnar um málið. Aftur
er sennilegt, að tekjurnar af loftskeyta-
sambandi innanlands yrðu nokkru minni
en af símasambandi, og viljum vér því
ekki áætla þær meira en 10,000 kr.,
þótt líklegt sé, að þær yrðu nokkru
meiri. Niðurstaðan af þessum áætl-
unum yrði þá sú, að tekjur landssjóðs
af Ioftskeytasambandinu yrðu 30,000 kr.
hærri en tekjur hans af símasambandi.
Sarakvæmt framanrituðu yrði þá loft-
skeytasambandið landssjóði 62,500 kr.
ódýrara á ári heldur en símasam-
bandið, og mundi það uema álitlegri
upphæð á 20 árum, sem verja mætti
til þess að bæta og auka sambandið
smámsaman, svo að öll héruð landsins
fengju með tímanum hlutdeild í því.
þegar miðað er við kostnaðaráætlun
meiri bluta ritsímanefndarinnar við að
koma á fót, reka og viðhalda sfma-
sambandi, verður samanburðurinn við
loftskeytasambandið á þessa leið:
I. Símasamband.
kr. kr.
1. Tillag ríkissjóðs . 54,000
2. Tillag landssjóðs . 107,500
--------- 161,500
|>ar frá dregst:
1. Tillag til ríkissjóðs 54,000
2. Tekjur af landsíma 20,000
----------- 74,000
Arskostnaður landssjóðs 87,500
II. Loftskeytasamband.
1. Tillag ríkissjóðs . 54,000
2. Tillag landssjóðs . 75,000
---------- 129,000
f>ar frá dregst:
1. Tillag ríkissjóðs . 54,000
2. Tekjur af milli-
landasambandi . . 40,000
3. Tekjur af innan-
landssambandi . . 10,000
---------- 104,000
Árskostnaður landssjóðs 25,000
f>á er enn að athuga, að ef hér yrði
komið á loftskeytasambandi, eru mikl-
ar líkur til að ísland mundi verða milli-
stöð í loftskeytasambandi milli Evrópu
og Ameríku, og mætti þá búast við, að
landgjald það,' er landinu bæri af því
sambandi, mundi nema þeim 25,000 kr.,
er á vantar, eða jafnvel talsvert meira,
svo að vér gætum þá fengið h r a ð-
s k e y t a s a m b a n d i ð fyriralls
e k k e r t eða jafnvel haft nokkura
a r ð af því.
Holdsveikrarúmin-
Síra Ben. prófastur Kristjánsson á
Grenjaðarstað hefir sent ísafold í rúm-
in handa Laugarnesspítalanum 40 kr.
í nafni safnaða sinna.
Frá Ameríkusamskotunum, sem fýrr-
um spítalaprestur síra Friðr. Hallgríms-
son hóf þar, er þetta nánara að segja
en gert var í síðasta bl.:
1., safnað í Argylebygð, á safn- doll,.
aðarfundum % og 7/6 1905
og utan funda af (sr. Fr. H.) 23.00
2., samskot á 25 ára afmælis-
hátíð Argylebygðar 14/6 frá
Argylemönnum og um 200
gestum þeirra frá Winnipeg,
eftir að samskotamálsins
hafði verið minst í ræðu
fyrir íslandi (Fr. H.) . . 41.65
3., safnað af hr. Helga þorláks-
syni, Akra, Norður-Dakota 15.75
Alls 80.40
»BandaIagið« í W.peg e r að safna
þar áfram.
F orseta skarpleiki
F y r v. amtmaður og nú forseti í
efri d., Julius Havsteen, sýndi fagran
vott um alkunnan skarpleik sinn við
fjárlagaumræðurnar í deildinni í fyrra
kveld. Hatin synjaði manni þar máls,,
af því að hann væri búinn að tala tvis-
var í málinu, með þeim skilningi, að
reglan sú ætti eins við, er rnáli væri
skift í marga kafla til umræðu, eins og
gert er alt af og gert var þá við fjár-
lögin. Það er með öðrum orðunt, ef
máli er skift í fjóra kafla t. d., þá má
sami þm. alls ekki taka til máls nema
um tvo þeirra, sitt skiftið um hvorn,
en verður að steinþegja þegar hinir
eru ræddir!
Þessa skilningsskerpu á þingsköpun-
um þurfti mikið fyrir að hafa að upp-
ræta úr höfði hins f y r v. háyfirvalds.
Hitt var sök sór, að rangt hafði hann
fyrir sér, að þm. þessi hefði talað tvis-
var. Hann hafði ekki gert það nema
einu sinni. Það er athugaleysi, sem
öllum getur viljað til, þ ó a ð ekki ætti
að vera ofætlun manni, sem ekkert hef
ir annað að gera, að skrifa hjásórhver-
ir tala.