Ísafold - 05.05.1906, Blaðsíða 2

110
ISAFOLI)
Hvað líður skólagengnu mönnunum?
Holt væri mörgnm mönnum þeirrar þjóð-
ar, er helzt vill gera alla sina sonu skóla-
gengna eða háskólagengna, þá er bókviti
verður í troðið, að lesa eða heyra þetta
hugvekju-ágrip eftir Andrew Carnegie,
skozka auðmanninum heimsfræga (f. 1837),
sem byrjaði hláfátækur, en græddi á rúm-
um 30 árum nær 2 biljónir króna í (Amer-
iku); en hefir strengt þess heit, að verja
öllum þeim feikna-auð til nytsemdarstofn-
ana áður en hann deyr.
Eg bað nýlega bankamann að láta
mig fá nöfn nokkurra yfirmanna bank-
anna í New-York, sem byrjað hefðn á
því að vera sendisveinar eða undir-
tyllur á 8krifBtofum. Hann sendi mér
36 nöfn, og skrifaði með, að bann ætl-
aði að senda mér fieiri daginn eftir.
það er mjög eftirtektarvert, að ekki
fyrirhittast háskólagengnir menn í
þess kyns stöðu. Eg hefi leitað að
þeim hvarvetna í margvíslegum grein-
um viðskiftalífsins, en hefi mjög sjald
an rekið mig á, að þeir hefðu þar for-
stöðu eða yfirstjórn. það er og engin
furða. Hinir hafa orðið svo mörg ár
á undan; þeir hafa byrjað skeiðið
meðan þeir voru á þeim árum, sem
bezt eru til að afla sér þekkingar —
á aldrinum milli 14 ára og 20. Meðan
skólagengnu mennirnir hafa verið að
læra eitthvert fróðleikshrafl um hroða-
fengna og marklausa ófriðarviðureign
einhverra forneskjuþjóða, eða að reyna
að skilja dauð tungumál, eða yfirleitt
að afla sér fræðslu, sem virðist miðuð
helzt við líf á einhverjum öðrum
hnetti en þessum, sem vér byggjum,
þá hefir fésýslu-foringjaefnið og iðnað
ar gengið í Bkóla reynslunnar og aflað
sér þar fræðslu, einmitt þeirrar þekk-
ingar, sem er ómissandi til þess að
vega sigur á orustuvelli samkepninnar.
Eg á ekki hér við það, er ungir
menn afla sér háskólamentunar í því
skyni að gerast vísindamenn eða kenn-
arar eða því um líkt. f>að er ekki
neitt tiltökumál. Hún er ómissandi
fyrir þá að sumu leyti að minsta kosti.
En þetta, að varla rekst maður nokk-
urn tíma á skólagengin mann í hárri
fésýslustöðu, virðist vera greinilegur
vottur um, að háskólamentun og gott
gengi þar geti varla farið saman. það
verður að gá að því, að þeir sem eru
í stöðu með föstum launum, eru ekki
réttneíndir fésýslumenn. það eru
þeir eínir, er beita sér allir við fésýslu
sína og eiga alt undir gengi hennar.
Byrji skólagengnir menn á einhverri
fésýslu í þeirri merkingu, þegar þeir
eru fulinuma, milli tvítugs og þrítugs,
verður þeim lítilla þrifa von móts við
þá, sem byrjað hafa á því að sópa
innan skrifstofu eðahafa orðiðskrifstofu-
þjónar 14 ára gamlir. þess eru nokk
ur dæmi um syni fésýslumanna, er
hafa orðið stúdentar og tekið síðan
við fésýslu föður síns, að þeim hefir
lánast að halda við fésýslu þeirri, er
faðir þeirra hefir komið á stofn; en
heldur eru þeir fáir móts við hina,
sem hefir ekki lánast að varðveita
fjáreign þá, er þeir hafa að erfðum
hlotið.
Hins vegar virðast fjöllistaskólar
þeir og framhaldsskólar fyrir unga
pilta, sem komist hafa á stofn síðari
árin, bera góðan ávöxt, einkum við
verksmiðjufyrirtæki. Hingað til hafa
þeir orðið drjúgastir í samkepninni í
hvers konar iðnaði, sem hann hafa
numið ogaðhonum unnið sjálfir. En
nú fara hinir að verða þeim hættuleg-
ir, er fengið hafa vísindalega tilsögn í
þeirri eða þeirri iðnfræðigrein. Nú
stjórna 3 stærstu atálsteypusmiðjum f
heimi menn, sem notið nafa ungir
slíkrar tilsagnar og tekið því næst til
starfa sjálfir við verksmiðjuvinnu langt
fyrir innan tvítugt. (J>eir eru nefndir).
Enginn þeirra er enn eldri en þrítug-
ur. Flestir deildarstjórar, er undir þá
eru skipaðir, hafa notið sams konar
tilsagnar. Menn með þeirri mentun
hafa mikið fram yfir þá, sem numið
hafa að eins sína iðn verklega — þeir
þýðast miklu Ijúfara nýjar hugmyndir
og eru hleypudómaminni. Vísinda-
lega- tilsögnin, sem þeir hafa notið,
hefir kent þeim að leita sannleikaus,
og gert þá þann veg nætnari á nýjar
hugmyndir. Svo mikið og ómetanlegt
gagn sem vel færir iðnaðarmenn hafa
gert, gera og munu jafnan gera, þá
hættir þeim við að verða heldur þröng-
sýnir, því þeir eru oftast orðnir nokk-
uð rosknir, er þeir fara að fá nokkuru
að ráða. það er alt annað um pilt,
sem hlotið hefir vísindalega tilsögn í
þeirri eða þeirri iðnaðargrein; hann
hefir enga hleypidóma og tekur óðara
upp síðustu uppgötvan eða nýjustu
aðferð, þótt það séu aðrir, sem hafa
fundið hana. Hann tekur beztu að-
ferðina eða ráðagerðina, og hafnar hug-
myndum og tiltekjum sjálfs síns. það
eiga hinir mjög bágt með, sem ekki
hafa fengið slíka mentun, þótt vel fær-
ir séu í sinni iðn. Fyrir því skyldi
enginn gera of lítið úr bóklegri ment-
un. En það þarf að haga henni eftir
því sem við á, og miða hana við þann
bjargræðisveg, sem nemandi ætlar sér;
það er þeim nauðsynlegt, sem komast
vill áíram.
Reynslan er sú, að það eru fátækir
iðnaðarmenn og fátækir skrifstofuþjón-
ar, sem lagt hafa undir sig fésýslu-
heiminn, atvinnufjárlausir, stuðnings-
lausir af vinum og vandamönnum og
óskólagengnir. |>að eru þeir, sem
komist hafa upp á hæsta tindinn. þeir
hafa slept stöðu með föstu kaupi og
haft áræði til að tefla á tvær hættur
um að komast áfram hins vegar, af
sjálfs sín ramleik. Skólagengnu
mennina rekum vér oss á að öllum
jafnaði meðal þeirra, sem vinna fyrir
föstu kaupi, í minni háttar stöðu, en
vandasamri þó. f>að gildir einu, hvort
heldur er mikil fjáreign eða vinastoð
og vandamanna eða skólamentun, eða
þá þetta alt saman lagt — reynslan
hefir sýnt, að það hefir ekkert við atorku
þeirri og óbilandi kjarki, sem fátækt-
in skapar og glæðir í brjósti þeirra,
sem veigur er í og táp.
f>að er fjarri mér að gera lítið úr
skólamentuninni. En það má lika gera
of mikið úr henni. Auk þess má vel
afla sér sannrar mentunar án skóla-
náms, og afburðamaðurinn er gróður,
sem vex víðar en í gróðrarstíum skóla-
mentunarinnar, — blómið óræktaða
lengst úti í skógi þarfnast engrar mann-
hjálpar.
Thorefólagsskipiu, Tryggvi kong-
ur (Em. Nielsen) kom 1. þ. mán. frá út-
löndum, sem fyr segir, með fullfermi af
vörum og þessa farþega meðal annarra:
konsúl Jón Yídalin, kaupm. B. H. Bjarna-
son, kapt. 'Waardahl, frú Henr. Brynjólfsson
— a u k þeirra rúmra 40 Norðmanna
(stauramanna), sem getið var um daginn.
Skipið hélt áfram ferð sinni í gær til
Yesturlands með allmargt farþega og nær
fullfermi af vörum ; tók mikið af þeim úr
aukaskipi félagsins (Klar). Það kemur á
ö—6 aukahafnir vestra í þessari ferð.
Helgi kongur (Jensen) kom að vestan
sama dag, sem Tr. kgr kom frá útlöndum, og
hélt daginn eftir til Austfjarða áleiðis til
útlanda með nokknð af farþegum.
Sama dag, 2. þ. m., kom aukaskip frá
sama félagi, Klar (315, Jakoh Rahe) með
fnllfermi af vörum. Ætlar 'og eitthvað
vestur héðan (til Ólafsvíkur).
Enn er von hráðlega á nýju auka-
skipi frá sama félagi, s/s Elizdbeth, aðal-
lega til Eyrarbakka og Stokkseyrar.
SíOdegismesHa á morgun i dómkirk-
jnnni kl. 5 (J. H.).
Mikilsvert mannfrelsisatriöi.
Margir hafa þá Bkoðun, að rannsókn-
ir Tilraunafélagsins hér um dularfull
fyrirbrigði eigi ekki að vera blaðamál,
né yfirhöfuð neitt það, er lýcur að svo
nefndu dularsambandi (spiritismus).
Sú skoðun getur verið bæði rétt og
ramvitlaus.
f>að er rétt, að hentugra er í sjálfu
sér að láta það mál vera yfirleitt lau3t
við almenn fréttablöð og landsmála,
af því að það er að svo stöddu
svo einstaklegs eðlis, að öllu réttara er
að ætla því alveg sérstakt málgagn.
Enda hefir það lengi staðið til um
rannsóknir þær, er hér fara fram, og
verður gert áður langt um
1 í ð u r. Enda hefði málinu líklegast
alls ekki verið hreyft á prenti hér á
landi fyr en í slíku málgagni, ef verið
hefði friður til þess. En því fór fjarri,
að svo væri. Og komurn vér þá að
hinni hlið málsins, sem gerir fyrnefnda
skoðun ramvitlftusft.
f> a r kemur semsétilgreinaeittundir-
8töðuatriði frelsi gæddrar mannfélags-
skipunar, en það er frelsi til að leita
sannleikans í hverju máli sem er, með
þeim hætti, er engum manni gerir
mein, ýmist einslega eða margir í
félagi (félagsfrelsí).
Sé nokkur hlutur blaðamál,
þá er það það, að verja það
f r e 1 s i, hve nær og hvaðan sem því
er háskí búinn.
Skömmu eftir að Tilraunafélagið tók
til starfa, sams konar rannsókna og nú
er verið að fást við um mestallan roent-
aðan heim, bæði af frægustu vísinda-
mönnum og öðrum sannleiksleitandi
mentamönnum, um eitt hið mikilvæg
asta viðtangsefni mannsandans, — tók til
að brydda hér á ákafri ofsóknarviðleitni
gegn félaginu og starfi þess, taumlaus-
um lygum í þess garð og bvers konar
svívirðingum. þ>að mun hafa stafað upp-
haflega nokkuð af þeirri þekkingarleysÍB-
ímyndun, að hér væri um að tefla
nýjan, annarlegan átrúnað, sérstaklega
andstæðan kristinni trú. — Trúar-
bragðafreki höfum vér ekki haft nema
sem svarar einum mannsaldri, og er
vorkunn, þótt ekki höfum vér enn
samlagast svo anda þess, sem vera
ber, — þótt Japanar hafi gert það á
viðlíka stuttum tíma; vér erum engir
Japanar.
Slíkum ófögnuði var sjálfsagt að rísa
í gegn. Það er skylda, sem öll h e i ð-
v i r ð blöð kannast við og haga sér
eftir.
j? e 11 a var það, sem gerði alveg
óhjákvæmilegt, að taka málið til með-
ferðar í blöðum : segja sannleikann um
það, tíl þess að lygi og vanþekking
næði ekki að vaða uppi, og að halda
hlífiskildi fyrir eitt hið mikilverðasta
mannfrelsisatriði.
Sá bardagi hefir nú staðið hátt upp f
ár. Vér vonum, að hann hafi ekki
orðið árangurslaus. Að minsca kosti
hefir þekkingarleysið minkað stórum.
|>að er ólíkt, hve þorri manna talar
nú hleypidómalaust um málið, móts
við það sem gerðist framan af. Fjöldi
manns fæst nú orðið óhikað við þess-
ar rannsóknir, þeir er varla munu hafa
þorað nærri þeim að koma fyrir 1—2
missirum. j> e i r vita allir, að ekki
stefna þær að annarlegum átrúnaði,
og eins hitt, að engum gera þær mein,
ef við þær er fengist af viti og ráð-
deild, — einmitt hættan sú, að þess
yrði e k k i ávalt gætt, gerði stofnun Til-
raunafélagsins hér í fyrra alveg nauð-
synlega, ú r þ v í a ð slíkar rann-
sóknir höfðu hingað borist á annað
borð utan úr heimi.
Aðrir fjöldamargir, sem hafa að svo-
komnu ekki nærri komið þessum
rannsóknum, hafa þau orð um, sem
eru alveg rétt, að þeir geti ekkert um
málið dæmt, af né á, meðan þá skorti
alla þekkingu á því. f>að eitt geti
þeir ábyrgst, af kunnugleika á mönn-
um þeim mörgum, er við tilraunirnar
fást, að þar sé engum svikum eðft
blekkingum til að dreifa, né heldur
neiuum skynskiltingum, sem séu að
fást við hégóma.
Loks er auðvitað til svo og svn
mikill hópur hugsunarlausra manna-
þræla, sem ana í blindni eftir því, er
heimskir menn eða óhlutvandir blaðrft
í eyru þeirra, í ræðu eða riti, og halda
sig þ ó bera langt af öllum þeim mönn-
um að greind og þekkingu, sem við
dularfull fyrirbrigði fást, þótt ýmist séu
fyrnefndur hópur ef til vill yfirleitt íhug-
unarlausar vísioda-kindur, fullar af
hjátrú og hleypidómum, eða alþekt and-
leg væskilmenni og aular. Vér leiðum
eugar getur um það, hve fjölmennur
sá hópur muni vera, en treystum því,.
að hann fari dagfækkandi, svo framar-
lega 8em vér eigum að geta talist með>
mentuðum þjóðum.
Bæjarstjórn Reykjavíkur samþ-
á fundi sinum í fyrra dag mat tilkvaddrft
manna á lóðarpörtum, sem taka þarf undir'
fyrirhugaða framlenging á Nýlendugötu og
Ægisgötu: um 420 feráln. frá Torfa Þórð-
arsyni á 50 au., frá frú Sigríði Þorkelsdótt-
ur 400 ferálnir á 1 kr. 65 a., frá Torfa1
Þórðarsyni 100 ferálnir á 50 a., frá Jóh.
Zoega 84 ferálnir á 50 a., og frá Einarú
Jónssyni 77 ferálnir á 50 a.
Til breikkunar Þingholtsstrætis höfðu
nokkrir (3), húseigendur boðið lóðarræmur
fyrir 2—2% kr. feralin hverja, og samþyktt
bæjarstj. þá kosti, en ákvað að fá skipaða
óvilhalla menn til að meta það sem taka
þarf frá öðrum (2), sem ekki hafði fengist
samkomulag við.
Bæjarstjórnin lét sér ekki líka það, að
landlæknir dr. J. Jónassen ætlaði að selja
án hundraðsgjalds (20%) í hæjarsjóð 2000
ferálnir á 3 kr. og 1000 á 1 kr. af erfða-
festulandi hans Utsuðurvelli, með þvi hún
þóttist vita, að breyta ætti landinu í hygg"
ingarlóðir.
Bæjarstj. samþykti með venjul. skilyrð-
um (20 % gjaldi i bæjarsj. m. fl.) sölu á
800 ferálnum í túni Sigurðar Jónssonar
fangavarðar við Skólavörðustíg á 1 kr.
Til veganefndar vísaði bæjarBtjórn beiöní
5 manna fuglaræktunarfélagi um erfða-
festu eða 25 ára leigu á landi 1 Vatna-
görðum, að minsta kosti 5—6 dagsiáttur
kringum tjörn þar og niður að sjó. Þeir
ætla að ala þar hænsn, endur og gæsir.
Samþykt var hrunabótavirðing á þessum
húseignum, i kr.:
Davíðs Dstlund (við Þingholtsstræti og
Spltalastig) 18,259. Landsbúnaðarfélagsins
við Lækjarg. syðst 15,744. Vigfúsar JónS"
sonar og Steins Jónssonar við Hverfisgötu
7,615. Einnrs E. Jónssonar við Vitastíg
5,178. Sveinhjarnar Steíánssonar við Njáls'
götu 4,395. Eyólfs Ofeigssonar við Hverf'
isg. 3,979. Guðjóns T. Jónssonar við
Frakkastig 2,885. Kristins Jónssonar við
Frakkastig 935.
Af druknun Guðm. í Nesi er lítið
að frétta frekara en frá var skýrt um dag'
inn. Þeir félagar 2 á sexæringnum, sem af
komust, vita það síðast til vélarbátsins, »ð
hann stefndi til lands á Ströndinni. Hef'r
liklegast aokkið örskamt frá landi á VatnS'
leysn. Þar rak farviðinn í einu lagi að
kalla niður undan hjalli Sæmundar hónda-
Báturinn hafði verið mjög hlaðinn, á að
gizka 70skpd. i honum af hlautum saltfisk1'
i stað 50 skpd., sem talið var hæfiie®
hleðsla.
Sexæringurinn hafði uppi segl, er han®
losnaði frá vélarbátnum í 4. sinn, og sigi®1
til lands i rokinu og bylnum, bar að Hraun®'
landi (Hvassahrauns), en þar löðraði 8
1 brimi, sigldi því suður með landi °ý
hleypti til brots þar sem vænlegast þóttí-
Það reyndist vera rétt fyrir innan VaþlS_
leysu. Þar fór kjölurinn undan í lendiní
unni og báturinn 1 spón.
Fjármis8Ír beinn af slysi þessu telst nen1,
alt að 9 þús. kr., þar af um 5 þý8,
vélarhátnum «g því sem honum fylgu'-