Ísafold - 26.09.1906, Page 1

ííemur nt ýmist einn einni eöa
tvisv. 1 vikn. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
*'/» doll.; borgist fyrir miðjan
jnli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bnndin við
aramót, ógild nema komin sé til
átgefanda fyrir 1. október og kaup-
andi sknldlans við blaðið.
Afgreiðsla Auxturstrœti 8.
XXXIII. árg.
Reybjavík miðvikudagiim 26. september 1906
í! 62. tðlublað.
II
*• o. 0. F. 889288'/»
Augnlækning ók. 1. og 8. þrd. kl. íá—8 i spítal.
^orngripagafn opiö á mvd. og ld. 11—12.
R UtR^an^'nn °P*nn ^ l/* °g
F. U. M. Lestrar- og skritstofa frá 8 árd. til
iO siöd. Alm. fundir fsd. og sd. 8*/t síod.
kandakotakirkja. Gudsþj.91/* og 6 á lielgidögum.
kandakotsspitali f. sjúkravitj. 10*/t—12 og 4—6.
JÁandsbankinn 10*/*—Xll*. Bankastjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—8 og 6—8.
íiandsskjalasafnid á þrcU fmd. og td. 12—l.
k®kning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12.
Náttúragripasafn á sd. 2—8.
Tannlækning ók. i Pósthússtr. 14, l.ogð.md. 11—1
fer upp í Borgarne8
^•i 10., 18. og 23. okt.; 2., 8. og 18.
°óv.; 3., 13. og 20. des
Suður í Keflavík in. m. fer hann
'^7. sept.; 6., 15. og 27. okt.; 13. nóv.
20. des.
Hollenzk íiskverkun.
Jón E. Bergaveinsson stýri-
■ðiaður, sá er til Hollands fór í vetur
að kynna eér verklega síldverkun Hol
lendinga, evo eem frá hefir verið skýrt
hér áður í blaðinu (25. f. m.), sætti
J®ri um leið að komast fyrir, hvernig
Hollendingar verka þorek, með því að
Þeir hafa orð á Bér fyrir að gera það
ffljög vel og koma fiskinum fyrir það
/ hátt verð, ekki BÍður en síldinni,
Þserra en alment gerist.
þeir gera hvorki að þurka fiskinn
°g verka úr honum vanalegan saltfisk,
Oé hengja hann upp eða herða á ann-
aQ hátt f harðfisk, heldur salta hann
{ tunnur alveg nýjan eða nýdreginn.
Hg þarf ekki orðum að því að eyða,
Þve mikið hagræði er að því og tíma
8Parnaður, að komast hjá allri fisk-
Þurkun og allri áhættu um, hvernig
Þun tekst, — að þurfa ekkert að eiga
ttodir veðrinú né árstíma um fiskverk-
ttnina frá upphafi til enda. |>ar Þarf
öiiklu að muna á heimemarkaðsverði,
•ttf hagur á að vera af þeirri gómlu
saltfisksverkun um fram hina. — Frá
því verður síðar skýrt, hvort bvo
tnuni vera eða ekki. Hér verður að
eine ekýrt frá fiskverkunarreglum Hol-
löndinga, eina og hr. Jón E. Berg-
^Veinsson hefir numið þær eða að þvf
leyti eem eiuhverju munar frá alvana-
legri fiskverkun og hér fullkunnugri.
1. Blóðga skal fiskinn mjög vand-
ega jafnekjótt sem hann er innbyrð-
bt' bvo að úr honam renni á snöggu
btagði alt blóð.
2. J>ví næet skal leggja hann hægt
og gætilega, en kasta ekki.
at>U má ekki merjast minetu vitund.
Því
blóð sezt fyrir þar, sem hann
^erst^og einkum í þunnildum eða út
roðið.
Fletja skal þorsk þann veg, að
atningarhnífnum er etungið inn hér
bil l þml. frá gotrauf hægra meg-
°g rist þvf næst skáhalt aftur eft-
sþorði og að sporðblöku bakmegin,
þá fram eftir þaðan er byrjað var
-, ^gramegin gotraufar), bvo, að þunn
1 verði meira í eér vinstra megin,
Hiata skal því næst fiskinn slægð-
alt frá þunnildi aftur að sporði
með fram hryggnum hægramegin, en
ekki dýpra en svo, að skerist rétt nið-
ur fyrir mænu. f>á er byrjað aftur
fremst og hryggurinn klofinn eudilang-
ur um mænuna nærri því niður undir
roð. Loks er riet fram með hryggn-
um vinetramegin þaðan sem blóðdálk-
ur byrjar, til þess að loea alveg um
hann.
5. Að flatningu aflokinni er fiskur-
inn látinn i ílát með hreinum ejó, en
ekki lagður í kös á þilfarið. |>á er
hann þveginn mjög vandlega, og að-
gætt nákvæmlega, að hvergi sjáisc í
honum blóð eða önnur óhreinindi.
6. Að þvf búnu er fiekurinn saltaður
tafarlaust, niður í þar til gerðar vand-
aðar tunnur úr brenni lagarheldar, úr
hreinu Portúgalssalti, og ætluð af því
1 tunna í 3 tunnur af þorski; úrgangs-
salt má aldrei nota. Fyrst er salti
stráð á tunnubotninn, að ekki komi
hann ber við fiskinn, roðið á honum
látið snúa niður og þunnildsbeininu
vinetra stungið laglega niður með
tunnubumbunni. f>ann veg er lagður
fiskur ofan á fisk, til þess er full er
tunnan. f>ó skal enúa upp roði á efsta
físki í hverri tunnu.
7. Eftir 4—5 daga er hver fiskur
tekinn upp úr tunnunni og þvegið af
honum saltið holdmegin, en ekki roð-
megin, og lokB bætt i tucnuna fyrir
því, er sigið hefir, svo að hún verði
vel full.
8. Beynist tunna hafa lekið og fisk-
urinn því orðinn pækilslaus, skal þvo
hann allan vel og vandlega úr hrein-
um sjó, og skifta síðan niður í 5—6
tunnur vel heldar. Koma þá ekki
nema fáeinir tiskar úr pækilslausu
tunnunni í hverja helda tunnu, og
skulu þeir hafðir f henni miðri.
9. |>ú er sleginn botn í tunnurnar
svo vandlega, að hvergi leki né vatn
komist inn.
10. Lokserutunnurnarfluttarástjérn-
arrannsóknarstöð í tiltaknum kauptún-
um opnaðar þar og helt af þeim öllum
pækli; má þá helzt ekki vera eftir 1
þeim neitt órunnið salt. |>ví næst
eru tunnurnar kúffyltar, og veginn
fiskurinn og talinn í 10. hverri tunnu.
Eftir þeirri tölu og vigt er hann seldur
allur á uppboði.
Um 220—240 pd. af fiski eru í
hverri kúffyltri tunnu, eftir vænleik
fisksins. Talan er vanalega 45 fiskar
fyrsta flokks eða vænsta. Smærri fisk-
ur er verðminni.
Skpd af vænum fiski samsvarar því
rúmum 2 tunnum. Um eða yfir 90
kr. hefir tunnan komist í stundum; það
er sama sem hátt upp í 200 kr. skpd.
En það er Englandshafsfiskur, og er að
jafnaði 3 gyllina (=&l/2 kr.) verðmunur
á tunnu af honum og íslenzkum lóða
fiski góðum; á botnvörputíski er verð-
munurinn 8—10 gyllini. — Sjaldan
kvað verð á hollenzkum tunnufiski
vænum fara mikið hiður úr 40 kr.
f>að verður sama sem 80—90 kr. skpd.
Flutningsgjald mundi leggjast á hann
héðan, hátt (5 kr.), ef fara verður króka-
leið, fyrst til • Leith og Kaupmanna-
hafnar og þaðan til Hollands eða
jbýzkalands á öðrum skipum, en hálfu
minna llklega, ef sendur yrði beina
leíð.
Mælt er, að láta muni nærri verk-
unarkostnaður á vanalegum saltfiski
og tunnuverðið á tunnusöltuðum fiski
að hollenzkum sið.
Eftir því ætti íslenzkur lóðafiskur
að seljast eins og hollenzkur að flutn-
ingsgjaldi frádregnu og 4—5 kr. á
tunnu fyrir gæðamuninn. Og má
mikið vera, ef ekki verður alt um það
hagur að því að taka hér upp
hollenzku verkunaraðferðina, að minsta
kosti á síðfengnum físki á sumri, sem
verkast sjaldan vel og tjón er að
geyma óseldan vetrarlangt, auk hins,
er hann getur lækkað í verði á þeim
tima.
En það er útgerðarmanna vorra, að
meta slíkt, og taka það ráð, er væn-
Iegast þykir.
Eíftir tíu ár.
Ur ferd um landskjdlftasvœðið frá 1896
II.
Vagnferðir oy F.nginn hlutur var al-
vegabœtur. gengari fyrir 10—20
árum, og síðar þó, en
að mæta á Hellisheiði og annarsstaðar
á austurleið eða austan stórum áburð-
arlestum, tíu eða fleiri taglhuýtingum,
klyfjuðum þorskhausum eða matvöru-
pokum austur í leið, en ullarpokum eða
sýrukvartilum m. fl. hina leiðina.
Um daginn mætti eg á leiðinni frá
Keykjavfk austur að Ölfusá 7—8 vagn-
lestum, en engri dróg undir áburði,
ekki nokkurri einni. Meira en 1 vagn
var 1 flestum lestunum, í sumum 4.
Landmælingamennirnir dönsku voru í
sumum vögnunum og þeirra farangur,
en varla helming þó. Hitt voru að-
allega smjörbiiavagnar.
Suður f leið taldi eg 12 vagna, er
eg mætti á sömu leið í austurferð.
f>ar var ýmist l vagn á ferð eða 2—3.
Sumt voru smjörvagnar á heimleið, og
þó með nægan flutning, hina og þessa
kaupstaðarvöru eða þá ferðamenn.
f>að þykir öllu betra að ferðast f þeim
vögnum belduren póstvögnunum; íþeim
kvað vera oft býsna þröngt; enda far-
gjald heldur ódýrara, að mælt er.
Hrepparnir haga svo til, að þeir skifta
smjörflutningnum niður á bændur eftir
ítölu í rjómabúum þeirra og fer þá sína
ferðina hver, eru jafnvel 3—4 um hverja
ferð, og er þá hver ferð kaupstaðar-
ferð um leið, notuð til aðdrátta Bunn-
an að. Rangæingar flytja sitt smjör
að Ægissíðu, hver heiman frá sér; en
þar tekur við suðurflutningsmaður og
flytur hingað alt í vagni fyrir V/2 e.
pundið, tekur Bauðalækjarsmjörið í
leiðiuni. Flytur síðan austur aftur
héðan það sem um er beðið, fyrir
ákveðið gjald. Kemur þá alt í sama
stað suður.
f>etta dæmi sýnir harla greinilega
samgangnamuninn nú eða fyrir 10 ár-
um.
■Barnavagninn« svo nefndur mun
hafa verið fyrsti vagninn eða méð
fyrstu vögnum, er ekið var um Hellis-
heiðí frá því er land bygðist. Akveg-
inum austur um hana var þá nýlokið.
En barnavagn var hann nefndur beint
fyrir það, að hann flutti suður um
heiði og til Reykjavíkur fjölda barna
af landskjálftasvæðinu haustið 1896,
til dvalar þar syðra meðan verið væri
að koma upp bráðabirgðaskýlum til
vetrarins eftir húsahrunið í landskjálft-
unum.
Nú er varla til það meðalbýli um
miðbik landskjálftasvæðisins, og frekara
þó, að þar sé ekki til 1, 2 eða jafnvel
3 flutningsvagnar.
f>að má heita lagt alveg niður, að
fara áburðarlestaferðir til Reykjavíkur.
Vitanlega vantar mjög víða akveg
heim á bæina. En þá er flutt á vagni
alla þá leið, er vegurinn nær, en á
hestum þaðan.
Jafnvel yfir töluvert miklar ár er
farið með fullhlesta vagna, megi það
vökna sem á þeim er. f>að er þá flutt
á ferjubát að öðrum kosti.
Akvegur nær ekki lengra en að
Ægissíðu. En flutt er nú á vögnum
lengst austur undir Eyjafjöll.
Hús f>orvalds á Eyri, er Einar
Beuediktsson sýslumaður keypti og ætl-
aði fyrst að reiða á hestum út að Hofi
á Rangárvöllum og reisa þar aft-
ur, — það var alt flutt á vögnum alla
leið. Viðunum fleytt yfir Markarfljót
og f>verá, minnir mig. Hann hafði
látið smið reikna, hve margir hest-
burðir mundu verða úr því. f>eir
Bkiftu vfst allmörgum hundruðum.
En ekki þurfti til þess að taka. Hann
og Eyfellingar gerðu svo við veginn í
samlögum, að vögnum varð við komið.
Og það var þó enginn smákofí, 24 álna
langt og 14 álna breitt íbúðarhús og víst
5 álnir undir loft, alt úr bezta rekavið,
þungum og þéttum. — Eg gisti í því
eina nótt fyrir 10 árum. f>orvaldur
bóndi hafði það e i n g ö n g u fyrir
gesti, tók þar á móti þeim hvort held-
ur var á nóttu, eða degi með sinní
alkunnu rausn. En hafðist við sjálfur
ella með fólk sitt alt í moldarbæ þeim,
er jörðinni fylgdi. Innanstokksmunir
allir í húsinu voru úr mahogni og
rauðavið, úr hafskipum, er brotið hafði
anstur í Meðallandi, að mig minnir; og
hefðu fáir í ráðist aðrir en f>. að koma
því að sér þaðan á hestum.
Til að smíða úr þessu fekk hann
mann, er þar bar að garði austan af
landi, en hafði numið stofugagna-
smíð f Khöfn og var vel að sér í sinni
iðn.
Tvö voru svefnherbergi í öðrum
endanum niðri, 7 álnir á hvern veg,
með vönduðum rúmum. Þ- epurði
mig, er ganga skyldi til hvílu, hvort
ætla skyldi okkur heldur tvö svefn-
herbergi eða eitt, mér og syni mínum
12 vetra. Við vorum því vanastir f ferð-
inni, að sofa ekki einungis í sama her-
bergi, heldur saman í riimi. En eg kunni
stórmensku húsráðandaog höfðingsskap,
og tók hiklaust þsnn kostinn, að við
hefðum sitt herbergið hvor. —
Dalbúa kalla Hreppamenn þá sem
eiga heima þar á efstu bæjunum þrem-
ur upp með f>jórsá: Haga, Asólfsstöð-
um og Skriðufelli. f>að eru einu bygð-
arleifarnar áf f>jórsárdal hinum foma.
Bæjarleiðin milli Minna-Núps og Haga,
neðsta bæjarins af þremur, er 1 lengra
lagi, um */4 stundar reið. Viðlíka langt