Ísafold - 27.04.1907, Síða 1

J'Semar út ýmist eina sinni eöa
tvisv. i vikn. VerÖ úrg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
VI, doll.; borgist fyrir miÖjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Oppsögn (skrifleg) baudut við
úramót, ógild nema kom:n sé til
útgefanda fyrir 1. október og kaup-
andi sknldlans við biaðið.
Afgreiðsla Austumtrœti B
XXXIV. árar.
Reykjavík laugardaginn 27. apríl 1907.
26. tðlublað
Gamli-sáttmáli og Nýi-sáttmáli.
Sjálfstæðið sama og eftir Gamla-
súttmála, — þaðer aðalkjarninn í hinum
nýju sjálfBforræðiskröfum vorum, eins
og þær komu fram í blaðamannaávarp-
Ídu frá 12. nóv. f. á. og eins og óháðir
stjórnmálamenn landsine hugsa sér
þær nú.
Nýi Báttmáli á að verða að því leyti
til endurnýjun Gamla Báttmála.
Frjálst sambandsland er ekki landið
að öðrum kosti.
Einu gildir, hvemig tvískinnungB-tól
■Btjórnarinnar og óheilinda-kindur streit-
ast við að toga orð og ummæli ávarps-
ina og hræriþvarast út af þeim, — það
er óbifanlegb, þetta:
a ð frjáiat aambandsland gerum vér
tilkall til að vera, og það erum vér
-ekki með öðru móti.
Stjórnarhættir eru miklu margþættari
nú en þeir voru á 13. öld. f>ar af
leiðir, að nýr sambandssáttmáli, N ý i'
eáttmáli fyrirhugaður, hlýtur að
verða itarlegri miklu en Gamli sátt-
-máli. En meginþáttur hans verður að
vera sama efnis.
Konung höfum vér yfir obb hinn
sama og sambandsþjóð vor. En þau
æin mál önnur fara aðrir með en vér,
ær vér veitum frjálst samþykki vort
til að geri það. f>að verða þau ein
mál, er h I j ó t a eftir ástæðum að
vera utan við sérmálasviðið, sem nú
«r svo kallað. |>au verða það, m e ð-
a n bvo um semur, en lengur ekki.
f>ví getur ekkert valdboð ráðið. J>vi
að þá værum vér e k k i frjálst sam-
bandsland.
Um þessar sjálfsögðu kröfur og því
'flamkvæmar, er vakað hafa alla tið
•fyrir sjálfstæðis-forvígismönnum vorum,
frá því er stjórnarbarátta vor hófst um
miðja öldina sem leið, — um þær hélt
nærri að málgögn allra stjórnmálaflokka
í landinu yrðu sammála nú fyrir tæpu
missiri.
f>að var fyrsta sporið til að fá þeim
kröfum framgengt.
f>að skildi þjóðin þegar, og hún var
og er þeim mönnum mjög þakklát, er
það spor stigu.
En íslands óhamingju verður flest
að vopni.
Stjórnarflokks-málgögnin, öll nema
«itt, mátu meira vistráðin hjá stjórn,
eeto enga aðra hugsjón hefir en að
hanga við völd alla æfi. l>au skárust
úr leik, er á skyldi herða, þótt líklega
létu í fyr8tu
Hreinskilnislega og drengilega þorðu
þau ekki 14ta þag Uppj_ Laumu-
spili Og óheilindum beittu þau og hafa
beitt alla tíð síðan.
Jjjóðin sá að vísu von bráðara gegn-
um allan þann vef.
En söm er þeirra gerð, og Bundrungu
^alda þau með þjóðinni, sundurlyndi
°g flokkadrætti í máli, þar sem henni
reið á um fram alt að koma fram sem
einn maður.
Og það gerðu þau vitaskuld um leið,
að dæmi allra sundruugarmanna, að
bregða ö ð r u m um ófrið, brigzla
þ e i m um friðarspjöll, sem alt gerðu
til þess að koma á fullum friði og sáti,
koma á sátt og samræmi í lífsvelferð-
armáli þjóðarinnar.
Eftir að skýlan var af þeim dregin
í sjálfu sambandsmálinu, hefir starf
þeirra og viðleitni öll lotið að því, að
fá þjóðina til að hverfa frá allri um-
hugsun um það, sambandsmálið, en
koma henni út í rifrildi um tilhögun
á stjórn þeirra mála, er vér hefðum
með höndum.
En ekki hefir það tekist enn og
mun ekki takast.
þjóðiu sér glögt, til hvers þeir refar
eru skornir.
J>að á að eyða með því sambands-
málinu sjálfu, koma því á það stíg, að
Danir ráði einir, hvernig því er skipað.
þeir og þeirra sporgöngumenn hér-
lendir.
|>að gerist með þeim hætti, að vér
berum að vísu fram vorar sambands-
sáttmálakröfur, en þann veg lagaðar
þó eða þær einar, er vér vitum fyrir
fram að muni vera Dönum þóknan-
legar. jþað sem þar er fram yfir, er
ilt í þeirra augum, stjórnarliða. f>að
er sprottið af skort á bróðurhu g(!),
segja þeir. Og helzt eigum vér ekki
að vera að tala um nýjan sáttmála,
með þvi að það kunna Danir illa við,
heldur að eins um endurskoðun
stöðulaganna frá 1871, hinnar vald-
boðnu lögleysu, sem á nú að belga
með staðfestingu beggja þjóðanna og
gera þauórjúfaDlegum aldur og æfi, með
lítilsverðum breytingum eða án þeirra.
Eifrildi um landstjórnarfyrirkomu-
lag að sambandssáttmálanum fengn-
um fá þeir piltar ekki komið þjóðinni
út f né óháðum málgögnum hennar,
hvernig Bem þeir leitast við. Hún
gerir það ekki að kappsmáli fyrir fram,
hvort af tvennu tiltækilegu er heldur
kosið, ráðgjafastjórn eingöngu með kon-
ungi, eða jarls (landstjóra) með ráð-
gjöfum. Henni dettur ekki í hug að
fara að binda sig fyrir fram við aDnað,
en fordæma hitt. Utan ríkisráðsins
danska hlýtur landinu að verða stjórn-
að hvort heldur er. f>ví ella getur
það ekki heitið f r j á 1 s t sambands-
land.
f>að hefir að öðru leyti sinn kost og
löst hvort um sig, þetta tvent fyrir-
komulag, sem nú var nefnt.
Með öðru þeirra er konungsvaldið
flutt inn í landið. Með því væri með öðr-
um orðum fengin hin rífasta heima-
stjórn, sem kostur er á, meðan ekki
er gerður fullur skilnaður með oss og
Dönum.
f>að er ekki heimastjórnarlegt, að
vilja heldur hafa það vald í öðru
landi. f>jóðlegt getur það aldrei orðið
þar. f>að sjá allir. Hér er þó heldur
vegur að reyna að gera það þjóðlegt.
f>á er og ríkisráðið danska alveg úr
sögunni um afskifti af íslenzkum mál-
um. Vitanlega eiga íslenzkir ráðgjafar
að undirskrifa með konungi skipun
jarlsins (laudstjórans). Ella erum
vér ekki frjálst sambandsland.
JarUhugmyndin eða landstjóra hefir
alt af öðru hvoru verið höfð efst á
baugi í stjórnarbaráttu vorri, enda er
hún 8amkvæm Gamla-sáttmála, og er
ekki verri fyrir það, þótt fyrsti jarlinn
(og eini) væri ekki betur þokkaður en
hann var og jarlsnafnið hyrfi úr sög-
unni með honum, ekki fyrir neinn
ímugust landsmanna á þ v í, heldur
komu þar fram vanefndir konungs*
valdsins á þvf atriði sem öðrum í sátt-
málanum; því hefir þótt það of veg-
legt fyrir oss.
En dýrara er hætt við að það yrði
en hitt, að hafa tóma ráðgjafastjórn,
t. d. þriggja tnanna ráðuneyti, er einn
færi með mál á konungs fund, þau er
til hans kasta eiga að koma. Og
kostnaðaratriðið getur ekki legið oss í
litlu rúmi, meðan oss vex ekki betur
fiskur um hrygg, — þótt of dýrt
m e g i kaupa sparnaðinn.
Kost og löst á þessu tvennu hvoru
um sig á að mega ræða með mestu
spekt og rósemi. Sáttmálakröfur vor-
ar eru hvorugu bundnar hinu fremur.
f>eir sanna það, stjórnarliðar, að
þeir fá þjóðina aldrei til að leggja ár-
ar í bát um sambandssáttmálakröfur
sfnar, en að fara f þess stað að þrasa
um landstjórnartilhögunina.
Fjárkláði.
Skrifað er ísafold úr Dalasýslu 16.
þ. m. m.:
Nýlega er kominn upp allmikill fjár-
kláði á Gunnar8Stöðum í Hörðadal.
Sá bær liggur alveg á sýslumótum.
f>ví er kent um, að kláðinn hafi
fluzt frá Borgum á Skógarströnd, þar
sem fjárkláðinn var svo mikill í fyrra
vor, og þaðan voru kláðakindurnr, er
fundust í sláturfénu í haust í Gunn-
arsstaðaey.
En yfirvöldin í Snæfellsnessýslu
gerðu engar ráðstafanirtilað
útrýma þeim illa kvilla, hvorki í fyrra
vor né í haust, og má það teljast
hegningarverð óhæfa.
Sýslumaður hér hefir nú látið fram
fara rækilega böðun á öllu Gunnars-
staðafénu, og verður því kláðiun éilaust
læknaður þar.
En hvað stoðar það, þótt eg slökkvi
f húsvegg mfnum, ef hús nágrannans
heldur áfram að loga?
f>essi lækning á Gunnarsstöðum
verður auðvitað gagnslaus, nema að
stjórnin taki nú rögg á sig og fyrir-
skipi duglega kláðaböðun í innhluta
SDæfellsnesBýslu, og það sem allra fyrst.
f>etta dæmi ætti eflaust að verða
henni hugvekja í þá átt.
En efasamt er, hvort Snæfellingum
sjálfum er trúandi til að baða fé sitt.
Sláturféð frá Borgum í haust er
sagt að hafi verið hýst á nóttum í fjár-
húsunum á Gunnarsstöðum, og svo
var heimafóð hýst í þeim skömmu sfð-
ar. f>ann veg halda menn að kláðinn
8é kominn að Gunnarsstöðura.
f>að má annars telja skaðlegt, að ekk-
ert varð úr fjárböðun á síðastliðnu
hausti, og sér nú fljótt á, að Myklestad
gamli er farinn. En vonandi er, að
næsta alþingi taki alvarlega f taum-
ana með mál þetta; því að fari svo,
að kláðinn færist út aftur, er öllu því
mikla fé, er eytt hefir verið til að út-
rýma honum, sama sem kastað í sjó-
inn.
Hlutabankinn og peningahagur Yor.
Það eru góð tíðindi, að bankastjóra
Em. Schou hefir gengið allvel erindið í
utanför hans. En það var að rýmka
um peningahag bankans. Hann hefir
að sögn fengið ádrátt um allríflega við-
bót við veltufé bankans, jafnvel svo
miljónum skiftir, sumpart fyrir banka-
vaxtabréf hans, og sumpart með því að
auka stofnfóð enn til muna, en til þess
þarf samþykki löggjafarvaldsins.
Það var ekki vanþörf á þessu. Stofn-
fé bankans, 3 miljónirnar, voru upp-
gengnar, auk hátt upp í 1 milj. í inn-
lagsfó, og búið að taka nokkuð lán er-
lendis. Svo er peningaþörfin mikil. En
ekki í annað hús að venda nú; því að
Landsbankinn hefir lítið sem ekkert
getað hjálpað síðari partinn í vetur, að
eins veitt lítils háttar úrlausn í smálánum.
Þetta þarf engan að furða. Enda var
margsýnt fram á það hér um árið, er
verið var að berjast við að koma bank-
anum upp, að fyrirhugað stofnfó hans
væri heimskulega lítið. Og nam verzlun
landsins þá ekki nema 16—18 miljónum
éða ekki það, en er nú komin upp í
nál. 3 0 m i 1 j.
Víxlaviðskifti bankans námu í fyrra
9 miljónum. Öll viðskiftaveltan nær 40
miljónum.
Það er ekki von að stofnun, sem á að
birgja aðallega bæði verzlun landsins og
búnað m. m. að viðskiftafó, komist af
með örfáar miljónir.
Erlendar ritsimafréttir
til ísafoldar frá R. B.
Khöfn 25. apr. 6,16 sd.
Englandsbanki hefir lækkað
vexti niður í 4°lo.
G u ð m. Hannesson lœknir d
Akureyri skipaður héraðslœknir i
Reykjavik 19. apríl.
Th orefélag aðalfund i dag.
Vaxandi ágáði. Félagsstjórninni veitt
umboð til að auka stofnféð upp i mil-
jón, og bæta manni i stjórnina við tœki-
færi, ef til vill fslendingi.
Bókmentafélagið endurkaus
formann sinn Þorv. TTioroddscn og
stjórn.
Frumvarp um ir skt r á ð verður
lagt fyrir þingið í Lundúnum 7. mai.
Ölafsvíkur-verzlim
Einars Markússonar, aðalverzlun-
inni þar, hefir verið breytt i vetur i
hlutafélagseign og nefnist B æ n d a-
verzlunin Einars Markús-
sonar & Co. Hlutaféð 100,000 kr.,
í 100 kr. hlutun. J>ar af á hr. E. M.
sjálfur 30,000 kr. Hann hefir lagt í
félagið verzlunarhús sín og fiskiskútur,
vöruleifar og útistandandi skuldir.
Alls eru hluthafar 110, bændur í Nes-
hrepp innri og Breiðavíkurhreppi.