Ísafold - 20.05.1908, Síða 1

Kemur út ýmist einu sinni eða tvisvar i
viku. Verð árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis B kr. eða 1V* dollar; borgist fyrir
miðjan júli (erlendis fyrir fram).
Uppsðgn (skrifleg) bundin við áramót, er
ógild nema komin sé til útgefanda fyrir
1. okt. og kaupandi skuldlaus við blaðið.
Afgreiðsla: Austurstrœti 8.
XXXV. árg.
Reykjavík miövikudaginn 20. maí 1908.
27. tölublað
I. O. O. F. 895299.
Augnlækning ók. 1. og 8. þrd. kl. 2—8 i spit.al.
Porngripasafn opið A mvd. og ld. 11—12.
Hlutabankiun opinn 10—2 V* og B1/8—
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofn frá 8 Ard. til
10 siðd. Alm. fundir fsd. og sd. 8 */* síöd.
Landakotskirkja. Guðsþj. 9*/» og 6 á helgidögum.
Landakotsspítali f. sjúkravitj. 10*/*—12 og 4—5.
Landsbankinn 10 */s—2*/i. Bankastjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—8 og 6—8.
Landsskjalftsafnið A þrd., fmd. og Id. i2—l.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12.
Náttúrugripasafn á sd. 2—3. .
Tannlækning ók. i Póstliússtr. 14. l.ogS.md. 11-
Brunabótagjöldum er við-
taka veitt mánudaga og fimtudaga kl.
2l/%—jl/2 í Austurstræti 20.
Hervarnirnar
sameiginlegt mál.
Vér eigum náðarsamlegast að fá að
auka á vorn kostnað fiskiveiðastrand-
gæzluna hér við land. En að sleppa
henni taka Danir alls ekki í mál 25
árin næstu að minsta kosti, enda ætl-
ast til í móti jafnréttis við oss til
fiskiveiða í landhelgi (5. gr. frv.). Þeir
hugsa sér að eins því sambandi slitið
eftir 25 ár, ef konungi þóknast eftir
tillögum alþingis (9. gr.).
Alt er þetta sök sér.
En hvað eigum vér að gera að öðru
leyti með danskar hervarnir? Hver
nauðsyn ber til, að þær séu sameigin-
legt mál með oss og Dönum um
aldur og æfi ?
Gagn af þeim getum vér aldrei
haft. Danir eru þess alls ómáttugir,
að verja oss fyrir annarra þjóða ágangi.
Þeir eru gersamíega máttvana á sjó
hvar sem er. Þeir væri ekki komnir
hálfa leið liingað með sinn litla flota
áður búið væri að ná valdi á landinu
annarstaðar frá, ef þeir annars létu sér
detta í hug að hreyfa hönd eða fót
oss til varnar, þá er svo bæri undir,
enda stæðu ekki t. d. jreinu ná-
grannastórveldinu hálfan snúning, er
hér væri koraið og þeir ættu að verja
svo stórt land sem ísland er. Vita-
skuld tækju þeir slikt blátt áfram
aldrei nokkurn tíma í mál. Þeir mundu
meira að segja kveðja óðara heim Valinn
sinn, til viðbótar við heimaflotann,
þó ekki væri annað en að þeir þyrfti
að halda uppi hlutleysi af útlendum
ófriði, en ættu alls ekki sjálfir i höggi
við erlenda fjendur. Valinn, sem
smíðaður var beint til viðauka við
herskipastólinn danska með þvíkænsku-
bragði, að telja Islandi þann kostnað,
vegna þess að ekki var nærri því kom-
andi við fólksþingið, að verja 1 eyri úr
ríkissjóði beint í danskt herskip nýtt,
meðan landvarnarnefndin sæti á rök-
stólum. — Það er eitthvert aðdáan-
legasta drengskaparbragðið(l) og sann-
girnis hjá hagfræðisskrifstofunni í
Khöfn, að hún telur oss beint til
skuldar það sem Valurinn kostaði og
útgerð hans, pó að hann sé aldanskt
herskip og ekki sé ætlast til að vér
cigum í honum eyrisvirði.
Hugsum oss og, að Danir ættu
host á einhverjum stórkostlegum [flunn-
indum tilhandasjálfum þeim eðaað þeir
gætu losast við einhverjar illar bú-
sifjar með þv{ leggja ísland i söi-
urnar, dettur nokkurum lifandi manni
í lmg, að þá mundu ekki renna á þá
tvær grímur, hversu ríkt sem væri að
orði kveðið í »lögum um ríkis-
réttarsamband milli íslands og Dan-
merkurí, að landið »verði ekki af
Hendi látið«?
Vér segjum ekki þetta af því, að
vér berum hinar minstu brigður á
»bræðraþc^« við oss. Ekkert bræðra-
þel stoðar VÍ^ióti þeim óviðráðanleg-
um sannleika, að þeir yrðu að sleppa
oss hvort sfitn væri, hefði alls ekkert
bein í hendi til að haida i oss, ef
hinum væri kappsmál að hremma oss,
t. d. einhverju stórveldinu. Það þarf
alls ekki að líkja þeim við rússnesku
móðurina í sleðanum, sem úlfarnir
eltu, en flevgði í þá barninu sínu til
að tefja fyrir þeim, meðan þeir væri
að rífa það í sig. Þó að þeir bæri
aldrei nema enn heitari ást til vor
en móðir til barns, þá hlyti svona að
fara.
Jafngreinilega liggur hitt í augum
uppi, að aldrei hafa Danir nokkurt
gagn af oss til hervarna. Enda ætl-
ast þeir til að haldast skuli áfram
undanþága íslendinga frá allri herþjón-
ustuskyldu á sjó og landi. Þvi veld-
ur auk annars fjarlægðin milli land-
anna, að herþjónustukvöð á oss tr
ekki takandi í mál. Hún yrði og
óbærileg sakir fólksfæðar hér og
fátæktar, nauðsynarinnar að verja
öllum tima og öllum kröftum til þess
að hafa í sig og á.
Hitt er annað mál, að hvað sem
líður öllu sambandi við Dani eða
sambandsleysi, hvort sem það er inn-
limun eða sambands-sjálfstæði, þá hljót-
um vér fyr eða síðar að koma oss
upp dálitlu vopnuðu löggæzluliði, ef
vér eigum nokkurn tíma að verða að
mönnum. Vér getum ekki unað því
ástandi til langframa, að vera upp-
nærnir fyrir hverjum Jörundi hunda-
dagakongi, sem dytti í hug að gera
það sér til gamans að leika hér lands-
höfðingja. — Dæmið um hann Jýsir
annars mætavel verndinni dönsku.
Og þann óraveg eru Danir langt í
burtu frá allri meðvitund um vernd-
arskyldukvöð við »hjálenduna« sína
þessa, að þeir gera sér enn næsta
hugljúfa skemtun að því að minnast
á Jörund heitinn og »hernað« hans liér,
í stað þess að fyrirverða sig fyrir
hlutdeild þeirra í þeim atburði, gjör-
samlegt vanmætti og sæmilegt vilja-
leysi að auki til að halda skildi fyrir
fyrir oss. Vitaskuld voru þeir sjálfir
þá í úlfakreppu. En gæti ekki svo far-
ið nú? En — þykjast samt eiga
oss, og stórhneykslast, ef því er ekki
samsint allra-auðmjúklegast og undir-
gefnast.
Kostnaðargrýlu úr því löggæzluliði
þurfa þeir ekki að hugsa til að búa
til, vorir mörgu og glæsilega búnu
Dana-fylgifiskar. Löggæzluliðsmenn-
irnir mundu ganga að venjulegri vinnu,
stunda sína atvinnu eins og hverir
aðrir mikinn hluta árs, eins og gerist
annarstaðar um landvarnarlið, sem
svo er kallað, eða milits á aðrar
tungur.
Stórhertogadæmið Luxemburg, sem
er fullveðja riki, er þrefalt fólksfleira
en vér, og er allur herinn þar 8 liðs-
foringjar og 275 óbreyttir liðsmenn.
Það er alt og sumt.
Það munu í stuttu máli fáir skilja,
hvað vér eigum að gera með sameig-
inlegar hervarnir við Dani. Er ekki
slikt hlægileg hugmjmd og andhælis-
leg?
Hlunnindi geta oss aldrei að þvi
orðið, en háski nógur.
Því hvað segir einn stórmerkur
stjórnmálavitringur Dana, öldungurinn
dr. jur. A. Hindenburg hæstaréttar-
málfærslumaður ?
— Margir jóðurlandsvinir húast við
endalokum Danmerkur áður langt um
líðar (Mange Fædrelandsvenner imódeser
Danmarks Undergang i en nœr Frem-
tid, sjá bækling hans: Dagspressens
Betydning og dens Ansvar, Kbhavn
1907, bls. 15).
Þetta segir ekki maður, sem er
nokkurn veginn sama um, hvað Dan-
tnörku liður, heldur eldheitur föður-
landsvinur.
En hvað yrði þá um ísland? Er
ekki sjálfsagt að það mundi sogast
niður í sama svelginn, eins og smá-
bátur, sem er staddur of nærri haf*
skipi, sem er að sökkva? Og er það
ekki að vera of nærri, að vera i órjúf-
anlegu hervarnasambandi við höfuð-
ríkið ?
Það er síður en svo, að þessi um-
mæli séu sprottin af neinum kala til
bræðraþjóðar vorrar. Það getur ekki
verið af neinum ímugust sprottið eða
neinni ástriðu að spá hennihrakspám,
þótt vitnað sé i ummæli eftir há-
danskan föðurlandsvin, þegar tilefni er
til og ábyrgðarhluti er að dyljast þess,
sem satt er og rétt i þessa sambandi,
hvort sem vel lætur í eyrum eða
ekki. Hver er sjálfum sér næstur.
Og hyggjum vér oss miður borgið í
hervarnasambandi við samþegna vora
en án þess, þá hlýtur oss að vera
leyfilegt að kveða upp úr um það.
Unnað getum vér bræðraþjóð vorri
engu miður fyrir það, — unnað henni
svo sem efni eru til: mikið, ef hún
sýnir af sér bræðraþel í orðum og
athöjnum; litið að öðrum kosti.
Tekjuaukinn.
Þess var getið um daginn, að skatta-
málanéfndin byggist við að þurfa
mundi landssjóðsbúið sem svarar 240
þús. kr. tekjuhækkunar á ári frá því
sem nú er upp og niður næstu 10
—20 ár. Þær eru nú 1160 þús., en
þurfa að verða að dómi nefndarinnai
1400 þús. kr. með skaplegri framför
og gætilegri.
Hér er nánara til greint, hvernig
nefndin hugsar sér að hafa megi sam-
an þann tekjuauka svo, að eigi sé
landsmönnum um of íþyngt eða
ósanngjarnlega.
1. Fasteignarskattur . . kr. 102,000
2. Tekjuskattur og
eignaskattur ... — 90,000
kr. 192,000
Þar frá dragast
skattar, er afnem-
ast
a. Abúð.sk. kr. 17,000
b. Lausaf].-
skattur. — 26,000
c. Húsask. — 10,000
d. Tekjusk.— 18,000 kr. 71,000
Mismunur kr. 121,000
3. Stimpilgjald .... — 30,000
4. Erfðafjárskattur hækk-
aður um................— 3,000
5. Tollar hækkaðir um . — 86,000
Samtals kr. 240,000
Skipastóll landsins.
Skattamálanefndin hugsar sér lagðan
ofurlítinn eignarskatt á öll skip í
landinu og kemur þvímeð þessaskýrslu
um stærð skipastólsins, og er i I.
dálki tala skipanna, II. smálestatala
þeirra samanlögð, III. áætlað verð
hverrar smálestar í kr., og IV. hvers
virði þau eru öll samtals, í kr.; það
verða rúrnar 4 milj.
I II III IV
Gufuskip 45 6346 350 2,221,100
Seglskip 190 8000 135 1,080,000
Vélarbátar 250 Verð 3000 750,000
Samtals kr. 4,051,100
Það munu flestir reka augun í, að
gufuskipatalan sé furðu-há. En þetta
er hún talin í skrásetningarskýrslum
landsins. Segir nefndin, að líklegast
sé ekki fleiri en 10 af þeim 45 gufu-
skipum eigti íslendinga sjálfra. Hin
35 eigi Danir og Norðmenn, en láti
»skrifa« þau hér, — auðvitað til þess
að fara i kringum fiskiveiðalögin.
Vélarbátatöluna setur nefndin eftir
ágizkun. Þeir hafa ekki verið taldir
fram nema 85. En það nær engri
átt. Talan 250 er líklegast lieldur
lág en of há.
Með þvi að leggja 3 kr. skatt á
hverjar þús. kr. í þessari skipaeign,
fær landssjóður 12 þús. kr. á ári upp
úr þeim gjaldstofni.
He|lræði(?) og hótauir.
Svo látandi simskeyti barst oss frá
Khöfn í fyrra dag:
Khöfn 18/5 kl. 5,ls sd.
Flest dönsk blöð eru með nefnd-
arfrumvarpinu.
Vort Land kemst svo að orði:
— Milli þessara tveggja skoð-
ana hefir komist á eining i nefnd-
inni með þeim hætti blátt áfram,
að islenzka skoðunin hefir hafst
fram i öllum atriðum, Danir (i
nefndinni) heykst, lagt árar í bát
og gert sér hneisu. Eina vonin
er, að íslendingar verði svo hroka-
fullir af hepni sinni i nefndinni,
að alþingi dirfist að koma fram
með ný skilyrði. Þá er frumvarp-
ið frá og alt stendur við sama og
og nú er.
Útlend blöð, ensk og þýzk, líta
svo á, að ísland sé viðurkent full-
veðja riki.
Lundborg segir, að ísland sé
viðurkent fullvalda konungsríki.
Sambandið sé nálega eins og var
milli Noregs og Sviþjóðar. Óupp-
segjanleg mál sameiginleg hin sömu
og milli Austurríkis og Ungverja-
lands. Þessu muni þjóðræðismenn
óefað ganga að og landvarnarmenn
ætti að gera það líka.
Hagerup sendiherra hefir leyít
að hafa það eftir sér, að ísland
sé með frumvarpinu viðurkent að
vera fullveðja ríki (suveræn Stat). —
Þessar tilvitnanir allar, í ummæli
danskra blaða, enskra og þýzkra, eiga
vafalaust að vera sama sem heilræði
til vor íslendinga um að géra oss að
góðu kosti þá, er oss standa til boða
í nefndarfrumvarpinu; og er það enn
frekari árétting, þetta sem haft er
eftir íslandsvininum Ragnari Lund-
borg í Uppsölum og Hagerup pró-
fessor hinum norska, sem var yfir-
ráðgjafi Norðmanna tvivegis fyrir og
eftir aldamótin og er nú sendiherra
þeirra í Kaupmannahöfn.
Til enn frekari áréttingar eru flutt
orð fyrir orð nokkurummæli blaðsins
Vort Land, með greinilegri hótun um,
að ef vér viljum ekki ganga að þéssu,
fáum vér alls ekkert.
Mikils þykir þeim við þurfa.
Vér skulum líta lauslega á máls-
gögn nefndarfrumvarpstalsmanns þess,
er skeytið hefir sent.
Flest dönsk blöð segir hann að séu
með frumvarpinu. Þó ekki öll eftir
því. Með öðrum orðum: einhver
þeirra eða sum taka i annan streng,
líta á það líkum augum og vér, eða
hvað ? Þá mætti segja, að bragð sé
að, er barnið finnur. Jafnvel dönsk
blöð sum láta sér ekki líka fyrir vora
hönd þetta sem oss stendur tii ooða?
Að ensk blöð og þýzk líti eins á
máliðog dönsku blöðin flest, þarf engan
að furða. Þau eru gjörsneidd allri
þekkingu á máliriu og bergmála að
vanda það sem stendur í dönskum
blöðum (flestum). Þeim er jafnvel
sent beint frá Khöfn það sem þau
eiga að segja um mál, sem er i
þeirra augum aldanskt.
Fyrst, þegar nefndin kom saman i
vetur, fluttu eitthvað 20 þýzk blöð
þá skýrslu um afstöðu vora við Dani,
að vér skulduðum þeim 5 milj. 300
þús. kr. og að þeir legðu oss 60 þús.
kr. ársstyrk úr ríkissjóði. Þetta hafði
þeim verið skrifað frá Khöfn og þau
hirt það orðalaust.
En að dönsk blöð (flest) láti vel
yfir gjörðum nefndar, þar sem Danir
eru í mjög stórum meiri hluta, það
þarf engan að undra. Danskir blaða-
menn vita og sem er, að það sem aðrir
eins menn og þeirra lögfræðislegu
háspekingar Goos og Matzen undir
skrifa, það muni ekki vera hættulegt
»ríkiseiningunni«, sem þeir svo kalla
og bera niest fyrir brjósti.
Blaðið Vort Land er alræmt hægri-
mannablað, hið svæsnasta og ofstopa-
mesta, sem þar er til, eins og sjá má
greinilega á því sem eftir þvi er haft.
Fylgi þess ermjög litið, aðallega meðal
andlegra afturhaldsnátttrölla. Engum,
sem til þess þekkir, kemur á óvart,
að það talar svona þursalega. Enda
hefir það aldrei mátt heyra annað tek-
ið í mál en að hafa oss al-innlimaða.
Hagerup sendiherra var ihaldssinn-
aður sambandsvinur við Svia, meðan
hann var á þingi Norðmanna og i
ráðuneyti þeirra. Vér þurfum því
ekki að búast við, að hann sé tiltax-
anlega frjálslyndur fyrir vora hönd.
Sízt er hægt að skilja í ummælum
Ragnars Lundborg, ef þau eru rétt
hermd og hafi hann fengið rétta
skýrslu um niðurstöðuna hjá nefnd-
inni. Þau virðast koma miður vel
heim við framkomu hans áður og
skoðun hans á ríkisafstöðu lands vors
undanfarið
Hann segir og svo i bók sinni
Handbok i allmán statskunskap (bls. 8):
»Fullveðja (suveræn) telst það riki,
sem hefir vald til að ráða sjálft sín-
um tnálum innan ríkis og utan án
tilhlutunar aunars ríkis. — — Hálf-
fullveðja er það riki, er á frelsi sitt
og sjálfstæði að einhverju leyti undir
öðru ríki, sem er þá þess yfirdrotn-
ari.«
Það eru lítil meðmæli með fyrir-
huguðu sambandi íslands og Dan-
merkur, að það sé nálega eins og
Norvegs og Svíþjóðar. Því hvernig
blessaðist það? Svíþjóð hafði ekki
meiri yfirburði yfir Norveg en það,
að mikil tvísýna þótti á, að Svíar
réði niðurlögum Norðmanna, ef í
harðbakka slægi, og þó — þó fengust
þeir aldrei til að kannast við jafnrétti
Norðmanna, jafnvel ekki í orði og
þvi síður á borði. En við erum
lj30 á við Dani. Er þá efnilegt fyrir
oss, að ekki sé betur búið um jafn-
réttið en millilandanefndarfrumvarpið
ætlast til?
Ekki þarf að fræða oss utn sam-
bandið milli Austurríkis og Ungverja-
lands. Vér höfum nóg ritgögn í hönd-
um um það. En hitt viljutn vér benda
á, að vel hefir það aldrei blessast,
legið við að slitna hvað eftir annað,
síðast nú í vetur sein leið; og búast
fæstir við, að það tolli lengur óslitið
en þangað til Franz Jósefs keisara
missir við. Og þó standa þar saman
tvö viðlíka öflug ríki, er hvorugt get-
ur ráðið öðru framar, ekkert hægt að
gera, nema bæði vilji; þeir hafa milli-
ríkjaþing, til að jafna mál með
sér o. s. frv. En vér þeir lítil-
magnar móts við Danmörku, þótt
kotríki sé, að Danir hljóta einir að
ráða, ef í milli ber, og það langsam-
lega. Það þarf eitthvað öðru vísi um
að búa sambandið milli ríkja, sem svo
er háttað.
Skattamálaneliidarfrum -
vörpin. Þau eru ekki færri en
15 alls, er hún hefir snarað á pappír-
inn á þessurn 6 vikum, sem hún sat
hér á rökstólum, þó ekki öll nema
1 mánuð, með því að Guðl. G. vant-
aði framan af. — Þetta eru nöfn á
þeim:
1. Um fasteignarskatt; 2. Um tekju-
skatt og eignarskatt; 3. Um skatta-
nefndir; 4. Um jarðamat; 5. Um
verðlag; 6. Um hreppskilaþing; 7.
Um laun hreppstjóra; 8. Um stimpil-
gjald; 9. Um erfðafjárskatt; 10. Um
breyting á tolllögum; 11. Um sveit-
argjald; 12. Um breyting á sveitar-
stjórnarlögum; 13. Um breyting á
vegalögum; 14. Um sóknargjald; 15.
Um aukatekjur presta.