Ísafold - 30.05.1908, Side 1

Kemur út ýmist einu sinni eða tvisvar í
viku Verð árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 6 kr. eða 1 >/* dollar; borgist fyrir
miðjan júli (erlendis fyrir fram).
1SAF0LD
Upp8Ögn (skrifleg) bnndin við Aramót, er
ógild nema komin só til útgefanda fyrir
1. okt. og kaupandi skuldlaus vió blaðió.
Afgreibsla: Austurstrœti 8.
XXXV. árg.
I. O. O. F. 896129.
Aagnlækning ók. 1. og 8. þrd. kl. 2—8 i spital.
Porngripasafn opiö A mvd. og ld. 11—12.
Ulutabankinn opinn 10—21/* og 6J/i—7.
K.. F. U. M. Lestrar- og skrifstofn frA 8 Ard. ti\
10 sibd. Alm. fundir fsd. og sd. 81/! síbd.
Landakotskirkja. Guösþj. 9‘/s og 6 A helgidögum.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 101/!—12 og 4—5.
Landsbankinn 10 */i—2 */i. Bankastjórn við 12—1.
Lnndsbókasafn 12—8 og 6—8.‘
Landsskjalasafnið A þrd., fmd. og Id. 12—1.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12.
NAttúragripasafn A sd. 2—3.
Tannlækning ók. i Pósthússtr. 14, l.og3.md. 11-
Brunafoótagjöldum er við-
taka veitt mánudnga og fimtudaga kl.
2Y2—sVa 1 Austurstræti 20.
Hvað þeir segja sjálfir.
Audiatur et
altera pars.
Ekki er nema hálfsögð sagan þegar
einn segir. Latneski málshátturinn
þessi merkir það hér um bil. Hann
nær að visu ekki til þessa máls íylli-
lega. Skjöl og skilríki höfðum vér
fengið í hendur löngu nokkuð áður
en þeir komu sjálfir, millilandanefnd-
armennirnir, og þóttumst geta rök-
stutt með þeim nokkurn veginn það,
sem vér höfum um málið sagt, um
frammistöðu nefndarinnar.
En þann fyrirvara hafði ísafold, að
eigi skyldi leggja á það mál fullnaðar-
dóm fyr en kostur væri á viðtali við
nefndarmenn sjálfa. Þeim skyldi engin
ámæli veita fyr en þeir hefðu átt kost
á að skýra málið frá sínu sjónarmiði.
Þeir hefðu átt úr vöndu að ráða.
Vera mætti, að sumum sýndist annað
þá, er þeir hefðu tekið sjálfir til
máls.
Nú höfum vér átt rækilegt viðtal
við þá tvo úr nefndinni, er oss eru
nákomnastir, þjóðræðisflokksmenn þá
tvo, er hingað eru komnir.
Það eru þeir Jóhannes Jóhannesson
sýslumaður og StejánStejánsson kennari.
Þetta er aðalefnið úr þeirri viðræðu,
um frumvarpið:
— Líkaði ykkur þetta orðatiltæki í
i.gr.: det samlede danskeRige, og finst
ykkur ísl. þýðingin vera rétt: veldi
Danakonungs? Það er þó hvort
sinnar merkingar, og íslenzka merk-
ingin oss miklu hagkvæmari.
— Nei, það líkaði okkur ekki; vild-
um helzt ekkert samheiti hafa eins
og frumvörpin sýna. En um annað
betra fekst ekki samkomulag við
Dani í nefndinni. Þeir vildu fyrst
hafa: det danske Rigc, og sleppa úr
fjórða orðinu (samlede). En við skrif-
uðum undir danska textann með
þeim fyrirvara, að áminst orð skyldi
merkja hið sama í báðum tungum.
Báðir textarnir, hinn danski og hinn
íslenzki, eru jafngildir, verða báðir
löggiltir. Við létum undan, pegar
við höfðum fengið því framgengt, að
veldi Danakonungs skyldi merkja hið
sama og danska orðtækið det samlede
o. s. frv. Enda ætti það ekki að
standa á neinu, ef frumvarpið sýnir í
öðrum atriðum, hvað átt er við, sem
sé: tvö fullveðja ríki og jafn-rétthá.
Þetta verður þá nafnið eintómt, nafn
á ríkjasambandinu eins og það er
vaxið samkvæmt frv.
— Nú, en hvað segið þið um 2.
gr., um ríkiserfðirnar, að þegar kon-
ungdómurinn er laus, og enginn ríkis-
arfi til, þá eigum vér ekkert atkvæði
að hafa um nýjan konung eða nýja
konungsætt ?
— Við segjutn, að það atriði geti
fyrst og fremst ekki verið oss neitt
kappsmál. Það séu smámunir. Enda
engar líkur til að það muni að hönd-
um bera svo öldum skiftir, að kon-
ungsættin, þessi sem nú stendur til
til ríkis í Danmörku, verði aldauða.
En veigamesta ástæðnn er þó sú, að
vér getum breytt þessu þegar endur-
skoðunarfresturinn er á enda. Og
hverju skiftir það, þótt það standi
þangað til?
Reykjavík laugardaginn 30. maí 1908.
30. tölublað
— Þá er 3. greinin, sú um kon-
ungsmötuna o. s. frv.
— Já, þar gtæðum vér líklega um
20 þús. kr. árlega frá því sem ráðgert
hefir verið, meðan aliir hugsuðu sér
konungsmötuna miðaða við fólksfjölda
í báðum löndum. ítalan það miklu
minni á konungsborð en áður, sjálf-
sagt a/3 minni.
— Alveg rétt. En nú koma hin
málin óuppsegjanlegu, utanríkismál og
hervarnir ?
— í því atriði var Þingvallafundar-
ályktunin óframkvæmanleg. Öllu öðru
í henni höfum vér fengið framgengt,
öllum nema þessu eina. Og af hverju
slökuðum við þar til ? Af því að Dan-
ir settu okkur tvo kosti: Annaðhvort
gangið þið að því, að þessi mál séu
sameiginleg og óuppsegjanleg. eða þið
gangið jrá öllu konungssambandi,
slitið því, en Þingvallafundurinn krafð-
ist að konungssambandið væri óupp-
segjanlegt. Ef við hefðum ekki geng-
ið að þessu, þá hefði ekki verið um
annað að tefla en skilnað. Og hann
hefðum við heldur viljað, að okkar
leyti, heldur en að hafa konung
einn sameiginlegan með Dönum.
Við vildum þá heldur hafa íslenzk-
an konung en danskan, heldur kon-
ung á Islandi en
í Daumörku, ef
um ekkert annað væri að tefla. Og
önnur ástæða liggur til þess, að við
slÖKuðmn til um þetta atriði, eða með
öðrum orðum, að við gengum að
samningnum. Hún er sú, að okkur
fanst það blátt áfram samvizkusök, ef
þjóðinni væri ekki gefinn kostur á að
skifta sér neitt af þessu tilboði, ef
hún mætti ekki ráða neinu um það
mál, ekkert atkvæði hafa um það,
hversu nærri sem það kynni að liggja
hennar óskum. Við hugsuðum sem
svo: Hafni hún því, ef hún vill.
Taki hún því, ef hún vill. Okkar
skylda var það eitt, að geja henni kost
á því hvorutveggja, og reyna alt til
þess að boðið væri sem glæsilegast.
Kost höfum við gefið henni á því
með því að ganga að samningnum,
og samninginn höfum við gert henni
eins hagfeldan og við áttum framast
kost á.
— En finst ykkur ekki ábyrgðar-
hluti, ef vér göngum að þessum samn-
ingi, og ekki má segja upp sumum
málunum um aldur og æfi?
— Um aldur og æfi? í raun og
veru kemur aldrei til þess. Vér höf-
um þverbreytt skoðun Dana í þessu
rnáli, nefndarmennirnir íslenzku. Og
það eru engar líkur til, að það verði
óhægra að 25 árum liðnum að fá
nýjum breytingum framgengt. Og þó
að það tækist ekki, getumvérgertannað,
ef oss svo sýnist. Viðskulum hugsaokkur
að þeir neiti að breyta til eftir kröfum
vorum. Vér segjum við þá: Nú vil-
jum vér ekki hafa þessi mál lengur
sameiginleg. Þeir kunna að svara:
Þið um það; vtr viljum hafa þau sam-
eiginleg. Þá svörum vér því einu,
að vér slítum konungssambandi, kjós-
um oss heldur skilnað. Hvað gera
þeir þá? Gera ekkert; þeir hafa heit-
ið að beita oss ekki vopnum, þó að
vér færum svona að. Og ef þjóðin
gengur að þessum samningi, þá sjá-
um við ekki betur en að hún standi
ólíku betur að vígi að skilja við Dani
síðarmeir, heldur en ef það stendur
óhaggað áfram, að ísland sé »óað-
skiljanlegur hluti Danaveldis*.
— Hvað hafið þið fyrir ykkur um
það, að ekki verði þá beitt við oss
ofríki, vopnurn, ef vér viljum skilja?
— Þau ummæli í athugasemdun-
um aftan við fruravarpið, að ekki
þurfi að óttasl, að með Dönum búi
nokkur »ósk um, að þröngva upp á
ísland beinlínis eða óbeinlínis nokkurri
lögráðandatilsjón« (noget Onske om
direkte eller indirekte at paatviuge Is-
land noget Formynderskab).
— Finst ykkur það vera nógu
djúpt tekið í árinni ?
— Já. Ekki hægt að taka ákveðn-
ara til orða með sæmilegri kurteisi.
— En getið þið ábyrgst, að sr.mi
skilningur verði í þau orð lagður eft-
ir mannsaldur?
— Nei, en líkur eru alls engar til
annars.
— Finst ykkur ekki kenna einhvers
yfirdrotunaranda af Dana hendi i 4.
lið (d-lið) 3. greinar, um, að vér megum
ekki auka landvarnir hér við land
nema með peirra leyji, hvað slælega
sem oss kann að finnast þeir gæta
landhelginnar?
— Nei. Vér stæðum ekki vel að
vígi, ef þetta ákvæði væri ekki. Skip
þeirrar þjóðar, sem hefir ekkert hern-
aðarlið, eru ekki viðurkend landhelg-
is-varðskip af öðrum þjóðum. Danir
gera þetta að eins til að tryggja oss
það samkvæmt þjóðaréttinum, að hér
séu löghelgar landhelgisvarnir. En
hitt kemur vitanlega aldrei til, að
Danir fari að banna oss að verja land-
helgi vora á eigin kostnað, þó að vér
eigum það uhdir þeim. Enda má breyta
þessu þegar samningarnir verða end-
urskoðaðir að 25 árum liðnum, ef
málinu verður þá ekki sagt upp sem
sameiginlegu o. s. frv.
— Breyta því, þegar Danir eru
búnir að sleikja innan alla firði?
— Ta, því trúum við nú ekki þeir
geri, enda getum vér sett ýmsar
skorður fyrir það, t. d. með fiskiveiða-
samþyktum.
— En þá er fæðingjarétturinn ?
— Já, það helzt, sem hefir verið.
En þetta nýja ákvæði merkir, að þeir
sem fæðast á tímabilinu frá því, er
samningurinn er löggiltur, fá fæðingja-'
rétt í báðum löndum eins og verið
hefir. Annars þyrfti að veita þegnrétt
hverju mannsbarni.
— Það, sem verður einna sárastur
þyrnir í augum, eru óuppsegjanlegu
málin.
— Vér erum alveg Jullveðja yfir
þeim málum. Vér h'óldum þar full-
veldi voru, en vér bindum það. Dan-
ir fara þar með vald, sem vér eigum,
en ekki þeir, fara með það í umboði
voru. Enginn verður ófullveðja fyrir
það, þó að hanti ráði sig í vist, eða
geri samning við annan mann um
að gera eitthvað fyrir sig.
— Nú, en hvað segið þið um
gjörðardóminn, og að oddamaður er
danskur ?
— Við segjum það fyrst og fremst,
að hann einn sér er órækur vottur
þess, að Island sé fullveðja ríki. Mál
eru aldrei lögð í slíka gerð nema á
milli fullveðja ríkja.
— En hvernig stendur á þvi að
hvergi í samningnum er nefnt berum
orðum, að ísland sé jullveðja ríkil
Hvernig stendur á, að það má ekki
heita svo í samningnum, úr því Dan-
ir líta svo á, sem það sé ríki, og það
fullveðja ?
— Danir segja: Vér skulum gera
stjórnartilhögun ykkar sem hagkvæm-
asta á borði. En við skulum sneiða
hjá mjög ákveðnum heitum; við skul-
um láta vísindamennina skýra þau.
Ef vér eigum að fá þessu fram-
gengt með dönsku þjóðinni, þá
þurfum vér ekkert að varast jafnmik-
ið og orð, sem hún er hvimpin við.
Mörgum þykir full-langt farið með
því orðalagi, sem er, hvað þá ef
meira er að gert.
— Er það nokkuð, sem þið viljið
sérstaklega leggja áherzlu á í þessum
samningi?
— Já. Þessi atriði:
Að vér eigum fyrir oss að breyta
honum öllum, ef vér viljum, þegar
endurskoðunarfresturinn er liðinn.
Að Þingvallafundarályktannnier fylgt
svo langl fram, sem unt er. ísland
er fullveðja ríki með fullveldi yfir öll-
um sínum málum.
Að út af Þingvallafundarstefn-
unni er ekki vikið nema að eins í
einu atriði: óuppsegjanlegu málunum.
Að ekkert hefði orðið úr neinum
samningum, ej við hefðum ekki geng
ið að því.
Að hann mundi vitanlega hafa ver-
ið öðru vísi úr garði gerður að orð
færi og ýmsu öðru, ej við hefðum
mátt einir ráða. Og — síðast en
ekki sfzt — það tvent,
að við höfum farið á fremstu grös
við Dani um að sjálfstæði voru
yrði sem allra-bezt borgið með þess-
um samningi;
að við töldum það skyldu við þjóð
vora, að hún fengi sjálf að hafa nú
atkvæði um þetta stórmál. En það
hefði ekki lánast, ef ekki hefði orð-
ið af neinu samkomulagi í nefndinni.
Erlend tíðindi.
Tilrætt varð um, hverja kosti fyrir-
komulagið eftir nefndarfrv. hefði um
fram það sem nú er. Þeir félagar
töldu þá vera:
a) ísland fullveðja ríki, en ekki
óaðskiljanlegur hluti Danaveldis;
b) Ríkisþingið setti eitt stöðulögin
(1871), en þessi fyrirhuguðu lög setur
löggjafarvald beggja landa (ríkja);
c) Sérmálin ein upp talin í stöðu-
lögunum og öll önnur mál látin
vera sameiginleg, en nú sameiginleg
mál upp talin og öll önnur lögð undir
vor óskoruð yfirráð;
d) Hæstiréttur í Danmörku úr sög-
unni þegar vér viljum;
e) Árstillaginu breytt í höfuðstól;
f) ísland losað alveg við ríkisráðið
í öllum málum, sem það hefir ekki
falið Dönum til flutnings, sbr. orðin
í 6. gr.: »Að öðru leyti ræður landið
að Jullu öllum sínum málum« ;
g) Samið um gerðardóm um ágrein-
ing milli landanna, en það gera ekld
nema fullveðja ríki;
h) Sambandslögin óhagganleg nema
með beggja ráði, þeim verður aldrei
breytt né þau feld úr gildi með
dönskum lögum;
i) Landhelgin íslenzka og landhelg-
isvernd svo og fæðingjaréttur viður-
kent að vera íslenzk sérmál;
j) íslandi ætluð síðar meir hlutdeild
í meðferð sameiginlegra mála, þegar
vér æskjum hennar (7. gr.);
k) íslenzkur ríkisfáni sérstakur á
landi, og íslenzkur kaupfáni getur orð-
ið það á sjó eftir endurskoðunarfrest-
inn, hvort sem Dönum líkar eða ekki.
Tilrætt varð ennfremur um, hvern
skilning beri að leggja í 9. gr., er
kemur til þeirra mála, sem eru ekki
þar beint undan skilin uppsögn um
aldur og æfi, en það er konungs-
sambandið, utanrikismál og hervarnir
með gunnfána, sbr. greinina í síðasta
bl.: »Einir ráða þeir—«. í öllum
öðrum málum getum vér slitið sam-
bandinu við Dani að þeim nauðugum.
Þvi konungur er skyldur að segja
þeim sundur með oss eftir 36—37 ár
eftir kröfu alþingis e i n s, þó að ríkis-
þingið sé þvi mótstæðilegt. Orðin
eru: »ákveðíir konungur þá«, en ekki:
»getur ákveðið«. Hann er með öðr-
um orðum skyldur til þess.
— En ef hann gerir það nú ekki?
— Þá gerir hann sig sekan í laga-
broti, og fær þá engan íslending
til að undirskrifa með sér, fremur en
Oscar II nokkurn Norðmann 1905.
Svo ? Ekki N. N. eða einhvern
hans nóta eða niðja?
HöntUaðir botnvörpungar.
Þrjá sökudólga hefir Valurinn hremt
þessaviku og fengið dæmda, 2 íVest-
manneyjum, ókunnugt hve mikið, og
1 hér úr Garðsjó. Sá heitir Britta
(Sören M. Nielsen), frá Esbjerg, af
fiskiutveg fiskiveiða-miljónafélagsins
danska, þerrra Lauritzens og hans fé-
laga. Hafði sést að veiðum, en var
tekinn utan landhelgi og hafður hing-
að inn. Sekt 1000 kr. með upptöku
afla og veiðarfæra, sem er enn óselt.
Fra Englandi. Skömmu eftir
Norðurlanda-kynnisförina brá Játvarð-
ur konungur sér suður í Neapel og
hitti þar Viktor Emanúel konung.
Heim er hann kominn nú til þess
að vera við og fagna Falliéres Frakk-
landsforseta, er kemur að líta á sýn-
inguna miklu í Lundúnum, sem hófst
á krossmessunni (14. þ. m.) og er
kend við báðar þjóðirnar, Frakka og
Breta, er lagt hafa saman um hana og
til var stofnað til minningar um sam-
dráttinn milli þeirra hin síðari missir-
in og til að glæða hann enn frekara.
Prinzinn af Wales helgaði sýning-
una i fjarveru föður síns.
Eitt það, er gera skyldi forsetanum
til fagnaðar, var sjónleikur i helzta
leikhúsinu í Lundúnum, Covent Gar-
den, núna á miðvikudaginn (27.). Þar
kostuðu sæti um 150 kr. Leikhús-
sæti höfðu komist í enn hærra verð,
er Loubet forseti, fyrirrennari Falliéres,
kom til Lundúna fyrir nokkrum ár-
um, og þessa hæst, er Játvarður kon-
ungur var krýndur 1901; þau feng-
ust þá ekki fyrir minna en 420 kr.,
beztu sæti.
Svo fór, sem gizkað var á hér í
blaðinu, að einhver þingmaður í neðri
málstofunni mundi þoka fyrir Win-
ston Churchill ráðgjafa, hinum unga
stjórnskörung, til þess að hann héldi
embætti, þótt feldur hefði verið frá
kosningu í Manchester. Það gerði
þingmaður borgarinnar Dundee á Skot-
landi. Þar var Churchill borinn á
höndum sér, og hlaut meira en 3000
atkv. fram yfir keppinaut sinn hinn
hlutskarpasta.
Bretar hafa lengi haft í ráði að
veita úr ríkissjóði ellistyrk öllum
gamalmennum, er hefði aldrei þegið
af sveit, en hikað sér við það alt til
þessa, með því að það yrði afarþung
byrði á ríkissjóði, en nóg horn önn-
ur í að líta, þar á meðal nú síðast
mikinn herskipastólsviðauka, vegna
þess, hve Þjóðverjar færa sig hóflaus-
lega upp á skaftið með sinn flota.
Það er nú eitt hið fyrsta stórvirki
nýju stjórnarinnar, þeirra Asquiths og
hans félaga, að bera upp á þingi það
nýmæli, að veita skyldi 'óllum sjötug-
um gamalmennum, körlum og kon-
um, þeim er hefði eigi minst 10 sh.
(nál. 9 kr.) við að lifa um vikuna, 5
sh. (4^/2 kr.) ríkissjóðsstyrk á viku,
hjónum 7^/3 sh. Asquith bar sjálfur
upp frumvarpið. Hann ætlaði á að
500,000 manna (hálf miljón) mundi
njóta þessa styrks og að hann mundi
nema um 6 milj. pd. um árið, sama
sem nál. 110 milj. kr. Það er mik-
ið, en þó ekki meira en einmitt sem
svarar væntanlegum tekjuafgangi eftir
þ. á. fjárhagsáætlun. Þar er gert ráð
fyrir um 158 milj. pd. tekjum og
um 152 milj. pd. útgjöldum. Það er
sama sem 2844 og 2736 milj. kr. Hátt
upp í 3000 miljónir hvort um sigl
Ekki er nú kotunglegur búskapur-
inn brezki.
Tilrætt var á þingi nýlega, í neðri
málstofunni, að nú mætti til að fara
að leyfa aftur aðjiutning Jjár á Jati.
Kjöt væri orðið svo rándýrt vegna
aðflutningsbannsins. Sérstaklega væri
blóðugt til þess að vita, að Ameríku-
menn (Bandamenn) rökuðu saman fé
á niðursoðnu kjöti (dósakjöti), er þeir
seldu Englendingum og þeir neydd-
ust til að kaupa, þótt ekki vissu nema
það væri mesta óæti.
Friðþjófur Nansen hefir nú fengið
lausn frá sendiherrastöðunni í Lund-
únum, fyrir Norðmenn. Nylega gaus
upp úlfaþytur í móti honum í ensk-
um blöðum. Þau báru upp á hann,
að hann hefði farið mjög svo niðr-