Ísafold - 01.07.1908, Síða 1

Kemur út ýmist einu sinni eða tvisvar 1
viku. Yerð árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 5 kr. eða l‘/t dollar; borgist fyrir
miðjan júli (erlendis fyrir fram).
1SAF0LD
Upp»ögn (okrifleg) bundin vib áramót, er
ógild nema komin sé til útgefanda fyrir
1. okt. og kanpandi sknldlaus vib blatoö.
Afgreibsla: Ansturstræti 8.
XXXV. árg.
Reykjavík miövikudaginn 1. júlí 1908.
39. tölublað
I. O. O. F. 897109.
Angnlækning ók. 1. og 8. þrd. kl. 2—8 i spítal.
Porngripasafn opib á mvd. og ld. 11—12.
Hlutabankinn opinn 10—2 V* og B*/a—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 siöd. Alm, fnndir fsd. og sd. 8^/t siðd.
Landakotskirkja. Gubsþi.91/* og 6 á helgidögnm.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5.
Landsbankinn 101/*—21/*. Bankastjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—8 og 0—8/
Landsskjalasafnið á þrd., fmd. og Id. 12—1.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12.
Náttúrngripasain á sd. 2—8.
Tannlækning ók.i rósthússtr.14, l.og3.md.ll— *
Faxaflöabáturinn Ingölfnr
fer upp í Borgarnes
júli 6., 10., 13., 15., 19., 27. og 29.;
en suður í Garð
júlí 8., 18. og 21.
Uppgjöf á réttindum landsins.
Samsætlsræða Skúla Thoroddsen
27. júní.
Eg þakka fyrir þetta virðulega sam-
sæti, sem okkur hjónunum hefir verið
boðið til, og kvæðið og ræðurnar,
sem okkur hafa verið fluttar.
En eg verð að geta þess, út af því
sem hér hefir verið svo vingjarnlega
sagt, að það er lítil ástæða til að
þakka mér nokkuð í þessu máli.
Brautin var greið frá upphafi.
í fyrsta lagi af því, að þingflokkur
rninn og vor stjórnarandstæðinga hafði
fengið oss umboð í hendur, sem vér
áttum að fylgja. Eg hefi ekki annað
gert en að fara eftir því umboði.
Leiðin var enn fremur auðrötuð af
því, að í fyrra var haldinn fjölmenn-
asti þjóðfundurinn, sem hér hefir
nokkurn tíma haldinn verið, Þingvalla-
fundurinn, og hann ákvað skýrt og
vafningalaust þá stefnu, sem þjóðin
sjálf óskaði að yrði haldið í sambands-
nefndinni. Svo að vér höfðum tiltölu-
lega vandalítið starf að inna afhendi.
Það er þegar orðið kunnugt um
nefndarstarfið. Samvinnan gekk lengi
æskilega með oss íslenzku uefndar-
mönnunum. Við vorum sammála
um alt lengi vel. Loks skildu leiðir.
Eg gat ekki orðið þeim samferða
þangað, sem þeir voru teknir að
stefna. Og sleit við þá samfylgdinni.
Ástæðan til þess var sú, að eg gat
ekki betur sé en að það, sem þeir
vildu ganga að, væri u p p g j ö f á
réttindum landsins. Og
undir það gat eg ekki skrifað.
Gamli sáttmáli eru hin einu ákvæði
sem vér höfum samþykt um afstöðu
vora við önnur ríki. Og hann er
um konungssamband eitt, en að land-
ið sé að öðru leyti sjálfrátt um ölj
sín mál. Vér höfum aldrei kannast
við annan rétt á landinu til handa
nokkurri þjóð en þar er til skilinn.
Hér var nú að ræða um nýjan
sáttmála. Þá reið á að lofa þar ekki
neinurn réttindum, sem vér höfðum
ekki lofað áður. Og eftir þeim rétt-
indum, fornum og iagalegum rétti
vorum, eigum vér heimting á að
vera fullveðja riki. Eg fæ ekki betur
séð en að vér séum það ekki eftir
þessum samningi.
Danir haýa varast 'óll rétt n'ójn d
pvi liugtaki (fullveðja ríki). Þeir hafa
farið í kringum það eins og köttur i
kring um heitt soð. Þeir feldu fyrir
oss orðið Statsforbund, en var um-
hugað um að berja hinu inn í stað-
inn: Statsjorbindelse. Þeir varast að
tala um landhelgi Islands. Nefna hana
ýmis landhelgi ríkisins (det samlede
danske Riges, dönsku ríkisheildar'nnar)
eða landhelgina við ísland. (Með því
móti getur hún verið dönsk, verið
landhelgi Danmerkur).
Eg hefi séð það í ísafold, að ís-
lenzku nefndarmennirnir hafa sjálfir
sagt, að nefndarmennirnir dönsku
væri hræddir við danska kjósendur,
og danskir kjósendur væri hræddir
við ákveðin orð.
En í nejndinni hejir aldrei verið á
petta minst. Enda er annað líklegra
en að menn, sem eru valdir af þjóð-
inni til að gera samning við oss, séu
að velta þvi fyrir sér, hvernig þeir
eigi nú að orða samninginn til þess
að geta blekt kjósendur sína,. s í n a
þjóð.-------
Fullveðja get eg ekki talið ísland,
þar sem það má ekki ráða ráðuin sín-
um nema með samþykki Dana.
Ef til hernaðar kemur, fylgjutn vér
Dönum eins og hvert annað innstæðu-
kúgildi.
Ef Danir eiga að annast hér her-
varnir, þá ráða þeir vitanlega öllum
hervarnarráðstöfunum. Setja sjálfir
upp hervirki hvar í landinu sem þeir
vilja, og geta leyft það öðrum þjóð-
um, ef þeim sýnist svo. Og alls
ekki ólíklegt að þeir einmitt gerðu
það, leyfðu það öðrum þjóðum, t. d.
Rússum. Þeir geta sjálfir jarið með
her um landið, ef uppkastið verður að
lögum, án þess að vér getum nokk-
uð skift oss af. íslenzk stjórnarvöld
eru þar ekki einráð um neitt.
Þá eru utanríkismálin. Vér getum
ekki gert samning við nokkurt annað
ríki, hvað mikil þörf sem oss er á
— nema með samþykki Dana. Og
hvernig mundu Danir snúast við því
máli, ef þ e i r r a hagnaður væri
öðrumegin, en vor hins vegar?
Mundu þeir ganga að einhverju fyrir
vora hönd sjálfum sér til tjóns ? Vér
höfum fyrir oss dæmið. Það var
hérna um árið, er Spánverjar buðu
oss að lækka toll á íslenzkum fiski
móti því að víntollur yrði lækkaður í
Danmörku. Stórhagnaður fyrir oss,
ef fengist hefði. En Danir neita þar.
Og sína eigin' konsúla fá íslendingar
ekki að skipa sjálfir.
Kornist þessi samningur á, þá fel-
um vér Dönum í hendur ýms mál,
sem vér höfum hingað til einir leyfi
og heimild til að ráða : kaupfána, fiski-
veiðarétt o. s. frv. En nú er þeim
leyft hér fult jafnrétti við oss: og þó
megum vér enga aðra þjóð láta sjá
fána vorn, ekki hafa hann nema
h e i m a f y r i r.
Það var ekki tilgangur vor íslenzku
nefndarmannanna, þegar vér héldum
að heiman, að ajsala oss réttindum
vorum, þeim er vér höfðum, heldur
að tryggja rétt vorn og fá hann við-
urkendan.
Eg get ekki betur séð en að vér
stigum stórt skref ajtur á bak, ef vér
göngum að frumvarpinu.
Gerum vér það, þá geta Danir
þyrpst í alla flóa og firði hér við
land, sezt hér að, hvar sem þeir vilja,
haft hér í seli á sumrum, ef námur
kynnu nú að koma hér, og vér get-
um ekki rönd við reist. —
Fjárhagslega er frumvarpið líka spor
aftur á bak. Danir sleppa þar við
útgjöld, sem þeir hafa haft: konungs-
mötu. Og vér losum þá enn fremur
undan kostnaðinum til íslenzku skrif-
stofunnar í Kaupmannahöfn. Þeir
hafa enn fremur fjárhagslegan hagn
að af að sletta i oss eitt skifti fyrir
öll hálfri annari miljón króna, í stað
tiltekinnar fjárhæðar á hverju ári.
Stöku menn hafa það á orði, að
skilja algerlega við Dani. Og þeir
menn verða fleiri og fleiri með tím-
anum. Því að það rekur að því með
hverja þjóð, eitir því sem henni vex
fiskur um hrygg, að hún vill eiga
með sig sjálf.
En þá er þarna langt skref stigið
aftur á bak. Því að eins og nú er,
höldum vér okkar lagalega rétti, og
höfum aldrei bundið okkur með neinni
samþykt. En göngunt vér að þessu,
pd höfurn vér gert það. Þá höfum
vér samþykt á oss bönd um aldur
og æfi. Dönum er þá heimilað hér
jafnrétti við oss. Vér getum ekki
slitið samningnum þegar vér viljum.
Oddamaður er danskur. O. s. frv.
Það hefir verið talinn vinningur af
frumvarpsmönnum, að vér förum
sjálfir með sérmálin. En eg lít svo
á, að þó að þetta frumvarp næði
hvorki samþykki alþingis né ríkisþings,
eða að eins alþingis og ekki ríkisþings,
þá sé þó það unnið á, að skilningur
Dana hafi aukist svo á málinu, að
ekki muni örðugt að fá því kipt í
lag, að ráðgjafir.n fari úr ríkisráðinu.
Það var nú reyndar engin tilslökun
af Dana hálfu, þó að þeir vildu gefa
það eftir. Því að það sem vakti fyr-
ir þeim, þegar þeir þóttust þurfa að
hafa hönd i bagga með sérmálunum
og vildu hafa ráðgjafann í ríkisráðinu,
það var að tryggja sér fiskiveiðar hér
og önnur atvinnumál. En með þess-
um samningi tryggja þeir sér hér 'óll
atvinnumál um aldur og æfi.---------
Mér þykir mjög sennilegt, að hægt
helði verið að ýta Dönum lengra í
tilslökunaráttina, ef við hefðum verið
samheldnir. Því að það er vist, að
Danir vildu fyrir hvern mun sam-
komulag. En þegar Danir sjá, að ís-
lendingum í nefndinni er það ekki
nein alvara að heimta meira, þá þyk-
ir þeim vitanlega því vænna um, sem
þeir þurfa minna að láta af hendi.
Oss rekur engin nauður til að ganga
að þessu. Og á ekki að gera. Við
getum hamrað á Danskinum þangað
til við komumst að þeim málalokum,
sem eru viðunanleg. Einhvern tíma
leiðist þeim þófið, og þá getum vér
haft fram vorn vilja að lokum.
Vér getum meira að segja undir
eins beitt Dani vopnum, sem þeim
kemur illa.
Arður þeirra hér á landi er mest-
megnis af fiskiveiðum og verzlunar-
viðskiftum við landið. Vér geturn
bægt þeim frá hvorutveggja.
Færeyingar eru nú teknir til að
jarma út af því, að þeir eigi að missa
fiskiveiðarétt hér við land eftir 25—
40 ár. Það verður sjálfsagt ekki
meiri vandi að fá Dani til að jarnta.
íslenzka þjóðin á nú um tvo kosti
að velja. Ekki að eins fyrir sjálfa
sig. Það nær líka til niðja vorra.
Og um það eigum vér að hugsa sam-
vizkusamlegast í þessu máli: að gera
niðjum vorum ekki örðugt fyrir.
Betra að alt sé samnings-to«/ en að
vér semjum aj oss þau hin miklu
réttindi, sem vér h'ójmn til að verða
fullveðja þjóð.
Og eg ætla að lúka máli mínu á
þeirri ósk, að þjóð vor ráði það eitt
af í þessu máli, sem íslandi verður
til mestrar gæfu og mestrar frægðar.
Barnayeiki
(diptheritis)
Við heimkomu
Skula Thoroddsens alþingismanns
úr sambandsnefndarförinni 1908.
Þeim svíður við hjartað, sem sæti’ áttu’ i skut
og sjálfur réð stjórninni forðum,
að taka nú gefins við hilfum hlut
og hógværum Bkapraunarorðum.
Við þökkum þér, Skúli’, að þú heldur heim
með hendurnar tómar frá skiftum þeim.
Á höfðingjafundum i húshóndans sal
sést hefðin og framtiðargróðinn;
með hörnin BÍn arflausu skarta þar skal
á skörinni prófentuþjóðin.
Þú vildir ei, Skúli,’ og við þökkum það,
að þú ættir móður á slíkum stað.
Hjá hverjum, sem Fjallkonan ókúguð á,
i öndvegi krefst hún að vera,
og trygðapants handjárn vill hún ekki fá,
en hring, sem hún fagnar að hera.
Hún vill ekki tálvon i tign síns manns
né tina sitt frelsi’ upp úr Vösum hans.
Og fóstran, sem þráir að sjá okkur sæl
á sigurför hlekklausra þjóða:
hún fagnar þér, sonur, sem fórst ekki’ á hæl
i fylgi við málefnið góða.
Já, vel sé þér, Skúli. Við vorum menn.
Nú verður það sýnt, hvað við dugum enn.
Þ. E.
er næmur sjúkdómur, sem árlega gjör-
ir vart við sig víðs vegar um land og
má heita að liggi í landi í sumum
héruðum, t. d. Eyjafirði.
Sum árin ber þó óvanalega mikið
á veiki þessari og getur hún þá orðið
að drepsótt í heilum héruðum.
Oft og einatt fer hún huldu höfði
tímum saman án þess að læknar viti
af henni, og kemur þetta einkum til
greina þegar hún er mjög væg, en
það er hún ekki sjaldan, svo að al-
þýða hyggur að þá sé ekki á ferð
nema hættulaus hálsveiki eða kverka-
skítur, og vill tæpast trúa læknum til
þess að sjúkdómurinn sé hin illræmda
barnaveiki.
Sóttvarnakvíðinn styður og að þessu.
Þegar börnin á sýktu heimilunum
hressast fljótlega og lifa öll, þykir
þarflaust að gjöra úr slíku rekistefnu
og eiga á hættu að sitja í samgöngu-
varúð vikum saman.
Svo væg er veikin oft, að börnin
eru lítið eitt lasin í 1—2 sólarhringa,
og stundum eru þau altaf á fótum og
leika sér eins og ekkert væri; en
ætíð sýkjast nokkur alvarlega eða
deyja, o’g koma þá öll hin hættulegú
einkenni í ljós. Úrlítilfjörlegum kverka-
skít er þá orðin bráðdrepandi, ili-
kynjuð sótt.
Veikin getur sýkt menn á öllum
aldri. Jafnvel fullorðnir geta dáið úr
henni. Lang-hættast er þó börnum á
2—5 ára aldri (45%)» Þar næst a
6—10 ára aldri (26°/0).
Þegar barnaveikin er sem hættuleg-
ust, deyr jafnvel þriðjungur barna
þeirra er sýkjast. Nú kemur slikt ná-
lega ekki fyrir síðan tekið var að nota
barnaveikisblóðvatn, en algengt er að
tíunda hvert deyr, ef sóttin er ekki
tiltölulega væg.
er örsmár gerill (bak-
Sóttkveikjan , , . .
tena), sem venjulega sezt
að í kverkunum eða barkakýlinu, og
veldur drepi í yfirborði slímhúðarinn-
ar. Drep þetta er að sjá eins og grá-
leit skóf, sem verður ekki strokin
burtu, þótt við hana sé komið. Ekki
ósjaldan þrífst sóttkveikjan í koki
heilbrigðra manna á veikindaheimilun-
um, án þess að þeirn verði hið minsta
meint við, og það jafnvel vikum eða
mánuðum saman. Munnvatn, hrákar
og nefslím sjúklinganna úir og
grúir af þessum sóttkveikjum, og með
því einkum flytjast þær úr likama
sjúklinganna á aðra.
Sóttkveikjan er Ujseig. Hún getur
lifað í koki sjúklinganna vikum
og mánuðum saman, eftir að veikin
er afstaðin. í húsakynnum og fötum
getur hún lifað að minsta kosti l/2—
1 ár eða lengur. Þurk þolir hún vel,
svo að vel gelur hún haldist í fullu
fjöri i uppþornuðum hrákum, gólf-
ryki og hvers konar óhreinindum.
Frost drepur hana ekki. Hita þolir
hún illa, drepst fljótlega í snarpheitu
vatni, en á svipstund við suðu.
Sóttkveikjan framleiðir eiturefni í
líkamanum, sem að ýmsu leyti valda
sjúkdómseinkennunum og auka á hætt-
una. Það eru þessi eiturefni, sem barna-
veikisblóðvatnið hefir áhrif á og gjörir
ósaknæm.
Sýkingarháttur.
Sýkin berst mann frá
tnanni, eigi að eins
frá augljósum sjúklingum, heldur einn-
ig frá heilbrigðum mönnum, ef þeir
ganga með sóttkveikjuna í hálsinum.
Af sjálfri sér kemur veikin aldrei upp.
Ætíð á hún rót sina að rekja til
manna, sem ganga með sóttkveikjuna
í sér, eða til einhvers er frá slíkum
mönnum kemur, t. d. dauðra muna,
sem sóttnæmið loðir við.
Frá sjúklingnum flyzt sóttnæmið
með munnvatni, hrákum og nefslimi.
Börnin bera alt í munninn og þreifa
á öllu, og er því greiður vegur fyrir
sóttkveikjurnar að berast á alt, er börn-
in handfjalla, ekki sizt barnagull. Hver
minsta vitund af hrákum og nefslími
er afsýkjandi, en þetta berst á föt,
rúmföt, klúta og hendur sjúklinga og
þeirra, er stunda þá. Nokkuð af þessu
þornar og rykast upp og berst svo
með andardrættinum upp í néf og
kverkar allra, er inn í herbergin koma.
Auk þessa dreifist ósýnilegur úði úr
munni sjúklingsins við hvert verulegt
hóstakast, og án efa flytur hann alla-
jafna sóttkveikjur með sér, er svífa í
loftinu í herbergi sjúklingsins. Sótt-
kveikjurnar flytjastþannig upp í kverkar
og andardráttarfæri heilbrigðra manna
með andardrættinum, en auk þess hjá
börnum með leikfangi o. fl., er börnin
bera i munninum hvert eftir annað.
Sóttvarnir.
Ef veikinni er snemma
veitt eftirtekt, og mörg
börn eru á heimili, má reyna að forða
hinum frá sýkingu. Sjúka barnið er
þá sett í herbergi sér, og engum Ieyft
að koma inn nema þeim, sem stunda
barnið. Við það herbergi má alls ekki
hafa neinn samgang, sízt að börn fái
að lita þar inn. En umgengní öll
skal vera þar svo þrifaleg, sem fram-
ast má. Öll óhrein föt og vasaklútar,
er þaðan koma, eru soðin í vatni. Gólf-
ið er þvegið daglega, loftinu haldið
hreinu.
Sóttvörn milli bæja er miklu tryggi-
legri, og í raun og veru óbilug, ef
henni er samvizkusamlega haldið uppi
og nægilega lengi. Lang-erfiðast er
að eiga við það, hve lengi sóttkvcik-
jan kann að lifa eftir að veikin er
gengin um garð, því að enginn endist
til þess að haida uppi samgönguvarúð
heilt eða hálft ár, þó að þess væri
oft og einatt full þörf í raun og veru.
En til allrar hamingju er það þó
sjaldnast, að sótthættan vofir svo lengi
yfir. Oftast má gjöra ráð fyrir að
hún sé litil eða engin, er 5 vikur eru
liðnar frá þvi er veikin gekk um
garð og sótthreinsun er afstaðin.
Ef engar samgöngur eru við sýkt-
an bæ, getur veikin alls ekki borist pað-
an. Ströng samgönguvarúð er jafn-
tryggileg. Þá mega engir koma inn
á sýkta bænum eða gista þar. Heim-
ilismenn þaðan mega heldur ekki
koma inn á heilbrigðum bæjum. Það
er hættulaust að menn tali saman úti
við. Öll snerting (kossar, handaband)
er varhugaverð og getur valdið sýk-
ingu.
Óðara en grunur er um að veikin
sé komin upp á einhverjum bæ, skal
tilkynna lœkni pað tajarlaust og beita
strangri samgönguvarúð til þess er full
vissa er fengin.
Elnkennl.
Tvö einkenni eru aðal-
lega á barnaveiki: kverka-
bólga og barkakýlisbólga (sogveiki).
Hvorttveggja er sami sjúkdómurinn;
staðurinn einn mismunandi, sem veik-
in legst á.
Kverkabólgan hefir sömu einkenni
og hver annar kverkaskitur: Eymsli
og sárindi við að renna niður, þraut
í kverkunum; slim og slefja sækir
í munninn. Kirtlarni aftan undir og
neðan til við kjálkabarðið bólgna oft
mikið, svo aS hálsþrotinn sést glögg-
lega að utan.
Ef litið er upp í kverkarnar í byr-
jun veikinnar (tungurótunum þrýst
fram á við og niður á við með mat-
skeiðarskafti) sjást gráleitar skófir eða
blettir á öðrum úfkirtli eða báðum.
Þessar skófir sitja fastar, þó að við
þær sé komið með skeiðarskaftinu.
Oft eru þessir gráleitu blettirí fyrstu
örsmáir, stundum ekki stærri en vænn
títuprjónshaus, en bráðlega stækka
þeir, ef veikin hjaðnar ekki því fyr
niður, dreifast út um allan úfkirtilinn
og stundum víðar: út urn kokið, á
úfinn o. s. frv. Þær geta jafnvel
dreifst út um alt nefholið, svo að
það verði gráleitt að innan og fylgir
V