Ísafold - 25.07.1908, Page 2

178
ISAFOLD
flokk vinstrimanna, er hann sá það
mundi vera byrvænlegt til valda og
upphefðar. Hann aflaði landi sínu
mikillar ófrægðar, er hann keyrði fram
á þingi fyrir nokkrum árum hin al-
ræmdu hýðingarlög. Hann var at-
hafnamaður mikill, ötull og óvæginn.
En að fáu góðu mun hans getið
verða í stjórnarsögu Dana né vor ís-
lendinga; og væri óskandi, að hans
andi svifi sem skemst yfir vötnunum
þar né hér.
Jón Jensson
Og
ríkisráðssetan.
Kafli úr kunningjabréfi.
Þú segist skilja það um hina, þessa
sem brugðist hafa málstað stjórnarand-
stæðinga í sambandsmálinu. En ekki
um Jón Jensson. Því hefðirðu aldrei
búist við af honum.
En þá get eg sagt þér, að við hérna
kunningjar hans skiljum það ofurvel.
Okkur er fjarri að gruna hann um
græsku. Það kémur okkur ekki í hug
fremur en þér. En hitt vitum við, að
hann hefir aldrei víðsýnn maður verið.
Og í þessu máli sér hann ekkert nema
rikisráðssetuna. Um hana hefir hann
svo mikið ritað og á henni klifað ár-
um saman, að hann er löngu blindur
orðinn á alt annað. Hann er eins og
maður sem einblínir látlaust á einn og
sama blettinn. Hann verður beint
ringlaður af því á endanum. Veit
hvorki í þennan heim né annan.
Nú skilur hann svo Uppkastið, að
það leysi íslandsráðgjafann út úr rikis-
ráðinu. Þá finst honum alt fengið.
Alt annað megi vera eins og vera vill,
eða alveg eins og Danir vilja hafa það
og Uppkastsmenn eftir þeim, — ráð-
gjafinn fyrstur og hinir aftan í honum,
allir nema Skúli. Það er í hans aug-
um allra meina bót. Lausnin við rík-
isráðið er í hans augum sá lífsins steinn,
sem gerir alt Uppkastið að skíru gulli.
Hann sér þar engan sora framar.
Hann sér ekki lævísina þá, að með
því að taka undir sig ekki einungis
utanríkismál og hervarnir um aldur og
æfi, heldur einnig valdið til að
meina alþingi að gera íslending-
um nokkurn tíma hærra undir
höfði en Dönum í atvinnumálum, at-
vinnurekstri hér á landi og hér við
land, hafa Danir á unnið alt það, er
fyrir þeim vakti, er þeir heimtuðu
íslenzk mál borin upp í ríkisráðinu.
Þá er þeitn enginn akkur í því fram-
ar. Þá hafa þeir alt í sínum höndum.
um aldur og æfi, alt, sem þeir slægj-
ast eftir. Þá er þeim alveg sama,
hvorum megin hryggjar liggur sérmála-
ráðgjafinn íslenzki. Hann má vera
hvort eð vill utan ríkisráðs eða inn-
an.
Svo blindur er hann (J. f.) í þessu
máli, að hann hefir ekki athugað það,
að Uppkastið minnist ekki einu orði
á ríkisráðssetuna. Islandsráðgjafinn
getur með öðrum orðum eftir alt sam-
an setið í ríkisráðinu, þótt Uppkastið
yrði að lögum. Því er enginn hlutur
til fyrirstöðu.
Það þarf stjórnarskrárbreyting til þess,
að koma honum út úr ríkisráðinu.
Þá fyrst, er hún er gengin í gegn,
með þar til heyrandi þingrofi m. m.,
— pá jyrst losnar hanri við ríkisráðið.
Og það er vel sennilegt, að Danir
amist ekkert við því þá; þeim sé það
meinfangalaust, af fyrgreindum ástæð-
um.
En er þá víst, að Islendingar láti
sér svo ant um það ? Ef t. d. ráðgjaf-
inn, sem nú er, hefði meiri hluta á
þingi, er þar að kæmi, þægt og þjált
húskarlaliðið, eins og haft hefir hann
undanfarið ? Og svo skyldi hann ekki
langa neitt til að láta vísa sér út úr
stáss-stofunni dönsku, hafandi setið þar
við háborðið mörgum, mörgum árum
saman. Hvernig mundi þá fara? Mundi
húskarlaliðið fara að gera það honum
i móti skapi, að draga hann út þaðan
á eyrunum? Eg held nú varla.
Og mundi honum svo sem verða
skotaskuld úr því, að verja ríkisráðs-
setuna áfram all-áheyrilega ?
Mundi hann ekki geta sagt: Nú
er alveg hættulaust, að eg sitji kyrr,
Nú getur enginn hinna dönsku ráð-
gjafa slett sér nokkurntíma fram í flutn-
ing íslenzkra mála í ríkisráðinu, með
því að nú stendur berum orðum í 6.
gr. sambandslaganna nýju: »Að öðru
leyti ræður hvort landið að fullu öll-
um sínum málum ?« lÁður þögðu þeir
fyrir náð, gerðu það fyrir mig og
konunginn að þegja, til þess að gera
ekki íslendinga hvimpna við ríkisráðs-
setuna; nú er bundið fyrir munninn
á þeim með lögum. —
Er þetta ekki svo sem sæmilega á-
heyrilegt ?
Og svo ætti J. J. að vita meira:
það, að kvisast hefir einmitt úr sam-
bandsnefndinni, að þetta hafi borist á
góma þar eða í Hafnardvöl þeirra fé-
laga, og að þeir gangi þess eigi duldir,
að þetta, einmitt petta muni vera í ráði,
þ. e. að láta íslandsráðgjafann sitja í
ríkisráðinu ejtir sem áður, ef alt geng-
ur að óskum »húsbóndanum* og hans
mönnuml
Von er þó J. J. sé »lukkulegur< yfir
Uppkastinu, eða hitt heldur!
Enn af Galtarholtsfundinnm.
Herra ritstjóri! Maður sá, sem hefir
sent yður skeyti af því sem gerðist á
fundinum í Galtarholti 7. þ. m., hefir
leikið yður illa: komið því til leiðar að
ósannindi eru á prenti í yðar heiðraða
blaði. Frásögn hans af fundarstjórninni,
sem yður hefir þótt vissara að prenta
með feitasta letrinu yðar, er röng í öll-
um atriðum.
Þegar fnndurinn hafði staðið í nokkr-
ar klukkustundir, las einn fundarmanna
upp svolátandi tillögu til ályktunar:
Fundurinn krefst þess að gerðar verði
hinar ítrustu tilraunir til þess að fá
þær breytingar á frumvarpi millilanda-
nefndarinnar, að ísland só og verði full-
veðja ríki, jafnrótthátt Danmörku.
Hann afhenti mér síðan tillöguna og
bað um að hún yrði borin undir atkvæði.
Á eftir því sem hann hafði lesið upp
stóðu þessi orð í svigum:
(sórstaklega: að öll mál nema konungs-
sambandið verði uppsegjanleg).
Þar á eftir komu nöfn 16 kjósenda.
Af því að svigagreinin hafði ekki verið
lesin upp, hugði eg að ekki væri ætlast
til að hún yrði borin undir atkvæði.
Eg lót í ijós að öllum þorra þeirra
manna, sem viðstaddir voru, mundi ekki
vera vauþörf á að íhuga enn þetta vanda-
mál áður en þeir legðu dóm á það, en
skaut því jafnframt til tillögumanna
hvort þeir vildu ekki tilgreina, hverjar
breytingar þeir ætluðust til að gerðar
yrðu á frumvarpinu til þess að það bæri
með sór að Island yrði fullveðja rfki.
Mér var svarað, að það væri tekið fram
á blaðinu, þ. e. í svigagreininni, og var
þannig gefið i skyn, að svigagreinina ætti
að bera undir atkvæði líka, enda las eg
hana þá upp. Þessa lætur sögumaður
yðar ógetið. Tillaga sú, sem upp átti
að bera, var alt önnur en bann segir.
Nú ber þess að gæta að í nefndar-
áliti millilandanefndarinnar er því 1/st
yfir af Dana hálfu, að konungssamband
eitt, án þess að utanríkismál og hermál
fylgi, só ekki til neins að fara fram á.
Að breyta frumvarpinu í þá átt að nefnd
mál verði uppsegjanleg er því sama sem
að girða fyrir að samningar takist. Eg
hlaut nú að gera ráð fyrir að einhver
ákveðin hugsun lægi í tillögunni, og
gerði mér þannig grein fyrir henni: til-
lögumenn áJíta að í frumvarpinu felist
ekki að ísland verði fullveðja ríki, þeir
vilja að það verði fullveðja ríki og þeir
vilja sórstaklega hafa það fram með því
móti, að engir samningar takist. En
hvernig á það að verða nema með al-
gerðum skilnaði við Dani ? Eg lót í ljós
að eg fengi ekki betur séð en að hór
væri í raun og veru farið fram á að
fundarmenn greiddu atkvæði með eða
móti fullum skilnaði, að það hefði ekki
verið tilgangurinn með fundarhaldinu og
að menn mundu illa undir það búnir:
ef slíkt ætti að fara fram, yrðu menn
að kjósa sér annan fundarstjóra. Eg
spurðl hvort enginn vildi gera breyting-
artillögu, en því var ekki svarað, og fór
eg svo ofan af ræðupaliinum, en þá kom
til mín maður sá, sem hafði afhent mór
tillöguna, og kvaðst taka hana aftur,
og fekk eg honum hana. Eg spurði
hvort fleiri óskuðu að taka til máls, og
gerði þá einn fundarmanna fyrirspurn til
ráðherra H. Hafsteins, og er hann hafði
svarað henni og fleiri báðu sór ekki hljóðs,
var fundinum slitið. Það er því ósatt,
sem stendur í blaði yðar, að eg hafi slit-
ið fundinum samstundis og útrætt var
um tillöguna.
Mór er sagt að maður sá, sem afhenti
mór tillöguna, hafi síðar beðið um að
boriðyrði undir atkvæði, hvort hana skyldi
bera upp. Eg hef ekki veitt því eftir-
tekt, enda höfðu þá í sömu andránni
ýmsir verið að kalla, að engin atkvæða-
greiðsla ætti frarn að fara. En fyrst eg
heyrði ekki hvað um var heðið, befi eg
ekki getað neitað um það, enda er eg
mór þess ekki vitandi að hafa gert það.
í frásögunni í ísafold er þannig ekk-
ert orð satt, auk þess hvaðhún er heimsku-
lega sett saman: fuudarstjóri neitaði
að bera tillöguna upp, hótaði að segja
af sér fundarstjórn, ef það yrði gert
(o: tillagan borin upp, sem ekki gat
orðið fyr en hann var búinn að segja
af sér fundarstjórn, úr því hann vildi
ekki bera upp tillöguna sjálfur).
Eg gat þess áðan að eg hefði helzt
þózt fá það út úr tillögunni, þegar eg
las hana á fundinum, að verið væri að
fara fram á skilnað við Dani. En það
er nú varla svo vel, að það sé hugsunin.
Það er víst ekki hægt að fá út úr henni
rétta hugsun. Það er farið fram á þær
breytingar á frumvarpinu, að
ísland só (sic) og verði fullveðja ríki,
sórstaklega svo lagaðar breytingar —
að frumvarpið geti ekki orðið
a ð 1 ö g u m.
Eins og fundarstjóra getur nú ekki
verið skylt að bera upp tillögu ósæmi-
legs efnis, eins verður ekki af honum
heimtað, að hann láti hafa sig til að
gabba fundarmenn með því að láta þá
vera að skipa sér með og móti vanhugs-
uðum óskapnaði, sem hann veit að þeir
g e t a ekki botnað neitt i.
Eg skal geta þess, að eftir að búið
var að afhenda mór tillöguna, kom til
mín einn af þeim sem undir hana voru
skrifaðir og bað um að nafn sitt yrði
strikað út. Annar þeirra lót í ljós við
mig eftir fundinn að sér hefði þótt vænt
um fyrir sitt leyti, að tillagan var ekki
borin upp. Eg byst við að fleirum af
þeim, sem lóð hafa nafn sitt undir hana
án þess að íhuga hvað í henni lægi eða
hvort nokkurt vit væri í henni, muni
nú, er þeir sjá hana í nekt sinni, standa
á sama þótt hún hefði horfið úr sögunni
án þess að komast í annála. Eg hefði
heldur ekki farið að halda henni á loft,
ef fregnriti ísafoldar hefði ekki neytt
mig til þess.
Arnarholti 19. júlí 1908.
Sigurður Þórðarson.
Tíðindamaður ísafoldar, sá sem blöð-
unum sendi skeytið, er ekki í bænum
sem stendur og er því ekki kostur á að
fá athugasemdir hans eða mótmæli gegn
þessu skrifi sýslumanns, en aðrir menn
sem á fundinum voru, segja söguna eins
og skýrt hefir verið frá henni í ísafold
og öðrum blöðum, og er það mjög öf-
ugt við frásögu sýslumannns; og ber
þeim sórstakiega öllum saman um, að
sýslumaður neitaði berlega að bera það
undir fundinn, hvort tillöguna skyldi
bera upp eða ekki, og að það var ein-
mitt þá fyrst, sem hann sagðist segja af
sér og skipaði að kjósa annan fundar-
stjóra.
Sýslumaður ber það ekki af sér, að
hann hafi neitað að bera upp tillöguna
sjálfa. Þetta er aðalatriðið, og með því
stendur í rauninni eða fellur málstaður
hans sem fundarstjóra. Um önnur at-
riði er frásögn hans ekki þeim mun
sennilegri en hinna fundarmannanna, að
ástæða virðist til að taka hana trúan-
legri en þeirra, sórstaklega þar sem hann
er hér dómari í sjálfs sín sök.
Meðal fundarmanna í Galtarholti var
hr. Sigurður Hjörleifsson, rit-
stjóri Norðurlands, og ber frásögn hans
í nýkomnu blaði Nl. 18. mán. alveg
saman við það, sem tíðindamaður vor
skýrði frá, en e k k i við frásögn sýslu-
manns. Hún er á þessa leið:
»Þessa tillögu (áður marg-auglýsta)
n e i t a ð i fundarstjóri að bera upp, og
sömuleiðis sinti hann ekki áskorunum
um að láta fundinn ráða því, hvort ganga
skyldi til atkvæða, en sleit fundi von
bráðara. Óhætt mun þó að fullyrða, að
tillagan hefði verið samþykt með veru-
legum meiri hJuta, ef til atkvæða hefði
verið gengið«.
Þeytingurinn.
Fyrra dag snemma lagði hann á
stað héðan á vélarbát upp 1 Borgar-
nes, »húsbóndinn« þeirra eða ráð-
gjafinn okkar öðru nafni. Hestasveinn-
inn mun hafa átt að taka hann þar
og þeysa með hann norður að Sveins-
stöðum, til þess að prédika fyrir fólk-
inu þar á morgun. Húnvetningar
höfðu fyrir löngu stofnað til þing-
málafundar þar þann dag. Þaðan ætlar
hann þá líklega norður i Eyjafjörð,
og fara um Skagafjörðinn um leið í
sömu erindum sem um önnur kjör-
dæmi landsins. Heyrst hafði hann
ennfremur nefna Dalina, er hann var
að skrafa um ferðaáætlun sína morg-
uninn sem hann lagði á stað. En
hvort hann stendur við það, sýnir
tíminn og reynslan.
Það er eins og hann sé farinn að
hlífast við að nota dönsku herskipin
til að skutla sér landsenda í milli í
Uppkasts-gyllingar-erindum. Þykir er
til vill forsjálla, að trana ekki um of
dönsku valdstólunum framan í þjóðina.
Hann hafði farið klyfjaður nýjum
flogritum, prentuðum nóttina áður.
Undirtektirnar.
Vestur á Snæfellsnesi hafa
enn verið haldnir þingmálafundir um
sambandsmálið.
Fyrst á Staðastað 19. júlí. Þar
komu 22 kjósendur, að ísafold er
skrifað, allir einhuga hlyntir breyting-
um á Uppkastinu, samkvæmt yfirlýs-
ingum þeirra, þótt ekki væri beint til
atkvæða gengið; það þótti ekki við
eiga vegna þess, að margir hinir sömu
höfðu greitt atkvæði með breytingum á
Búðafundinum 9. júlí. »Margir Stað-
sveitungar í ferðum. Þar eru í mesta
lagi 3 eða 4 kjósendur, sem vegna
ótta eða þá af þægð vilja hanga
frumvarpinu óbreyttu*.
Tveim dögum síðar, 21. júlí, var
þingmálafundur haldinn að Arnarstapa
í Breiðavík, eftir fundarboði frá síra
Sigurði prófasti Gunnarssyni, þing-
mannsefni sjálfstæðismanna.
Þar talaði hann fyrstur gegn Upp-
kastinu, og því næst Einar Þorkels-
son landskjalaritari i Reykjavik, en
með því settur sýslum. Guðm. Eggerz
og Bjarni bóndi Jónsson frá Knerri.
Þessi tillaga var borin upp og sam-
þykt með 21 atkv. gegn 2:
Fundurinn telur nauðsyn á, að
gerðar verði breytingar á frum-
varpi sambandslaganefndarinnar,
í þá átt, að tryggja landinu full-
veldi yfir öllum sínum málum.
Guðm. Eggerz var sendur hingað
út á nesið til að kristna lýðinn, bæt-
ir tíðindamaður ísafoldar við. Hann
fer dagfari og náttfari; og virðist sum-
um, sem einhver óskiljanlegur ótti
reki á eftir honum. Mörgum þykir
hann grannur og gelgjulegur andlega
og efnislega, enda að litlu höfð orð
hans, og fer því bónleiður um hérað.
Frá ^Akureyri barst ísafold í gær-
kveldi svolátandi talskeyti:
Hér flutti í gærkveldi Bjarni Jóns-
son frá Vogi erindi um sambands-
málið og mæltist prýðisvel. Að því
loknu hófust umræður um málið
miklar og ákafar, og töluðu þeir með
Uppkastinu af miklum móði Stefán
kennari, Jón Þorláksson verkfræðingur
og Guðl. Guðmundsson. Loks var
fundarstjóra aflient svolátandi tillaga,
undirskrifuð af 15 kjósendum:
Fundurinn lýsir yfir þvi, að
hann vill ekki ganga að sam-
bandsnefndarfrumvarpinu nema
á því séu gerðar gagngerðar
breytingar, er kveði skýrara á um
fullveldi landsins.
Fundarsalurinn var fullur af fólki,
og var mikill rómur gerður að til-
lögunni.
En þá tóku stjórnarmenn það ráð,
að þeir gerðu hark og háreysti svo
mikið, að alt ætlaði að verða í upp-
námi, engri fundarstjórn varð við
komið og hröklaðist fjöldi manna af
fundi. En er loks tókst að koma á
stjórn aftur, og henni alls ónógri þó,
töldust 28 atkv. með tillögunni og
42 á móti. Þar næst var borin upp
önnur tillaga, um að veita Uppkastinu
fylgi, og var samþykt með sama at-
kvæðamun eða líkum. Þá var komið
fram á nótt og fjöldi manna genginn
af fundi, einkum verkamenn, er ganga
skyldi til vinnu snemma morguns
daginn eftir.
Þeir keppa um þingmensku í Stranda-
sýslu Ari Jónsson ritstjóri og Guðjón
Guðlaugsson. Þeir töluðu á þingmála-
fundi í tÁrnesi sunnud. 19. þ. m. Þar
var samþykt með öllum þorra atkv.
svofeld tillaga;
Fundurinn krefst þess, að gerðar
séu hinar ítrustu tilraunir til að
fá þær breytingar á sambands-
nefndarfrumvarpinu, að ísland sé
og verði fullveðja ríki, jafnrétt-
hátt Danmörku, og að öll mál
nema konungssambandið verði
uppsegjanleg, sérstaklega að Dön-
um veitist ekki jafngreiður að-
gangur að auðsuppsprettum ís-
lands og frunivarpið fer fram á.
Þeir ætla að hafa tvo fundi enn,
þingmannaefnin þessi, annan á morgun
að Heydalsá íTungusveit, hinn sunnud.
2. ágúst að Prestbakka í Hrútafirði.
Bragð or að þá —
Ein hótunargrýlan, sem notuð hefir
verið af Uppkastsliðinu, með höfðingja
þess i broddi fylkingar, er afstaða ann-
arra ríkja við sambandsmálinu. Vér
mundum missa allan samhug þeirra,
ef vér gengum ekki að Uppkastinu,
segja þeir.
Vitanlega hafa þeir ekki getað borið
fyrir sig ummæli nokkurs manns, sem
við er riðinn nokkura landstjórn nokk-
ursstaðar í heiminum utan Danmerkur.
Og þó — þó er ófeilnin svo mikil,
að þeir fullyrða, að öll heimsins ríki
hér um bil muni kippa af oss hend-
inifi og verða oss mótdræg, ef vér
látum ekki reka oss í innlimunarkvína
orðalaust, eftir skipun »húsbóndans«.
Hvað hafa þeir þá fyrir sig að bera ?
Einhver utanríkis-ö/öd.
En eru pau þá sama sem stjórn-
endur ríkjanna?
Nei. Ekki alveg.
Og hvað er þá um blaðatilvitnan-
irnar að segja ?
Þetta, sem hefir verið margsagt
áður í þessu blaði, að það lítið sem
þau hafa látið til sin heyra, þá er það
nær undantekningarlaust ekkert annað
en innblástur frá Khöfn, frá sambands-
nefndinni handgengnum mönnum þar,
ef ekki beint frá henni sjálfri, hinum
dönsku nefndarmönnum.
Hér var nýlega getið um klausu í
7imes, heimsins frægasta blaði, þar
sem var beinlínis tekið fram, að það
sem oss stæði til boða eftir Uppkast-
inu væri aukin heimastjórn og annað
ekki. Höfundur þessa pistíls, dansk-
ur blaðamaður handgenginn nefndar-
formanninum, yfirráðgjafanum danska,
hafði verið svo hreinskilinn þá, að
segja eins og er.
Hitt er öllum minnisstætt, sem
skýrt hefir verið frá nýlega í þessu
blaði, að greinin í Hamborgar-blaðinu
með nafni J. C. Poestions undir, sem
»húsbóndinn« hefir verið að hampa
framan í kjósendur hér á þingmála-
fundum á þeytingi sínum um kjör-
dæmi landsins, hún er hvorki meira
né minna en — Jölsuð!
Það er eins og tekið hefir verið
fram áður í þessu blaði, að stórþjóða-
blöðin vita engan skapaðan hlut um
ísland eða að minsta kosti um íslenzk
stjórnarmál. Þau hirða fyrir náð það
sem að þeim er rétt í pistlum frá
mönnum í »móðurlandinu«. Það er
alt og sumt. Þar er enga sjálfstæða
þekking né sjálfstæða hlutdeild um að
tefla. Og þegar maður ætlar sér að
rita í þau af sjálfstæðri þekking, fara
með satt mál og rétt, eins og slíkur
maður sem J. C. Poestion, þá er hans
ritgerð fölsuð, — liklegast eftir inn-
blæstri frá Khöfn, að undangengnum
bréfaskriftum þar í milli og ritstjórnar
Hamborgar-blaðsins.
Það eru Norðmenn einir, sem um
oss rita og mál vort af þekkingu,
bæði þekkingu og samhug.
Símfréttin frá í gær er enn dæmi af
því. Það er mikið merkur stjórnmála-
rithöfundur norskur, Voss málfærslu-
maður, sem ritað hefir í Dagblaðið í
Kristjaníu, eitthvert helzta blað Norð-
manna, og kveðið upp úr um það
afdráttarlaust, að Uppkastið feli í sér
sjáljstceðis-ajsal aj vorri hendi.
Og hraðfréttin flytur meiri tíðindi
en það.
Hún flytur þau tíðindi, að vandað
og merkt vinstrimannablað í Dan-
mörku, Jydsk Morgenblad, samsinnir
pessari kenningu Norðmannsins.
Bragð er að þá barnið finnur.
Nú eru þá dönsk blöð farin að sjá og
skilja og kveða upp úr um það, um
þatin sannleika, þau háskalegu sann-
indi oss til handa, sem allmikill hóp-
ur íslenzkra stjórnmálamanna þrætir
fyrir og rær að öllum árum að varna
þjóðinni að sjá 1
Þvernauðugir og grátandi létu lands-
höfðingjarnir undan útlendu innlim-
unarvaldi á Kópavogsfundinum, út-
lendu hervaldi, tneira að segja.
Hvað gera landshöfðingjar vorir
nú ?
Samanburðurinn sá er blátt áfram
— grátlegur!