Ísafold - 18.11.1908, Side 1

Kemur út ýmist einu sinni eða fcvisvar l
viku, Verð árg. (80 arkir minst) 4 kr.; er-
lendis 5 kr. eða l1/* dollar; borgist fyrir
miðjan júli (erlendis fyrir fram).
Uppsögn (skrifleg) bundin viö áramót, er
ógild nema komin sé til útgefanda fyrir
1. okt. og kaupandi skuldlaas viö blaöib.
Afgreiösla: Austurstrœti 8.
XXXV. árg.
Reykjavík miðvikudagiun 18. nóv. 1908.
71. tölublað
I. O. O. F. 891120872-
Augnlækning ók. 1. og 3. þrd. kl. 2—3 i spital.
Forngripasafn opið á mvd. og ld. 11—12.
Hlutabankinn opinn 10—21/* og 61/*—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 sibd. Alm. fundir fsd. og sd. 81/* síöd.
riandakofc6kirkja. íjtuösþi.91/* og 6 á helgidögum.
Landakotsspítali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—6.
Landsbankinn 10 4/a—21/*. P-^kastjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—B ogr l -6.
Lundsskjalasal'nið á þi a., fmd. og Id. 12—1.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12,
Náttúrugripa-ain á sd. 2—3.
Tannlækning ók.i Pósthússtr. 14,l.ogS.ind. 11—
Faxaílöabáturinn Ingölfur
fer til
Borgarness nóv. 24. 28.;
des. 3. 9. 13. 20.
Keflavíkur des. 6. 16. 18. 28.
Ógoldin orgelgjöld til dóm-
kirkjunnar fyrir árið 1907 verða tekin
lögtaki, ef þau eru ekki greidd til
Kristjáns Þorgrímssonar, innheimtu-
manns þeirra, innan 14 daga.
Fyrir hönd sóknarnefndar
K. Zimsen.
Heilbrigð stjórn.
Réttlátri, ósérplæginni og viturri
stjórn á hver þjóð heimting á, — svo
réttlátri, svo ósérplæginni og svo
viturri, sem tök eru á.
Hver þjóð á tilkall til, að henni sé
stjórnað eftir því, sem h e n n i sjálfri
hagar bezt og ekki öðrum.
Hver sá stjórnandi er sekur við þjóð
sína, er miðar alt við sína hagsmuni
og sinna vildarvina, en ekki hennar,
— lætur hennar gagn sitja á hakanum,
ef í milli ber.
Það er glæpur við þjóð, að líta á
upphefð og völd yíir henni eins og
hlunnindi þeim til handa, er þau hafa,
— eins og tækifæri til að lifa daglega í
dýrlegum fagnaði, lifa fyrir munn og
maga og hvers konar lystisemdir, at-
hafnalítill í þarfir þess lýðs, er þjóna
ber af fremsta mætti og kunnáttu.
Réttlát stjórn fer ekki i manngreinar-
álit. Hún hagar ekki úrskurðum sín-
um eftir því, hvort í hlut eiga vinir
hennar og gæðingar, eða hinir, sem
hún hefir ímugust á af hinum og
þessum annarlegum hvötum, öðrum
en þeim, er snerta heill lands og lýðs.
Hennar vinir eru þeir, sem þjóðinni
vilja og geta unnið gagn, en þeir
óvinir, sem henni gera skaða. Em-
bætti skipar hún jafnan hinum nýt-
ustu mönnum, sem kostur er á, en
fer þar hvorki eftir annan veg undir
kominni vild né venzlum, hversu illa
sem þeir eru stöðunni vaxnir fyrir
flestra hluta sakir, er óvönduð tekur
fram yfir aðra.
Vitur stjórn og vel að sér ger, ötul
og ástundunarsöm er við það vakin
og sofin, er landinu horfir til þrifa í
hvivetna. Hún sniður þjóðinni stakk
eftir vexti í öllum tilkostnaði, beitir
hyggilegri sparsemi, lætur nauðsynjar
ganga fyrir munaði, hlynnir að fram-
leiðslumagni landsins, eyðir sem minstu
í skartgripi, hleypir henni ekki í skuldir
að nauðsynjalausu. Hún fer að eins
og hygginn frumbýlingur, er metur
meira að koma aimennilega fyrir sig
fótum, koma sér upp bjargvænlegum
bústofni og láta hann ekki fara um
koll, heldur en að eignast vegleg húsa-
kynni og berast mikið á 1 veitingum
eða í klæðaburði.
Ekki á sú þjóð skilið að vera sjálfri
sér ráðandi, sem lætur heigulshátt og
misskilda góðsemi, vorkunnsemi við
óvitra og ónýta stjórnendur koma sér
til að mæla þeim bót og una því, að
þeir stofni henni í voða með ótrygð
við lög hennar og rétt, með ófram-
sýni og léttúð, með glæfralegri sóunar-
semi, '
Því að stjórnendur þjóðar eru til
hennar vegna, en hún ekki fyrir þá.
Það hefir vitur maður sagt, að stjórn-
málaþroska þjóðar megi mildu fremur
marka á því, hvort hún lætur stjórn
sinni haldast ekki uppi neinskonarrang-
læti né aðrir óknyttir í stjórnarfram-
ferði, heldur en hinu, hve vel hún
gengur frá stjórnfrelsi sínu með lögum.
Aðdáanleg stjórnarlög er ónýtt þing,
ef þá skortir dáð og drengskap til að
láta beita þeim, er þeirra eiga að njóta.
Hvað skal rögurn manni langt
vopn ?
Þeir eru að jafnaði fiknastir í völd
og upphefð, sem minst hafa með að
gera, annað en að svala hégómagirni
sinni eða munaðarfýsn.
Þeir eru oftast þaulsætnastir í
valdasessi, sem þar gera minst gagn.
Þeir hafa sér við hönd óhlutvanda
vildarmenn, er syngja þeim ótæpt lof
og dýrð, kalla þá hverjum manni meiri
stjórnvitringa og þjóðinni þarfari, til
þess eins, að mata s i n n krók og
lauga sig í geislum valdasólarinnar,
meðan við nýtur.
Þá fyrst lærist þjóð að skipa vel
til valda, er henni skilst, að þau eiga
ekki að vera og mega ekki vera brauð
handa þurftugum, heldur umboð handa
þeim, er bezt fara með þau og láta gott
eitt af sér leiða þar, eftir því sem
þeir hafa orku til og vitsmuni. Þeim
mönnum er jafnframt næsta ljúft að
láta völd sín af hendi, er þeir vita
sig eigi kunna með þau að fara til
fullra nota. Þeim mönnum er fjarri
skapi að halda völdum í almennings
óþökk.
Þann veg er góðri stjórn farið.
Þ a ð er heilbrigð stjórn. f
-----=*ss-----
Skipstrand á Fossfjöru.
Tiu menn bjargast, en tveir deyja af þreytu,
hungri og kulda.
I’aö var kl. 3 aðfaranótt miðvikudags-
ins 4. þ. m., er enskur botnvörpungur
frá Húll strandaði á Fossfjöru í Hörgs-
landshreppi í Y.-Skaftafellssýslu, hór
um bil 800 faðma fyrir austan P r e m -
i e r, sem strandaði í fyrra á Hörgs-
landsfjöru, ogörskamt fyrir austan Veiði-
ós, sem svo er nefndur og sóst á öllum
íslandsuppdráttum.
Skipið heitir J a p a n, merkt H. 550,
er 84 smálestir á stærð og 126 feta
langt, 4 ára gamalt. Skipstjóri Charles
Cook.
Skipið hafði lagt á stað í þessa ferð
frá Húll á laugardagsmorguninn 31. okt.
ki. 9, og vissi eigi fyr af landi að segja
en hann sigldi þarna á það; og var að
koman heldur kuldaleg.
Ofsaveður var, með bleytukafaldi til
lands, svo að gránaði jörð, og ólmlátar
öldur Atlanzhafs, sem enginn getur
gert sór hugmyr.d um, er hefir ekki
sjálfur horft á hamfarir þeirra, veltu
sér hvítfyssandi yfir skipið, er það kendi
grunns, og hóf það hærra og hæria, um
leið og það nötraði alt og hrikti í hverju
tré fra þilfari niður í kjalsog, eins og
það mundi þá og þegar liðast sundur.
En járnbolur þess stenzt allar árásir
Ægis; og að síðustu er skipið komið svo
hátt, að holskeflurnar brotna fyrir aftan
það, og faldur þeirra og brimlöðrið nær
að eins að ganga yfir þilfarið.
Þá fyrst áræða skipverjar að koma
upp úr skipinu og fara að bjarga sór á
land smámsaman eftir því sem út fellur
undan skipinu, því um háflóð var, er
það strandaði.
Og eftir margar tílraunir og nóga
hrakninga tekst það; og loks standa
þeir allir 12 lifandi í fjörunni og lofa
guð fyrir lífgjöfina.
En óvistlegt er þar fyrir þá, hrakta
og svanga ; þeir hafa vakað alla nótt-
ina og engis neytt, og engu hafa þeir
getað bjargað með sór á land.
En ofan við fjöruborðið sór í svartan
vegg, sem er sandbylurinn, litlu mun
betri hinum alræmda öræfasandbyl, er
Samum nefnist.
En ekki er til góðs að bíða þarna,
sem þeir eru komnir; og þó að óárenni-
legt só að leggja út í lemjandi sand-
bylinn, þá er það þó eina lífsvonin,
því einhverstaðar í þeirri átt er bygða
að leita og líknandi mannhjálpar.
Upp á líf og dauða er því lagt á stað
út í sortann, þó að sandurinn lemji
andlitið og íylli svo augun og önnur
skilningarvit, að óvönum liggi við köfn-
un, og verði þeir nær ringlaðir.
Svo er þá haldið áfram um hríð.
En hamingjunni só lof: þarna kom-
um við að vatni, og þá minkar sand-
bylurinn.
En hvað e r það 1 Er það stöðu-
vatn eða lón inn úr sjónum 1 Það sór
hvergi fyrir endann á þessu vatni nó
yfir um það. Smágert jökuldustið fyllir
alt loftið og lokar fyrir alt útsýni.
Hversu lengi sem með þessu vatni er
gengið, sór aldrei fyrir endann á því.
Það er því nauðugur einn kostur, að
leggja út í þetta óþekta vatn og reyna
að komast yfir um það.
En þá taka við nýjar þrautir; vatnið
er ekki djúpt, víða ekki nema í kálfa
og hnó; en þó sökkva þeir fólagar öðru
hvoru i mitt læri og stundum upp í
mitti eða meira.
Sandbleyta, — sandbleyta heitir þessi
óvættur, sem smádregur allan mátt og
þrek úr skipbrotsmönnum; þeir vita
ekki nema þeir sökkvi á kaf þá og þeg-
ar ; þeir halda til vinstri handar, síðan
til hægri, þá beint áfram, en hvergi
verður hún umflúin, og er þeir líta aft-
ur, er vatn að sjá í allar áttir. Það
verður þvi að taka til áttavitans, og
halda áfram með hans hjálp.
Lcks eftir langa mæðu og þrautir
sjá þeir til lands; en það er ekki annað
en nokkurir sandkollar (melabætur), sem
standa upp úr vatninu, og í þeim og
úr þeim skefur sandinn.
Eun er lagt á stað til hinna næstu,
og brátt sór ekki annað en þessa kolla,
hvert sem litið er, og vatn á milli, sem
geymir sandbleytuna.
Nú er eldurinn tvöfaldur, sem vaða
þarf í gegnum : sandbylurinn og sand-
bleytan, og það ekki ofurlitla stund,
heldur tímum saman, í bálviðri ög slag-
veðursrigningu.
Stígvólin klofhá, rosabullurnar, eru
full af vatni og sandi, og auka ekki lít-
ið á erfiðið, en hungrið sverfur að og
bítur fast í innýflin.
Enn sér ekki votta fyrir neinni breyt-
ingu.
Þá kviknar hræðslan um, að þeir sóu
orðnir viltir, og þá greinir á, skipstjóra
og stýrimann, um, hvert skuli stefna.
Þeirri deilu lýkur svo, að flokkurinn
skiftist, og fylgja 5 menn skipstjóra og
aðrir 5 stýrimanni. Halda hverir sína
leið.
Skipstjóri og hans förunautar halda
áfram til þess er þeir rekast á staur
(stiku) með spjaldi, er bendir í aðra átt
en þeir fóru. Þeir hafa stefnt í norð-
ur og austur.
En spjaldið á stikunni bendir norður
og vestur. — Skipstjóri breytir því
stefnu sinni, og heldur í þá átt. Hann
reynir að halda stefnunni, eftir því sem
spjaldið benti til.
Eftir nokkurn tíma koma þeir að
annari stiku og á spjaldinu á henni
eru sýnd 3 bæjarþil, og ör sýnir stefn-
una, sem halda skal. Það glaðnar held-
ur yfir hópnum, og vonin, sem var far-
in að dofna, lifnar óðum og færir nýjan
þrótt 1 nær aflvana limu skipbrotsmanna.
Þeir eru nú orðnir ekki nema 5 í hópn-
um: einn hefir dregist aftur úr og er
týndur; það er annar stýrimaður. Hver
hefir átt nóg með sig, og öll samhygð
virðist hafa verið hoifin.
Nú er komið innan stundar á gras;
og enn hitta þeir fyrir stiku, sem bein-
ir í rótta átt. Þó verða þeir að halda
áfram meira en 1/2 stund enn, og ekki
sór til bæja, þvl loftið er £ult af jökul-
dusti. Síðustu afltaugarnar eru að verða
lómagna. Einn hásetinn hnígur niður,
en kemst á fætur aftur og staulast
áfram. Þá dettur annar, en skreiðist
á legg aftur og eigrar áfram á eftir hin-
um eins og höfuðsóttarkind.
Nú dettur sá fyrsti aftur, og það hvað
eftir annað. Hann er kominn að þrot-
um. Hann finnur, að hann getur ekki
staðið upp aftur nema tvisvar eða þris-
var og ekki eigrað nema órfáar mínútur.
En þegar neyðin er stærst, er hjálpin
næst.
Hann heyrir gleðióp, lítur upp og sér
nokkra faðma fram undan sór gráa
brunahraunsbrún og undir henni bæinn
með þremur þiljunum, Orustustaði á
Brunasandi, þar sem skipbrotsmennirn-
ir af Friðrik, þýzka botnvörpungnum,
komu fyrir nokkrum árum, kalnir á
fótum, og þar sem heima á hinn mis
kuunsami Samverji og gæðakonan, sem
mennirnir kölnu, eins hinir elztu,
sem hinir yngstu, kölluðu mömmu sína,
þegar hún kom síðar að finna þá, þar
sem þeir lágu í sárum sínum á Breiða-
bólstað á Síðu.
Nú eru þrautirnar á euda fyrir þeim;
og því skil eg við þá, en læt þess get-
ið áður, að stikurnar, sem skipstjóri
sjálfur hefir sagt mór að bjargað hafi
lífi þeirra allra, er komust heim að Or-
ustustöðum^þær hefir Thomsen kon-
s ú 11 látið reisa alt frá Hvalsíki og heim
að Orustustöðum, til leiðbeiningar fyrir
skipsbrotsmenn austan af Skeiðarársandi.
Hefðu þeir haldið þeirri stefnunni,
sem þeir höfðu, er þeir hittu stikuna,
sem sýndi þeim rótta leið til bæja, þá
hefðu þeii komist að Hverfisfljótsvatna-
klasanum, og ekki fundist þann dag,
og þá orðið úti og króknað um nóttina
af þreytu, hungri og kulda, allir hold-
votir.
Nú er þar til að taka, er fyr var frá
horfið, um þá stýrimaun og hans fólaga.
Þá bregðum vór oss frá Orustustöðum
eina bæjarleið í suður og vestur á Bruna-
sandinn. Þar fram á sléttlendinu langt
frá hrauninu, er bær, sem heitir á Slótta-
bóli. Þar búa myndarhjón og eiga 6
drengi; 2 eru yfir fermingu. Þennan
dag eru þeir hjá föður sínum við fjár-
hús, er stauda nokkuru sunnar en bær-
inn. Hann var að láta jötufjalir í þau.
Þá sór annar yngsti drengurinn mann
suður á sléttunni, sem honum þykir
bera sig einkennilega, legst niður annað
veifið, en stendur upp hitt.
Drengurinn hleypur til föður síns
og segir honum, hvað fyrir hann bar.
Bóndi veit, að þar er engra manna
von, sízt í þessu veðri; þetta vissi að
sjó, en frá allri bygð.
Hann tekur tvo hesta og ríður þang-
að, er maðurinn er að eigra. Þar eru þá
komnir tveir þeirra, er fylgt höfðu stýri-
manni. Þeir eru aðfram komuir báðir
og hafði annar lagst fyrir. Þeir höfðu
ekki tekið eftir bænum.
Bóndi setur þá upp á eyki sína og
flytur heim til sín. Fer því næst að
leita fleiri með vinnumanni sínum og
elztu drengjunum.
Eftir nokkra leit finnur hann enn 3
þeirra 5, er með stýrimanni höfðu farið,
1 fyrst og 2 síðar í annari átt.
Hann hafði þá með sér flóaða nýmjólk,
með því að hinir, sem fyrst fundust,
bárust svo illa af vegna hungurs.
En stýrimaður fanst eigi.
Myrkur og nótt datt yfir áður meira
yrði að gert. En frá Orustustöðum var
búið að tilkynna hreppstjóra tíðindin;
og þá er skilist hafði af bendingum, að
12 hefðu þeir verið saman í upphafi
fólagar, en ekki voru nema 10 fundnir,
voru gerðir 10 menn þegar í dögun dag-
inn eftir að leita hinna, stýrimannanna
beggja. Þeir fundu daginn þann fyrsta
stýrimann eða líkið af honum, réttara
sagt, í einni melabótinni. Hann lá upp
f loft með vitin full af sandi. Hann
hafði auðsjáanlega örmaguast og dáið af
þreytu, hungri og vosbúð.
Hinn manninn fundu þeir ekki. Var
því leitað næsta dag af 5 mönnum.
Þeir fundu ekkert. Og / dag eru 4 að
leita. Þeir höfPi ekkert fundið um
miðjan dag; síðan hef eg eigi frótt.
Vitanlega getur ekki á tvennu leikið
um forlög hans. Dáinn af hungri,
þreytu og kulda. Tveir menn á bezta
-skeiði aldurs síns deyja þarna hörmuleg-
um dauða, og þó hefði verið auðvelt að
afstýra því. Lítill vafi á því, að þeir
væri báðir á lífi, ef verið hefði skipbrots-
mannahæli þarna í nánd. Líkt og það,
sem er á Kálfafellsmelum á Skeiðarár-
sandi.
Staðurinn er þarna rótt hjá, sem til-
búinn af forsjóninni til að setja á húsið;
hanu heitir Mávabót og er rótt utan við
Veiðiós, sóst ágætlega á landsuppdrætti
mælingamannanna.
Eg hefi bent Thomsen á þenna stað,
að þar hagaði vel til að reisa hæli fyr-
ir menn, er biöu skipbrot milli Hval-
síkis og Skaftárós. Hann hefir reynt
að vekja áhuga manna á þessu máli, og
gefið sjálfur gott dæmi með hælinu,
sem hann hefir reist á Skeiðarársandi.
En þeim hefir ekki skilist, að hór væri
um verulega þörf að tefla. En nú hafa
verkiu sýnt merkin.
Þeir finna ekki til þessa, sem sitja
inni í heitum húsum í óveðrunum eða
byljunum, sem skipbrotsmenn hreppa á
þessum voðalegu öræfum.
Ef útlend fiskifólög, sem þetta mál
stendur næst, vilja eigl hjálpast að, að
koma upp þessu hæli í Mávabót og öðru
hæli og vita á Ingólfshöfða, sem er bráða-
nauðsynlegur, þá verður þing og stjórn
að hlaupa að einhverju leyti undir
bagga til að hrinda þessu áfram.
Látum ekki fleiri mannslífum verða
fórnað á altari ómannúðar og framtaks-
leysis.
Prestbakka á Síðu 7. nóv. 1908.
Magnús Bjarnarson.
Áramót hins evangelisk-
Júterska kirkjufélags ís-
lendinga i Vestnrheimi,
1908. F j ó r ð a á r.
Ritstjóri: B j ö r n B.
Jó n s s 0 n.
Kirkjuþingið þeirra síðasta vakti ó-
vanalega mikla athygli fyrir meðferð-
ina á skólamálinu. Og fregnir um
þau málalok hefir ísafold flutt í sum-
ar. í sjálfu kirkjuþingsritinu, sem nú
er fyrir nokkuru hingað komið, er
lítið sem ekkert skýrt frá þeim um-
ræðum, né umræðum um önnur mál,
er rædd voru á þinginu. Áramót flytja
að eins stutt ágrip af þingskýrslunni.
Það ágrip er eftir hinn nýja forseta
kirkjufélagsins, síra Björn B. Jónsson,
og endar á fremur smeðjulegum þakk-
lætisorðum til hins gamla forseta, síra
Jóns Bjarnasonar. Vissulega á hann
þakkir skilið fyrir margt, sem hann
hefir unnið þar vestra að kristindóms-
málum um dagana, þótt hann sé nú
á síðustu árum tekinn að verða þar
til tálmunar og þrándur í götu and-
legra framfara. En mikið má það
vera, ef honum finnast ekki sjálfum
þessi ummæli eftirmanns sins væmin.
Ritið byrjar á ritstjóraspjalli.
Ritstjórinn furðar sig á því, að ekki
skuli kirkjan hér heima á Fróni hrista
af sér ríkis-hlekkina, þar sem frelsis-
hreyfingarnar séu þó svo miklar í
stjórnmálunum, og heldur mjög ein-
hliða fram kostum fríkirkju. í því
sambandi mætti minna hann á, að
dæmi það, sem kirkjuþingin tvö síð-
ustu hafa gefið, eru fremur fráfælandi
heldur en hitt í augum kirkjunnar hér
heima. Reynslan hefir sýnt, að ofsi
og þröngsýni eiga enn öruggara skjól
á síðari árum í fríkirkjunum en þjóð-
kirkjunum. Frelsið með öðrum orð-
um minna þar. Og langt er frá því,
að nokkurar sönnur séu á það færð-
ar, að kristindómur landa vorra vestra
sé sannari eða risti dýpra en kristinna
manna hér heima, þótt háreystin sé
minni hér. En sú kirkjan er bezt,
sem gerir mennitia bezta.
Ritstjórinn hefir og lagt til í þennan
árgang ritsins ali-langa ritgerð um
Ágsborgarjátningu. Hún er
aðallega um það, hvernig það játn-
ingarrit er til orðið.
Eftir síra Jón Bjarnason er
þar fyrirlestur eða inngangsræða um
gildi trúarjátninganna, ein
hin furðulegasta ritgerð, er eg minn-
ist að hafa lesið. 1 henni eru öllu
trúarlegu eða kirkjulegu frelsi sagt
strið á hendur. Alla kenning prest- *
anna á að rígbinda við margra alda
gamlar trúarjátningar kirkjunnar. Kenn-
ingarfrelsi presta er með öllu afneitað,