Ísafold - 30.01.1909, Blaðsíða 2

18
ISAFOLD

lega raiklu heldur fella það en sara.
þykkja óbreytt, ef ekki væri neraa
um það tvent að velja.
En mikilsvirtur kjósandi í Hafnar-
firði lagði þá spurningu fyrir hann,
hvort hann mundi greiða atkvæði raeð
frumvarpinu óbreyttu, ef ekki væri
um fleira en tvent að tefla: að sam-
þykkja það eða fella. Dr. Valtýr
kvaðst þá greiða atkvæði með því.
Öll þessi framkoma var svo óljós
og tvíræð, að auðsjáanlega hefði ekki
verið nokkur vegur fyrir dr. Valtý
að ná kosningu í hinu gamla kjör-
dæmi sínu. Hann hvarf líka frá þvi
að hugsa til þess og fór af laudi burt.
Og hann lét það uppi við ritstjóra
þessa blaðs, áður en hann fór, að hann
mundi ekki leita kosningar neinstaðar
að sinni. Sama segir hann dönskum
blaðamönnum eftir heimkomuna til
Khafnar.
Ekki verður þetta áform samt hald-
betra en svo, að hann leitar kosningar
á Seyðisfirði, — leitar hennar að flokks-
stjórninni fornspurðri gegn mikils-
virtum sjálfstæðismanni, sem átti al-
veg vísa kosningu þar, ef dr. Valtýr
hefði ekki komið með sitt framboð.
Hann kvartar undan því, að ein-
hverir í Reykjavík hafi lagt sér það
illa út og talið sig »stjórnarliða« og
»innlimunarmann«. Oss liggur við
að spyrja, hvort honum finnist ekki
sjálfum, að þeim mönnum væ.ri nokkur
vorkunn, sem létu sér slíkt til hugar
koma í kosningaundirbúningnum, eftir
því sem á undan var gengið.
En til þess að ganga úr skugga um
afstöðu dr. V. G. í sambandsmálinu^
eins og hún var þá orðin, fekk ísa-
fold sér símritaða stefnuskrá þá, sem
hann hafði sent til Seyðisfjárðar um
leið og hann bauð sig fram, — þó
ekki fyr en nokkuru eftir að kosning
var um garð gengin og eftir mikla
rekistefnu áður. Enda lék orð á, að
um hana hefði verið leikið tveim
sverðum fyrir kosningu, saql úr henni
sitt hvað og sitt hverjum, en aldrei
birt þá; og var það lagt svo út, sem
refar þeir hefði verið til þess skornir,
að afla þingmannsefninn fylgis úr báð-
um flokkum. En vel gat það hafa
verið gert án vilja hans og vitundar;
verið kænskubragð umboðsmanns hans.
Þar, í téðri stefnuskrá, tekur hann það
loksins fram, að fáist ekki það ákvæði
samþykt af stjórn og þingi Dana, að
ísland sé viðurkent jidlveðja riki, pá
eigi frumvarpið að falla.
Þessi yfirlýsing kemur mjög illa
heim við þá skýring, sem hann hafði
ritað í ísafold. Og hún er alveg
þveröfug við ummæli hans við kjós-
andann í Hafnarfirði.
ísafold hefir aldrei haft neina til-
hneiging til þess að draga fjöður yfir
það, sem dr. V. G. hefir unnið vel
og þarflega í landsmálum vorum, og
hefir það ekki enn. Hún hefði ekki
heldur séð neina þörf á því að vera
að rifja upp þessi hamskifti, ef dr. V.
G. hefði látið sér nægja að leiðrétta
það, sem honum þótti ranghermt í
frásögninni af fundi Stúdentasamkund-
unnar.
En hitt dylst ísafold ekki, sem eng-
um manni dylst, að menn, sem haga
sér eins og dr. V. G. hagaði sér í
sumar í mesta vandamáli þjóðarinnar,
þeir hljóta að verða fyrir ómildum
dómum, — jafnvel ómildari en þeir
kunna stundum að hafa til unnið.
Meðal annars mega þeir ekki kippa
sér upp við það, að lagður sé trúnað-
ur á undarleg ummæli, sem eftir þeim
eru höfð, líka þegar þau ummæli fá
nokkuð annan blæ í frásögninni, en
á þeim hefir í raun og veru verið —
eins og hér virðist hafa farið.
Skipstrand.
Enskan botnvörpung, er hér lá á
höfn, nýkominn frá Grimsby, rak
upp hérna á miðvikudagskvöldið (27.)
í klettana við Klapparvör, og liggur
þar nú hálffullur af sjó, með því að
steinarnir standa gegnum skipsbotn-
inn. Það heitir City of London.
Nýju björgunarskipi er von á nú um
helgina frá Danmörku, í stað Svöfu.
Þá verður botnvörpung þessum eflaust
náð út, ef hann fer ekki i spón áður.
LaíHÍskjáSftarnir miklu.
Á s k o r u n.
Kæru landar!
Yður er öllum kunnugt um hina
miklu landskjálfta, er um áramótin
gengu yfir Ítalíu. Eru þeir hinir óg-
urlegustu og afdrifin hin voðalegustu
fyrir land og lýð, er mannkynssagan
veit af að segja. Víðs vegar um allan
hinn mentaða heim gangast menn nú
fyrir samskotum í þarfir hinna bág-
stöddu, svo og hér í Danmörku.
Væri nú ekki rétt, að einnig Islend-
ingar réðust í þetta mikla mannúðar-
verk, er aldrei hefir áður verið jafn-
mikil þörf á?
Auðvitað eru íslendingar fámenn
þjóð og hafa ekki af jafnmiklu að
miðla sem stórþjóðirnar; en hér er
ekki eingöngu um fé að ræða. An
efa mun það gleðja, hughreysta og
hvetja hina bágstöddn, er þeir sjá, að
jafnvel hin fjarlægustu þjóðfélög hlaupa
undir bagga með þeim, er á ríður.
Engu síður er það víst, að íslend-
inga mun getið með sóma og virðing,
er það spyrst, að þeir hafi tekið þátt
í þessum samtökum.
Ritstjórar, embættismenn og aðrir
góðir menn munu sjálfsagt fúsir á,
að veita fé viðtöku og senda áleiðis.
Vilji nokkur senda mér, skal eg
fúslega veita því viðtöku og koma
því til ítalska sendiherrans í Höfn.
Skal þá síðar meir gerð skilagrein í
íslenzkum blöðum fyrir gjöfunum.
Vonandi að önnur íslenzk blöð taki
góðfúslega upp þessa áskorun og mæli
með málinu.
Með vinsemdarkveðju
Adolf Niclassen,
BÓknarprestur
Norup pr. Otterup, Fjóni, Danmörk.
Höf. þessarar áskorunar er stúdent
frá Reykjavíkur lærSa skóla frá 1885,
há-íslenzkur í anda, þótt danskur só aS
ætt og uppruna, alinn upp á ísafirSi.
£kki tölum vór um, hve stóránægju-
legt væri, að geta oröið við áskorun
hans, — hve einstaklega ætti vel viö,
að landskjálftaland rótti landskjálftalandi
hjálparhönd, — landskjálftaland, sem oft
hefir hjálpar notið af öðrum þjóðum, er
því hefir sams konar áfall að höndum
borið. En mátturinn er því miður smár,
ekki sízt nú, í fjárhagskröggum og pen-
íngavandræðum. Mjög hætt við, að ár-
angur af almennri samskotatilraun yrði
bæði rýr og seintekinn. En hálf er hjálp
und hvötum. Hin leiðin væri líklegri
miklu, sem bent hefir verið á í öðru
blaði, að þingið veitti dálitla fúlgu úr
landssjóði. Þá gæti hjálpin komið fljótt
og í einni fúlgu, sem yrði aldrei höfð
svo lítil, ef farið væri til þess á annað
borð, að ekki bæri þó dálítið á. Sjálf-
sagt að senda hana beina leið, alveg
fram hjá Dönum. Þeir mundu kalla
hana aldanska, ef þeir fengi hana milli
handa til afgreiðslu. Gaman að senda
haua t. d. Helenu drotningu til útb/t-
ingar, hinni vösku og hugðnæmu dóttur
fjallaþjóðarinnar austan Adriahafs, er
getið hefir sér skínandi frægðarorð fyr-
ir framgöngu sína í hinum miklu nauð-
um þegna sinna eftir landskjálftahörm-
ungarnar.
Fjárveitinguna mætti samþykkja í
fjáraukalögum undir eins og þing kem-
ur saman. Dæmin höfum vér fyrir oss
um ýms þing annarra þjóða, er það
hafa gert nú, t. d. sambandsþing Banda-
rlkjamanna í Washington (3/4 milj. doll.),
þing Grikkja, Spánverja, Búlgara, Serba.
Það væri ólíkum mun ánægjulegra,
að vita dálítinn skerf lagðan úr lands-
sjóði í þá guðskistu, heldur en hneyksl-
isfjárausturinn alræmda í sukkið og
svallið við konungskomuna og hans föru-
neytis hér í hitt eð fyrra.
En athuga verður, hvað sem liður
gjöfinni, og hvort sem hún verður stór
(tiltölulega) eða smá, að ekki er hægt
að gera þetta öðru vísi en með konungs
samþykki, — samþykki konungs vors
og Dana, með því að hann á löglegt
samþyktaratkvæði um íslenzk fjárauka-
lög sem önnur lög.
Skautakapphlaupið
á Tjörninni á morgun hefst kl. 2
(ekki 1), og kl. 6 verður verðlaun-
um útbýtt á skautasvæðinu. Þeir
verða 20, sem skeiðið þreyta. Dans-
að á Tjörninni á eftir.
Samhjálp.
Bók Krapotkins.
II.
Samhjálp meðal villimanna og Barbara.
Það væri þveröfugt við alt sem
vér vitum um náttúruna, ef maður-
inn væri eina undanþágan frá sam-
hjálpar reglunni, svo varnarlaust sem
mannkynið var á sínu frumskeiði.
Langflestar apategundir eru félags-
lyndar; örfáar eru það ekki, og það
þær, sem fækkar smátt og smátt, ein-
mitt af því (órangútan og górilla).
Þær lifa í smám fjölskyldum, sem
flakka um í skógum einar sér. Allar
aðrar apategundir lifa í félagsskap.
Darwin hafði svo opið auga á því,
að apar sem lifðu einir sér mundu
aldrei þróast það, að verða að mann-
legum verum, að hann vildi heldur
halda að maðurinn ætti ætt sína að
rekja til svo tiltölulega táplítillar teg-
undar sem chimpansinn er, en félags-
lyndrar þó, heldur en t. d. til þrótt-
mikillar, en ósamblendinnar górillu-
tegundar. —•
Það er óhætt að fullyrða, að ótamd-
ir séreðlishættir — eigingirni — eru
nútíðar mannfélagsmein, en ekki nein
sérkenni frumtíðarmanna. —
Skógarbúar í Afríku, villimenn,
standa á afarlágu þroskastigi — svo
lágu, að þeir búa ekki einu sinni í
húsum, heldur sofa í jarðholum, sem
þeir grafa niður og refta stundum
einhverju yfir. Þó vitum vér það um
skógarbúa, að þegar Evrópumenn
komu þar fyrst, lifðu þeir í smáum
kynflokkum, er oft voru í tcngslum
sín í milli; að þeir voru vanir að
veiða í samlögum og skifta fengnum
þrætulaust; að þeir skildu aldrei særð-
an mann einan eftir, og sýndu mikla
vinsemd og hollustu félögum sínum.
Liechtenstein (þýzkur dýrafræðingur
og Afríkufari) segir frá einum skógar-
búa, sem var rétt komin að druknun
í fljóti, en varð þó bjargað af félög-
um sínum. Þeir tóku af sér feldinn,
og vöfðu honum um hann til að
orna honum, en skulfu sjálfir af kulda;
þeir þerruðu hann og neru við eldinn,
smurðu líkama hans hlýrri feiti og
héldu því áfram, þangað til þeim
tókst að lífga hann við.
Þegar skógarbúar geta fyrst komist
í skilning um, að Evrópumenn séu
þeim góðviljaðir, sýna þeir þeim hjart-
næma vinsemd og hollustu.
Um ást þeirra á börnum sínum
ætti að vera nóg að geta þess, að
þegar einhver Evrópumaður þóttist
þurfa konu þaðan til ambáttar, stal
hann barninu hennar; hann vissi þá
eins og á fingrunum á sér, að móðir
þess kæmi á eftir til að láta eitt yfir
bæði ganga í ánauðinni, sig og barn-
ið sitt. —
Það mætti segja ótal dæmi um
hjartnæmar tilfinningar milli villimanna
og barna þeirra. Venjulega fóstra
mæður börn sín þar til þau eru fjögra
ára, og það er ekki dæmalaust, að
móðir eða frænka stytti sér sjálf ald-
ur til þess að fylgja barninu þegar
það deyr og stunda það í öðrum
heimi, —og svona mætti lengi telja. —
Þegar vér vitutn jafnframt, að þess-
ir ástúðlegu foreldrar myrða oftsinnis
nýfædd börn sín, þá finst oss sem
sú venja hljóti að vera komin á af
hörðu skylduboði lífsþarfanna, það
sé skylda við kynstofninn og ráð til
að koma þó hinum upp, sem fá að
lifa. Hitt hefir sannast, að foreldrar
hætta að deyða börn sín undir eins
og eitthvað ofurlítið rætist úr högum
þeirra, og allar þeim hugsaulegar leið-
ir eru fundnar upp til að þurfa þess
ekki, og þyrma bömunum.
Það er þekkingarleysi, menningar-
leysi, en ekki grimd, sem ræður fyr-
ir þessari venju. Og trúboðarnir
mundu breyta betur og hyggilegar,
ef þeir færðu þeim árlega birgðir af
vistum og matvælum, í stað þess að
vera að romsa yfir þeim langar sið-
vöndunar-prédikanir. —
Sama máli gegnir um föðurmorðin.
Þegar villimaður sér, að hann er orð-
inn kynstofni sínum til þyngsla, þegar
hann verður að nærast daglega á því,
sem börnin eiga að hafa — þau bera
sig ekki jafnkarlmannlega og feður
þeirra, þau orga þegar þau eru svöng
— þegar verður að bera hann dag
eftir dag á herðum sér um ógreið-
færar merkur og grýttar strendur, þá
fer hann að hafa upp fyrir sér sömu
iaunatölurnar og rússneskt örvasa al-
múgafólk gerir enn í dag: Tchujoi
vek zayedayn, Para na pokoil (Eg
lifi lífi annarra manna; nú er kominn
tími til að hvílast). Og hann gerir
það sem hver hermaður mundi gera,
sem líkt stæði á fyrir. Þegar fjör og
frelsi allrar hersveitarinnar er komið
undir því, að hún geti haldið áfram,
en hermaðurinn getur ekki fylgst með,
og sér fyrir sér dauðann hvort sem
er, þá biður hann félaga sinn, þann
sem honum er heilhugaður, að veita
sér síðasta greiðann, og skjálfandi
hendi beinir vinur hans byssunni að
deyjandi félaga sínum. Sama gera
villimenn. Gamalmennið kýs sjálfur
að deyja, hann vill ekki hliðra sér
hjá þeirri síðustu skyldu við kynstofn-
inn, og biður um samþykki hans; hann
tekur sjálfur að sér gröfina og býður
vandamönnum sínum til skilnaðarboðs.
Faðir hans hefir gert hið sama á
sinni tíð; nú er komið að honum. —
Það er talin helg skylda, sem má
ekki rjúfa. Þess eru dæmi um konu,
sem átti að deyja á gröf bónda síns,
en trúboði bjargaði við og kom henni
heilu og höldnu til eyjar, að hún
flýði burt þaðan um nótt og synti
yfir um breitt fljót til þess að kom-
ast aftur til kynsftokks síns og fá að
deyja á leiði manns síns.
Vesturevrópeiskir vísindamenn eru í
vandræðum að koma slíkri siðleysis-
venju villimanna heim við ættarsið-
ferði á háu stigi, og leyfa sér að ef-
ast mjög um frásögn sjálfra sjónar-
vottanna í stað þess að leita að skýr-
ingum á þessum tveim samfara sann-
reyndum og andstæðum þó, að þeim
finst. En ef þessir háu herrar segðu
villimönnum, að í Norðurálfu séu til
menn, frábærilega þýðii í viðmóti og
þyki fjarska vænt um börn sín, og
séu svo tilfinninganæmir, að þeir gráta
í leikhúsinu, þegar einhverjum manni
í leiknum er rangt gert til, en búa
alt að einu við hliðina á fátækum
þurfamönnum, og viti, að börnin þeirra
manna deyi hópum saman af hungri
og vanhirðu, ja, þá mundu villimenn
ekki heldur skilja Norðurálfubúa I —
Ef vísindamenn vorir hefðu lifað
meðal kynstofns, sem verður að hálf-
svelta og fær ekki annað til matar
dögum saman en einn maður getur
torgað, þá mundi hann fara að skilja
venjur þeirra. Eins er um villimann-
inn. Ef hann lifði vor á meðal og
fengi vort uppeldi, þá mundi hann
skilja vel kæruleysi Evrópumanna um
nágranna þeirra.
Næsti kafli í bókinni er um sam-
hjálp meðal þeirra þjóða yfirleitt, er
Rómverjar nefndu Barbara; hann er
rannsókn á samfélagsþróun þeirra stig
af stigi, þangað til komið er að nú-
tíðartilhögun.
Oll söguritun fram á þennan dag
hefir verið mjög einhliða. Sólbjört
og gleðileg samúðarhliðin á lífi mann-
kynsins hefir verið gersamlega byrgð
af öllu því, sem óskaplegast er og
hræðilegast. Lesið mannkynssöguna I
D ö k k u hliðinni er lýst út í hörg-
ul, þar sem annaðhvort er drepið á
hina, þá bjartari, eða látið sem hún
sé ekki til. Hernaði, orustum, árekstri
manna og þjóða, ofbeldisverkum og
öllum hugsanlegum mannlegum þján-
ingum, — því er lýst út í yztu æsar,
leitað eins og að saumnál að því, sem
getur gert það hryllilegast, en varla
minst á þær ótölulegar aðgerðir, sem
bera vott um samhjálp og fórn fyrir
aðra, er vér þekkjum þó svo vel af
reynslunni. Kjarnanum í voru dag-
lega lífi: félagslegum eðlishvötum vor-
um, er svo að kalla gengið fram hjá.
Þessi einhliða og algerlega ranga
söguritun hefir spilt stór-mikið fyrir
réttum skilningi á öllu þróunarlögmáli.
Og það Hður ekki á löngu áður en
farið verður að hefja sögurannsókn
frá nýjum upphafsstað, og grundvelli
söguvísindanna verður gerbreytt.-----
Sú mynd sem hugsfníðar vorar hafa
dregið upp af Barbörum, svo sem
mönnum er legið hafi í sífeldum ill-
deilum og manndrápum sér til ánægju
og engis annars, hún er jafn-fjarri öll-
um sanni sem hitt, að villimenn séu
ekki annað en blóðþyrst dýr.
Réttarfarshugmyndum Barbara og
villimanna svipar mjög saman. Hvor-
irtveggja trúa, að morð eigi að gjalda
með morði, sár með sári o. s. frv.
Hefndin var heilög skylda, skylda við
foreldrana, sem inna varð af hendi
um bjartan daginn, aldrei koma fjand-
manni að óvörum, og lýsa vígmu
svo víða sem auðið er. Goðin sjálf
voru þeim til fuiltingis, sem hefndir
tóku. Siðar verður sú framför, að
grafið er undan trúarsetningunni: Sár
fyrir sár og blóð fyrir blóð, og farið
er að taka bœtur fyrir þá, sem vegnir
eru.
Af öllum þeim dæmum sem höf.
tekur til að sanna sem rammlegast
samhjálp meðal Barbara, nefnum vér
eitt um Kabýla (heimaþjóðina í Alzír
í Afríku), þá er hann kveður svo að
orði um, að alt þeirra líf sé gagnsýrt
af samhjálpar-hugmyndinni.
Það er til þess tekið um gjafmildi
þeirra og hjálpsemi við snauða menn
cg bágstadda, hvað hún sé mikil,
hverir svo sem eru, vandalausir menn
og al-ókunnir sem aðrir.
Árin 1867—68, hallærisárin miklu
í Alzír, tóku Kabýlar við öllum
mönnum er þangað leituðu í þorpin
og fæddu þá, af hvaða kynstofni sem
voru. I al-e i n u héraði (Dellys) voru
fæddir 12000 manna, er þar komu
frá öllum landshlutum í Alzír, jafn-
vel frá Marokko. Meðan fólk í Alzír
lézt hrönnum saman af hungri hvar-
vetna annarstaðar, kom ekki nokkurt
hallæris-kast í neinum landshluta
Kalýba. Sveitarfélögin sáu fyrir hjálp-
inni, með því að ieggja sjálf til það
sem nauðsynlegast var, og gerðu það
án þess að krefjast nokkurs styrks af
stjórninni eða bera sig upp undan því;
þeir töldn það vera sína sjálfsagða
skyldu.
Meðan látin voru út ganga alls
konar lögregluboð með evrópeiskum
nýlendumönnum til að girða fyrir
þjófnað og róstur, er hljótast rnundi
af hinu mikla mannfjölda-aðstreymi,
þá voru slíkar reglur alveg óþarfar
með Kalýbum — það þurfti hvorki
nokkurn styrk né neina vernd utan að.
Fyrirlestraterö
fór Einar Hjörleifsson ritstj. nýver-
ið upp í Borgarfjörð, eftir ráðstöfun
nefndar þeirrar, er stendur fyr-
ir alþýðufræðslu Stúdentafélagsins
(form. biskup Þ. B.). Hann flutti 2
erindi í ferðinni, er hann hefir
nýsamið og annað heitir Skapstór-
ar knnur (Bergþóra, Hallgerður, Guð-
rún Osvífursdóttir), en hitt Sannleiks-
ást, á 3 stöðum: Skipaskaga, Hvann-
eyri og í Borgarnesi. Húsfylli var áheyr-
enda á Skipaskaga og í Borgarnesi (og
fram yfir það), enda hinn mesti rórnur
gerður að rnáli hans. Fyrirlestrar-
dagana á Hvanneyri var blindhríð, og
kom þó fyrri daginn að allur Hvítár-
bakkaskólinn. Síðara daginn (sunnud.
24.) var alófært veður, og hlýddi þá
ekki þeim tíðum nema búnaðarskól-
inn og annað heimafólk, sem er ærið
margt.
Valurinn danski
þ. e. lslands Falk, kom hingað
sunnudaginn var, 24. þ. m., frá Kaup-
mannahöfn og Færeyjum. Nýr yfir-
maður: E. J. G. Brockmeyer.
Veðrátta
vikuna frá 2.4—BO. janúar 1909.
Rv. tf. Bl. Ak. Gr. Sf. Þh.
Sunnd. H.4 -0.7 3,2 1.5 —06 0,5 5,6
Mánud. 1.6 0.7 1,6 0.7 —4,0 4.7 7,5
Þriðjd. 8.3 1.3 4,5 4,2 -0,9 4.2 5,5
Miðv<1. -0 ,& 0,9 6,6 0,6 —1,6 6,7 9,1
Fimtd. -0.3 -0.3 -0,5 —1.0 -26 4.1 6,4
Föstd. —2,5 -6,9 -6,9 -60 -9.0 -4,2 1.1
Laugd. 4,5 —5.3 -5,3 -5,5 —12,0 —6,2 -3,8
Rv. = Reykjavík; íf. = íaafjörður [nýbœtt
viðl; Bl. = Blönduóg; Ak. = Akureyri; Gr.
= Grirngstaöir; Sf. = Seyðisfjörður; Þh. =
í»órshöfn i Færeyjum.
Alþingi
hefst 15. febr., svo sem kunnugt
er. Sira Hálfdan prófasti Guðjóns-
syni, 2. þm. Húnvetninga, er ætlað
að stiga í stól undan þingsetningunni.
Einn þingmaður, þeirra er langt
eiga að, er kominn, — kom í gær-
kveldi. Það er Gunnar Olafsson,
kaupm. i Vík, þm. Vestur-Skaftfell-
inga. Hann reið á 4 dögum heim-
an frá sér; fekk beztu færð, rifahjarn,
að eins nokkurn snjó á Hellisheiði.
Hinir koma flesrir á s/s Ceres 10.
febr.