Ísafold - 10.02.1909, Blaðsíða 1

Kemur út ýmiat einu einni eúa tviayar i
viku. Verð árp;. <80 arkir minst) 1 kr., er-
lendia 5 kr. eða 1'/« dollar; borgiat fyrir
nnð.jan júli (erlendia fyrir iram).
ISAFOLD
Uppsögn (akrifleg) bnndin vib áramót,, er
ógild nema komin sé til útgefanda fyrir
1. okt. og kaupandi sknldlaus vib blabib.
Afgreibsla: Austurstræti 8.
XXXVI. árg.
Reykjavík miðvikudaginn 10. febr. 1909.
8. tölublað
I. O. O. F. 892i28y2.
Augnlækning ók. 1. og 8. þrd. kl. ‘2—8 i spltal
Forngripasafn opib á mvd. og ld. 11—12.
íslandsbanki opinn 10—2 */* og ö1/*—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skriístofa frá 8 árd. til
10 slbd. Alm, fundir fsd. og sd. 8 V* siöd.
Landakot&kirkja. Gubsþj.ðVa og 8 á helgidögum.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10 x/a—12 og é—5.
Landsbankinn 10 V*—21/*. ^-nkastjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—8 og Í -8.
Landsskjalasafniö á þia., fmd. og Id. 12—1.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12.
Náttúrugripasain (í landsb.safnsh.) á sd. 1 */■—21/*.
Tannlækning ók. i Pósthússtr. 14, l.ogB.md. 11-
—' ' ........ " »_____L—
Danskar hótanir.
Gorgeir, fákœnska og einfeldni.
Eftirfarandi listilcga hugvekju flytur
eitt helzta blað Dana, Berlingur, i. f>.
mán. Og er sýnilega ætlast til, að
hún skjóti oss þeim voða-skelk í
bringu, íslenzkum alþingismönnum, að
vér þ o r u m ekki annað en að sam-
þykkja nefndarfrumvarpið alræmda,
Uppkastið sæla. Lesendur munu ganga
fljótt úr skugga um, hver líkindi eru
til að hún hafi þ a u áhrif og ekki
þvert á móti. (Það eru feldar úr henni
hér í íslenzku þýðingunni fáeinar setn-
ingar hingað og þangað, þær er engu
máli skifta).
Þeir hafa furðað sig á því á Islandi,
að dönsk blöð skuli ekki hafa rætt
meira í vetur kosningarnar íslenzku
og aðstöðu íslendinga við nefndar-
frumvarpinu heldur en raun er á orð
in. —
Danmörk hefir látið íslandi í té meiri
góðvild en gert mundi hafa nokkurt
annað ríki í hennar sporum.
En íslendingar hafa tekið því öðru-
vísien nokkur óhlutdrægur maður hefði
búist við, hérlendis eða nærlendis.
ísland hefir verið svo slysið á mjög
mikilsverðum timamótum, að eiga með-
al stjórnmálamanna sinna óbilgjarna
undirróðursseggi, er virðast meta meira
persónuleg völd en velferð íslands.
Og íslenzkir kjósendur hafa verið svo
léttúðugir í sumar, að láta nefndar-
frumvarpið falla með 12—1300 atkv.
meiri-hluta.
En það skulu Islendingar vita, áður
farið er að fjalla um nefndarfrumvarp-
ið á alþingi, að Danir ætla sér enn
að samþykkja nefndarfrumvarpið ó-
breytt og gera þar með skýlausa af-
stöðu Danmerkur við Island.
Það er ekki tii hér á landi nokkur
stjórnmálamaður, sá er ekki veit, að
Danmörk mundi hafa óhag af því í
öllum atriðum, ef hún færi að sam-
þykkja nefndarfrumvarpið, en að ís-
lendingar mundu hafa einskæran hagn-
að af því að sama skapi. Og það er
sjálfsagt öllum Ijóst, að Danmörk af-
salar sér réttindum og ríkismagni, því
er íslandi — 80 þús. íbúa þess —
mundi enginn vegur vera að hrófla
við.
Þar sem þó er haldið sér við nefnd-
arfrumvarpið óbreytt, þrátt fyrir fjand-
samlega frávísun og undirróður við
Danmörku í íslenzkra stjórnarandstæð-
inga flokki, þá er það af því, að stað-
ið er við það sem nefndarmennirnir
dönsku hafa heitið. Það eru íslend-
ingar sjálfir, sem verða að taka á sig
ábyrgðina á aðstöðu sinni við Upp-
kastið og það er þar af hlýzt. Þeir
skulu vita það, forkólfar stjórnarand-
stæðinganna, að á þeim lendir ábyrgð-
in gagnvart íslenzku þjóðinni og dómi
sögunnar. Það er undir þeim kom-
ið, hvort nú verður stutt að þvi eða
spornað við þvi, að ísland verði við-
urkent ríki í rikistengslum við Dan-
mörku.
Þeir hafa, stjórnarandstæðinga-for-
ingjarnir íslenzku, sjálfir sagt dönsk-
um stjórnmálamönnum til vegar, ef
svo fer, að frumvarpið fellur á íslandi.
Þeir hafa sagt, að réttastaða íslands
eins og hún er nú væri betri en sú
er því hlotnaðist með Uppkastinu.
Þetta má herma upp á þá ef svo ber
undir, og láta alt standa við sama. —
Jafn-öruggir sem íslendingar geta
verið um það, að þjóðerni þeirra og
framförum inn á við mun ekki verða
misboðið á nokkra lund af Dana hálfu,
jafn-vísir mega þeir vera þess, að þeir
munu ekki geta hróflað minstu vitund
við stöðu íslands í ríkinu eða réttind-
um Dana á íslandi eins og þau eru
nú.
Það er hættuleg úrræði fyrir ísland,
er stjórnarandstæðingar héldu fram í
sumar, því, að þeir ættu aðra leið til
vara, þá, að halda sér við Gamla-sátt-
mála. Og Danmörk mundi vaila
missa neins í, þó að svo færi.
Eftir Gamla-sáttmála getur konung-
nr sem sé sett jarl yfir ísland. Kon-
ungur íær allar skyldir íslands og
óbundið f)árveitingarvald(I).
Er það þetta, sem vakir fyrir stjórn-
arandstæðingunum íslenzku ?
Það halda víst margir íslendingar,
að við séum allsendis ófróðir, Danir,
um það, sem rætt og ritað er á ís-
landi. En þar skjátlast þeim. —- —
Hér í Danmörku er alment litið
svo á, að ísland sé ekki færara um
nú að vera sérstakt ríki heldur en
það var á 13. öld.
Danmörk getur 1000 sinnum fremur
verið án Islands, en það án hennar.
En Danmörk hefir ábyrgð á íslandi
og rétt sinn andspænis íslandi.
Danmörk getur ekki gert það fyrir
sakir léttúðugrar íslenzkrar stjórnar-
andstöðu, að láta íslendinga eiga sig
og vita ekki nema það tapist Norður-
löndum fyrir bragðið.
Og i sambúð við ísland öldum
saínan, bæði í blíðu og stríðu, hefir
Danmörk hlotnast þau réttindi gagn-
vart íslandi, sem enginn mun lá oss
þótt vér viljum ekki sleppa.
* *
Hér er ekki rúm né tími til að
fara langt i andmæli gegn þessnm
samsetningi, sem hefir það sér til
ágætis aðallega og öðru framar, að
Danir slá sér þar beint á munninn
um það, er þeir segja í ástæðunum
við Uppkastið góða, að þeim sé mjög
fjarri skapi að neyða upp á oss neinu
yfirforræði. Þar logar upp úr hverri
línu ótæpur yfirforræðisandi og mis-
kunnargorgeirs. Þá er og ekki tiltakan-
lega aðlaðandi japlið gamla á því, að
stjórnarandstæðingar meti meira per-
sónuleg völd en velferð landsins.
Danir eru nú búnir að lifa við þing-
stjórnarfrelsi nær 2 mannsaldra og
eru þó enn að japia á græningjabrigzl-
inu um, að engum geti annað gengið til
allrarstjórnarbótarviðleitni en persónu-
leg valdaííkn. ' Þar, í Danmörku, hafa
aldrei verið alla þá tíð þeir amlóðar
við stjórn, að þeir hafi ekki þurft að
brigzla eða láta brigzla þeim, sem voru
óánægðir við þá, um óviðráðanlega
ílöngun í embætti þeiria.
Hlægilegast af öllu hlægilegu í
þessum samsetningi er þó það, að
eftir Gamla-sáttmála eigi konungur
alla skattheimtu af landinu og alt f]ár-
veitingarvald I Það er orðið þetta lít-
ið úr réttinum til 10 álna gjalds af
hverjum skattbónda á landinu I
Því, sem vér höfum sagt um, að
hyggilegra væri að láta alt standa
óhreyft eins og er um sambandið
milli landanna, en að ganga að lands-
réttindaafsali því, er Uppkastið í sér
felur, er alt úr lagi fært.
Það er ekki of mælt, að hér ægir
saman gorgeir, fákænsku og einfeldni.
Einfeldnin lýsir sér eigi hvað sízt í
því, að ímynda sér að h ó t a n i r
séu bezta ráðið til að laða oss til
samkomulags og innlimunar. Það er
lítið betra en þegar þeir voru að láta
Georg Brandes smána oss hér um
árið fyrir sjálfstæðisviðleitni vora.
Og það er ritstjórn elzta blaðsins í
Khöfn og eins hins merkasta þar að al-
mannadómi, sem sýnir af sér þannig
vaxna stjórnlagni og stjórnmálaþroska.
Norðurlanda-bókasafniö i París.
(Collection Scandinave, Bibliothéque Sainte
Geneviéve, 6, Place du Panthéon).
Norðurlanda-bókasajnið er deild í
bókasafni því, er kent er við Gene-
viéve hina heigu (Bibliothéque Sainte-
Geneviéve). Upptök þess voru þau,
að franskur maður, Dezos de la
Roquette, er hafði verið konsúll i
Kaupmannahöfn og Kristjaniu, gaf
safninu 1500 bindi af bókmentum
Norðurlanda. Við þennan stofn voru
lagðar bækur þær er Geneviéve-safnið
átti áðnr af Norðurlanda bókmentum,
og síðan hefir safnið aukist mjög, er
ríkisstjórnirnar, háskólarnir, visindafé-
lög og útgefendur i Danmörk, Nor-
egi, Svíþjóð og Finnlandi hafa sent
og senda safninu stöðugt bækur, tíma-
rit og blöð. Safnið er nú orðið 30
—40 þús. bindi, og er opið 3 daga
í viku hverri til lesturs og útláns.
Allir guðir eiga sér ölturu í París,
því þatigað koma menn og konur af
öllutn þjóðum. Hvergi er slík mið-
stöð allra menningarstrauma. Öldurn
saman hafa Norðurlandabúar lagt leið-
ir sínar þangað og dvalist þar lengri
eða skemmri tíma — flestir þeir sem
nokkuð hafa verið að manni. Norð-
urlandabókasafnið kemur þeim i góð-
ar þarfir. Þar eiga þeir aðgang að
nýjum blöðum, tímaritum og bókutn
að heiman og jafnframt að öllutn
merkustu ritum úr bókmentum sín-
um. En auk þess er safnið hin bezta
auglýsing fyrir bókmentir Norðurlanda
meðal Frakka og annarra þjóða sem
hingað koma og vilja kynnast Norð-
urlandaritum, og þeim fjölgar smám-
saman. Eg hefi rekið mig á nokkra
sem komu á safnið til að spyrja þar
um íslenzkar bækur og bækur sem
snerta ísland Og safnið á talsvert
af íslenzkum bókutu, fyrst og fremst
mikið af fornbókmentum vorum, en
líka talsvert af ný-islenzkum ritum.
Flest þeirra munu vera gjöf frá mál-
fræðingnum Paul Passy.
Mér dettur nú í hug að skjóta því
til íslenzkra rithöfunda og útgefanda
bóka og blaða, hvort þeim þætti ekki
vel nlýða að fylla flokk annarra stétt-
arbræðra sinna á Norðurlöndum, og
senda safninu heiztu rit sem þeir
gefa út.
Butðareyri borgar satnið sjálft.
Að vísu er hér fátt um íslendinga
enn þá; en vonandi er að þeim fjölgi
smám saman sem koma hingað til að
mannast, og ekki mun þeim síður
en öðrum þjóðum verða kært að eiga
aðgang að bókmentum ættjarðarinnar,
þegar þeir dvelja fjarri henni. En
um hitt er ekki minna vert, að þeir
sem koma á safnið finni ekki sæti
vort meðal Norðurlandaþjóða autt eða
illa skipað.
Bókmentir vorar hafa verið og eru
sómi vor í augum allra þeirra sem
nokkuð vita um þær, og þær eru svo
merkur þáttur í bókmentum Norður-
landa, að vér ættum að hafa þann
metnað, að láta þær skarta sem bezt
í þessu safni við hliðina á bókment-
um bræðraþjóða vqrra í höfuðborg
heimsmenningarinnar, og greiða þann-
ig götu þeirra, sem eitthvað vilja um
oss vita.
París 30. jan. 1909.
Guðm. Pinnbogason.
Þingmalafundir.
Keflavík
2. febr.
Fjölmennur fundur. Þingmenn
báðir viðstaddir. Fundarstjóri Arn-
björn Olafsson kaupm., skrifari Sól-
mundur Einarsson kennari.
Um sambandsmálið var eft-
ir nokkrar umræður þessi tillaga sam-
þykt með óllum atkv.:
Fundurinn óskar að alþingi gæti
þess, að ísland glati engu af sjálf-
stæði sínu og sjálfstæðisrétti, réttinum
til að ráða og ráðstafa sjálft málum
sínum öllum ásamt konutigi, og sam-
þykki engin lög eða sáttmála, er tak-
marki þetta á nokkurn veg, nema svo
sé áskilið, að vér getum aftur krafið
það í vora hönd, þegar tími er til
að sjálfra vor áliti og vilja.
Þar næst var í a ð f u t n i n g s-
bannsmálinu eftir nokkrar um-
ræður þessi tillaga samþykt með 48
samhlj. atkv.:
Fundurinn skorar á alþingi, að taka
aðflutningsbannsmálið fyrir á þessu
þingi, og lögleiða aðflutningsbann hið
fyrsta á öllu áfengi og yfir höfuð á
öllu því, er menn geta orðið ölvaðir
af.
Um f j á r h a g s m á 1 landsins urðu
all-langar umræður, og að þeim lokn-
um þessar tillögur samþyktar með
öllum greiddum atkv.
a. Fundurinn skorar á alþingi að
viðhafa meiri gætni í fjármálum en
hingað til.
b. Fundurinn óskar að þingið veiti
heimild til að veita lán úr landssjóði
ef unt er, til að byggja barnaskóla
þá, sem samkvæmt fræðslulögunum
verður óhjákvæmilegt.
c. Fundurinn treystir því að fé
verði veitt úr landssjóði til Gullbringu-
sýsluvegarins eins og á síðasta þingi.
d. Fundurinn skorar á alþingi, ef
það sér það fært, að veita styrk til
að koma á fót ábyrgðarfélagi fyrir
opna báta.
Um bankamálið var eftir
nokkrar umræður samþykt með öll-
um atkv. þessi tillaga:
Fundurinn óskar að veltufé Lands-
bankans verði aukið, ef kostur er á,
með láni, sem helzt sé tekið utan
Danmerkur, og að stjórn Landsbank-
ans verði tryggilega fyrir komið.
Með öllum greiddum atkv. gegn 1
var samþ. að skora á alþingi að af-
nema e f t i r 1 a u n embættismanna.
Þá var samþ. með öllum atkv.
áskorun til alþingis um að halda ör-
uggan vörð um þ i n g r æ ð i ð og
gera sitt ítrasta til þess, að almennar
þingræðisreglur sé ekki brotnar.
Ennfremur var þessi vantrausts-
yfirlýsing til ráðgjafans samþykt
•með öllum samhljóða atkv.:
Fundurinn væntir þess að sjálfsögðu
eftir öllu sem fram er komið, að nú-
verandi ráðherra fari pegar frá völd-
um.
Þá samþykti fundurinn með öllum
greiddum atkv. þann veg orðaða til-
lögu:
Funduiinn telur það ó h æ f u , að
konungkjörnu þingmenn-
i r n i r greiði atkvæði á þingi um
sambandsmálið.
Með öllum atkv. var samþ. þessi
tillaga um e 11 i s t y r k :
Fundurinn mælir með því að al-
þýðustyrktarsjóðslögunum verði. breytt
þannig, að karlmaður greiði 2 kr., en
kvenmaður 1 kr., en sé haldið óbreytt-
um að öðru leyti.
Og um vélarbáta-eftirlit.
Fundurinn skorar á þingið að veita
fé til vélarbáta til að hafa eftirlit úr
landi með fiskiveiðum útlendinga í
landhelgi.
Ennfremur um Flensborgar-
s k ó 1 a :
Fundurinn skorar á alþingi að sjá
borgið alþýðu- og gagnfræðaskólan-
um í Flensborg sem einkar-gagnlegri
mentastofnun fyrir unga alþýðu, og
efla og styðja þá stofnun með nauð-
synlegri fjárveiting.
Loks viidi fundurinn láta lögleiða
b ú s e t u fastakaupmanna, og flytja
k j ö r d a g (til alþingis) frá 1 o. sept.
til 10. okt.
Fræðslulögin nýju
hjá sveitalýðnuni.
Eftir
Sveitaprest.
II.
Hver verður svo árangurinn?
Eg þykist vita, að ekki þurfi fyrir
því ráð að gera, að lögunum verði svo
rækilega. hlýtt um land alt, að allur
þorri 14 ára barna standist vorprófin.
Þá yrði árangurinn fram yfir beztu
vonir þeirra, sem bezta trú hafa á
fræðslulögunum.
En gerum samt ráð fyrir, að þetta
tækist: að árangurinn yrði svo frábær-
lega mikill.
En væri þá alþýðumentuninni kom-
ið í bærilegt horf?
Hefði hún þar með tekið miklum
framförum ?
Verða þau börn, sem lært hafa
undir prófin og staðist þau, ment-
aðri og þroskaðri menn, en þeir ella
mundu ?
Hæpið tel eg að vonast eftir því.
Það fer mest eftir því, hvað börn-
in hafast að frá því þau sleppa við
prófin og þar til er þau verða full-
tíða.
Ef þau halda áfram bóknámi á
þeim árum, má telja víst, að fræðsl-
an á barnsaldrinum verði þeim að
notum sem byrjun og undirstaða frek-
ara náms. Hún verður stuðningur
mörgum þeim, sem skólaveginn ganga.
En er ekki líklegt, að allur porri
barna láti námi lokið, þegar prófin
eru af staðin?
Foreldrar þeirra munu líta svo á,
að þá sé nóg komið. Þeir eru ef
til vill búnir að rýja sig inn að skyrt-
unni til þess að halda börnunum í
farskóla 2—4 mánuði á vetri 3 ár
samfleytt, jafnvel komnir á sveitina
fyrir þá sök.
En börnin sjálf?
Er líklegt að skólanámið hafi vak-
ið hjá þeim löngun eftir rneiri ment-
un ?
Það þarf mikla bjartsýni til þess
að gera sér slíkar vonir — og mikla
vanþekkingu á högum og hugsunar-
hætti íslenzkra sveitamanna.
Vitanlega m á gera skóla svo úr
garði, að veran þar geti orðið nota-
leg og ánægjuleg hverju barni. Og
íil eru þeir kennarar, sem hafa lag á
að gera hverja kenslustund að sannri
skemtistund fyrir börnin. En allir
vita, að fjárframlög til sveitakensl-
unnar verða af skornum skamti og
allur aðbúnaður því í naumasmíði.
Og á snildar-kennurum verður ekki
víða völ. Þeir eru svo fáir til, og
þó að þeir séu til, þá eru ekki efni
til að halda þeim.
Eg geri því ekki ráð fyrir neinum
snillingum við sveitakensluna. En eg
ætla að gera ráð fyrir, að kennararn-
ir verði skylduræknir, láti sér ant
um að kenna börnunum rækilega það
sem heimtað er, og reyni að gera
foreldra og fræðslunefnd ánægða.
Þeir verða þá að nota timann vel,
því að tírninn er skamtaður hverju
barni svo naumur, sem írekast er
fært, vegna kostnaðarins. Framfærslu-
menn barnanna heimta það, að kenn-
arinn vinni kappsamlega og reki á
eftir börnunum til þess að koma því
setn fyrst af, er læra skal. Og eg býst
við, að fræðslunefndirnar taki í sama
strenginn. Börnin verða því látin
sitja við námið hér um bil allan dag-
inn, með nokkurra minútna hvíldum
þegar bezt lætur. Slíkt nám verður
fáum börnum geðfelt. Það er ekki