Ísafold - 04.05.1909, Page 1

Kemui út ýniist einu sinni eða tvisvar i
viku. Verð árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 5 kr. eða l»/« dollar; borgist fyrir
mibjan júl (erlendis fyrir fram).
Uppsðgn (skr*fleg) bundin við áramót. er
ógild nema komin só til útgefanda fyrir
1. okt. og aaupandi skuldlaus vib blabib.
Afgreiösla: Austurstrœti 8.
XXXVI. árg.
Keykjavík þriöjuclaginii 4. maí
1909.
25. tölublaö
I. O. O. F. 894238ya. ____________________
Augniækning ók. 1. og 8. þrd. kl. 2—8 i spítal
Forngripasafn opib A mvd. og id. 11—12.
íslandsbanki opinn 10—2 lla og ö1/*—'J.
K. F. U. M. Lestrar- og skríistofa frá 8 Ard. til
10 siM. Alm. fundir fsd. og sd. 8 V* síðd.
Landakotakirkja. G-uðsþj.91/* og 6 A helgidögum.
Landakotsspitali f.-sjúkravit.j. 101/*—12 og 4—5
Landsbankinn 10l/a—2*/«. H'*nkastjórn við 12—1.
Landsbókasaín 12—8 og £ -tí.
Landsskjalaaafnið A þia., fmd. og Id. 12—1.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12,
NAttúrugnpaöafn (í landsb.safnsh.) A sd. I1/*— 24/«.
Tannlækning ók. i róstbússtr. 14. l.ogS.md. 11— ’
Iðnaðarmenn I
Munið eftir að ganga i Sjúkrasjóð iðnaðarmanna
— Sveinn Jónsson gik. —
Heima kl. 6 e. m. — Bókhlöðustig 10.
LaÉbÉsÉið.
Samkvæmt fyrirmælum il. gr. í
Reglum um afnot Landsbókasafnsins
21. apríl 1909 er hér með skorað á
alla þá, er bækur hafa að láni úr bóka-
safninu, að skila þeim í safnið fyrir
15. d. maímánaðar næstkomandi. —
Útlán byrja aftur 15. maí.
Landsbókas. 30. apríl 1909.
Jön Jakobsson.
1
Agæt atvinna
fyrir
ötnlan og þektan fiskimann.
Framúrskarandi duglegur formaður
á mótorbát getur fengið mjög góða
atvinnu á Austurlandi í vor og sumar.
Æskilegt væri að hann útvegaði sjálf-
ur mótorista og 2 háseta á bátinn með
sér.
Semja verður sem allra fyrst við
kaupm. Jcín Arnason, Vesturg. 39.
TIL ALLRA.
Af alls konar álnavöru, bæði í hvers-
dags og sparifatnað, bæði smágerðri
og stórgerðri, eru send, ef um er beðið,
sýnishorn ókeypis
frá Messen Köbmagergade 44 Köben-
havn. Messen er einhver stærsta álna-
vöruverzlun Danmerkur og hefir útibú
í 62 dönskum bæjum.
Péiur ]. Thorsteinsson
Lækjartorg
Reykjavík
kaupir gegn peningum íslenzkar vör-
ur, svo sem gotu, sundmaga og salt-
fisk nr. 1 af öllum tegundum, ýmist
fullverkaðan eða upp úr salti, einnig
dún, selskinn o. fl.
Kenslubœkur
þessar hefir
Bókverzlun ísafoldar
til sölu fyrir sjálfa sig, allar í bandi:
Kr.
Balslevs Biblíusögur..........0,75
Barnalærdóm H. H..............0,60
Danska lestrarbók Þorl. Bjarnas.
og Bjarna Jónssonar........2,00
Danska orðabók nýja (J. J.) . . 6,00
Enskukenslubók H. Br..........itoo
Hugsunarfr. Eir. Briem........0,50
Kirkjusögu H. Hálfd...........4,00
Kristin fræði (Gust. Jens.) . . . 1,50
Lesbók handa börnum og ungl. I. 1,00
— — — — II. 1,00
Mannkynssögu P. M..............3,00
Reikningsbók Ögm. Sig. . . . 0,75
Ritreglur Vald. Asm............0,60
Siðfræði FI. Hálfd.............3,00
Stafsetningarorðbók B. J......i,oo
Frjálst og fullvalda ríki.
Þess var getið siðast, að neðri deild
hefði samþykt með 16:9 atkv. milli-
landanefndar-frumvarpið með gagngerð-
um breytingum, þess efnis aðallega,
að ísland yrði frjálst og full-
v a 1 d a r í k i, í konungssambandi
einu við Danmörku.
Hér er nú frumvarpið alt, svo orð-
að sem deildin gekk frá því og sendi
efri deild:
1. gr. ísland er frjálst og fullvalda
ríki í sambandi við Danmörku um
einn og sama konung og þau mál,
er dönsk stjórnarvöld fara með í um-
boði íslands samkvæmt sáttmála þess-
um.
í heiti konungs komi eftir orðið:
»Danmerkur«, orðin: »og íslands*.
2. gr. Skipun sú, er nú gildir í
Danmörku um rikiserfðir, trúarbrögð
konungs, myndugleika hans og um
ríkisstjórn er konungur er sjúkur eða
fjarstaddur, skal einnig gilda að því
er til íslands kemur. Sé konungur
ófullveðja, gilda einnig hin sömu á-
kvæði og nú í Danmörku, þangað til
löggjafarvald íslands gerir þar um aðra
skipan.
3. gr. Þessi eru sambandsmál Dan-
merkur og íslands:
1. Konungsmata, borðfé ættmenna
konungs og önnur gjöld til kon-
ungsættarinnar.
2. Utanríkismálefni. Enginn þjóða-
samningur, er snertir íslenzk mál,
skal gilda fyrir ísland, nema rétt
stjórnarvöld íslenzk eigi þátt í
og leggi samþykki til.
3. Gæzla fiskiveiða í landhelgi íslands,
að óskertum rétti íslands til að
auka hana. Meðan Danir annast
strandvarnirnar, njóta þeir jafn-
réttis við íslendinga að því er
til fiskveiða i landhelgi íslands
kemur, nema um annað endur-
gjald semji.
4. Peningaslátta.
5. Hæstiréttur, þangað til löggjafar-
vald íslands setur á stofn æðsta
dóm i landinu sjálfu. Meðan sú
breyting er eigi gerð, skal þess
gætt, er sæti losnar í hæstarétti,
að skipaður sé þar maður, er hafi
sérþekking á íslenzkri löggjöf
og kunnugur sé íslenzkum hög-
um.
4. gr. Danir, heimilisfastir á íslandi,
skulu njóta fulls jafnréttis við íslend-
inga, og íslendingar, heimilisfastir í
Danmörku, jafnréttis við Dani.
Þó skulu forréttindi íslenzkra náms-
manna til hlunninda við Kaupmanna-
hafnar-háskóla óbreytt, nema réttum
stjórnarvöldum beggja ríkjanna semji
um aðra skipun á því efni.
5- gr. í umboði íslands fara dönsk
stjórnarvöld með mál þau, er talin eru
í 3. gr., unz uppsögn fer fram af
annari hvorri hálfu samkvæmt fyrir-
mælum 7. gr. Að öðru leyti ræður
hvort landið að fullu öllum sínum
málum.
6. gr. Meðan ísland tekur ekki
frekari þátt í meðferð sambands-
málanna en um getur í 3. gr.,
tekur það heldur ekki þátt í
kostnaði við þau, nema hvað ísland
leggnr fé á konungsborð og til borð-
fjár konungsættmenna hlutfallslega eftir
tekjum Danmerkur og íslands. Fram-
lög þessi skulu ákveðin fyrirfram um
10 ár í senn með konungsúrskurði,
er forsætisráðhefra Dana og ráðherra
íslands undirskrifa.
Ríkissjóður Danmerkur greiðir ríkis-
sjóði íslandseittskiftifyrir öll 1,300,000
kr., og eru þá jafnframt öll skulda-
skifti, sem verið hafa að undanförnu
tnilli Danmerkur og íslands, fullkom-
lega á enda kljáð.
7. gr. Með eins árs fyrirvara get-
ur Ríkisþing Dana og Alþingi hvort
um sig sagt upp sáttmála þessum að
nokkru leyti eða öllu, þá er 25 ár
eru liðin trá því, er hann gekk í gildi.
Akvæði sáttmálans um konungssam-
band, sem og um borðfé til konungs
og konungs ættmenna, verður þó eigi
sagt upp.
8. gr. Lög þessi öðlast þegar gildi.
Nefnd var sett í málið í efri d. á
laugardaginn og hefir kveðið upp álit
sitt í dag, tvískift, sem vita mátti.
Meiri hlutinn, Sigurður Stefánsson
(skrifari og framsögumaður), Jens Páls-
son og Ari Jónsson, vilja aðhyllast
frumvarp neðri deildar óbreytt, en
minni hl., þeir Lárus og Stefán kon-
ungkjörnir, þ. e. millilandanefndarmenn-
irnir tveir, auðvitað því andvígir og
hallast að stefnu minni hlutans í neðri
deild, sem kemur mjög heim við
Uppkastið góða.
Meiri hlutinn kveður svo að orði,
að hugsunin sé hér að halda fram
fylstu kröfum þjóðarinnar, eins og
þær komu fram við síðustu kosningú
ar, fremur sem stefnuskrá þjóðarinn-
ar, er hún vilji halda fast við í aðal-
atriðum, heldur en sem samþykt, er eigi
megi víkja frá einstökum atriðum, þeim
erminnamáliþykjaskifta,sé um nokkra
samvinnu eða samningsfúsleik að tefla
frá hálfu hins málsaðilans.
Málið verður á dagskrá í efri deild
á morgun.
‘hdend tíðimli.
Störnarbyltingin á Tyrklandi.
Aðdragandinn.
Khöfn, 19. apríl 1909.
Eftir júlí-byltinguna í sumar, þegar
soldán veitti Tyrkjum stjórnarskrá,
hafa landsbúar reynt að koma á jöfn-
uði innan lands og leitast við að
miðla málum milli Evrópu og Austur-
landa menningar. Tyrkneska ríkið hef-
ir orðið fyrir áhrifum miklum frá
Norðurálfu. Verkföll eru farin að
gerast alltíð, kvenréttindahreyfingin
vöknuð og jafnvel í Smyrnu i Litlu-
Asiu hafa armenskir leikendur sýnt á
sviði leikrit Shakespeares og Henriks
Ibsens.
En rígur mikill og flokkadráttur
hefir verið meðal frjálslyndra manna,
þeirra er völdin hafa haft. Þeir hafa
skifst í tvo andstæða flokka, Ungtyrki,
er drotna í stjórninni og sig kalla
»Frelsis og framsóknar nefndina« og
»Frjálslynda sambandið*. Ungtyrkir
vilja koma á sterkri ríkisheild, á þjóð-
legum Múhameðstrúar-grundvelli, en
hinir vilja gera Tyrkland að sam-
bandsríki með sjálfstjórn einstakra
landshluta. Innan Frjálslynda sam-
bandsins eru aftur smærri flokkar,
vinstrimenn, og grískir og armenskir
borgarar. Ungtyrkir hafa til þessa
haft herforingjana á sínu bandi.
í febrúar í vetur varð nokkurs
konar bylting á Tyrklandi. Stórvesír-
inn, Kia.mil Pasja, gegndi því embætti
síðast á einveldisstjórninni, og lét
ekki af því þrátt fyrir nýbreytnina.
Ekki þótti Ungtyrkjum hann tryggur,
og í febrúar losnuðu þeir við hann,
þegar hann ætlaði að beita þá ger-
ræði, og komu að einum sinna
manna, Hiltni Pasja. Við þessa bylt-
ingu kom glögglega í ljós flokka-
rígurinn milli Ungtyrkja og Frjáls-
lynda sambandsitts.
Snemma í apríl var myrtur ritstjóri
blaðsins Serbesti, Hassan Fehmi að
nafni, á götum Miklagarðs, án þess
að upp kæmist hver drýgt hefði
glæpinn. Serbesti er eitt af blöð-
um »Frjálst. samb.« og hafði það
skömmu áður dróttað því að Ung-
tyrkjum, að þeir misbeittu valdi sínu
sjálfum sér í vil og sínum mönn-
um. Morðið var því óðara kent
Ungtyrkjum. Lík ritstjórans var jarð-
sett með mikilli viðhöfn í Mahmuds-
grafreitnum, en þar eru eingöngu
jarðaðir frægir föðurlandsvinir og
þjóðskörungar. Upphlaup gerðust
mikil á götunum og múgurinn gekk
í fylkingu og atyrti Ungtyrki. Var
svo að sjá sem lýðhylli Ungtyrkja væri
á förum. Stakk þetta nokkuð í stúf
við hugi landsmanna í júli, þá er Ung-
tyrkjum var fagnað með kostum og
kynjuni sem frelsurum landsins.
Nú virtust þeir ætla að verð und-
ir í framsóknarbaráttunni. England
hafði alt til þessa stutt þá, en nú
var eins og skifti um alt í einu, og
stórblaðið enska T i m e s tók að mæla
sterklega fram með að Tyrkland yrði
að sambandsriki með sjálfstjórnar-
fylkjum.
Það var og eitt með öðru til þess
að blása að óánægjunni, að Ungtyrk-
ir minkuðu stórum lífvarðarlið soldáns
og köstuðu þá mörgum þúsundum
hálaunaðra herforingja út á klakann.
Þessir embættislausu herforingjar urðu
æfir við atvinnu og eftirlauna missinn
og espuðu lýðinn til upphlaups gegn
Ungtyrkjum. Tóku þeir það ráðið,
er bezt hreif, notuðu trúarvandlæt-
ingu að yfirskyni, sögðu Ungtyrki
vilja barnatrú þeirra feiga, múhameds-
trúna, og því yrði að hefjast handa.
Þetta er saga málsins í fám orðum,
og þessi atriði virðast vera helztu
forsendur aprílbyltingarinnar, þeirrar
er nú skal drepið á.
Byltingin 13. april o. s. frv.
Snemma morguns 13. apríl fóru
nokkrar hersveitir um götur Mikla-
garðs og umkringdu þinghúsið. Heimt-
uðu þeir, að stórvesírinn og ráða-
neytið yrði sett af embætti. Á stræt-
unum safnaðist múgur og margmenni
og eggjaði þar hver annan að berjast
af alefli fyrir trúnni.
Þingmenn flýðu og ráðuneytið varð
að segja af sér. Fyrst ætlaði soldán
að gera Kiamil Pasja aftur að stór-
vesír, en upphlaupsmenn neituðu , að
viðurkenna hann. Þá var Tevjik
Pasja gerður að stórvesír, illskiftinn
íhaldsmaður. Skothríð mikil hófst
á götunum. Nazitn Pasja dómsmála-
ráðgjafi var veginn og nokkrir þingmenn
og herforingjar, er reyndu að sefa
hermennina og áminna þá um hlýðni.
Soldán virtist vera á bandi byltingar-
manna, hét þeim að varðveita trúna
hreina, beiddi þá að halda aftur til
herbúðanna og lofaði að láta eigi
hegna þeim fyrir tiltækið. Margir
héldu að soldán hefði komið af stað
óeirðunum til þess að ná í einveldið
aftur. Þó varð hann að lýsa yfir
því, að stjórnarskráin skyldi í engu
skert. Byltingamenn vildu svo vera
láta. Þeir börðust eingöngu fyrir
i s 1 a m (trúnni).
Annars er það all-undarlegt, að eng-
inn veit, hver stýrt hefir þessu borg-
arastríði. Hermennirnir hafa fengið
ríflegt dagkaup einhversstaðar að, en
enginn veit hvaðan. Svo var og í
júlíbyltingunni 1908. Enginn vissi,
hver stjórnaði Ungtyrkjum þá, og
heiminum er það hulið enn í dag.
Nú fór að sverfa að Ungtyrkjum,
og ekki var annað fyrirsjáanlegt, en
að úti væri um þá. Þeir lögðn á
flótta úr borginni margir saman, afl-
stola og eigi óhultir um líf sitt. Upp-
reistarmenn færðu sig upp á skaftið
og heimtuðu meðal annars að stjórn-
in framseldi þeim öldunginn Hilmi
Pasja, fyrv. stórvesir o. fl. Þó varð
eigi úr, að þeir fengi þessum kröfum
framgengt. Fylkingar streymdu til
Miklagarðs úr nágrenninu til stuðn-
ings uppreistarmönnum.
En þessi tíðindi gerðust að eins í
Miklagarði og grendinni. Frá öðrum
landshlutum og stórborgum heyrðist
ekkert strax.
En þaðan kom sú snurða á þráð-
inn, er vonandi ríður íhaldsmönnum
að fullu.
Ungtyrkir rétta yið.
Óvænt hjálparhönd.
Það er oft sagt frá því í gömlum
riddarasögum, að óvæntar hersveitir
koma á síðustu stundu til liðs við
söguhetjurnar, þegar alt er komið í
óefni. »Nefndu nafn mitt þegar þér
liggur mikið á!«, sögðu trygðatröll-
in. í sögunni eru og ótal dæmi þess,
er óþreyttar hersveitir koma í bar-
dagalok og skakka leikinn, t. d. í or-
ustunni við Waterioo, þegar Napóleon
beið ósigurinn mikla.
»Eigi verður feigum forðað, né ó-
feigum í hel komiðc segir máltækið
og svo fór á Tyrklandi. Það hefir
Ungtyrki og hamingju þeirra innan-
borðs.
Frá ýmsum stórbæjum Tyrklands,
(Saloniki, Adrianopei o. fl.), Makedó-
níu og öðrum landshlutum streyma
nú hersveitir hrönnum saman til Mikla-
garðs til liðs við Ungtyrki. Þegar
fregnirnar bárust út um landið, reis
allur lýður öndverðnr gegn afturhalds-
gerræðinu í Konstantínópel, herinn var
þar tryggur og nú flytjast herflokkar
til höfuðstaðarins með hverri járn-
brautarlest til þess að rétta hluta Ung-
tyrkja og frelsisins. Er »frelsisherinn«
í svo miklum meirihluta, að uppreist-
arsveitirnar hafa séð sitt óvænna og
þorðu eigi að leggja til bardaga. Sagt
er að þeir iðrist nú sáran.
Landsveitirnar krefjast þess nú, að
nýja stjórnin fari frá þegar í stað, en
fyrv. Ungtyrkjastjórn taki við, og að
alt sitji við það sem áður var, á und-
an byltingunni. Hóta þeir að reka
soldán frá ríkjum ella. Enn fremur
heimta þeir að forsprökkum upphlaups-
manna verði hegnt harðlega fyrir til-
tækið.
Ungtyrkir hafa öll undirtök. »Frjáls-
lynda sambandið« og Ungtyrkjanefnd-
in leggjast á eitt gegn afturhaldinu og
taka þeir nú við völdum aftur í dag
eða á morgun.
Lengra er ekki komið sögunni.
Alberti
er veikur enn og óráðið um ríkis-
dóm. Enn eru að komast upp um
hann fleiri og fleiri óknyttir í em-
bættisstöðunni. Síðast hefir það vitn-
ast, að hann neitaði manni um
lyfsalaleyfi vegna þess að maðurinn
greiddi honum ekki 5000 kr. í þókn-
un fyrir. Hafði þó konungur mælt
með lyfsalanum.
Prívatbankastjórnin i Kaupmanna-
höfn er að komast í ógöngur miklar
út af viðskiftunum við Alberti.
Mærin frá Orleans.
Jeanne d’Arc, heilladís Frakklands
og þjóðhetja, var tekin í helgra manna
tölunýlega með mikilli viðhöfn; 30,000
manna viðstaddir. Athöfnin sú fór
fram í Péturskirkjunni í Róm.
Hoiland.
Nú horfir landið og væntir manns.
(Hollenzkur) prins mætti logsárin langa
— lífdögg á frjóhnappsins anga.
Þar er alt á öðrum endanum.
Vilhelmína drotning er komin að
falli. Hljóðin heyrast um alla Evrópu.