Ísafold - 20.11.1909, Blaðsíða 1

Kemai út ýmist eina sinni e?>a tyisvar l
viba Verf> Arg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
»lendis 5 kr. eöa 14/a dollar; borgist fyrir
mibjan júli (erlendis fyrir fram).
1SAF0LD
Uppsögn (skrifleg) bundin viö Aramót. er
ógild nema komin só til útgefanda fyrir
1. okt. og &.aapandi skuldlaas viö blaöiö.
Afgreiðsla: Austurst.rœti 8.
XXXVI. árg.
Reykjavík iaugardagiun 20. uóv. 1909.
76. tölublað
glllllllllllll»lllllllllllHlinillllllllllllHlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll(llllllllllll|||||llllllllllllllllllllllllllllllllllll|[|lllllllHllllllllllllllllllllllHllllllllllllllllllllllllllll!llllllllll|||Hlllllllllllllllllillllll!lllll![|IIIIIIIIIHIIIlllllllllllllllllllH!IHIIIllll^
£ §
| ♦ Myndir og rammalistar -f j
i ... |
fást h v e r g i betri né ódýrari en
í Bankastræti 14.
Hvergi eru myndir jafn-ódýrt innrammaðar eins og hjá
Jóni Zoega, Bankastræti 14.
í Bankastræti 14
fást áreiðanlega fallegustu rammarnir
i bænum. — Yfir 150 teg.
14 Munið, að alt þetta fæst bezt í Bankastræti 14
Talsfmi 128 Jón Zoega. Talsimi 128
iHiiiiiihiiiiiiiiiniiiiiiinimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiimininiiiiiiiniimiiiininiiniiiiiimiiuiiiiiiiiniiiiiiiiiiniiiiiiiHiniiuiiiiiiniiiiiiiiiiiniiiiiniiiiniiiiiiiiiiiiniiiiiiniiiniiiiiiiiiiiiiiiiiinininiiiiiiiiiiiiiÍ
I. O. O. F. 9111268 V2 0.
Forngripasafn opiö á virkum dögum 11—12
íslandsbanki opinn 10—2 V* og B*/a- 7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstMa frá 8 árd. til
10 siðd. Alm. fundir fsd. og sd. 8 V* siödegis
Landakotskirkja. Guðsþj. 91/* og 6 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5
Landsbankinn 101/*—21/*. Bankastjórn viö 1^—1
Landsbókasatn 12—3 og B—8. Útlán 1—3
Landsskjalasatniö á þrd. fmd. og ld. 12—1
Lækning ók. i læknask. þriöjd. og íöstd. 11—12
Náttúrugripasafn opiö l1/*—21/* á sunnudögum
Tannlækning ók. Pósth.str. 14, 1. og 3. md. 11—1
Iðnaðarmen n I
Munið eftir að ganga í Sjúkrasjóö iönaöarmanna
— Sveinn Jónsson gik. —
Heima kl. 6 e. m. — Bókhlöðustíg 10.
k C. Laísen. Esbjeíy
Umboðssali íyrir: Vörubirgðir:
Sláturfél. Suðurl. 25 Yesterbrog.
Reykjavík Köbenhavn
tekur að sér að selja fyrir hæsta fáan-
legtverð: gærur, loðnarog snögg-
ar, húðir, tólg o. fl. Fljót reikn-
ingsskil, sanngjörn umboðslaun.
Símnefni: Ladejoged Esbjerg.
Umræðurnar í fólksþinginu.
Dönum hefir hætt æði mikið við
að hjala margt um skilnaðaráform,
skilnaðarlöngun vor íslendinga. Schack
höfuðsmaður hefir nú orðið til að
»leiða asnann inn í herbúðirnar«, bera
sig upp undan því, er hann kallar
»skilnaðaráform Sjálfstæðisflokksins* i
sjálfu fólksþingi Dana.
Simfregnir þær, er borist haía af
ummælum hans og öðrum umræðum
um íslandsmál þar á þingi, eru ærið
stuttar og eigi vel Ijósar-
Þó mun mega af þeim ráða, að hr.
Schack hefir ekki einungis sakað Sjálf-
stæðisflokkinn — flokk, sem er ný-
búinn að samþykkja frumvarp um koo-
ungs-samband við Dani — um, að
hann ætli sér skilnað, heldur hefir
hann farið að fetta fingur út í is-
lenzku fjárlögin, út í viðskiftaráðu-
nautsstarfið og krafist þess, að Dana-
stjórn taki þar í taumana.
Danska stjórnin virðist ekki hafa
tekið málaleitunum Schacks óliklega.
Hann hefir fengið því framgengt, að
Zahle yfirráðgjafi lýsti yfir von sinni
um, »að allir danskir þingflokkar standi
sem múrveggur gagnvart íslendingum«,
hann hefir fengið því framgengt, að
utanríkisráðgjafinn lofaði »að freista
samn'nga við íslandsráðgjafann um
viðskiftaráðunautinn«.
Stefna sú, er danska stjórnin nýja
virðist ætla, eftir þessu, að taka gagn-
vart oss íslendingum, mun áreiðan-
lega ekki verða happasæl, frá þeirra Dana
sjónarmiði að minsta kosti, er mikið
viljaleggjaupp úr viðhaldi sambandsins
milli Danmerkur og íslands.
Oss brá sízt vara fyrir, að hin nýja,
frjálslynda stjórn mundi þegar þver-
taka fyrir að verða við óskum þeim
um sambandsfyrirkomulagið, er mikill
meirihluti íslenzku þjóðarinnar hefir
látið í ljósi og gera sig líklega til
að fara að hlutast til um sérmál vor
íslendinga. — Það fer ekki hjá því, að
verði áframhald á þessum tiltekjum
hinnar dönsku stjórnar, munu þeir
verða fleiri og fleiri með þjóð vorri,
er fara að snúa hugum sínum að al-
geium skilnaði, viðskifta-skilnaði,
menningarmála- og stjórnmála-skilnaði
við Dani.
Það er um oss íslendinga, eins og
segir í opnu bréfi ráðgjafans, sem nú
er, þessu sem stóð í danska tímarit-
inu Maaneds-Magasinet, í vor:
*Eér lítnm ehki svo A, sem hinni
dönskn pjóð sé neinn hagur í að halda
Jyrir oss pvi, e.r vér köllum s'ógukgan
og eðlilegan rétt vorn, cngu jremur cn
vér hejðum þá ástœðu til að vilja ekki
halda ájram margra alda stjórnarjars-
legri sambúð við hana«.
Eti ef vér eigum að sæta tómum
þvergirðingshætti og skýlausum af-
tökum, hvað eftir annað, af Dana
hálfu, um réttindaumbætur oss til
handa — hlýtur viðburðanna rás að
verða sú, að kali aukist af vorri hálfu
og, að sambandið verði ekki annað
en pnppírssamband, er rýrni og veik-
ist æ meir í reyndinni, unz það hrekk-
ur alveg sundur, er oss vex fiskur
um hrygg.
Svona er sannleikurinn i þessu máli
— og honum ber ekki að leyna.
Hin nýja stjórn Dana mun sjálfsagt
stofna til kosninga áður langt líður.
Skyldi nú svo fara, að hún bæri þá
sigur úr býtum og fengi góðan meiri-
hluta sinna manna á þing, er ef til
vill ekki óhugsandi, að hún fengist
fyrir viturlegar fortölur, til að aðhyll-
ast kröfur vor íslendinga. Það væri
minsta kosti reynandi. — Réttast
mun því að bíða átekta fyrst um sinn
og sjá, hvernig kosningar fara í Dan-
mörku, en gera þá einbeitta t'lraun
til að fá óskum vorum framgengt.
Landsbankaseölar
í Norvegi.
Eitt atriði lítilsháttar í skýrslu við-
skiftaráðunautsins (B. f.) af ferðalagi
hans um Noreg í haust er um gjald-
gengi Landsbankaseðlanna þar í landi.
Eg sat einn dag, segir hann, í fjöl-
sóttasta kaffihúsi í Osló (Kristjaníu)
og tók upp landsbankaseðil til þess
að borga með.
Þjónarnir horfðu á mig sem tröll
á heiðríkju og þorðu ekki að taka
seðilinn.
Eg gerði síðan sömu tilraun viða.
Sá eg þá til fullnustu, að Lands-
bankaseðlar þykja alls ekki gjaldgeng
vara í Norvegi. En íslandsbankaseðla
tóku allir með fullu verði.
Eg fór því til bankastjóra í Norges-
bank og spurði, hvort hann mundi
eigi vilja eiga viðskifti við Landsbank-
ann eftirleiðis, ef óskað væri.
Hann kvaðst vera fús til þess.
Hann kvaðst stundum hafa tekið
seðla þess banka gegn i °/0 í þóknun,
en kvaðst nú mundu innleysa þá fyr-
ir bankann gegn V4°/oi ef stjórnin
óskaði og semdi um það við sig.
í Niðarósi átti eg tal við Trond-
hjems Handelsbank um þetta efni,
og hét bankastjórinn því, að rita stjórn
Landsbankans um málið; en eg sagð-
ist mundu rita stjórninni uni það i
skýrslu minni.
Kláða-íjárbaðanir
hefir landsstjórnin fyrirskipað þetta
sinn i 2 sýslum, þar er fjárkláða var vart
til muna í vor sem leið, Árnessýslu
og Borgarfjarðarsýslu, eftir tillögum
sýslumanna þar, og á þeim að vera
lokið fyrir 31. jan. 1910.
Baðað verður í Árnessýslu úr tóbaks-
seyði, hinu gamla, alþekta útrýming-
arbaðlyfi, sem nokkurn veginn er nóg
til af á Stokkseyri, en vitja má þess,
sem til vantar hingað til Reykjavlkur,
úr næstu sveitunum.
En Borgfirðingar verða látnir nota
hið nýja, enska baðlyf, Coopers fjár-
baðduft, sem stórmikið er af látið af
skynbærum mönnum og er helmingi
ódýrra og miklu fyrirhafnarminna.
Enda var sýnilegt, að tóbaksfyrning-
arnar hér niundu ekki endast öllu
betur en handa Árnesingutn og ef
taka þyrfti til lækninga á stað og
stað þegar líður á vetur.
Af Ferrer.
Þegar Francisco Ferrer var hneptur
í varðhald í haust, var honum gefið
að sök aðallega, að hann hefði búið
Alfons konungi banaráð, er spönsku
konungshjónin héldu brullaup sitt,
og að hann hefði verið potturinn
og pannan í óspektum þeim, er urðu
í sumar i borginni Barcelóna í því
skyni að mótmæla ófriðnum, er Spán-
verjar eiga i við Kabyla suður í Afríku.
En það er nú lýðum ljóst, að hvort-
tveggju var logið upp á hann frá rót-
um og ljúgvitnum einum beitt gegn
honum fyrir herdómstólnum, en sjálf-
ur fekk hann engin vitni. að leiða
sér i vil, né málflutningsmaður hans.
Það, sem Ferrer í raun og veru
hafði unnið sér til óhelgi í augum
valdhafanna spönsku var látlaus og
hlífðarlaus barátta móti afturhaldsfarg-
ani því i trúmálum, menta- og
stjórnmálum, er klerkastéttin spanska
hefir keyrt yfir landið. Ferrer var auð-
ugur og varði fjármunum sínum til
skóla með nýtízku sniði, útbreiðslu
frjálslegra bókmenta, yfirleitt til að
koma inn hjá þjóðinni frelsis- og
framfarahugsjónum. — Klerkastéttinni
fanst sem þessi starfsemi Ferrers væri
Francisco Ferrer.
að ráða forlögum sínum og henni því
á engu ríða meir en að koma honum
fyrir kattarnef.
Og það tókst. Herdómurinn dæmdi
hann líflátsdómi þ. 9. okt. og Ferrer
var skotinn þ. 1;. Dóttir hans bað
honum vægðar í bænarskjali til kon-
ungs, en var einu sinni ekki virt svars.
Ferrer varð vel við dauða sínum, gekk
með bros á vörum framan að byssu-
kjöftunum, en sór sakleysi sitt fram i
rauðan dauðann.
Þegar þessi tiðindi bárust út um
heiminn vöktu þau óhemju gremju í
brjóstum frjálshuga manna. Ferrer
varð að ímynd baráttunnar gegn trúar-
ofstækismyrkrinu á Spáni, ímynd bar-
áttunnar fyrir aukinni menning og
frelsi þar í landi. Þótti mönnum sem
tekið væri fyrir kverkar framsóknar-
viðleitninni með lífláti hrns, auk þess
sem menn fyltust bræði yfir hinni
skammarlegu réttarrannsókn, ljúgvitn-
unum og öllum rótarskapnum.
Þessar skoðanir voru látnar í ljósi
með mörgum og miklum mótmæla-
óspektum.
í París varð svo mikið úr Ferrers-
uppþotinu, að lögreglan varð að sker-
ast i leikinn og höfðu margir af skein-
ur, en aðrir bana. í Písa á Ítalíu
var ráðist á kirkjur og þeim spilt á
ýmsa vegu. í Lundúnum urðu megn
mótmæla-uppþot.
Þingmaður einn brezkur úr liði jafn-
aðarmanna hafði þau orð um dráp Ferr-
ers »að þótt stýft væri höfuð af öllum
konungum Norðurálfu, hefði það ekki
orðið einusinni hálfur skaði á við missi
Ferrers«, — en múgurinn hrópaði:
Heyr. — Á annan veg var Spánver-
jum og sýnd lítilsvirðing. Ýmsir
erlendir ágætismenn, er þegið höfðu
orður og titla af hinni spönsku stjórn
afsöluðu sér þeim og sendu aftur og
létu fylgja, að þetta gerðu þeir til
þess að mótmæla drápi Ferrers.
Þegar svo var komið sögunni mun
Alfonsi konungi hafa verið nóg boðið.
Hann lét það boð út ganga, að hann
hefði enga hugmynd haft um dóm
eða dauðdaga Ferrers, fyrr en alt var
um garð gengið. Ráðuneyjið hafi
um það öllu ráðið upp á eindæmi.
Lét konungur á sér skilja, að sér
þætti óumræðilega fyrir þessu tiltæki
og rnyndi hann eigi eira því lengur,
að ráðuneyti það (Maura-ráðuneytið)
héldi stjórntaumum. Við reiði kon-
ungs bættist svo gríðarárásir á stjórn-
ina í þinginu. Yfirráðgjafinn Maura
og formaður frjálslynda flokksins
Mordet, áttu með sér skærur miklar
í mörgum ræðum, en svo lauk, að
Maura varð að láta undan siga gremju-
stormi þeim, er á stjórninni skall úr
öllum áttum út af Ferrers-drápiuu og
sleppa völdum. Mordet tók þá við
stjórn.
Ferrer hafði gert erfðaskrá og gefið
helming eigna siuna til stuðnings skól-
um og fræðslustofnunum þeim, er
hann hafði komið á legg. Eti valdhtf-
arnir spönsku gerðu a 11 a r eigur hans
upptækar, svo aðerfðaskráin kom að
engum notum, og börn Ferrers, dæt-
ur tvær stóðu uppi allslausar. En þá
tók bæjarstjórn Parísarborgar sig til
og veitti annari dótturinni úr borgar-
sjóði fjárstyrk til lifsviðurværis.
V í gslubiskupsefnin
eru nú fengin, þeir prófastarnir
síra Valdimar Briem á Stóra-
núpi fyiir Skálholtsbiskupsdæmi hið
forna og sira Geir Sæmunds-
s 0 n fyrir Hólabiskupsdæmi.
Síra Valdimar kosinn með 66 atkv.
af 84 greiddum alls. Hin 18 dreifð-
ust á 5—6 aðra, og hlaut síra Jón
Helgason prestaskólaforstöðum. þeirra
langflest: 12. Sjö prestar í Skálholts-
biskupsdæmi greiddu eigi atkvæði.
Nyrðra greiddu allir atkvæði, 37 að
tölu í því biskupsdæmi, Þeirra hlaut
síra Geir 16 atkv.; hin 20 rúm dreifð-
ust sem hér segir: Sira Björn Jóns-
son i Miklabæ og síra Stefán Jónsson
á Auðkúlu hlutu 4 hvor, síra jónas
próf. Jónasson á Hrafnagili og síra
Árni próf. Jónsson á Skútnstöðum 3
hvor; 3 tvístruðust smærra, og 2 voru
ólögleg — lentu á utanhéraðsmönn-
um.
Biskup ráðgerir að vígja sín Valdi-
mar snemma vors, og síra Geir um
eða laust eftir tnessur á prestastefn-
unni á Hólum í Hjaltadal.
— Oröur og tit-lar
ónýt þing —
Það er eins og símskeyti gat um
fyrir skömmu, að hinir nýju ráðgjaf-
ar hafa losað sig við ráðherra-einkenn-
isbúning, hágöfgistitil og lögtign.
Það var eitt hið fyrsta embættisverk
þeirra, að fá konung til að undirskrifa
þannig vaxinn úrskurð.
Orður eða krossa er ekki minst á
að svo stöddu. Það er annað vald
en ráðgjafarnir, sem um þær fjallar.
En naumast mun þurfa að efa, að
þeir ætli þeim sömu förina og hinu
dótinu.
Frjálslynd blöð dönsk láta vel yfir
þessari nýbreytni, og norsk eins.
Politiken skýrir frá, að Danmörk sé
5. ríkið, sem losar sig við titlatogið
og borðaglingrið á ráðgjöfum sínum.
Hin 4 eru: Frakkland, Sviss, Nor-
vegur og Bandaríkin í N.-Ameríku.
Téð blað lætur þess getið, að
áminstur konungsúrskurður sé að eins
látinn ná til dönsku ráðgjafanna nýju
(frá 28/10 '09), en ekki íslandsráðgjaf-
ans, vegna þess, að þeir vilji láta það
koma fram í smáu sem stóru, að
ísland ráði sjálft sínum málum. En
gerir fastlega ráð fyrir, að íslands-
ráðgjafinn, hr. Björn Jónsson, muni
með gleði fara að dæmi embættis-
bræðra sinna hinna dönsku, og leggja
niður einkennisbúning sinn ásamt
titlatogi því, er honum fylgir. — Og
mun sá sízt ljúgspár, er það mælir.
Sama blað ber þeim ekki vel sög-
una um titlahégómann, Alberti, J. C.
Christensen og þeim sessunautum
flestum. Þeir hafi látist vera manna
alþýðlegastir, en reynst hinar mestu
fordildarskepnur í því atriði, ákaflega
sólgnir í glingrið fyrir sjálfa sig og
bruðlað því út við vini sína og flokks-
menn í hrönnum, og »vakið þann
veg einkennilega tegund siðspillingar*.
Mundi vera eiður sær, að ekki
mætti eitthvað líkt með sanni segja
um nýlega fráfarna stjórn í öðru landif
Það var þar, sem krossa-bruðlunin
var svo gifurleg um eitt skeið, að
krossabirgðir þrutu um stund í verk-
smiðju þeirri, er þá vöru smíðar.
Þar var það og, er sérveitt titlatog
hafði lagst niður og legið niðri fullan
mannsaldur, en var vakið upp aftur
með hinni nýju stjórn, »heimastjórn-
inni« alinnlendu(l), borið fyrst niðuFmeð
ofurlitlum lagði af því á manni, sem
flestum þótti fremur illa gert að láta
burðast með hann og er nú varla
notaður af samlöndum hans öðru visi
en í gletni, en var af valdshöfðing-
jans hendi á hann dembt sjálfsagt