Ísafold - 02.02.1910, Qupperneq 4

24
I SAFOLD
Betra er seint en aldrei.
---- Frh.
Satt er það, sem eg sagði, að til sveita
bafi »móðirin« verið aðalharnakeDnarinn.
— »The general Schoolmis'cress of the land«
— og þess vegna ætti hún að vera betur
háin undir það starf, en hún hefði vanalega
verið. Voru það ekki vanalega mæðurnar,
sem kendu hörnnm til sveita að stafa, lesa
og kverið? Allir íslendingar, sem komnir
eru á sextugs aldur, vita, að i þá daga voru
ekki barnaskólar npp til sveita og þarf
ekki að fara svo langt til baka. En hitt
sagði eg ekki að »þegar stálkur væru
orðnar konur og mæður, ættn þær að veita
æskulýðnum alla hans rnentun* — því það
hefði verið hein mótsögn við það, sem eg
var háin að segja um mentun karlmanna-
lýðsins.
Þá er höf. þessum heldur skemt, er hann
kemnr að »saumaskapnum< sem hann segir,
að hafi verið »fyrsta og helzta kenslugrein-
in i skólanum« (hér i Vinaminni). »Ekk-
sé það af þvi að landið sé svo nærri heimi
skautinu, að >nemendur í skólanum< hafi
þarfnast meiri fatnaðar (þetta er ná eitthvað
»grautarkent«), heldur en »skraddararnir
geti báið til« (svo ná eiga skraddarar að
hafa átt að báa til fötin á nemendur i
kvennaskólanum), heldur af því (hefi ég
sagt) að þar eru engir skraddarar til, hef
ir aldrei sést skraddari þar i manna minn
um utan »höfuðstaðarins Reykjavik«.
•Kvenfólkið verði því að sauma hæði
uppá sig og karlmennina — mér vitanlega
höfðu karlmenn aldrei saumað uppá kven-
fólk — hér á landi — aldrei verið skradd-
arar upp til sveita, heldur hafi kvennfólkið
sniðið og saumað öll karlmannaföt — ekki
að tala um sin eigin. — Ekki voru hér í
Reykjavík f minu ungdæmi nema tveir
skraddarar, Hansen og Gruntvig — og ekki
samtiða nema nokkur ár. Sjaldan saumuðu
þeir fyrir Islendinga, heldur mestmegnis
fyrir kaupmenn og aðra átlendinga; venju-
lega var þeim elfki ofþyngt með vinnu. —
Hér voru ágætar saumafcoriMr, er saumuðu
karlmannaföt, t. d. madama Helgason og
Guðný dóttir hennar, sem báðar vtru mestu
snillingar. Til þeirra voru margar stálkur
ár sveitunum sendar til kenslu. Það var
helsta — og álitin góð mentun fyrir presta
og bændadætur, að senda þær þangað.
Það er hér einn maður i bænum á minum
aldri, Geir kaupmaðnr Zoéga, sem getur
borið mér vitni í þessu, því hann var bor-
inn og barnfæddur í næsta hási við þær
mæðgur og þar barnkunnugur, eins og eg.
— Fleiri ágætar saumakonur voru hér i
bænum, sem líka tóku sveitastálkur til kenslu
og er mér óhætt að segja, að allar þessar
saumakouur áttu miklu annrikara en »skradd-
arinn«. Þær þóttu sauma betur, ódýrar og
vera sparsamari með efnið.
Næsta »gamansaga« þessa »so-sem« þjóð-
vinar er, að »skólinn hafi staðið á lóðar-
bletti sem sé herurjóður (mjög skáldlegt)
fáarinnar sjálfrar«. — — (tvö þankastrik
— en sá viðhöfn!) Eg er nú ekki alveg
>á þvi hreina< — eins og danskurinn kemst
að orði i sinu máli, hvort þetta á að vera
hásinu eða »fránni sjálfri« til heiðurs —
eða þess gagnstæða? En ratast hefir hon-
um satt á munn — þarna — hver skyldi
tráa? »Vinaminni« stendur einmitt á sama
bletti og Brekkubær stóð þar sem eg var
fædd og uppalin. Foreldrar mínir höfðu
keypt lóð þessa og gamlan hæ, sem þau
rifu og bygðu upp, og skammaðist eg min
ekki fyrir að segja eins og var, að þar
hefði okkar >old cottage< staðið.
Foreldrar mínir böfðu skilvislega borgað
fyrir bæ þenna og lóð, og var það því eign
þeirra. Hvort spjátrungur þessi/er skrifar,
hefir verið jafn ráðvandur í viðskiftum við
sina skiftavini veit eg ekki — hann um það.
Þó tekur ekki átyfir fyr en »varmenni«
þetta fer að gjöra gys að eymd fólks á ís-
landi, eftir ösknfallið 1875 og svo hafisinn
1882! — »að fólk hafi ekki þolað við fyr-
ir kulda i iálimánuði« — það voru sem sé
(segir hann) árin, sem ekkert sumar hafi ver-
ið og aldrei hafi séð sól — veturnir hafi
verið 8 — 1882—83 og þá hafi það verið
sem konnrnar hafi fargað menjagripum ætt-
arinnar, er varðveittir hefðn verið öldum
saman« o.s.frv. Hann segir að eg hafi með-
ferðis »safn af fornum armhaugum< — þar
skjátlaðist »vitring þessum — því eg hefi
ekki haft einn einasta fornan armbaug.
Mikið og margt var mér sent hallæris ár-
in héðan heimanað, af >gömlu kvensilfri*
— sem eg var beðin að selja á Englandi
— einmitt af þvi, að neyðin knáði konurn-
ar, sem áttu, til að selja þessa »menjagripi«-
eins og þær sjálfar kölluðu beltin sin og
annað, sem þær seldu, og sé eg enga ástæðu
til að rengja sögu þeirra. —
Eg keypti ætið sjálf það, sem eg gat, og
efnin leyfðu, af því mér þótti leitt, að láta
það fara át ár landinu, og ætlaði eg Forn-
gripasafninu það, sem einkennilegt var og
það ekki átti. Þegar eg ekki hafði peninga
til að senda eigandanum strax um hæl, fór
eg með silfrið til »South Kensington Mu-
seum« í London og var það oftast keypt
þar, ef þar ekki var neitt til — alveg eins.
Stundum seldi eg það »prívat« fólki — og
kunningjum okkar, sem eg vissi, að kunnu
að meta þessa fallegu, fornu smiðisgripi. —
Oft gat eg selt það fyrir talsvert meira,
en sett hafði verið upp á það, þvl eg áleit
verðið altof lágt, sem nefnt var. [eg þori
ekki annað en stinga þvi að >mannvin«
þessum, að eg sendi eiganda ætlð óskert
það sem eg fekk fyrir munina, og sömu
reglu fylgdi eg þegar eg keypti muni þeirra
sjálf, að borga hærra verð].
Sumurin, sem eg var á ferð hér heima,
um og eftir þessi bágu ár, komu mjög marg-
ir, sem bágstaddir voru með gamalt silfur
til að hjóða mér og biðja mig að kaupa og
keypti eg það, sem efni min leyfðu og oft
meira — því viljinn til að hjálpa þeim bar
stundum budduna ofurliða. — Það sem eg
ekki gat keypt, hað það mig vanalega, að
taka með mér og selja í Englandi, því
hér gæti það einungis fengið brotasilfurs
verð hjá smiðuDum. —
Mikið á eg enn af »menjagripum« þess-
um, sem eg hef yndi af að skoða og sýna
þeim sem meta fallegt verk. Eg ætlaði að
selja það »Metropolitan Museum« i New
York eins og höf. segir og hefði gjöit. —
En þegar eg kom einn dag i Museumið með
2 vinkonur minar sem ætluðu að skoða
það, segir forstöðumaður mér, að þar hafi
komið íslenzkur »Missionairr«, sem hafi kom-
ið frá Islandi og átt að »vara forstöðu-
nefndina við að kaupa þetta af mér, þvi
þetta væri ónýtt rusl — flest hreint ekki
islenzkt og einskis virði«. Einnig kvaðst
hann geta átvegað þeim nóg af miklu betri
munum fyrir litið verð og það ætluðu þeir
að þiggja. Eg spurði um nafn hans —
þessa heiðursmanns — en það vissi enginn
þvi hann hafði ekki viljað láta nafns sins
getið, en kvaðst mundu skrifa — heldur en
höf. greinarinnar í Isaf. — það skyldi ná
ekki vera samimaður? »Missionair» verk-
ið er likt.
»Menjagripi« þessa ætlaði eg að selja til
þess að koma upp kvennaskóla í »Yina-
minni< — þetta var bugmyndin, sem ætið
vakti fyrir mér og eg var að reyna að her-
jast fyrir. En ofsóknir landa minna — og
sárnar mér aJJ þurfa að segja það — eyði-
lögðu fyrirætlun mina. Þeir eru enn lifandi
— sumir, sem hezt gengu fram i því og vita
bezt sinn göfuga tilgang.
Eg vil ná skjóta máli minu til þjóðar-
innar — einkum fcuenþjóðarinnar. — Var
það nokkuð rangt eða illa hugsað, að nota
kvenskart þetta, ef mögulegt yrði, til að
hjálpa fátækum stálkum — einkum sveita-
stálkum — til mentunar? KanpstaðaBtálk-
nr, einkum i Reykjavik, eiga hetri kost á
að menta sig, og hafa ætíð átt, heldur en
sveitastálkur, þó bezt væri að geta hlynt
að háðum.
Ef mér endist aldur til, mun eg seinna
meir gjöra atbugasemdir við ýms atriði i
»grautarskáldskap« höf. greinar þessarar —
»nafnlausu« — t. d. um sumarheimferðir
minar á hverju ári — að eg hafi átt heima
á Suður-Frakklandi, meðan maðurinn minn
hafi verið að láka við að endurskoða hihliu-
þýðinguna íslenzku, um tignu höfðingjana,
sem eg segi að skólinn hafi átt að o. s. frv.
— Eg átti sem sé aldrei heima á Suður-
Frakklandi nema þegar maðurinn minn átti
þar heima! — Hann endurskoðaði ekki
hibliuþýðinguna íslenzku!
Höfðingjarnir, sem hann telur upp að skól-
inn ætti að, voru »Patrons« fyrir »Home
Industrees* — það er fyrir þjóðvinnuna
okkar og ull — »ullarvinnuna« sem Island
fekk öll hæztu verðlaun fyrir — þó þjóð-
in, liklega hafi hvorki séð þau né heyrt.
Þá er um »jarðskjálfta« söguna, að eg
hafi hugsað, að Vinaminni væri líklega
hrunið fyrst landskjálftar væru 1 Arnessýslu!
— Nei, þó eg hvorki kunni latinn eða
grisku, þá er eg svo vel að mér í landa-
fræði, að eg veit að Reykjavík er ekki i
Árnessýslu.
Ef mig minnir rétt, var álitið í fornöld
— að sá væri »niðingur«, er réðist að baki
manna. Þeim dóm forfeðra minna fylgi eg
og þess vegna skora eg á niðing þenna,
sem hefir ráðist á mig i ísafold 1896, ein-
mitt þegar hann vissi að eg var i New
York, þar sem eg gæti ekki séð blaðið og
væri þess vegna ómögulegt að hera hönd
fyrir höfuð mér, að gefa sig fram — og
ekki fela sig lengur i dularbáningi. Eða
hylur hann nafn sitt af sömu ástæðum og
þessi »Missionair«, sem »heiðraði land okk-
ar« með komu sinni og erindagjörð i »Metro-
politan Museum i New York« ?
Vinaminni 15. nóv. 1909.
Sigriður E. Magnússn.
eæ
Kuldinn I Barents Hollendingur hafði
heimskauta- fyrstur Evrópumanna vetr-
löndunum. arsetu í heimskautalöndum
árið 1596. Hann segir svo
frá, að heitt vatn, sem skyrtur voru í
látnar til þvottar, hafi botnfrosið á svip-
stundu með öllu saman og að ekki hafi
verið hægt að þíða upp þvottinn nema
á litlum köflum, þrátt fyrir það þó að
notaður hafi verið magnaður eldur. Ár-
ið 1631 var svo kalt á Grænlaudi, að
menn urðu kaunum hlaðnir á líkaman-
um. Ef þeir komu út uudir bert loft,
fanst þeim engu líkara en verið væri
að h/ða það með hrísvendi. Kiettar og
steinar klofnuðu með miklu braki og ef
kalda loftið var látið streyma að utan
inn í upphitað herbergi risu þar stórir
gufustrókar. Þeir leituðu síðan til vegg-
jar og urðu þar að þykkri klakahúð.
Þegar Kane hafði vetursetuna frægu ár-
ið 1853 norður í Smittssundi voru þoku-
mekkirnir oft svo þóttir og hvítir utan
um hvern fólaga þeirra, að þeir áttu
fult í fangi að þekkja hver annan.
Tækju þeir fólaga ofan höfuðfatið rauk
úr höfðinu, sem væri það sjóðandi graut-
arpottur. Payer lýsir því hver áhrif
svona kuldar hafa á menn: Lífæðin
slær hægt, menn verða tilfinningalausir
og undarlega sama um alt, þeir verða
óstyrkir, augnalokin stirð af frosti og
sársauki í fótunum. Það sækir á menn
svefn og þorsti og þeim verður óhægt
um andardráttinn. Ssona kulda varð
Cook að búa við á ferðalagi sínu, en
hann bjó sig eins og Eskimóar gerðu og
hagaði sér eins í öllu.
í jí> A B O Lf D er blaða bezt
ífcÍABOLrD er fréttaflest
Í^ABOLD er lesin níest.
Nýir kaupendur fá í kaupbæti:
Fórn Abrabams (700 bls.),
Davíð skygna, hina ágætu
sögu Jónasar Lie og þar
að auki söguna
Elsu, sem nú er að koma
i bl., sérpreritaða, þegar
1 hún er komin öll.
ísafold mun framvegis
jafnaðarlega fiytja myndir af
merkum mönnum og við-
burðum.
‘b
Yi har fundet det!
Hafnia Skattefri Porter
reneste, sundeste og mest velsmagende Porter
Garanteret absolut Skattefri.
Vi brygger den!
Aktieselskabet
Kjöbenhavns Bryggerier og Malterier.
Etuder & Soloer
med Fingersætning for Guitap fæst í Bókverzlun
Isafoldap. áður 2,50, nú 1,50.
Kaðlar (tjöruhamps og cocus)
frá Mandals Reberbane fást í
Timbur- og kolaverzl. Reykjavík.
10 a. bréfsefni
fást æfinlega
í bókverzlun Isafoldar.
Stúlka, sem getur tekið að sér
öll hússtörf á fámennu heimili, óskast
í ársvist nú þegar. Upplýsingar á
L?ugaveg 115.
Verkaður saltupsi, keila
og bútungur fæst í verzl. Lindar-
götu 7.
Klæðaverksmiðjan
r
Alafoss
kembip ull fljótt og vel
Góð íbúð óskast til leigu frá 14.
maí næstk. Skrifleg tilboð.
T. Fredriksen.
Timbur- og kolaverzlunin
Reykjavik
selur alls konar árar.
Krep-pappír,
hentugustu litirnir, nýkominn í
bókverzlun Isafoldar.
F. C. MÖLLER
Hverfisgötu 3 C, Rvík — Tals. 122.
Buð til ieigu við F]ölförnustu .götu
bæjarins. Ritstj. vísar á.
Næstkomandi laugardag þann 5. n.
m. verður á Bessastöðum, samkvæmt
beiðni ritstj. Skúla Thoroddsen í
Reykjavík, selt við opinbert uppboð
mikið af vel verkaðri töðu.
Uppboðið hefst kl. 12 á hádegi.
Söluskilmálar verða birtir á upp*
boðsstaðnum.
Skrifstofu Gullbringu og Kjósarsýslu
hinn 29. jan. 1910.
Magnús Jónsson.
fiókbandsveíkstofa
Isafoldar,
Austurstræti 8.
AUs konar band fljótt og vel af hendi
leyst. — Verð hvergi laegra.
HÚsnæði fyrir tvær fjölskyldur
frá 14. maí í Ránargötu 29.
Þægilegar íbúðir fyrir 2
litlar fjölskyldur til leigu við vægu
verði í Ránargötu 29.
Eldtraustur leir og steinar
til sölu í Njálsgötu 47.
Gamall kopar keyptur á Njáls-
götu 47.
í\IJF£TJÓÍ\I : ÓDAEUIþ BJÖI\NS^ON
fsafoldarprentsmiðja
\
90
Bvari: »|>egar eg fór út, aagði eg við
Krietján, að eg mundi taka þig með
mér heim, ef eg rækiet á þig. Klukk-
an sex kem eg heim; fyrst þarf eg að
fara út i mylnuna til veikrar konu.
Svo drekkum við te og borðum jóla-
grautinn. Við getum bvo hæglega hýst
þig; eg skal búa um þig á legubekku-
um i stofunui*.
Elsa tók í hendina á henni. |>ær <
Btóðu bak við hátt ateinrið; það var
mjög dimt. Fröken Falbe tók utan
um hana:
•f>ú verður að lofa mér því statt og
Btöðugt — að koma — ElsaU
•Já fröken! — eg skal koma« svar-
aði Elsa með festu og leit upp.
•þakka þér fyrir — nú ertu góða
barniði — sagði fröken Falbe hátt f
gleðiróm; »|>ú ættir nú að leggja á stað
heim á leið til mín. Klukkan er orð-
in rúmlega 5; það er farið að hriugja,
heyri eg; eg kem undireins. Kristján
er heima, þar er hlýtt og notalegt;
segðu houum, að eg komi á svipstundu.
Búu flýtti sér á stað; húu var svo
kát, að húu stökk við fót.
En Flóin gekk hægt inu til bæjar-
95
og hún áræddi ekki upp þegar í
stað.
En hún laumaðist inn í garðinn
hennar mad. Spáckbom; þar kannað-
ist hún við sig. Tólgarkerti logaði á
eldhúsbekknum; Flóin gægðist inn;
engin sál var inni. Hún gat ekki á
sér setið að fara inn; það leit út fyrir,
að bæði madaman og vinnukonan væru
úti. Hún kunni að lyfta lásuum —
frá forau fari — þannig, að það heyrð-
ist ekki.
Alt var með sama brag; hún kann-
aðist við hvern hlut — og við lyktina
í eldhúsiuu. Á bekknum stóð diskur
með smurðu brauði. Flóin var voða-
lega hungruð; eu hún snerti það ekki;
hún sem átti bráðum von á að fá mat
á ærlegau hátt.
En til þess að falla ekki fyrir freist-
ingunni, opnaði hún með varfærni stofu-
dyrnar; þar var ekki heldur neinn.
Gasljóskerið úti á horniuu bar við
miðjan gluggann, svo að jafnan var
hálfbjart í stofunni að yetrinum; Elsa
só, að á borðinu lágu 3—4 stórir böggl-
ar. Flóin þekti svo vel til þar 1 hús-
inu, að hún skildi, að þetta mundi
94
|>að kom maður upp um stigagatið
inni i kórnum; hann tók ljóskerið og
gekk í áttina til Elsu. Skuggi hans
seildiat upp á hvftan vegginn, eins og
langur og svartur púki, sem kominn
væri til að sækja hana. Hún sá, að
hann færðist nær; angistin gerði fætur
hennar móttvana; hún fekk ekki stað-
ið upp af bekknum — hún-var fast-
reyrð; hún var innilokuð — alein f
kirkjunni; og þarna kom hann, ljós-
kerið dinglaði fram og aftur, klukkurn-
ar lömdu eyru hennar; hún reif sig
upp með öskri nær hamstola — og
hann hljóp á eftir henni, þúsund haus-
ar og fingur bentu á eftir henni; þarna
er hún — þarna — þarna — — hún
hljóp á dyrnar, þær voru opnar, hún
komst út, hún var laus — fanst henni
— laus úr klóm sjálfs djöfulsins. —
það var að allra dómi ósvikið jóla-
veður, alstirndur himinn, mjúkur snjór
og kuldinn einmitt mátulegur til þess,
að manní liði vel í loðfeldinum!
Elsa hraðaði sér til Arkarinnar.
Uppi hjá Falbe-systkinunum var búið
að kveikja; en hún var enn ekki búin
að ná sér eftir hræðsluna i kirkjunni
91
ins og þræddi dimmustu leiðina1 En
tilþess að komast til Arkarinnar, varð
hún að ganga um ffnni götur bæjarins,
þar sem gasljóskerin voru á hverju
strái og búðir með meira ljósskrauti í
giugganum en nokkurn tíma ella.
Hún gerði því krók á leið sína og
gekk um skemtigarðinn fram hjá kirk-
junni. Hliðardyr einar voru opnar;
það greip hana óvenjuleg löDgun, hún
skauzt inn og settist á bekk við eina
af hinum þuugu stoðum.
Hinn raikli klukknaómur úr turnin-
um gerði hana í byrjun hálfringlaða.
En hún vandiat smámsaman ómnum
og heuni fanst hún sveiflast fram og
aftur í kirkjuhvelfingunni.
Inn við prédikunarstólinn lágu nokkr-
ar þvottakonur ; ljós var á gólfinu hjá
þeim, er þær fluttu jafnóðum með sér;
iuni f kórnum stóð ljósker, sem menn
þeir, er voru að eiga við hitavélina,
höfðu skilið eftir.
það var laugt afðan Flóin hafði kom-
ið f kirkju og henni varð undarlega
við, að sjá hið heilaga hús aftur í svona
döpru hálfrökkri og endurómandi af
klukknahljómnum.