Ísafold - 10.02.1910, Blaðsíða 1

Kumm út tivlsvar í vikn. Verö árg. (80
arkir minst) 4 kr., erlcnriih 6 k> eða t >/*
dollar; borgist fyrir mibjan júli (erlendis
fyrir fram).
ISAFOLD
Dppsögn (skrifleK) bnndin vift iramót, er
ÓKÍid nama komin sé til útgefanda fyrir
1. okt. aanpandi sknldlaas vift blaftift.
Afgreiftsla: AnstnrBtrœti 8.
XXXVII.
arg.
Reykjavík fimtudaginn 10. febr. 1910.
9. tðlublað
Sigurinn i höfuðstaðnum.
Traustsyfirlýsing tll ráðherra og þingmanna Reykjavíkur.
Mótmælt aukaþingi.
Ringinu þökkuð meðferð sambandsmálsins.
Alt með stórkostlegum meiri hluta.
Mikil gleðitíðindi hafa gerst hér í
höfuðstaðnum. Enn á ný hefir Reykja-
vik vísað þjóðinni íslenzku réttu braut-
ina — eins og í hitteð fyrral Hátt
höfðu innlimunarmennirnir reitt til
höggs nú sem þá! En úr varð vind-
högg — ekke< annað en vindhöggl
Eins og getið var í siðasta blaði
höfðu heimastjórnarmenn boðað til
þfiggja funda í Goodtemplarahúsinu
h. 6., 7. 0g 8. febrúar út af banka-
máhnu.
Það þótti þegar sýnt, að þessir
fnndir í minsta húsnæði bæjarins, boð-
aðir af eintómum Fram-liðum, að und-
anteknum ef til vill einum manni,
myndu ekkert annað verða en flokks-
fundir heimastjórnarmanna, en sigla
undir fölsku flaggi »almennra kjós-
endafunda*.
Þingmenn bæjarins, þeir dr. Jón
Þorkelsson og Magnús Blöndahl, mót-
mæltu þegar þessu fundarboði og lýstu
yfir, að þeir myndu boða til almenns
fundar undir berum himni, ef þess
væri alment óskað (sbr. seinustu ísa-
fold).
En til þess að minnihlutinn yrði
ekki einn um fundarhöld og þann veg
gæti gefið þjóðinni og — dönsku
mömmu — rangar hugmyndir um af
stöðuhöfuðstaðarins til bankamálsins og
annara stórmála, vaið það að ráði
rúmra 50 kjósenda bæjarins á laugar-
dagskvöldið að boða til funda sömu
daga sem minnihlutinn, svo að þeim
kjósendum, er ekki gæfist kostur á að
komast að á minnihlutafundunum,
yrði ekki ókleift að láta skoðanir sín-
ar í ljósi.
Fyrri hluta sunnudagsins var svo-
látándi ýundarboð sent út um bæinn:
Með því að minnihlutamenn hafa boð-
að til funda, sem þeir kalla »almenna
kjósendafundiíl, til þess að rœða um
bankamálið, en sýnilegt þykir, að þar
hljóti aðallega að verða að rœða um
flokksfundi, þar sem til þeirra er valið
minsta samkomuhúsnœði bœjarins, sem
rúmar aðeins örlítinn hluta kjósenda,
þá boðum vér hérmeð, í samráði við
alþingismenn bcejarins, almenna
kjósendafundi fyrir Reykiavik
í stóra salnum í Iðnaðarmannahúsinu.
1. Fyrir Þingholtin að meðtöldu
Bankastrœti, Njálsgötu og Grettisgötu,
sunnudaginn 6. febr. kl. 8 síðdegis.
2. Fyrir hinn hluta Austurbœjarins
(Laugaveg allan og alt þar fyrir neðan)
mánudaginn 7. febr. kl. 8 siðdegis.
3. Fyrir Vesturbœinn og Miðbceinn
(allir fyrir vestan lœk) þriðjudaginn 8.
febr. kl. 8 siðdegis.
Umrœðuefni á fundunum:
Bankamálið. Sambandsmálið. Síð-
asta simfregn minnihlutáblaðanna o. fl.
Ráðherra og alþingismenn bœjarins
mœta á fundunum.
Aðgöngumiðar fást i Iðnaðarmanna-
húsinu frá kl. 11.
Arni Jóhannsson bankaritari. Ágúst Jósefs-
son prentari. Benedikt Sveinsson alþingis-
maður. Br. Björnsson tannlæknir. Grim-
úlfur Olafsson skrifari. Guðjón Einarsson
prentari. Guðm. EgilsS(,n trésm. Guðm.
Jakobsson trésm. Helgi Hannesson úrsm.
Herbert Sigmundsson prentari. Jgkob Möller
cand. phil. Jóel Ulfsson trésm. Jóhannes
Jósefsson snikkari. Jón Baldvinsson prent
ari. Jón Eiríksson steinsm. Jón Jónsson
kaupm. Jón Sigurðsson fullmektngur. Jón
J. Straumfjörð skósm. Jón Thorarensen
skrifari. Jón Þérðarson kaupm. Jón Zoega
trésm. Jónas H. Jónsson trésm. Ludvig
Andersen skraddari. Magn/ús Gunnarsson
skósm. Maguús Einarsson verzlm. Magnús
Guðbrandsson steinsm. Ólafur Rósenkranz
kennari. Páll Ó. Lárusson trésm. Pétur
H. Guðmundsson bókb. Runólfur Stefánsson
skipstj. Sigf. Sveinbjarnarson fasteignasali.
Sigurður Jónsson kennari. Stefán Egilsson
múrari. Sveinbjörn Björnsson steinsm.
Sveinn Björnsson málflutningsm. Sveinn
Jón Einarsson steinsm. Þorlákur Reykdal.
Þorsteinn Erlingsson skáld. Þorsteinn Guð-
mundsson snikkari. Þórarinn Jónsson verzl-
unarmaður Guðm. Þorleifsson. Halldór
Þórðarson bókbindari. Ottó N. Þorláksson
skipstj. Þórður L. Jénsson verzlm. Þórð-
ur Guðmundsson f. Glasgow. Þórðnr
Sveinsson læknir. Hallgrímur Jónsson
kennari. Páll Erlingsson sundkennari. Krist-
ján Jó»8son trésm. Pétur Pálsson skraut-
ritari. Gnðm. Brynjólfsson trésm.
Tími til undirbúnings fundunum
var ekki mikill, ekki nema sunnudag-
urinn einn, en minnihlutinn var bú-
inn að undirbúa sina fundi vikum sam-
an — i laumi.
Eigi að síður varð sú raunin á, að
Iðnaðarmannahússfundirnir voru miklu
betur sóttir, umræður þar urðu miklu
fjörugri — og það kom í ljós, að
stórkostlegur meirihluti kjósenda pessa
bœjar er stjórninni jylgjandi í banka-
málinu og heldur j ast við sjáljstœðis-
stejnuskrána jrá 190S.
Fyrsti fundurinn.
Sunnud. 6. febr.
fyrir Þingholtamenn.
Benedikt Sveinsson alþingismaður
setti fundinn, og sira Ólajur Ólajsson
fríkirkjuprestur var kosinn fundarstjóri,
en Jón Sigurðsson bæjarfógetafulltrúi
skrifari. Þeir voru endurkosnir á öll-
um fundunum.
Fyrstur tók til máls Þorsteinn Er-
lingsson skáld, og er hér ágrip af ræðu
hans:
Við fundarboðendur höfum tekið
til þrent, sem þessum fundum er ætlað
til viðfangs: bankamálið, sambands-
málið og simskeytin síðustu. Þetta
má taka hvað fyrir sig og ræða sér,
en málin má og taka öll i einu,
því þann eiginleika eiga þau öll sam-
an, að þau eru nú ræturnar undir kröf-
unni um aukaþing. Eg ætla þá að
athuga, á hve gildum rótum sú krafa
stendur, og reyna að gera það með
réttum rökum, en ekki sjónlausum
flokksaugum.
Krafa um aukaþing getur verið eðli-
leg og réttmæt og jafnvel sjálfsögð
krafa eftir atvikum, og væri auk þess
æskilegast fyrir margra hluta sakir, að
alþingi væri á hverju ári, og það er
kostnaðurinn einn, sem því ræður, að
alþingi er nú annaðhvort ár. Hér
verður þá eins að spyrja að því: Hvað
fáum við fyrir aukaþingskostnaðinn,
eða réttara sagt: Hvaða þörf þarf að
knýja á, til þess að þjóðin vilji leggja
á sig aukaþingsbyrði.
Hér vill svo vel til, að þjóðin
hefir að nokkru leyti svarað þessu
sjálf. Hún hefir einmitt tvisvar kraf-
ist aukaþings eða að minsta kosti mik
ill hluti manna. Þess var krafist,
þegar setja átti simaband vort við
heiminn í auðfélagshendur útlendar
um heihn mannsaldur eða jafnvel
lengur, og þess var krafist þegar velja
átti menn til að semja við Dani um
þjóðréttindi vor og niðja vorra um
ókomnar aldir. Hér er því glögg
bending um það, að áður haldið sé
út í stórræði, sem skuldbinda ókomin
ár og óbornar kynslóðir, vill þjóðin
láta stjórnendur sína hafa tal af sér
og í þessi skiftin mat hún auðsjáan-
lega litils aukaþingskostnaðinn borinn
saman við áhættuna hins vegar, enda
ámælti hinn núverandi meirihluti
stjórninni harðlega þá fyrir vanrækslu
og jafnvel brot á beinni skyldu sinni.
En er nú nokkur slík áhætta eða
voði hér á gangi? Lítum á kröfurn-
ar. Það hefir verið fært til, að rétt-
ur þingsins eða þingræðið væri brotið
eða þingræðið sjálft jafnvel í háska af
því ráðgjafi veik þingkosnum gæzlu-
stjórum úr stöðu þeirra. Þetta er
sagt algjörlega hugsunarlaust. Allir
sjá, að þingið á óskert ræði sitt og
refsirétt jafnvel þótt ráðgjafi hefði
brotið hér boð þess, eða farið gagn-
stætt vilja þess, og það getur neytt
þessa ræðis og réttar svo sem það
vill, og bætt þeim upp að fullu, sem
á var hallað, en hrundið ráðgjafa frá
og jafnvel refsað honum.
Þá hefir heyrst, að skertur væri
réttur þingsins með því, að 6000 kr.
til Thorefélagsins væri fjárlagabrot.
Þó þetta væri lagabrot, sem eg get
ekki séð, að færð hafi verið fullnægj-
andi rök til, þá á þingið þar jafn
óskertan rétt sitin sem í ninu atrið-
inn og að segja að þingræðið sé brot-
ið með þessum athöfnum ráðgjafa er
jafn hugsunarlaust eins og að segja,
að löggjafar eða refsivald þjóðarinnar
sé brotið eða sé i voða af því ein-
hver maður stelur eða ifremur annað
lögbrot.
Nei, þingið á alt sitt vald, allan
sinn rétt óskarðan. Aukaþing getur
að eins flýtt því lítið eitt, að það láti
álit sitt í ljósi, en eg efast um, að
þjóðin sé svo skammsýn, að hún vilji
kosta 30—40 þúsundum til þess, að
þingið leggi fáum mánuðum fyrr úr-
skurð sinn á frávikning gæzlustjór-
anna, eða á þessar 6000 til Thore.
Mér finst það of dýrt og margt þarf-
ara liggja nær fyrir þær þúsundir.
Eg þekki og svo vel fjölda af and-
stæðingum okkar, að eg veit, að þeim
dettur ekki í hug sú fásinna, að nokk-
urt þingræði sé hér í hættu og auk
þess benda mörg ótviræð teikn á það,
að þetta sé að eins haft að yfirvarpi
en undir niðri miðað á alt annað.
Það dylst engum, að öllum skeyt-
unum er og hefir verið miðað á ráð-
gjafann einn; það er fyrirfram ráðið
að hann skuli feldur og þar er þess-
um kröfum ætlað að auka við töluna
þó þær séu hégómi út af fyrir sig,
því þar er alt gripið, jafnvel það sem
er augsýnn voði sjálfum þeim. Einn
slíkur háskagripur er skeytið frá Höfn
í dag. Það segir ráðgjafa hafa heitið
Dönum tveimur þriðjungum botn-
vörpusektanna,',’svo sem þeir fengu í
tíð fyrverandi ráðgjafa. Nú vitum við
allir, að þáverandi forsætisráðgjafi Dana,
J. C. Christensen og sum merk blöð
Dana með honum, hafa borið það á
oss berum orðum, að við höfum
gengið á gerða sáttmála við Dani og
gert oss minni menn, með því að
taka af þeim botnverpingasektirnar.
Eg get ekki ætlað þessum mönnum,
allra sízt svo gætnum manni sem J.
C. Christensen, að þeir væru svo
heimskir og biræfnir, að lýsa yfir
þessu fyrir báðum þjóðunum, ef það
væri tilhæfulaust. Eg sé þvi ekki
betur en hér hljóti að hafa verið
gerðir einhverir samningar við stjórn
Dana eða forkólfa þeirra, og þá með
vitund ráðuneytisforsetans. Þetta hlýt-
ur fyrverandi ráðgjafi þá að hafa gert
og bera ábyrgð á, og það kalla eg
vofeiflegar aðfarir, að ætlast til, að
þjóðin hrindi Birni ráðgjafa fyrir það,
þó hann yrði til neyddur að fá þing-
ið til að koma oss með einhverju
móti úr þeirri vanvirðu, að hafa rofið
samninga, ef þeir skyldu reynast gild
ir, en hafa verið gerðir að baki þings-
ins. Af því ráðgjafinn er nú staddur
hér, getum vér vænst eftir skýringu
á þvi máli. En eftir verður þó sú
spurning, hver tilgangurinn hafi verið
að leyna þing og þjóð þessum samn-
ingi, og um það verður vafalaust
spurt víðar en hér í kvöld, því þetta
er alvarleg spurning og æði tæpt stig-
ið, að ætla að fella núverandi ráðgjafa
á þessu mál. Mér sýnist það óvit,
Vér höfum og fengið rétt ný
lega bendingu úr annari átt um það,
að jafnhliða falli ráðgjafans liggi og
annar tilgangur í kröfunni um auka-
þing, að baki yfirskininu, sem breytt
er út fyrir augu vor. Það sýnist eiga
að lauma inn aftur ósjálfstæðisfrum-
varpinu, sem síðustu kosningum lán-
aðist að hnekkja. Upp nm þennan
tilgang hefir Borgarnesfundurinn komið
ósómanum óefað fyrri en vera átti,
og þessu er haldið fram svo blygð-
unarlaust, að meirihlutaþingmaður lýsir,
eða verður að þola að lýst sé, undrun
og gremju yfir aðgjörðum síðasta þings
og athöfn sjálfs hans þar. Auk þess
sem hér sýnist ljóst yfir hverju sumir
minnihlutamenn búa, þá get eg varla
hugsað mér, að þinginu verði sökt
niður í sárari auðmýkt og niðurlæg-
ingu en þá, að flokkarnir færu til
skifta að ausa ámæli og óvirðingu á
næsta þing áður. Þá er sannarlega
vald þingsins og þingræðið í háska;
og þennan Borgarnesfund telur nú
Lögrétta fyrirmynd allra kjósenda-
funda. Til allrar hamingju eru allir
menn minnihlutans hvorki svo fávísir
né illir, að þeir sjái ekki, þegar þeir
gæta sín, að með því lagi gæti hver
óþokki að lokum treyst því, að hann
fengi nóga níðinga á íslandi til liðs
við sig, hvern háska og svívirðu sem
hann ætlar að vinna þjóð og landi.
Það er þetta mál og þessi Borgar-
nesfundur, sem sérstaklega hefir knúð
mig til að skora á stjórnina fyrir
hönd vor Landvarnarmanna að sinna
ekki svo ástæðulausum og illkynjuð-
um aukaþingskröfum, sem vér teljum
þessar, auk þess sem varlegt er að
treysta svo æstum hugum manna, sem
þeir eru nú, til rólegrar og viturlegrar
úrlausnar á vandasömu stórmáli.
Eg mun síðar bera fram tillögu til
ályktunar um þakklæti til síðasta þings
fyrir meðferð þess á sambandsmálinu
í heild sinni.
Næstur talaði 1. þingm. Reykvík-
inga dr. Jón Þorkelsson. Hann taldi
enga nauðsyn á aukaþingi og auk
þess kröfuna um það ótímabæra enn
sem komið væri.
Þá steig í stólinn Þorsteinn Lög-
réttustjóri Gíslason. Vonandi birtist
ræða hans eins og hún var flutt í
Lögréttn. — Ekki getum vér meiri-
hlutamenn annað betra kosið máli
voru til stuðnings. Hr. Þ. G. reyndi
auðvitað að mótmæla fyrri ræðumönn-
um, en lítið beit það á áheyrendur,
Hann taldi bankastjórnina, sem nú
sæti, ólöglega — og því nauðsyn
aukaþings til að gera hana löglega.
Hann taldi ráðgjafa hafa brotið heit-
orð sín um sambandsmálið, brotið
fjárlögin með Thoresamningnum o. s.
frv. Eintómar staðhæfingar og Lög-
réttusannleikur = ósannindi og útúr-
snúningur.
Hr. Þ. G. klykti út með því, að
þeir, sem greiddu atkvæði móti auka-
þingi, lýstu vantrausti á ráðgjafa!
Þetta þótti heldur skrítin »lógik« og
var ekki laust, að hvor spurði annan,
hvort aukaþingskröfur minnihlutans
væri að skilja sem traustsyfirlýsing til
ráðgjafa.
Hr. Þ. G. er æði ósýnt um að
flytja ræðu og talar hann lágt og
óskipulega, en fundarmenn skildu það
svo, að það, sem hann hefði að segja
væri þess kyns, að hann þyrði ekki að
tala hátt — og heyrðust köll mikil í
salnum um það.
Jakob Möller cand. phil. hélt nú
snjalla ræðu og skorinorða. Rakti
hann ástæður stjórnarinnar, framkomn-
ar í skýrslu bankarannsóknarnefndar-
innar, fyrir frávikningu bankastjórnar-
innar. Taldi þær nægar. — Kom
hann því næst fram með tillögu til
traustsyfirlýsingar til stjórnarinnar.
Þá bað sér hljóðs Gtsli innheimtu-
maður Þorbjarnarson og vildi hann
halda þvi fram, að Framfundirnir væru
ekki flokksfundir, og, að þingmenn
kjördæmisins hefðu neitað að vera í
félagi við minnihlutann um fundar
boð.
L O. O. P. 9121181/*
Forngripasafn opií) sunnud., þrd. og fmd. 12—9
íslandsbanki opinn 10—2 */« og B
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstbfa frá 8 Ard. til
10 síbd. Alm. fundir fsd. og sd. 81/« sibdegis
Iiandakotskirkja. öuðsþj. 91/* og 6 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 101/!—12 og 4—6
Landsbankinn 11-2 ‘/a, B1/*-^1/*. Bankastj. viB 12-9
Landsbókasaín 12—3 og 5—8. Útlán 1—3
Landsskjalasafnib á þrd. fmd. og ld. 12—1
Lækning ók. í læknask. þribjd. og föstd. 11—12
Náttúrugripasafn opiö l1/*—21/* á sunnudögum
Tannlækning ók. Pósth.str.14, 1. og 3. md. 11—1
andsveíkslofa
Isafoldar,
Austurstræti 8.
AUs konar band fljótt og vel af hendi
leyst. — Verð hvergi lægra.
■■■ ■ mn in—fmimTm-————
Lárus Fjeldsted
yfirréttarmálafærslumaður
Lækjargata 2
Heima kl. io1/^—12^/g og 4—5.
Aðvörun!
Viðskiftamönnum Landsbankans er
hérmeð gert viðvartum, aðsenda öllbréf
viðskiftunum viðkomandi til Lands-
bankans sjálfs, en ekki til starfsmanna
bankans né bankastjóra.
Landsbankinn 9. febr. 1910.
Bankasijórnin.
En pingmennirnir neituðu pví alger-
lega seinna á fundinum, að Gísli fari
nieð rétt mál.
Benedikt alþingismaður Sveinsson taldi
enga hættu hafa né þurft að hafa
stafað af því, að ráðh. gengi úr skugga
um hag bankans þá er hann tók við
honum. Vítti framkomu einstakra
manna úr minnihl. í bankamálinu.
Taldi hann enga nauðsyn á aukaþingi
út af bankamálinu og kröfuna um
það út af því aðeins yfirskyn til þess
að koma frá núverandi ráðh., sundra
meiri hlutanum, koma ráðh. að úr
sínum flokki og smeygja yfir landið
frumvarpi millilandanefndarinnar. Vítti
rógburð minnihl. til Danmerkur.
Magnús Blöndahl, 2, þingm. Reyk-
víkinga tók í sama streng og ræðu-
maður næst á undan. Taldi kröfuna
um aukaþing út af frávikningu banka-
stjórnarinnar ástæðulausa og vítti
harðlega framkomu minnihlutans gagn-
vart þjóðinni út á við.
Nú var borin upp svolátandi til-
laga:
Fundurinn lýsir fullu trausti á ráð-
herra íslands, Birni Jónssyni.
Tilllagan var samþykt með 401
atkv. gegn 34.
Þess ber að geta, að rétt áður en hér
var komið fundinum, ruddust allmargir
Framliðar inn í salinn, sem búnir
voru að greiða atkvæði í Goodtempl-
arahúsinu og greiddu nú atkvæði gegn
þessari tillögu og öðrum tillögum
fundarins. Þeirra á meðal voru t. d.
Knud Zimsen verkfræðingur, Kristófer
járnsm. Sigurðsson og Helgi verzi-
unarmaður Helgason. Alls voru þeir
um 30. Atkvæðagreiðsla þeirra þarna
á fundinum, eftir að þeir voru einu-
sinni búnir að greiða atkvæði annars
staðar jafngilti því, er ofstækisfullir
geðfrekjumenn, rétta upp báðar hend-
ur í stað annarar. Eigi að síður
voru atkvæði þeirra tekin gild af vork-
unnsemi og meðaumkvun.
Enn voru bornar upp þessar tvær
tillögur:
1. Fundurinn álítur, að bankamál-
ið gefi ekkert tilefni til þess að halda
aukaþing, sem aðeins mundi verða til
óþarfa kostnaðar fyrir þjóðina.
2. Fundurinn vottar alþingi þakk-