Ísafold - 20.04.1910, Blaðsíða 1

Kemui út tvisVar l viku. Verö Arg. (80
arkir minst) 4 kr., erlondio 5 ki eöa 1V*
dollar; borgist fyrir miöjan júli (erlendis
fyrir fram).
Uppsögn (skrifteg) bundin viö Aramót, or
ógild nema komin sé til útgefanda fyrir
1. o*t. og aaupandi skuldlaus viö blaöiö
Afgreiösla: Auvttirstneti 8.
XXXVII. árg.
Reykjavík miðvikudaginn 20. apríl 1910
24. tðlublað
I. O. O. P. 914228V2
Forngripasafn opiö sunnud., þrd. og fmd. 12—2
íslandsbanki opinn 10—2»/$ og bll*—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 Ard. til
10 siöd. Alm. fundir fsd. og sd. 8 V* síödegis
Landakotskirkja. öuösþj. 91/* og 6 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10V*—12 og 4—5
Landsbankinn 11-2 */*, 6^/s-B1/*. Bankastj. viö 12-2
Landsbókasaín 12—8 og 6—8. Útlán 1—3
Landsféhirðir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnið á þrd. fmd. og ld. 12—1
Lækning ók. i iæknask. þriðjd. og föstd. 11—12
Náttúrugripasafn opið l1/*—21/* á sunnudögum
Tannlækning ók. Pósth.str. 14, 1. og 8. md. 11—1
Lárus Fjeldsted
yfirréttarmálafærslumaður
Lækjargata 2
Heima kl. n—12 og 4—5.
Augnlækningar.
Frá 25. þ. m. verður mig að hitta á
hverjum virkum degi kl. 11 — 1
á fyrsta lofti í Ingólfshvoli.
Reykjavík 19. apríl 1910.
77. rjeldsted.
Margskift eftirlitsábyrgð
Vel um búið — á pappírnum!
Það vantar svo sem ekki, að vel
væri um búið á pappírnum (þ. e. í
lögum) um eítirlitið með stjórn Lands-
bankans, hvernig hún færi úr hendil
Þar var og er enn hver eftirlits-
nefndin utan yfir annarri, að manni
liggur við að segja, eins og kínversk-
ar kúpur! En um árangurinn virðist
fremur eiga við orðatiltækið um silki-
húfurnar hvora upp af annari.
Fyrst settir til höfuðs bankastjóran-
um —. hann var ekki nema einn alt
til síðustu áramóta — tveir gæzlu-
stjórar, og þeir valdir af ekki minni
háttar stofnun en sjálfu löggjafarþingi
þjóðarinnar, sinn af hvorri deild þess,
til sem allra vandlegastrar tryggingar.
En þar utan yfir raðað tveimur endur-
skoðunarmönntim, er sama stofnun,
þingið, kýs annan, en landsstjórnin
skipar hinn. Loksins hún sjálf, lands-
stjórnin, sett til liöfuðs þessu öllu
saman, til yfir-eftirlits, — eða svo
regja lögin; nýlega fráfarin landsstjórn
gerði sér raunar lítið fyrir og fór á
snið við þau lög allan þann tima, er hún
var við völd, með því að undanþiggja
bankastjórnina þeirri lögmæltri skyldn
hetinar, að senda landsstjórninni árs-
reikning bankans til úrskurðar og kvitt-
utiar.
Það er nú kunnugt orðið, kunnugra
en frá þurfi að segja,. hvernig þetta
margfalda eftirlit hefir gefist, hvernig
það hefir reynst í framkvæmdinni. Það
er kunnugt bæði af skýrslu rannsóknar-
nefndarintiar og af vottorði bankafulltrú-
anna dönsku:
Tapaðar, — óhjákvæmilega tapaðar
400,000 kr. af lánsfé bankansl
Margar þúsundir króna af víxlaeign
bankans týndar fyrir mörgum árum,
en því haldið leyndu fyrir almenningi,
þess látið alveg ógetið } reikningum
bankans, og fjárhæð sú talin með
vissri og óskerðri eign hansl
Látið viðgangast,að óréttmætir menn
til þeirra hluta miðluðu fé úr bankan-
um að láni (víxilláni) að sinni vild
hér um bil og eftirlitslaust. Þær f]ár-
veitingar orðnar býsna-mikil fúlga, og
hefði liklegast vaxið ótæpt og allört,
ef ekki hefði verið fyrir það tekið
með því sem landsstjórnin gerði 22.
nóvbr. f. á. (frávikning bankastjórnar
innar).
Maður úr stjórn bankans látinn ráða
einn hinum ábyrgðarmestu lánveiting-
um, þótt lög áskilji, að það geri annað-
hvort öll bankastjórnin eða meiri hluti
hennar I
Þetta má alt lesa i skýrslu rann-
sóknarnefndarinnar; og hefir banka-
stjórninni ekki lánast enn að hagga
við nokkurum staf i þeim sakargiftum,
þrátt fyrir mikil stóryrði, þjóst og
rosta.
En nú hefir fyrir skömmu vitnast
enn eitt embættisafrek hinnar fráförnu
bankastjórnar og um því fylgjandi glæsi-
legt eftirlit þeirra, er það áttu að ann-
astl Þvi er svo háttað, sem hér segir:
Fyrir mörgum (5) árum hafði mað-
ur veðsett bankanum fyrir mörg þús-
und króna láni 2 jarðir, er hann átti,
báðar með fyrsta veðrétti, og ennfrem-
ur húseign sína í kaupstað með 2.
veðrétti.
En enqri þessari veðsetning varfar-
ið að pinglýsa þegar bankastjórnin fór
frá, þótt þær væri orðnar alt að 4—5
ára gamlar, enda veðsali þá löngu bú-
inn að veðsetja 'óðrum húsið með 2. veð-
rétti fyrir miklu meiri skuld en á
honum gæti tollað, og ennfremur önnur
jörðin veðsett hinum bankanum(íslands-
banka) með 1. veðrétti, en hin seld,
án þess að kaupandi vissi af veðsetn-
ingunni til Landsbankans, með pvl að
henni hajði ekki verið pinglýst, og
veðsetur hann því jörðina sínum
lánardrotni nýjum með 1. veðrétti.
Allir hinir nýju veðhafar létu vitaskuld
þinglýsa sínum rétti tafarlaust. Veð-
setningin til Landsbankans á þessum
eignum öllum þremur þar með gerð
markleysa, ekki 1 eyris virði!.
Þess ber að geta, að hér hefir stór-
um betur tir ráðist fyrir bankann en
efni voru til, með því að skuld þess-
ari, með tómum óþinglýstum veðum
fyrir, hefir hinni nýju bankastjórn tek-
ist fyrir skemstu að ná inn og bank-
inn því ekkert fjártjón beðið af þess-
um aðförum öllum. En það er ekki
hinni fráförnu bankastjórn að þakka,
er vanrækt hafði þinglesturinn svona
hrapallega. Síður en svo.
Það vita allir, að þinglýsing á veð-
setningum er viðlíka áríðandi eins og
dyggileg geymsla á eign manns. Að
láta ógert að þinglýsa slíkúm skjölum,
getur verið sama sem að fleygja því
fé í sjóinn, er veðið er fyrir sett, —
og er beint hið sama, nema skuldu-
nautur vilji meiri miskunn á gera.
Nú er spurn: hvort mun nú þetta
dæmi, sem hér segir frá, vera eitt sér
og alveg stakt, eða eru þau fleiri, og
þá hve mörg, hve fémikil samtals?
Það er vitaskuld lítt hugsanlegt, að
mörg geti þau verið. En hins vegar
engan veginn hægt að fortaka, að ein-
hver kunni þau að vera fleiri. Fyrir
það er ekki fullgrafið fyr en rannsök-
uð eru á nýjan leik öll veðbréf bank-
ans, úr pví að búið er að reka sig
á, að ekki má fulltreysta lögmæltu
eftirliti bankans sjálfs (gæzlustjóranna)
og endurskoðunarmannanna, svo marg-
falt sem það er — á pappírnum,
og etúúits-ábyrgðin einmitt fyrir það
helzti margskift, helzti dreifð. En slíkt
mun ekki vera áhlaupaverk. Það sætir
sérstaklega mikilli furðu, að endur-
skoðunarmönnunum skuli hafa sést yfir
veðsetningarskjöl þau, er hér er um
að tefla. En úr þvi að svo er, hver
getur þá áhyrgst, að þeim hafi ekki
orðið á sama yfirsjón oftar?
Rétt er að vera vongóður um, að
dæmin séu engin fleiri, eða sama sem
engin fleiri.
En von er ekki sama sem vissa.
Slysni hinnar fráförnu bankastjórn-
ar ríður ekki við einteyming.
Vegna hennar má hún naumast við
miklum sjálfbirgingsskap úr þessu.
Það er hætt við, að þjóstur og rosti
fari nú að verða henni ónóg vörn.
Lausnari Abessiníu.
Dauði Meneliks keisara.
Einn af fremstu og gáfuðustu þjóð-
höfðingjum heimsins er nýlega lát-
inn. Það er Menelik keisari (negus
á þarlendri tungu) í ríkinu Abessiníu
í Afriku. Hann hefir verið sagður
veikur lengi og nú sagði síminti loks
frá láti hans á dögunum, þó að ekki
sé full vissa fyrir því enn, því að
síðar hafa komið fregnir af, að þetta
muni vafasamt.
Abessinia (á stærð við Frakkland)
er svo að segja eina fornríkið í Afríku,
sem á með sig sjálft. Evrópumenn,
einkum stórveldin, hafa sölsað hin
Kh. 4/4 ’IO.
ósamhljóða. ítalir þóttust eftir sínum
texta, ítalska textanum, hafa ábyrgð
á öllum utanríkismálum Abessiníu, en
samkvæmt abessinska textanum höfðu
löndin hundist vináttu einni, en stjórn
Abessiniu jafnframt heimilt, ef hún
þyrfti á að halda, að leita aðstoðar
ítalsks sendiræðis (Diplomati). Þegar
Menelik var kominn til valda og
ítalir ætluðu að láta til sín taka, svar-
aði Menelik árið 1894: Abessinía
þarf ekki á neinni hjálp að halda, —
hún styðst ekki við neitt nema guð.
Þessi orð hafa siðan orðið fræg og
Menelik keisari.
undir|sig"smám saman hvert af öðru,
Kapland, Egiptaland, Algier, Marokko
o. s. frv. Jafnvel Liberia, land leys-
ingjanna á vesturströnd Afríku, er nú
að komast í klærnar á Batidaríkjunum.
Menelik keisari var fæddur árið 1844.
Sagður var hann kominn af syni Saló-
mons konungs Davíðssonar og Saba-
drottningunni, þeirri er hann heim-
sótti eftir musterissmíðina. Hvað
hæft er í þessu verður ekki sagt með
vissu, en víst er það, að þangað hafa
Gyðingar streymt fyr á öldum og
látið eftir sig bæði menningu og trú
— og kristindómui landsbúa — Æthi-
opa — er mjög blandinn fornhebresk-
um siðum og skoðunum.
Menelik kom til ríkis árið 1866 í
Shoalandinu einu og nefndist þá kon-
ungur. Norðurhluta Abessiniu réði
þá Theodor keisari, eti eftir dauða
hans (1868) brauzt höfðingi einn,
Ras Kasa, til valda og tók sér keis-
aranafn, Jóhannes I.
Snemma tók að bera á dugnaði og
stjórnarbyggindum Meneliks konungs
og kom það ljósast fram í þvi, að
hann jók ríki sitt norður á við og
var þó í vinfengi við keisara, raægð-
ist við hann o. s. frv. Þegar Jóhannes
keisari andaðist (árið 1889) var Mene-
lik gerður að keisara yfir öllu Saló-
monsríki eða Abessiniu.
Menelik tók við ríkinu illa á sig
komnu hæði inn á við og út á við.
Úr hvorutveggja tókst honum að
greiða. Einkum er gert orð á bar-
áttu hans gegn yfirgangi Evrópumanna.
Þegar hann kom til valda, voru þar
syðra þrjú ríki með gínandi trjónur,
England, Frakkland og Ítalía. Öll
voru þau að leggja undir sig nýlend-
ur og reyndu að ná tangarhaldi á
innlendu þjóðunum hvar sem færi
gafst. Brátt sá þó Menelik, að ítalir
voru hættulegastir og hafði því
vakandi auga á þeim. Hann sefaði
flokkadeilur í ríki sínu og kom sér
upp ágætis herbúnaði eftir Evrópu-
sniði og barði síðan á ítölum í or-
ustunni frægu við Adua árið 1896.
ítalir höfðu áður barist við Jóhannes
keisara og borið hærra hlut í þeirri
viðureign (1887) og þá, eða skömmu
síðar (1889), gerðu þeir sáttmála við
Abessiníumenn. En þar fór eins og
víðar hefir við brunnið: textarnir voru
Taitu keisaraekkja.
þykja manninum lik. En í annan
stað hefir hann greitt veg allskonar
menningarstraumum inn í landið úr
Norðurálfunni og gert landið að nýju
landi í samræmi við kröfur tímans.
Menelik er þannig lýst, að hann
hafi verið tigulegur ásýndum og aug-
un gáfuleg og þó góðmannleg, enda
var hann sagður hið mesta ljúfmenni.
LFm gáfur hans, atorku og stjórnvizku
á hinn bóginn ber öllum saman.
Drotning hans heitir Taitu og lifir
hún mann sinn. Hún er andvíg öll-
Lidj. Jeassu,
um framförum og vill5;halda öllu i
gamla horfinu. Þeim hjónum varð
eigi barna auðið, en dóttur átti Menelik
með ambátt einni. Sonur hennar
heitir Lidj Jeassu. Honum hefir
Menelik falið ríkið eftir sinn dag
og látið fá honum gott uppeldi að
Evrópusniði. Meðan Menelik lifði
lóku að rísa deilur miklar út af því
hver arf skyldi taka eftir hann látinn
og ivarð drotning þar á alt öðru máli
en maður hennar. Nú er sagt, að
drotning hafi verið tekin og sett í
varðhald eftir dauða Meneliks til þess
að skitrast vandræði.
En tíminn verður að sýna hvort
það tekst og hvort nýja keisaranum
lánast að halda í ríkið óskorið.
Höfn í Reykjavík.
Hvað gerst hefir.
Hvers vænta má.
BorgarbúarfReykjavíkur hafa naum-
ast meiri áhuga( á nokkuru máli bæ-
jarins um þessar mundir en hafnar-
málinu.
Það er að verða hverjum manni
ljósara dag frá degi, að framtíð þess-
arrar borgar er vart undir öðru meira
komin engóðri höfn.
Beint tjón af skipsköðum, vegna
hafnleysis, eigum vér við að búa ár-
lega. Er skemst á að minnast tjónið
mikla í febrúarlok þetta ár, sem kenna
má eingöngu hafnleysinu. Það hefir
verið metið c. 50000 kr.
Óbeina tjónið af því, hve mjög skip
tefjast hér sökum þess, að þau fá
eigi skilið við sig vörurnar vegna of-
veðurs meðan engin er höfnin, — er
sjálfsagt miklu, miklu meira, og enn
koma til greina margvisleg óþægindi
og tjón, sem farþegar verða fyrir
vegna hafnleysis, veðurteppa á skips-
fjöl, lifsháskaferðir til lands o. s. frv.
Skipasambandið, sjávarferðirnar, er
eina samgönguleið vor við umheim-
inn, — og þegar svo er, virðist því
litt hlítandi, að aðal-endastöð þeirra
samgangna, höfnin í höfuðstað lands-
ins, sé til lengdar svo illa úr garði
gerð, sem raun er á.
Hafnarmálið hefir lika löngum dreg;
ið hugi góðra manna að sér. — Fyr-
ir mannsaldri hér um bil var leitað
álits sérfróðs manns, er hér dvaldist
í öðrum erindum, um það hve mikið
sæmileg hafnargerð mundi kosta.
Hann nefndi 5 miljónir. Sú fjárhæð
óx mönnum í augum — enda mikið
fé — ekki sízt þá — fyrir svo fá-
mennan bæ, sem Reykjavik var.
Málið datt því niður.
Fimtán árum síðar (1895) var mál-
ið vakið upp af nýju og hingað
fenginn danskur mannvirkjafræðingur,
Paulli að nafni, til að grannskoða
hafnarstæðið og gera áætlun um kostn-
að við hafnargerð.
Tillögur sínar samdi hann árið eft-
ir og sendi hingað. En sú áætlun
gerði ráð fyrir viðlíka kostnaði og
hin fyrri (5 milj. kr.). Vildi hann
láta reisa skjólgarða 2, annan austan-
megin grandans, en hinn vestan við
Battariið.
En áuk þess láta búa til fullkomna
skipakvi fram undan miðbænum.
í þetta sinn féll og hafnarráðagerð-
in yfir sama þröskuldinn og hin fyrri:
Kostnaðurinn blæddi öllum í augum.
Enn liðu 10 ár og var þá í þriðja
sinn farið að hreyfa hafnarmálinu.
Arið 1905 var fenginn hingað til
lands norskur hafnarfræðingur, núver-
andi hafnarstjóri Noregs, G a b r i e 1
S m i t h, færastur maður og fróðastur
þar í landi um hafnargerðir.
Hann skoðaði grandgæfilega hafnar-
stæðið, og hefir síðan verið að fást
við undirbúning málsins. í nóvem-
bermánuði síðastliðnum sendi hann
svo borgarstjóra Reykjavíkur tillögur
sínar og áætlun.
ísafold fann borgarstjóra að máli
fyrir skömmu til þess að forvitnast
um hvað hafnarmálinu liði — og brást
hann vel við og sýndi oss allar teikn-
ingar Smiths, áætlanir og tillögur og
leyfði ísafold að segja frá aðalatrið-
unum.
Smith hefir gert 2 áætlanir. Báðar
gera þær ráð fyrir miklu, miklu minni
kostnaði en þær, sem áður hafa verið
gerðar.
Dýrari áætlunin gerir ráð fyrir
1602000 kr. kostnaði, hin fyrir 852000
kr. kostnaði.
Dýrari höfnina hugsar hann sér
þenna veg:
Skjólgarður skal reistur á grandanum