Ísafold - 01.10.1910, Qupperneq 1

Kemui út tvisvar i viku. Verö árg. (80
arkir minst) 4 kr., erlendih B ki eða 1 ll%
dollar; borgist fyrir mibjan júli (erlondis
fyrir fram).
XXXVII. árg.
ISAFOLD
Reykjavík laugardaginn 1. október 1910.
Unneögn (akrifleg) fcundin vifc árazn<)t, er
ógiid nema komln aé til útgefanda fyrir
1. okt. aanpandi ekuldlaur vib blabib
AfgreibalH- Austurstrreti 8.
63. tólublað
I. O. O. P. 939299
Lárus Fjeldsted
yfirréttarmálafærslumaður
Lækjargata 2
Heima kl. n—12 og 4—S-
Bezta blekið
fæst í bókaverzlun Isafoldar
Austurstræti 8.
7t guðs vegum
hin heimsfræga skáldsaga
Björnstjerne Björnson’s
er komin út
t íslenzkri þýðingu
eftir Bjarna Jónsson frá Vogi.
Fæst hjá öllum bóksölum.
Verð: Heft: kr. 3.00,
í skrautbandi: kr. 4.50.
tW Bszta fermingar-
og afmætisgjöf í
71 y saumasíofa
Nýja saumastofu byrjar undirritaður i. okt. i húsi konsúls Kr. Ó. Þor-
50-60
alfataefni (afpössuðu) nýkomin í
verzlun
H. Andersen & Sön.
grímssonar, Kirkjustræti io.
Eg mun gera mér far um að hafa margbreytt og vönduð fataefni og
annað, sem að iðn minni lýtur.
Virðingarfylst
Ludvig Tlndersen.
Forngripasafn opib hvern virkan dag 12—2
íslandsfcanki opinn 10—2A/* og 5l/>—7-
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 siM. Alm. fundir fsd. og sd. 81/» siMegis
Landakotskirkja. Quðsþj. 9l/g og 0 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5
Landsbankinn 11-2‘/t, e1/*-^1/*. Rankastj. vih 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 6—8. Utlán 1—8
Landsbúnaðarfélagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsfóhirðir 10—2 og 6—6.
Landsskjalasafnift á þrd. fmd. og ld. 12—1
Lækning ók. í læknask. þribjd. og föstd. 11—12
Náttúrugripasafn opið l1/*—21/* á sunnudögum
Tannlækning ók. Pósth.str.14, 1. og 8. md. 11—1
Peningamálanefndin.
Álit hennar og skýrsla.
Peningamálanefndin sem ráðherra
skipaði í byrjun f. m., lauk störfum
sínum í gærkveldi.
Hérmeð fylgir skýrsla hennar og
álit, til yfirvegunar.
Nefnd sú, sem skipuð var með bréfi
stjórnarráðsins, dags. 2. september
þ. á., til þess »að rannsaka og íhuga
peningamálefni landsins og undirbúa
fyrir næsta þing meðferð þeirra þar,
svo og til að láta i té skýrslur og leið-
beiningar þeim mönnum, er kynnu að
vilja beina framleiðslufjármagni inn í
landið, og eins taka við málaleitunum
þeirra manna í þá átt og íhuga þær,«
hefir nú lokið störfum sínum og leyfir
sér hérmeð að gefa hinu háa stjórn-
arráði svofelda skýrslu um þau, jafn-
framt þvi sem nefndin sendir stjórn-
arráðinu gjörðabók nefndarinnar ásamt
öllum bréfum og skjölum/sem nefnd
eru þar og i skýrslu þessari.
Eins og sjá má af gerðabókinni
hefir nefndin haldið alls þrettán fundi.
Fyrsta fund hélt nefndin með sér
hinn 5. september þ. á. samkvæmt
fundarboði formanns. Var Sveinn
Björnsson kosinn skrifari nefndar-
innar.
Nefndin- taldi það fyrsta hlutverk
sitt að leita sambands við þá menn,
sem ætla mætti, að voti væri um að
hefðu fyrirætlanir um, að beina er-
lendu fjármagni inn í landið á einhvern
hátt. Nefndinni var kunnugt um, að
hér í bænum var félag nokkurra manna
er nefnir sig Samvinnubanka íslenskra
fasteigna, sem hafði haft fyrirætlanir
um að beina frakknesku fjármagni inn
í landið og hafði sett sig í samband
við frakkneska banká í þeim tilgangi.
Var því þegar á fyrsta fundi ákveð-
ið, að nefndin skrifaði félagi þessu,
og með bréfi til félagsins, dags. 8. þ.
m., óskaði nefndin að fá svo nákvæm-
ar upplýsingar, sem unt væri, um
fyrirætlanir þess í greinda átt. 13.þ.
m. barst nefndinni síðan bréf frá fé-
laginu, dags. 12. þ. m., þar sem fé-
lagið skýrir frá því, að fyrir sexmán-
uðum hefði fengist tilboð um 10 mil-
jón króna lán handa landssjóði frá
Frakklandi, en til bráðabirgða 3 mil-
jóna króna lán, að nokkru leyti til
Landsbankans og að nokkru leyti til
stofnunar nýs fasteignabanka, og að
samkvæt skýrslu konsúls Frakka hér
í bænum, mundi þetta tilboð standa
enn þá. Jafnframt var þess getið, að
tilboð þetta yrði væntanlega lagt fyrir
næsta alþingi.
Sama dag, sem nefndin fekk bréf
þetta, mættu á fundi með henni, eftir
ráðstöfun formanns nefndarinnar, sér-
staklega kosnir fulltrúar S. í. F., þeir
Einar lagaskólakennari Arnórsson og
Ari alþingismaður Jónsson.
Óskaði nefndin þess við þá, að
þeir gæfu frekari upplýsingar um og
skýringar á lánstilboðum þeim, sem
ræddi um í framangreindu bréfí. En
þeir kváðust eigi hafa heimild til þess
að láta neitt frekar uppi en það, sem
í bréfinu stæði, og sögðu að það væri
af þeim ástæðum, að þeir hefðu ný-
lega átt kost á að sjá skýrslu (report),
sem Einar fyrv. sýslumaður Benedikts-
son hefði gefið félagi, sem stofnað
væri í London að undirlagi hans.
Kváðu þeir skýrslu þessa bera með
sér, að þrir nefndarmanna (Eggert
Claessen, Magnús Blöndahl og Sveinn
Björnsson) væru svo riðnir við áform
um að beina brezku fé inn í landið,
að það yrði álítast, að þeir gætu eigi
litið óvilhöllum augum á fyrirætlanir
S. í. F. um að beina frakknesku fé
inn í landið.
Út af þessu lýsti Magnús Blöndahl
yfir því á fundinum, í viðurvist full-
trúa S. í. F., að hann væri eigi á
nokkurn hátt riðinn við nein áform
um að veita brezku fé inn i landið.
Ennfremur lýstu þeir Eggert Claessen
og Sveinn Björnsson yfir því, að þeir
væru eigi á annan hátt riðnir við slík
áform, en að til tals hefði komið, að
þeir hefðu á hendi málflutningsmanna-
störf fyrir brezkt félag, »British North
Western Syndicate Ldt.«, en í stjórn
þess félags væri fjármálamaðurinn
F. L. Rawson frá London, sem nú
væri staddur hér í bænum.
Af framangreindum ástæðum urðu
tilraunir nefndarinnar til þess að fá
frekari upplýsingar um fyrirætlanir
S. I. F. árangurslausar.
A fyrsta fundi nefndarinnar var
einnig ákveðið að biðja F. L. Rawson,
fjármálamann frá London, að koma á
fund með nefndinni, en nefndinni var
kunnugt um, að hann ef til vildi
mundi vilja vinna að því, að útvega
landsstjórninni eða bönkunum brezkt
fé eða jafnvel setja á stofn nýjan
banka með brezku fé. Síðan átti
nefndin 3 fundi með F. L. Rawson,
þ. 7., 14. og 16. þ. m. Á þessum
fundum gaf nefndin herra Rawson þær
upplýsingar um landið og hagi þess,
sem hann óskaði eftir og nefndin gat
í té látið; ennfremur sendi nefndin
honum siðar ýmsar upplýsingar i þessa
átt, er hér með fylgja í eftirriti. fafn-
framt var rætt um, hvernig hægt væri
á sem hentugastan hátt fyrir landið
að færa sér i nyt þá möguleiíía, sem
F. L. Rawson hefði til þess að útvega
fé handa landinu. Niðurstaðan af
viðræðum F. L. Rawsons og nefnd-
arinnar varð sú, að hann skrifaði
nefndinni bréf, dags. 16. þ. m., sem
vér sendum með skýrslu þessari og
leyum oss að vísa til.
Vér leyfum oss að leiða athygli að
því, að eins og bréf F. L. Rawsons
ber með sér, ritaði hann það í eigin
nafni en eigi fyrir hönd neins félags
eða félaga, og þannig kom hann einnig
fram gagnvart nefndinni.
Með því að nefndinni hafði borist
til eyrna, að I. P. Brillouin, konsúll
Frakka hér í bænum, mundi standa í
sambandi við fjármálamenn á Frakk-
landi, sem ef til vill mundu vilja beina
frakknesku fé inn í landið, var það
ákveðið að biðja herra Brillouin að
koma til viðtais við nefndina.
Átti nefndin svo ítarlegar viðræður
við hann á fundi. Tjáði hann nefnd-
inni, »að áform félagsins S. í. F. um
að beina frakknesku fé inn í landið,
ættu að framkvæmast með milligöngu
sinni«. Um viðtal nefndarinnar við
herra Brillouin leyfutn vér oss að
öðru leyti að skírskota til fundargerð-
ar nefndarinnar 10. þ. m. Síðan barst
nefndinni svo tilboð frá herra Brillo-
uin, dags. 13. Ennfremur barst nefnd-
inni bréf frá herra Brillouin, dags. 19.
þ. m., þar sem hann beiðist ýmsra
upplýsinga. Bréfum þessum svaraði
nefndin með bréfi dags. 20. þ. m.
Leyfum vér oss að vísa til téðra
bréfa.
Jafnframt því að framkvæma það,
sem nú hefir verið sagt, átti nefndin
tal á fundi við E. Schou framkvæmd-
arstjóra íslandsbanka (Sighvatur Bjarna-
son var ekki heima, en H. Hafstein
gat ekki komið á fundinn sökum for-
falla), og framkvæmdarstjóra Lands-
bankans, þá Björn Kristjánsson og
Björn Sigurðsson. Bankastjórnir beggja
bankanna töldu afar mikilsvert að aukið
væri starfsfé bankanna, en höfðu eigi
neinar ákveðnar fyrirætlanir í þá átt,
að öðru leyti en þvi, að E. Schou
bankastjóri lýsti því yfir, að það væri
hugsun bankastjórnar íslandsbanka að
bjóða næsta alþingi kaup á 2 milljón-
um króna í hlutabréfum íslandsbanka
með sömn eða líkum kjörum sem
síðasta alþingi voru boðin þessi kaup.
Eftir að nefndin svo hafði skrifað
bankastjórn íslandsbanka bréf um þetta
efni, dags. 16. þ. m., fékk nefndin
aftur svar við þvi bréfi frá bankastjórn
íslandsbanka, dags. 19. þ. m., sem
vér leyfum oss að vísa tii. Að því
er snertir að öðru leyti viðræður nefnd-
arinnar við forstjóra bankanna, leyfum
vér oss að vísa til fundargerðanna 8_
og 9. þ. m.
Með því að nefndin sá eigi aðrar
leiðir en þær, sem vikið er að í
framanrituðu og tilvitnuðum fylgi-
skjölum, til að bæta úr peningaþörf-
um landsins, taldi hún rétt að ljúka
starfi sínu og gefa stjórninni skýrslu
sína nú þegar, svo að nægur tími
væri til þess fyrir stjórninu að íhuga
málin og undirbúa þau fyrir næsta
alþingi, i því formi, sem hún álitur
tiltækilegast og heppilegast. En ekk-
ert af málum þeim, sem nefndin hef-
ir fjallað um, getur, að áliti hennar,
orðið útkljáð fyr en á alþingi, nema
sala bankavaxtabréfa, sú, er ræðir um
í bréfi F. L. Rawsons til nefndar-
innar.
Nefndin vill að lokum láta í ljósi,
að samkvæmt rannsókn sinni og íhug-
un á peningamálefnum landsins álítur
hún það heppilegt að ráðstafanir verði
sérstaklega gerðar til eftirfarandi breyt-
inga á peningamálum og bankafyrir-
komulagi landsins:
1. Að einn banki aðeins hafi seðla-
útgáfurétt.
2. Að allir útgefnir seðlar séu trygð-
ir á líkan hátt og nú er um
seðla íslandsbanka.
3. Að einn banki að eins hafi veð-
deild.
4. Að breytingar verði gerðar á
lánskjörum þeim úr veðdeild,
sem nú eru, í þá átt
a) að lán gegn veði / jörðum
verði veitt þannig, að helming-
ur lánanna standi afborgunar-
laus um aldur og æfi en hinn
helmingurinn veitist til alt að
75 árum. Ennfremur að lána
mætti út á jarðir alt að 2/3
virðingarverðs jarðanna sjáifra,
og auk þess alt að Ú2 virðing-
arverðs húsa á jörðinni.
b) að lán gegn veði í húsum,
sérstaklega steinhúsum, í kaup-
stöðum og kauptúnum, verði
veitt til lengri tíma en nú er,
t. d. alt að 60 árum.
d) að veðdeildin hafi lögákveðið
stöðugt eftirlit með viðhaldi
fasteigna þeirra, sem í veð-
deild eru.*
Reykjavik 30. september 1910.
Virðingarfylst
Kl. Jónsson. Jón Magnússon.
Magnús Blöndahl. Eggert Claessen.
Sveinn Björnsson.
Til
stjórnarráðs íslands.
* Bréf þan og önnur skjöl sem vitnað
er til i nefndarálitinu er ekki leyfilegt að
birta að svo stöddn. Þan eru aðeins fyrir
stjórnina, og verða svo sjálfsagt lögð fyrir
næsta alþingi, sem teknr þetta vandamál
til rækilegrar ihngnnar.
Hannes Hafstein
noröanlands.
Andróöurs-hugvekja og andsvör.
Nokkurir kjósendur H. H. (27)
héldu honum samsæti á Akureyri áð-
ur en hann fór þaðan í haust. Hann
hélt þá ræðu um stjórnmál, sem
Heimastjórnarsystkinin hér syðra sið-
ar hafa flutt lesendum sínum. Með
þvi að telja verður H. H. enn sem
komið er aðalleiðtoga andstæðinga-
flokks stjórnarinnar *). — Þykir oss
rétt að lofa lesendum vorum að heyra
það sem hann heíir til brunns að
bera í andróðurshugvekju sinni —
og bætum við hinum rökstuddu at-
hugasemdum Norðurlands við ræðu
þá. — í orðum aðalandófsforingjans
má gera ráð fyrir, að felist það, sem
aðallega er fundið stjórninni til for-
áttu.
Vér ætlum svo lesendum vorum
að leggja dóm á haldgæði aðfinnslanna,
er þeir hafa lesið gögnin á báða bóga.
Ræða H. H. var á þessa leið (inng.
og niðurlagi aðeins slept):
Það kynni mörgum að finnast, að eg,
sem nú hefi dvalið hátt á ö. mánuð hér
nyrðra og á að heita þingmaður ykkar,
hefði átt að verða fyrri til, til þess að biðja
ykkur að koma saman til þess að tala nm
landsins gagn og nauðsynjar og þingmál
komandi þings. — Eg hefi lika oft verið
að velta því fyrir mér, hvort eg ætti ekki
að boða til fundar einhvern sunnndaginn i
sumar. En margt hefir valdið þvi, að eg
l) enda þótt hann sé bankastjóri ópóli-
tisku bankastofnunarinnar, íslandsbanki.
hefi komist að þeirri iiðurstöðu, að ekki
væri í þetta sinn vert að ómaka kjósendnr
frá sumarstörfunnm til slikra hluta. Svo eg
aðeins nefni eina ástæðu: Mér hefir þótt
það litt bærileg tilhugsun, að koma á fund
með kjósendum mínum og geta akkert nm
það sagt né við það ráðið, hvort alþingi
einu sinni fær að koma saman á lögskip-
uðum tíma, til þess að ráða ráðum sínum
og gæta hagsmuna lýðs og lands, né auk
heldur þá vitað um hitt, hvort næsta al-
þing, ef einhverntíma kann að þykja ómaks-
ins vert og stjórninni óhœtt að kalla það
saman, verður þannig skipað, að til nokk-
urs hrærandi hlutar sé fyrir oss hér, sem
ekki erum fylgjandi sömu stefnu og núver-
andi landsstjórn, að gera oss nokkra von
um framgang nokkurs eins einasta smd-
atriðis af því, er vér álitum þjóð vorri
fyrir beztu, hvað þá meíra. — Þvi svo er
nú komið á alþingi íslendinga, eins og rann
har vitni um á siðasta þingi, að jafnvel
ekki meinlausir vegaspottar, hráðnauðsyn-
legir og ákveðnir eftir réttnm tiltöluhlut-
föllum af verkfræðiugi landsins, géta feng-
ið framgang, ef vegarspottinn liggur í kjör-
dæmi, sem ekki hefir „kosið réttíl að dómi
meirihlutans. Og verði svo, sem eftir öll-
um eyktarmerkjum verður að álita, að ráð-
herrann varni konungi þess, að kalla al-
þingi saman, þangað til hann hefir getað
fylt efri deildina með fnllkomlega eindregn-
um fylgismönnum sínum, þá getur sá fiokk-
ur varnað framgöngu hvers einasta máls,
stórs og lítils, sem mislíkar þessum eina
manni eða þeim, sem hans vilja stjórna,
felt hverja viðleitni til þess að koma fram
nauðsynlegum og langþreyðum hótum á
stjórnarfarinu og jafnvel eyðilagt og komið
i veg fyrir það, að alþingi i heild sinni
láti uppi álit sitt eða aðhafist nokkuð út
af bankayfirganginum eða öðrum miðnr
heppilegum ráðstöfunum núverandi stjórnar.
— Undir slíkum kringumstæðum virðist æði
þýðingarlitið fyrir þá, sem standa fyrir
utan þenna hring, að ræða og gera álykt-
anir um eínstökj atriði, svo sem nm skatta-
mál landsins og slikt, sem annars ekki væri
vanþörf á að minnast á. En nú vitum við
ekki einu sinni, hvort þingið fær að taka
þau mál til alvarlegrar meðferðar. Það
er sagt, að efst sé á baugi að fresta þessu
fyrst um sinn, ef tii vill fram undir næstu
kosningar, og þá auðvitað lika framkvæmd
aðflutningsbannlaganna, sem ráðherra og
flokkur hans þó hefir þegið svo mikla dýrð
og vegsemd fyrir. — Fátt er svo með öllu
ílt 0. s. frv. í öllu falli fær enginn að
vita neitt endanlegt um þetta fyr en á þing
er komið. Undir þessum kringumstæðum,
segi eg, virðist ekki vera annað fyrir hendi
fyrir þá, sem ekki eru i »borg«, en það,
að halda fast saman um meginatriðin, að-
alstefnuna. En um hana erum við, vona
eg, sammála allflestir, og þurfum ekki nein
fundarhöld til þess að ryfja það upp fyrir
okkur. — — — — — — — — — — —
Starfið, sem eg hefi haft á hendt hér
nyrðra i samar, hefir ekki ætíð verið mér
þægilegt, þar sem fjárhagsstaða landsins
og fjármálahorfnr hafa neytt bankann, sem
eg hefi starfað við, til þess að synja mörg-
um lánbeiðslum, sem undir öðrum kringum-
stæðum hefðu verið veittar viðstöðulaust,
og færa saman seglin eftir þvi sem unt hef-
ir verið. Að hve miklu leyti þetta, og yfir
höfuð peningavandræðin i landinu, stafar
af stjórnarástandinu i landinu og aðförum
ráðherrans og síðasta alþingis, það skal
eg ekki fara út i hér. Hitt er víst, að eng-
inn getur með tölum talið það tjón, sem
landið varð fyrir, við mótspyrnu og synjun
sambandslagafrumvarpsins og upptöku þeirr-
ar stjórnmálastefnu, ef stefnu skyldi kalla,
sem nú dynur yfir þetta land og horfir við
útlöndum héðan. Enginn getur metið til
verðs það stórkostlega tjón, sem vér höfum
beðið í álitsmissi, lántraustsspjöllum og sam-
hygðarglötun hjá öðrnm þjóðum, og er þó
þvi miður, ekki séð fyrir endann á þvi
enn. Hverju land vort hefir glatað og fyr-
irgert inn á við, fyrir ýmsar aðgerðis sið-
asta þings og núverandi stjórnar, verður
timinn að sýna.-----------------— — —
Þó svo sé að visu, að hver sé að nokkru
leyti sinnar lukku smiður, hver þjóð hafi
þá stjórn, sem hún hefir til unnið, og megi
sjálfri sér um kenna þau glapræði, sem