Ísafold - 01.10.1910, Blaðsíða 2

246
ISAFOLD
7rMMMrrrvM7^7T7T7TrTrTW7yT^7’,ftrTr^|r^ri7rMM7^rrM
±J ±J k.i ki k^ k^ ki k^ k^ k^ k^ H ki ki ±J LJ ±J k J k J k^ k^ k’i k^

k^
k^
Útsalan mikla
í Edinborg
stendur yfir.
Hvergi betri kaup.
M
k J
r^
k 4
r^
%J
1
r^ r^ r^ r^ rVr^ r^ r^ r-Vrvr^ r-,eriy’r',n r^ r^ r^ r^ r^ r^ r^ r-'n r^ rvr^ r^
k^ k^ k^ k^ ki ki k^ k^ k.j k^ k^ k^ k^ p \j±j k^ k^ ki ki k^ k^ k^ k^ kiiki k.j
starfsmönnum hennar helzt nppi að gera,
þá má þó ekki kasta þnngnm steini á is-
lenzku þjóðina fyrir það, hvernig tókst til
við síðustu kosnihgar. Hið svonefnda þjóð-
ræði, skilyrðislaus meirihlutadrottnan, hefir
sina kosti, en hefir einnig ætíð haft og mun
ætið hafa sina miklu ókosti. Hugtakið
þingræði er gott, en vegurinn til þess að
það verði holt og gott og hættulaust i
reyndinni, er þröngur og þyrnum stráður.
Hann er sem sé i einu orði þjóðarupp-
eldi, mentun og aftur mentun allrar alþýðu,
sem atkvæðÍ8réttinn hefir og þar með vald-
ið, ekki yfirborðsmentun i hégómiegu lær-
dómstildri, heldur mentun hugsunarháttarins,
holl og og rétt sjálfsþekking, sanngjörn við-
urkenning á annara rétti og kostum, útrým-
ing ástæðulausrar tortryggni, þjóðdramhs
og persónuhaturs, yfir höfuð sem mest þrosk-
un i þeirri erfiðu list, að elska sannleikann
af öllu hjarta, og náunganu eins og sjálfan
sig. Engin þjóð i heimi er svo langt kom-
in, að hún hafi náð þessu takmarki né svip-
að þvi, þó að framtíðarvonirnar verði
þangað að stefna. Það er því engin furða,
þó að nng og fámenn þjóð, sem eftir margra
alda ósjálfstæði alt í einu fær i hendur full
ráð yfir málum sínum og hag, verði fyrst
að reka sig á og kenna til, áður hún veru-
lega kemst inn á þá braut, sem knýr al-
menning til þess að nota vel valdið yfir
framtið föðurlandsins. Þegar svo er enn i
löndum, þar sem alþýða lengi hefir ráðið
lögum og lofum og þingræði ríkt, að ein-
stakir liðskrumarar geta á svipstundu afvega-
leitt fjöldann, meira en hundrað vitr-
ingar geta aftur bætt á löngum tima, þá
má það vissulega ekki þykja furða, þó að
islenzkir kjósendur, nýbúnir, að kalla, að
fá vald sitt i hendur, létu glepjast i svip
i öðru eins tilfinningamáii eins og sjálf-
stæðismálið var orðið i kosningahriðinni
1908. Yér viljum vona, að hér sé um harns-
sjúkdóm að ræða, æskubrek, sem siðar verði
til varnaðar.
Svo sem stendur er það ekki lystilegt né
vandalaust verk að sitja á alþingi íslend-
inga og eiga þátt i stjórnmálaþrefiuu og
flokkafarganinu utan þings, eins og alt er
nú i garðinn búið, og er það engin furða,
þótt ýmsir, sem fyrir rás viðburðanna hafa
staðið i þessu undanfarin ár, vilji nú gjarn-
an draga sig í hlé og sjá til, hvort eigi
koma í þeirra stað aðrir færari menn og
vitrari, megnugri þess að vinna landinu og
þjóðinni gagn og hrinda þjóðlífinu inn á
réttar brautir. Eg segi fyrir mitt leyti, að
enginn skyldi fagna þvi meira en eg, ef
kjósendnr mínir fengju i minn stað annan
mann, af sömu meginstefnu og eg hefi fylgt
en fremri mér að pólitískum dugnaði og
framkvæmd. En svo lengi sem kjósendur
minir hér hera það traust til mín, að eg
geti eitthvert gagn gert á þingi þjóðarinn-
ar fyrir þeirra hönd, mun mér vera ljúft
og skylt og jafnframt sæmd i því, að gegna
því starfi, enda mun svo vera um flesta,
sem við landsmál hafa fengist. að þó að
þeir annað veifið finni til vanmáttar sins
til að reisa rönd við því, er þeim finst af-
laga fara, þá hafa þeir þó ekki frið með
sjálfum sér, nema þeir reyni að gera það,
sem þeir geta, til þess að sporna við þvi,
sem þeir álíta ilt og hættulegt fyrir land
og iýð, og margur, sem þykist sjá það tákn
tímanna, að tíðarandinn sé orðinn svo spilt-
nr og pólitikin svo meini blandin og marg-
vislegum háðungnm, að naumast sé mann-
skemdalaust við hana að fást, kemst þó að
þeirri niðurstöðu, að einmitt þess vegna
verði menn með einlægum vilja og hreinum
hvötnm að kasta sér út í stríðið til þess
að reyna að stemma stigu við spillingunni
og stuðla að því, að sem minst verði unn-
ið landinu til tjóns.
Hannes Hafstein er foringi Heima-
stjórnsrflokksins, að minsta kosti á
yfirborðinu. Reyndar er líklegt að
aðrir menn i þeim flokki ráði fult
eins miklu og hann og jafnvel miklu
meiru, en hann er þó sá, sem heldur
flokknum saman. Nyti hans ekki við
mundi flokkurinn tvístrast í ýmsa
smáflokka, sem bærust á banaspjótum
— um völdin. — Margt er þeim
manni vel gefið ósjálfrátt, gáfur og
glæsimenska, og fyrir þá yfirburði
sína höndlaði hann lika fyrstur valda-
hnossið, sinna flokksbræðra. Undir-
foringjarnir í liði hans telja sig marg-
ir honum jafnsnjalla og þykjast eiga
völdin engu síður skilið en hann, en
eru þó allir lakar fallnir til manna-
forráða. Hann einn hefir >Kongs-
tanken* sinna manna, eins og Ibsen
sagði um Hákon. Víst finnur hann
til sín, og er óþarfi að undrast það.
Hinir foringjarnir í Heimastjórnarlið-
inu mundu verða að biðja hann að
taka við völdunum, ef til kæmi, hve
nauðugt sem þeim væri það, af því
hver þeirra um sig mundi ekki geta
unt neinum hinna valdanna.
Slíkum manni er svo mikið lánað,
að mikils verður af honum að kref-
jast, og þess fyrst og og fremst, að
hann sé yfir hafinn smásálarlegt nagg
og illindi, en jafnframt hugsjóna og
framkvæmda fósturjörð sinni til heilla
og heiðurs.
Fremur lítið hefir á honum borið
síðan á síðasta þingi, fram til þess
tima, að hann flutti lesturinn yfir
þessum fáu — segjum — útvöldu
á Akureyrarhótellinu og lét birta hann
i Gjallarhorni. Reyndar hafði hann
eitthvað verið að hrópa niður með
Björn ráðherra á æsingafundinum í
Reykjavik 28. nóv. Að hann gerði
það er talið sannað af mörgum vitn-
um, en auðsjáanlega þótti sumum
flokksmönnum hans sem hann gerði
sér það ekki til frægðar, og létu því
t. d. blað hér nyrðra bera á móti því,
til þess að reyna að bæla þetta niður.
Eitthvað var hann líka viðriðinn áskor-
uu um undirskriftir i bankamálinu,
áður en þjóðin gat gert sér nokkra
grein fyrir þvi máli, en á þeirri áskor-
un var harla lítið mark tekið af al-
þýðu manna, og þvi mátti ætla, að
hann vildi helzt að þetta hvorttveggja
væri gleymt.
Frá H. H. áttu menn hinsvegar
von á einhverju myndarlegra en þetta,
vist bæði flokksmenn hans og flokks-
andstæðingar, að hann segði eitthvað
nýtt í þeirri ræðu, sem hann flutti
fyrir kjósendum sinum og lét prenta
í blaði rétt á eftir, landsmönnum til
sýnis og íhugunar. — Hann sagði
svo undurlítið nýtt. Kjósendur hans
hefðu haft jafnmikla uppbyggingu af
þvi, þó hann hefði lesið upp fyrir þá
valda kafla úr Reykjavíkinni eða Lög-
réttu, eitthvað af þessu, sém þau eru
einlægt aó stagast á, án þess að færa
nokkur rök fyrir. Þessi staðlausu róg-
burðar-húsgangsorð og ósannindavefur
eiga þar vel heima, en ekki hjá mik-
ilsmegandi flokksforingja.
Uppistaðan í þessum vef H. H. er
reyndar tvær forlátsbænir til kjósenda
hans, en alt ívafið er æsingarugl móti
núverandi landsstjórn og meirihluta
þings og þjóðar. Er þá bezt að líta
ögn á hvort um sig.
Hann biður kjósendtir sína að af-
saka, að hann hafi ekki haldið með
þeim neinn þingmálafund síðan hann
kom hingað með uppkastið sæla upp
á vasann. Ekkert sýnist á móti þvi
að hann geri það; meira segja sýnist
það mjög eðlilegt að hann gerði það.
Kjósendurnir gátu nærri því ætlast til
þess að hann léti þá vita hvað hann
vildi leggja til, þeim og landinu til
heilla, þó ekki væri nema í einu eða
tveim landsmálum, hvort hann hefði
nokkra stefnu í nokkru máli, aðra en
þessa sem þeir allir vissu um, »aðal-
stefnunac, »meginatriðid« — það að
reyna að ná aftur í völdin.
Það var eðlilegt að hann afsakaði
það við kjósendur sína, að hann léti
ekki árum saman uppi við þá nokkra
jákvæða hugsun í nokkru máli, hvorki
munnlega né skrflega. En afsökunin,
sem hann færir fyrir þessu, er merki-
iega hjákátleg og verður líklega lengi
haldið á lofti. Hann getur ómögu-
lega talað við kjósendur sína um
skattamál og stjórnarskrá og fjármálin
og atvinnumálin o. s. frv. og ekki
einu sinni um bankamálið, af þvi
hann getur ekki séð það á naflanum
á sér, hvort þingið muni koma sam-
an 15. febr. eða ekki fyr en 1. maí.
Þessi óvissa veldur honum svo mikils
óróleika, að honum er það »litt bæri-
leg tilhugsun að koma á fund með
kjósendumc sínum. Ósjálfrátt hvarfl-
ar hugurinn til þeirra manna, er á
þetta hlýddu, hvort þeir hafi hlustað
r’f r^ r^ r^ r^ r^ r^ r^ r^ r^ r^ r^ B r^'M r^ r^ r^ r^ r^ r^ r^ r^ ri rw
^J ±J ±J k.J K.J k.J k.J KJ I.J k.J k.J k.J ±J ±. J h?J I.J LJ k J uulikil] r
Fatasöludeild Edinborgar. ;j
Nýkomið mikið úrval af hinum
alþektu, ágætu
9
skozku fatafauum.
Komið og skoðið!
r^ r^ r^ r^ r^ n.n r^ r^ r^ m r^i
Ai ^i Wi k.J ±J k.i KJ ki k A KJ \.j'
ri riiM’M rv rv r^ r^ r^ r^ r^ r^ ri
k^lk^ k^k^ Lj k J k J k J ±J k.J k J k.J
á það með miklum fjálgleik, hvort
þeir hafi tekið það trúanlegt, að hann
þyrfti að vera i þessu hugsjónabind-
indi. af þeim ástæðum, hvort þeir í
dáleiðslu hafa þózt skilja það, að inni-
hald skattamála, stjórnarskrármáls, fjár-
mála, atvínnumála, bankamála o. s.
frv. breyttist við það, hvort þing væri
haldið 2—3 mánuðum fyr eða síðar,
eða þeir hafa farið að brosa og sagt
hver við annan, að þingmanninum
þeirra væri víst gefið málið til þess
að dylja hugsanir sinar, til þess að
segja ekki neitt og þurfa ekki að
standa við neitt.
Ennþá aumlegri verður þessi for-
látsbón þegar ræðumaðurinn fer að
styðja hana við það, að hann hafi
ekki völd og mannafla til þess að
koma vilja sínum fram. Hvað er þá
alt í eiuu orðið af þessu mikla þjóð-
ar- og þingfylgi, sem blöð hans hafa
verið að grobba af, hátt upp í ár,
eða jafnvel einlægt síðán flokkurinn
komst í minni hluta? Sér hann það
fyrst nú, að þetta fylgi hafi verið
skrum og ósannindi? Og þó hann
og flokkur hans hafi vitað það vel,
að hann var ekki einráður eða í meiri
hluta, er þessi viðbára ekki hótið
betri fyrir það. Eins og hver sá
flokkur, sem keppir eftir völdunum
í landinu, hafi ekki skyldu til þess
að leggja sinn skerf til landsmálanna?
Hin forlátsbónin er út af því, að
hann hafi ekki getað lánað kjósend-
um sinum péninga úr bankaútibúinu
eins »viðstöðulaust< og hann hefði
viljað. Manni finst þessi forlátsbón
dálítið fleðuleg, gert dálítið lítið úr
sér með henni, svo mann undrar það,
að H. H. skyldi ekki vera stórlátari
en þetta á þessari hátíðlegu stundu.
Það er eins og það hafi verið einhver
viðtekin stjórnarfarsregla undanfarandi
ára, sem H. H. hafi orðið að brjóta.
Líklega sú, að góðir Heimastjórnar-
menn ættu að fá peninga »viðstöðu-
laustc úr peningastofnunum, eins og
þær hafa sérstaklega verið ætlaðar
þeim.
En hvað sem um það er og verið
hefir, þá var þessi forlátsbón algjör-
lega óþörf. Kjósendur H. H. vissu
það löngu áður en hann kom hingað
norður, að íslandsbanki var að »færa
saman seglin*, eftir því sem hann
frekast gat við komið. Ekki annars
getandi til en að hann, sjálfur banka-
stjórinn, telji þessa ráðstöfun bygða
á gildum fjármálarökum. En fyrst
svo verður að líta á, liggur við að
það sé hqlfmeiðandi fyrir H. H., hafi
hann orðið þess var að kjósendur
hans og flokksbræður ætluðust til
þess að hann bryti meginreglu bank-
ans þeirra vegna. Með því gerir
hann þeim áreiðanlega engan sóma
að halda því á lofti.
Og sennilega er þessi forlátsbón
heldur ekki á neinu öðru bygð, en
lönguninni til þess að koma að dylg-
jum og órökstuddu æsingarugli um
flokksandstæðinga sina. Hann vill
kenna síðasta þingi um fjárkreppuna
í landinu og sérstaklega því að það
gekk ekki að sambandslagafrumvarp-
inu óbreyttu. Mikið getur H. H.
látið í kjósendur sína, ef þeir renna
þessu niður »viðstöðulaust«. Fjár-
kreppan var sem sé byrjuð í landinu
og víst svo að kalla í öllum heim-
inum, löngu áður en síðastð þing var
háð. Forvextir voru hér í ársbyrjun
1908 8°/0 og nær allstaðar voru þeir
háir, ekki síður hjá Dönum en öðr-
um. Ofan á fjárkreppuna, sem fyrir
var, bættist það hjá þeim, að embætt-
isbróðir H. H., Alberti, varð uppvis
að því að hafa sóað tugum miljóna
á sviksamlegan hátt. Sambandið milli
íslands og Danmerkur hefir sannar-
lega engin áhrif á peningastrauminn
í heiminum. Hitt gerði fjárkreppuna
tilfinnanlegri hér, að fjármálastjórnin
í landinu hafði verið nokkuð glæfra-
leg á undanförnum árum, stjórnarár-
um H. H. og það ekki aðeins stjórn-
in á fjárhag landsins, heldur líka stjórn-
in á peningastofnunum landsins.
Ekki bætir hún mikið upp ræðuna,
aðdróttunin til síðasta þings um hlut-
drægni i úthlutun á fé landsins. H.
H. hefði helzt ekki átt að minnast á
það atriði. Það gæti orðið til þess,
að minst yrði á ýmislegt við hann
líka. En að þvi er snertir siðustu
fjárlög, þá hafði hann búið þau svo
í garð þingsins, að flest af þessum 6
kjördæmum — þau voru ekki fleiri
en sex — sem að hans dómi hefðu
»kosið ritU við síðustu kosningar, áttu
að fá stóra sneið af landssjóðsbrauð-
bitanum, ýmist til síma, brúargerðar
eða vega en flest hinna lítið eða ekk-
ert. Það var rétt eins og þetta væri
ekki tóm tilviljun, rétt eins og hann
sjálfur væri heldur að draga til þess-
ara kjördæmanna, svo sem í ofurlitlu
verðlaunaskyni. Þingið gat í öllu falli
ekki séð nauðsynina meiri í hans
kjördæmum, en ýmsum öðrum og
sumstaðar fremur minni en hitt og
það hvað sem »tiltöluhlutföllum« hins
óhlutdræga flokksbróður hans, vega-
verkfræðingsins, kann að líða. Náttúr-
lega er ánægjulegt að geta orðið við
óskum sem allra flestra um samgöngu-
bætur, en um það ræður þó fjárhag-
ur landsins mestu.
Ekki tekst betur til fyrir H. H.
þegar hann fer að minnast á bann-
lögin, fer að hafa það 1 háði að nú-
verandi stjórn ætli sér að fresta fram-
kvæmd þeirra. Hann byggir þetta
vist á síðustu tillögum skattanefndar-
innar, en ályktunin er röng og H.
H. getur ályktað miklu réttara, ef
hann vill álykta rétt. Nefndin er
skipuð flokksbræðrum hans sjálfs,
nema einum manni og sá eini maður
er í eindregnum minnihluta í sinum
flokki að því er bannlagastefnuna snert-
ir. Engin ályktun verður því gerð
af tillögum skattanefndarinnar um með-
ferð sjálfstæðisflokksins á bannlögun-
um og engin skynsamleg ástæða verð-
ur fyrir því færð að flokknum hafi
snúist hugur um bannlögin, eða að
nokkurt hik sé á honum um jfram-
kvæmd þeirra. Enginn þeirra manna,
sem greiddi bannlögunum atkvæði á
síðasta þingi, hefir, að þvi er kunn-
ugt er, tjáð sig um um það, að hann
vildi fresta framkvæmd þeirra. Hver
hefir sagt H. H. það, að það sé »efst
á baugic að fresta framkvæmd bann-
lagann? Hann er þó vonandi ekki
farinn að fá einhverjar ofheyrnir?
Það væri rétt af honum að skýra
frá þvi hvað hann hefir fyrir sér i
þessu, ef hann getur það. Annars er
hætt við að á þetta verði litið sem
skáldskap, eftir hann sjálfan.
Ekki þykir ástæða til þess að fara
að rökræða hér kaflann í ræðu hans
um þjóðræðið, sem hann kallar »skil-
yrðislausa meirihlutadrotnunc. Að-
gætandi er þó að þetta þjóðræði,
sem hann er að tala um, er ekki
annað en þingræði, rétt og slétt.
Eftirtektavert, hve mikla ótrú hann,
þingræðishöfðinginn, er alt í einu far-
inn að hafa í þessu þingræði, eftir-
tektaverðast þó frá sjálfræðislegu sjón-
armiði, að það hittist svo á að þessi
skoðanabreyting verður samhliða því
að hann sjálfur kem-.t í minnihluta.
Loks er eftir að drep.t stuttlega á
niðurlag ræðunnar. Hann er að tala
um »að tíðarandinn sé orðinn svo
spiltur og pólitíkin svo meini blandin
og margvíslegum háðungum, að naum-
ast sé mannskemdalaust við hana að
fástc. En þetta er þó alt undir því
komið hvern-ig við hana er fengist.
Það ætti H. H. að hugleiða vandlega.
Sé fengist við hana drengilega, er
ekki svo hætt við mannskemdum.
Pólitíkin er fyrst og fremst þekking-
armál og uppeldismál, víðtækasta
menningarafl þjóðanna, bæði líkamlega
og andlega. Þó mönnum verði sund-
urorða um þau efni þá er slíkt ekki
tiltökumál. Slíkt þarf engan að
skemma, getur líka orðið til að skerpa
kærleikann. fafnvel deilan um ann-
að eins mál og sambandsmáltð ætti
að gera okkur alla að betri íslend-
ingum, þótt annar flokkurinn vilji
hallast að Dönum, en hinn vilji hafa
sjálfstæðina að markmiði. Óneitan-
lega er þó pólitíski kappleikurinn oft
ekki »fair playc, eins og þessi síð-
asta ræða H. H. ber svo ljóslega vott
um, gjörsneiddur öllum frumatriðum
menningarinnar, ekki annað en óhrein-
indi sem reynt er að klína á andstæð-
ingana. Haldi H. H. mikið af slík-
um ræðum, má hann búast við því
að hann finni til þess æ betur að
það er ekki »mannskemdalaust« að
fást við slíka »pólitík«. Sjálfs hans
vegna og þjóðarinnar vegna væri ósk-
andi að honum gæti orðið þetta sem
ljósast á einhvern hátt og úr þessu
þyrfti það helzt að verða sem allra
fyrst.
------------
Fegurðarglíma
Ungmennafélagsins, sem auglýst
hefir verið hér í blaðinu, fer fram í
Iðnaðarmannahúsinu næsta miðvikud.
Auk glímumannanna hér, taka þátt i
glímunni glimumenn frá Stokkseyri.
Islauds banki
fekk hraðskeyti í dag, um að vextir
væru hækkaðir um 1 °/o í Englandi
og Þýzkalandi.
Símskeyti til Isafoldar.
Stórtíðindi úr loftinu.
---- Khöfn, 28/9 ’IO.
Chavez hefir flogið yfir Alpafjöllin
í dag. Þetta munu þykja stórtíðindi
um heim allan. Fréttir hafa ekki bor-
ist nánar af þessu merkilega flugi.
Chavez þessi er Englendingur, og
með mestu fluggörpum heimsins.
Hann hefir áður flogið hæzt i loft
upp, allra Evrópumanna.
Annað skeyti barst ísafold á mið-
vikudaginn svohljóðandi:
Khöfn 28/g 1910. Chavez limlest-
ist við lendingu á Alpafjallafluginu.
Andaðist í gær.
Þessi urðu þá afdrif þessa fluggarps-
ins. Svo fer um marga sem eru að
brjóta ísinn fyrir mannkynið — þvf
miður.
Nánari fréttir af slysinu, bíða er-
lendra blaða.
Heilsuhælisgjafir og áheit.
N. N. kona í kefíavík . . . kr. 10,00
B.....................— 10,00
G- Ó. . .................— 10,00
G. J.....................— 20,00
J- E.....................— 02,00
N. N. Keflavík . . . , . . . — 20,00
N. N. Dalasýslu.......— j;oo
Stúlka í Hafnarfirði .... — 2,00
Skipshöfnin í »íslending«
(skipstj. Jón Jóhannsson — 160,00
Kr. 239,00
í septembermánuði voru skráðar ir
manneskjur 1 Ártíðaskrá Heilsuhælis-
ins af 22 gefendum. Inn komu 98
krónur.
Heilsuhaelin.
Á Heilsuhælið á Vífilsstöðum eru
komnir um 30 sjúklingar. Fjölgar
vikulega.
Á geðveikrahælinu eru 61 sjúkling-
ur. Það er sú hæðsta tala, er þar má
vera.
Á Laugarnesspítalanum eru 60 sjúk-
lingar.
Heyskapur
er sagður í góðu meðallagi, austur
um sveitir og sýslur (Árness. og Rang-
áryalla), og heyin mjög góð, því nýt-
ing hefir verið hin bezta, utan á þvf
síðslegnasta. Bændur höfðu náð inn
því síðasta nú í vikunni, segja ný-
komnir austanmenn.
Lausar sýslanir.
Sýslanin sem umboðsmaður Þing-
eyrarklausturs er laus. — Umsóknar-
frestur til 20. desember n. k.
Póstafgreiðslumanssýslanin á Þing-
eyri, árslaun 400 kr. Umsóknarfrest-
ur til 20. des. Umsóknir sendíst til
stjórnarráðsins.
Vitaverðir.
Eftirtalda menn hefir ráðherra skip-
að vitaverði við landsvitana:
Við Dyrhólavitann: Guðbrand Þor-
steinsson á Loftsölum.
Við Vestmanneyjavitann: Jónatan
fónsson vélaaðstoðarmann í Reykja-
vik.
Við Langanessvitann: Kristján Þor-
láksson í Skoruvík.