Ísafold - 08.10.1910, Side 1

Komvu út tviavaí í viku. Vorfl 4rg. (80
arkir minst) á. kr., erÍBnd>.» 6 ki eöa l1/*
dollar; borgist fyric miftjtra j'ili (erlendis
fyrir frem)
1SAF0LD
Hrpsðen (skrifleg) bnndin viö iramót, er
ÓKUd nema komln sé til útgefanda fyrir
1. okt. rj aaapandi sknldlans við blaðið
Afjtreibsla; Anstnretrrati H,
XXXVII. árg.
Reykjavík laugardaginn 8. október 1910.
64. tölublað
Landkönnunarferð
umóbygðirvorar.
I. O. O. P. 939299
Forngripasafn opi?) hvern virkan dag 12—2
íalandsbanki opinn 10—2 */• og 5l/a—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skril’stofa frá 8 árd. til
10 síðd. Alm. fundir fsd. og sd. 8 */* siMegis
Landakotakirkja. öuösþj. 9V* og 6 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10x/s—12 og 4—5
Landsbankinn li-21/*, 5^/a-B1/*. Bankastj. vií)
Landsbókasaín 12—8 og 5—8. Útlán 1 3
Landsbúnaðarfólagsskrifstofan opin trá 12 2
Landsfébirðir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnió á þrd. fmd. og ld. 12—1
Lækning ók. i læknask. þribjd. og föstd. 11—12
Náttúrugripasafn opió 1 */*—21/* ú sunnudögum
Tannlækning ók. Póstb.str. 14, 1. og 3. md. 11—1
Lárus Fjeldsted
yfirréttarmálafærslumaður
Lækjargata 2
Heima kl. n—12 og 4—5.
Ólafur Þorsteinsson
Háls- nef- og eyi-nalæknir,
er fluttur í Pósthússtræti 14 A
(hús Arna Nikulássonar rakara)
Heima kl. 11 — 1 alla virka daga.
Ókeypis lækning 2. og 4. fimtu-
dag hvers mánaðar kl. 2—3.
Ófagur leikur.
Menn minnast þess sjálfsagt, að fáir
menn ’nér á landi, er fást við stjórn-
mál, hafa talað meira um »fair play«
(fagran leik) og drengskap í pólitísku
baráttunni, en sjálfur foringi Heima-
stjórnarmanua hr. Hannes Hafstein.
Ætla mætti nú, að undirforingjarnir
í liðinu því, (Heimastj.) ritstjórarnir,
létu ekki þessar prédikanir aðalleið-
toga síns eins og vind um evrun þjóta;
tæ.kju orð hans og áminningar til
greina. Með því gerðu þeir honum
sóma, og ynnu sjálfum sér og þjóð-
inni mikið gagn. En reynslan sýnir,
því miður, svo áþreifanlega, að þess-
ar kenningar H. H. fá enga áheyrn
hjá blaðstjórunum í flokki hans. Naum-
ast er mögulegt að finna eitt einasta
blað af blöðum þeirra, er ekki hafi
meðferðis »unfair play*; ófagran leik
og ósæmilega bardaga-aðferð. Ný-
jasta dæmi þessa eru ósannindi þeirra,
dylgjur og getsakir í sambandi við
utanför ráðherrans.
Um þingmannafundina, er haldnir
voru rétt áður en ráðherra fór, bera
blöð þeirra út allskonar slúðursögur,
sem við ekkert hafa að styðjast, og
sem auðsjáanlega eru búnar til í þeirra
eigin herbúðum og hvergi annarstað-
ar. Þau bera það út, að þingmenn,
og tilnefna sérstaklega hr. Skúla Thor-
oddsen, hafi verið »mjög hvassir« og
»all-þungorðir« á þeim fundum. Þetta
eru tilhœjulaus ósannindi segja þing-
menn er þar voru. Samkomulag á
þeim hafði verið eins gott og frekast
er hægt á að kjósa.
Þá eru þau einnig með heilmikinn
uppspuna um undirbúning stjórnar-
frumvarpanna. Svo nákvæmlega þyk-
jast þau vita um alt er að honum
lýtur, að ætla mætti, að annaðhvort
væru ritstjórarnir yfirmenn á stjórnar-
skrifstofunum, eða þá að sumir yfir-
mennirnir þar væru Jréttasnatar rit-
stjóranna. *)
Þó að ráðherra hefði lagt fyrir und-
irmenn sína, — »menn sem hafa lang-
an embættisferil að baki sér og mikla
reynslu og þekkingu«, að sögusögn
minnihlutablaðanna — (þar á meðal
landritarann, setn á að vera hans önn-
ur hönd), að undirbúa eitthvað aflaga-
frumvörpum, þá er það ekki það ódæði,
*) Hr. Indriði Einarsson kveðst ekki
hafa látið uppi við nokkurn mann, hvað
hafi farið milli sin og ráðherra, að þvi er
undirbúning þingmála snertir.
er taki að æpa hátt um. Að semja
lagafrumvörpin að fyrirlagi ráðherrans,
verður einmitt að skoðast sem eitt af
þeirra skylduverkum. Hann á að
ákveða stefnu þeirra, en þeir að koma
henni í umgerð, hver fyrir sína stjórn-
ardeild. Þetta sýnist vera eðli-
legast. Að ætlast til að ráðherrann,
hver sem hann er, semji sjáljur öll
stjórnarfrv., er í fylsta máta ósann-
gjarnt, og hver sem ætlast til þess,
sýnir undirmönnum hans íylsta van-
traust.
Skoplegt er að sjá kveinstafi minni-
hlutablaðanna yfir því, að ráðh. semji
eitthvað af stjórnarfrv. ytra. Það er
eins og »Hafnarstjórnin« sjálf sé nú
búin að fá viðbjóð á öllu dönsku,
og því sem gert er í Danmörku. Þeim
varð ekki svona klígjugjarnt við því
sem gert var í Danmörku, um það
leyti sem innlimunarfrv. alkunna var
hleypt af stokkunum. Hvar skyldi pað
hafa verið samið? í Danm'órku. Og
þó var það djásn svo mikilvægt,
heilagt og heillavænlegt fyrir land og
lýð, að þeirra sögusögn, að ekki mátti
breyta í pvi einum einasta staj. Það
var sama sem þjóðar tortíming. Það
er ekki lengi að breytast veður í löfti.
»Þjóðólfur« segir að ráðh. hafi
»beðið flokksstjórn meirihlutans að
semja fyrir sig frumvörp, er leggjast
ættu fyrir næsta alþing«, og spinnur
svo heilan vef utan um þetta. En
alt eru þetta helber ósannindi. Eitt
sýnishorn af drengskaparbardaga-aðferð
minnihlutablaðanna.
»Þjóðólfur« klykkir út með þessari
ósæmilegu getsök til ráðiierrans.
»Hann (c: ráðherra) vill skapa sér
ráðherrapeð, og á þeim ætlar hann að
lija. Um pjóðkjörna liðið varðar hann
ekkert, aðeins ej hann Jær meiri hluta
í sameinuðu pingi með nýju ráðherra-
peðunum sinum*.1) Þetta er svo stráks-
leg getsök, að naumast tekur tali. Vit-
anlega dettur engum ráðherra í hug,
— jafnvel ekki H. H., sem þó er
eini maðurinn, sem brotið hefir þjóð-
ræðið með þaulsetu í valdasessinum
og hefir sýnt sig líklegan til að brjóta
þingræðið lika, — að halda sér við
völd með tilstyrkkonungkjörinna þing-
manna, sé meiri hluti þjóðkjörinna
þingmanna á móti.
Hvað skyldi sá dagur heita, þegar
minnihlutablöðin leggja niður ósann-
indaþvættinginn og getsakirnar, og sjá
það sitt vænsta, til að afla sér þjóð-
fylgis, að viðhafa »fair play« ?
/. J.
Fegurðarkappglíman
er ungmennafélagið stóð fyrir og
fram fór á miðvikudagskveldið, var
prýðisvel sótt, sem vænta mátti. Því
miður gátu ekki allir þeir, er fyrir-
hugað höfðu að taka þátt í glímunni,
verið viðstaddir. Stokkseyringarnir
símuðu forföll, og einn kappinn héð-
an, hr. Halldór Hansen, var forfallaður
sökum lasleika. Þeir voru því ekki
nema 6, er orustuna háðu, og var sókn
og vörn hin frækilegasta, svo unun
var á að horfa.
Þrátt fyrir það þó allir kapparnir
sýndu lipurð og fimleik, leyndi það
sér þó ekki, að þeir Hallgrímur Bene-
diktsson og Guðmundur Sigurjónsson
voru mestu og beztu glímumennirnir,
enda voru þeim dæmd fyrstu og önn-
ur verðlaun. Hallgr. fyrstu og Guðm.
önnur. Þriðju verðlaun hlaut Guðm.
Kr. Guðmundsson. Hinir þrir, sem
tóku þátt í glímunni, voru: Bjarni
Magnússon, Magnús Tómasson og
Árni Ólafsson.
Þökk sé Ungmennafélaginu fyrir að
hafa stofnað til þessarar ágætu skemt-
unar, ög heill og heiður glímuköpp-
unum i
') Leturbreyt. gerðar af mér. A. J. J_
Stórtíðindi.
Stjórnarbylting í Portúgal
Konungur fangaður eða flúinn.
Herinn með byltingamönnum.
Á miðvikudaginn barst ísafold sím-
skeyti, er segir að stjórnarbylting sé
orðin í Portúgal. Konungur sé flú-
inn eða fangaður, og herinn allur á
bandi byltingamanna.
Portúgalsmenn hafa um nókkura ára
skeið sýnt sig líklega til að gera
stjórnarbyltingu, og komust lengst í
þá átt, er þeir myrtu konunginn og
krónprinzinn fyrir tveim árum, er þeir
óku í vagni um strætin í höfuð-
borginni. Þá slapp Manúel, sem nú
er konungur, undan morðkutunum við
illan leik. Líklega verður hann ekki
ófús að afsala sér konungdómi, því
konungur hafði hann aldrei viljað
verða.
Rétt áður en faðir hans og bróðir
voru myrtir, er mælt að hann hafi
látið í ljósi gleði sína yfir því, að vera
ekki borinn til konungs. Sjálfsagt
verður Portúgal gert að lýðveldi.
Eftir að þetta er skrifað barst ísa-
fold annað skeyti ■’.vohljóðandi: Port-
úgal auglýst lýðveldi. Forseti Denaget.
Landar erlendis.
Á sönglistarskólanum í Khöfn (Det
kgl. Musikkonservatorium) eru nú 4 ís-
lendingar: Herdís Mattíasdóttir (skálds
Jochumssonar), Haraldur Sigurðsson (frá
KallaSarnesi) og tveir synir Guðmundar
trósmíðameistara Jakobssonar, Eggert og
Þórarinn. Tveir hinir síðasttöldu stóð-
ust þar inntökupróf á dögunum. Her-
dís, Haraldur og Eggert hafa píanóleik
að aðalnámsgrein en Þórarinn fiðluleik.
Halldór Hermannsson bókavörður,
sem dvalið hefir í Khöfn í sumar, er ný-
farinn þaðan aftur heimleiðis til Amerfku.
Sveinbjörn Sveinbjörnsson söngskáld
er nýkominn til Hafnar — alfluttur frá
Edinborg, að því er mælt er.
Prófessorsembættíð í norrænu við
Khafnarháskóla, það er Wimmer hafði,
en hefir nú sagt af sér, kvað eiga að
veita D a h 1 e r u p docent eftir því
sem blöðin segja. Mun margan furða á
þessari ráðstöfun, því að annar maður
var að öllu leyti sjálfkjörinn til þess að
taka við embætti þessu, sem só landi
vor Finnur Jónsson, sem þar er
aukaprófessor í sömu grein. Eftir hann
liggja, svo sem kunnugt er, ógrynnin öll
af vísindaritum, en hinn maðurinn hefir
fátt ritað og er yfirleitt óþektur maður.
Blað eitt hór mintist á þetta eigi alls
fyrir löngu og taldi kosti og ókosti
beggja þessara manna. — Meðal aunars
taldi það Finni til foráttu, að hann
mundi eigi vera svo góður í dönsku sem
skyldi.
Hér blandast fáum hugur um, að það
er þjóðernið, sem látið er ráða þessarri
embættisskipun. Finnur Jónsson er ís-
lendingur og þessvegna fær hann ekki
embættið og hafa þó aðrir frekar unnið
til þess en hann að vera háfður útund-
an hjá Dönum fyrir þjóðernis sakir.
I»rír
rangæskir bændasynir fóru utan :i
Botniu, til að nema búnaðarvisindi :i
búgörðum á Jótlandi og Sjálandi. Þeir
voru: Árni Tómasson (Böðvarssonar
frá Reyðarvatni, Skúli Thorarensen frá
Kirkjubæ, og E. Steinsson frá Oddhól.
ísajold hitti fyrir skömmu að máli
ir. Herm. Stoll, Svisslending þann er
m. a. brá sér upp á Höfsjökul um
daginn, svo sem áður er getið hér í
blaðinu. Vér höfum þetta sinni nán-
ari spurnir af hinu nýstárlega ferðalagi
íans.
Hr. Stoll fór hina venjulegu boð-
eið, austur til Þingvalla og Geysis og
>aðan til Heklu og loks upp í Þjórs-
árdal. Og þar hefst æfintýraferðalag
íans. Tíu dagar liðu frá því hann
::ór frá síðasta bænum í Þjórsárdal og
xingað til hann kom aftur til bygða
norður í landi. Þessa tíu daga var
íann aleinn með tvo hesta. Hann
var tjaldlaus, svaf jafnan undir beru
ofti — fleygði sér niður á nóttinni
undir steina, þar sem skjól var gott,
íafði hnakkinn að svæfli, reiðing að
ábreiðu og skorðaði sig milli tveggja
coffbrta 1
Frá Þjórsá stefndi hann beint á kerl-
ingarfjöll. Fór upp á hæsta tind þeirra.
Telur hann þau allmiklu hærri en Thor-
oddsen gerir ráð fyrir eða rúmar 1500
stikur (Thor. 1200). í Kerlingarfjöll-
um töldust honum vera 40 hverir og
sumir þeirra einar 2 stikur frá tind-
inum.
Frá kerlingarfjöllum hélt hann svo
fyrst að Hvítárvatni og svo áfram norð-
ur — þ. e. a. s. ekki hina venjulegu
leið, heldur norður með hlíðum Hofs-
jökuls. Á þeirri leið urðu fyrir hon-
um æði vatnsmiklar og straiimharðar
ár, er komafrá jöklinum. Vatnsmegn-
ið í ánum þarna alveg upp við jök-
ulinn og straumhörkuna, taldi hr. Stolt
vott þess, að árnar komu langt innan
undan jöklinum — og sannfærðist
hann seinna um það. Hann hófsem
sé göngu sína upp á Hofsjökul norð-
anverðan og gekk 20 rastir upp á jök-
ulinn og þóttist hann langt inni á
jöklinum heyra niðinn i ánum undir
honum. Jökulinn taldi hann 1850
stikur á hæð.
Hr. Stoll rannsakaði all-nákvæmlega
landið fyrir norðan Hofsjökul. Segir
hann landabréf Þorv. Thoroddsens vera
all-ónákvæmt á því svæði. Þar sjáist
ekki annað fjall en Árbjarnafell, en
beggja megin þesssénfjöll i2oostiku
há. Vötn eru þar og ár fjöldamargar
(20—30. Hér vinst ekki rúm ella til
að greina frá ferðalagi herra Stolls til
hlítar. Hann fór norður að Mývatni
og vestur eftir öllu Norðurlandi 6g
síðan suður sveitir.
Alls var hann 45 daga á ferðinni.
Lét hann hið bezta af henni og ráð-
gerði að rita um ísland í ársrit Alpa-
félagsins í Sviss. í þvi félagi eru
12000 manns og ársritið kemur út i
15000 eintökum.
Ennfremur ætlar hann að gefajarð-
fræðingafélaginu í París skýrslu um
ferðalag sitt hér.
.......jT. ....
Ingólfshúsið.
Hvenær á hlutaveltan aö fara fram?
Ekki er nema sjálfsagt að blöðin,
við og við, hreyfi þessari spurningu:
Hvenær á að draga um Ingólfshúsið ?
Það mun mörgum (og þar á meða
mér), sem keypt hafa Ingólfshússeðl-
ana, þykja þessi dauðaþögn og enda-
lausi dráttur á því að draga um húsið
næsta einkennilegur og óviðfeldinn.
Sumir eru sjálfsagt farnir að gera sér
í hugarlund, að aldrei eigi að draga
um húsið. Þessi hús-hlutavelta hafi
að eins verið höfð sem agn, til að
fá fólk til að láta fé af hend; án þess
að hugmyndin hafi nokkurn tima verið
sú, að láta af henni verða. Það væri
ekki nema eðlilegt, þó fólk hugsaði
kt þessu. En sjálfsagt má þó gera
ráð fyrir að þetta hafi eigi verið til-
gangur gefenda hússins i upphafii, eða
. ngólfsnefndarinnar.
Nefndin má, sóma síns vegna, til
að fara að gera kaupendum hlutaveltu-
seðlanna grein fyrir því, hvenær hluta-
veltan á að fara fram; eða ef hún á
aldrei að fara fram, þá að skýra þeim
irá þvi, og færa ástæður fyrir. Það
er engin von að fólk þoli þetta aðgerða-
eysi nefdarinnar, ofan á afskifti hennar
af Ingólfslíkneskinu, og svo spillir
letta fyrir öllum hlutaveltum, er önn-
ur félög vildu halda, í hvað góðum
tilgangi sem til þeirra væri stofnað.
Og það er afarílt.
Mig hefir oft furðað á, er eg hefi
esið íslenzk blöð, hve sjaldan eg hefi
séð Ingólfsseðlana auglýsta í blöðun-
um. Og ennfremur hefir mig furðað
á, að nefndin skyldi ekki láta seðlana
vera til sölu meðal íslendinga í Ame-
ríku. Eg er viss um, að þar hefði
verið hægðarleikur að selja þá í hundr-
um, ef ekki þúsundum. Eg veit, að
ijöldamargir Vestur-Islendingar hefðu
íaft ánægju af að kaupa seðil fyrir
55 cent, til þess að hafa það á með-
vitundinni, að eiga lítinn skerf í stand-
mynd Ingólfs landnámsmanns, eftir
islenzkan listamann.
Sem eigandi nokkurra seðla leyfi eg
mér að beina spurningunni hér að
i raman: »Hvenær á að draga um
Ingólfshúsið*, til Ingólfsnefndarinnar,
og vona að hún láti ekki undir höfnð
eggjast að svara mér og öðrum seðla-
eigendum við fyrsta tækifæri.
A. J. J.
-----9SG------
Klaveness og Björnson
— og Jónas Gnðlangsson.
Eins og menn ef til vill rekur minni
til bar Jónas Guðlaugsson það upp á
Klaveness prest í grein einni hér i
blaðinu, »Björnson og prestarnir*, að
hann (0: Klaveness) hefði talið það
»svívirðilegt hneyksli, að Björnson
skyldi vera borinn inn í kristna kirkju«,
— Björnson »þessi heiðingi sem var
jafnfjarlægur guði og kirkjunni«, —
og ekki efast um, að Björnson »færi
beina leið til helvítis*. Þessum að-
dróttunum reyndi eg að hnekkja með
tilvitnunum í þá nýútkomna ritgjörð
um Björnson eftir sama mann, sem
mér virtist gjöra það ótrúlegt mjög,
að Jónas væri að fata með annað en
ósannindi. Seinna í sumar hélt Jónas
því fram hér í blaðinu, að hann heíði
farið með satt mál. Hann segir þar:
»Ummæli mín hefi eg frá ræðu, sem
séra Klaveness hélt í Kristjaníu, sém
vakti umtal í öllum blöðum, einmitt
í tilejni aj peim orðum, sem eg tiljærði«
[gleiðletrað af Jónasi]. Þá var að ná
í ræðu þessa, því enn trúði eg betur
þekkingu minni á þessum manni, en
orðum Jónasar.
Nú hefi eg fengið ræðuna (hún heit-
ir »Björnsons Gravjærdc og er flutt
í Frogner kirkju á uppstigningardag),
lesið hana aftur og aftur mér til mesta
yndis, og — ekki fundið þar eitt ein-
asta orð, ekki einn staj, sem gefi hin-
um hrottaleguummælumjónasar stuðn-
ing. Það sem hann þar eignar Klave-
ness presti, er ekkert annað en ósann-
ur tilbúningur annaðhvort Jónasar sjálfs
eða einhvers, sem hefir logið þessu að
honum I
Ræða Klaveness er átakanlega sár
umkvörtun yfir því, hversu hér um bil í
öllu, sem hafi verið talað og sung-
ið við jarðarför Björnsons (að líkræðu
prestsins undanskilinni) hafi verið sneitt
hjá öllu, sem mint gæti á, að til væri
lifandi guð og eilíft líf. Hann rífur
og tætir i sundur þau »orð innantóm*,
sem ræðumenn (sérstaklega Nansen
prófessor) hafi látið sér sæma að bjóða
við slíkt tækifæri. Það sem mönnum
eigi að vera til huggunar í sorginni yfir