Ísafold - 12.11.1910, Blaðsíða 1

Kemm út tvisvar l viku. Verö Arg. (80
arki minst) 4 kr. erlendin 5 ki efta 1 »/*
dollar; borgist fyrir mibjan júli (erlendis
fyrir fram).
ISAFOLD
UuPHðgn (skrifleg) bnndin viö úramót. er
ógiiú nema komin sé til útgefanda fyrir
1. o»t. e.g iiE.’tpandi sknldlaas vib blabib
Afareibeia: AoMtar«tr«p.ti 8.
XXXVII. árg.
Reykjavík laugardaginn 12. nóvember 1910.
I. O. O. P. 9311189
Forngripasafn opið hvern virkan dag 12—2
íslandsbanki opinn 10—2 »/• og B l/i—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 Ard. til
10 sibd. Alm. fundir fsd. og sd. 8 »/• sibdegi
Landakotskirkja. öubsþj. 9 »/• og 8 A helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10 V*—^
Landsbankinn 11-2»/*, 5»/*-6»/t. Bankastj. vib 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 6—8. ÚtlAn 1 8
Landsbúnaðarfélagsskrifstofan opin trá 12 2
Landsféhirðir 10—2 og B—6.
Landsskjalasafnið á þrd. fmd. og ld. 12 1
Lækning ók. i læknask. þriðjd. og föstd. 11—12
Náttúrugripasafn opið 1»/*—‘^1/* ú sunnudögum
Tannlækning ók. Pósth.str. 14, 1. og 8. md. 11—1
Lárus Fjeldsted
yfirróttarmálafærslumaður
Lækjargata 2
Heima kl. n—12 og 4—5.
Faxaflóagufubáturinn Ingólfur
fer til Borgarness 14. og 25. nóv.
- ~ Garðs 20. nóv.
Skattamál.
Á næsta alþingi verða að sjálfsögðu
gerðar allmiklar breytingar á núgild-
andi skatta- og tolla-ákvæðum.
Skattamál eru viðast hvar einhver
viðkvæmustu mál þjóðanna. Breyt-
ingar í skatta- og tolla-löggjöf tíðum
mesta umræðu- og rifrildisefni milli
stjórnmálaflokkanna.
En hjá oss hefir þessu verið ann-
an veg farið. Naumast nokkuru máli
á dagskrá þjóðarinnar hefir minna
verið skeytt — í blöðunum.
Virðist því tími til kominn að
glöggva sig dálítið á þessu mikilsverða
máli.
Mun ísafold nú og í næstu blöð-
um gera grein fyrir: 1) núgildandi
skatta- og tolla-ákvæðum; 2) tillög-
um skattamálanefndarinnar; 3) öðr-
um breytingartillögum, sem fram hafa
komið. Þá er kominn yfirlitsgóður
grundvöllur undir gagnrýni og um-
ræður um skattamálin. Munu þá
gerðar verða nokkurar athugasemdir,
þegar sá grundvöllur er fenginn.
Yflrlit yfir núgildandi
skatta og tolla.
Núgildandi skattalög eru 3 3 ára göm-
ul og virðist því full ástæða til að
þau væru endurskoðuð, einkum þar
eð orðið hefir allmikil breyting á hög-
um landsbúa á síðustu áratugum. í
lögunum er mikil viðleitni til þess,
að láta skattana koma réttlátlega niður
á öllum skattstofnum í landinu og er
enginn vafi á að lögin hafa verið vel
samin og hafa þá verið hagkvæm
þjóðinni og fullnægt kröfum lands-
sjóðs. Aðalákvæði skattalaganna eru
þessi:
»• Skattur af öllum jörðuin,
er metnar eru til dýrleika:
2/s al. á landsvisu af hundraði hverju.
2. Skattur af lausafé:
1 al. á landsvísu af hverju hundr-
aði lausafjár, er telja ber fram til tí-
undar.
• 3. Húsaskattur.
Húseignir undir 500 kr. virði eru
skattfrjálsar. Aðrar húseignir gjalda
iV2°/oo vúðingarverðs.
Þessi skattur greiðist af öllum hús-
um í kaupstöðum og verzlunarstöðum
og einnig öðrum húsum, er eigi eru
notuð við ábúð á jörð þeirri er metin
er til dýrleika. Þinglýstar veðskuld-
ir dragast frá virðingarverðinu og
skattur greiðist af því sem eftir er.
4. a. Tekjuskattur af eign.
1 kr, af hverjnm 25 kr.1).
b. Tekjuskattur af atvinnu:
Fyrstu 1000 kr. skattfrjilsar
1000—2000 kr. 1 °/0 skattur
2000—5000 — 1,5— —
3000-4000 — 2 — —
4000-5000 — 2,6— —
5000—6000 — 3 — —
6000—7000 — 3,5— —
yfir 7000 4 — —
Sá er hefir t. d. 4000 kr tekjur
geldur ekkert af fyrsta þúsundinu, en
1 % af öðru þús., i,5°/0 af þriðja þús.
o. s. frv.
Tollögin eru frá 8. nóv. 1901 og
var gerð 3o°/0 bráðabirgðarhækkun á
öllum tollum 1907. Tollurinn er eft-
ir lögunum, sem hér segir:
L. 1901 Með hækknn 1907
Tóbak 50 a. i pd. 65 a. i pd.
Yindlar 200 — 260 —
Vindlingar 100 — 130 —
Kaffi 10 — 13 —
Te 30 — 39 -
Súkkulaði 10 — 13 —
Brjóstsykur 30 — 39 —
Sykur 5 — 6 V, -
Hinum ýmsu tollum á áfengi er
óþarfi að skýra frá, þar eð þeir eru
allir sjálffallnir burtu. Þó haldast auð-
vitað tekjur af óáfengu öli, en eigi
verður það greint frá öðru öli, er inn
hefir verið flutt; tollur á öllu öli er
5 aur. á pt., en með hækkuninni 1907
61/* eyrir.
Tekjur landssjóðs af hinum beinu
sköttum, samkvæmt lögunum frá 1877,
hafa stöðugt farið lækkandi bornar
saman við allar tekjur landssjóðs.
Landsreikningur 1908 sýnir að tekjur
af þessum sköttum voru 95345 kr.
eða um x/16 hluti af öllum tekjum,
en í byrjun var þessi tekjuliður nál.
x/6 hluti.
Eftir landsreikningi 1908 voru tek-
jur landssjóðs af beinum sköttum og
tollum:
1. Skattnr af ábúð og afnotum jarða og af
lausafé.
a. á ábúð og afnotnm jarða kr. 20578
b. á lansafé — 35197
2. Húsaskattur — 13326
3. Tekjuskattnr — 26344
Beinir skattar samtals kr. 95345
4. Tollur af tóbaki
5. — kaffi
6. — sykri
7. — tegrasi
8. — súkkulaði
9. — brjóstsykri
Tollar Bamtals kr. 564024
1908 hafði landssjóður auk þess í
tekjur af áfengistolli 197258 kr.
kr. 159792
— 127562
— 257442
— 19228
Efling sjávarútvegsins.
Að vísu er enginn efi á þvi, að
sjávarútvegurinn hér á landi hefir stór-
um aukisthin síðari árin. Að þvf hafa
stutt breyttar veiðiaðferðir og stórum
betra verð á fiski. — En því gremju-
legra er til þess að vita, að þeir ís-
lendingar, sem þenna atvinnuveg
stunda, séu að verða vinnumenn út-
lendinga. — En svo er því farið.
Fyrir nokkurum árum voru flest þil-
skip, sem gengu héðan til fiskiveiða,
eign einstakra íslenzkra útgerðarmanna,
en nú eru aðeins örfá eftir á öllu
landinu. — Hin öll komin í hendur
meiraeða minna útlendra félaga eðaein-
stakra manna.
Það er — að minsta kosti í fljótu
bragði skoðað — næsta undarlegt, að
á þeim árum, sem fiskverð hefir hækk-
að um helming, eða alt að því, skuli
fiskiskipin hafa gengið úr greipum
landsmanna. — En þess ber að gæta,
að fiskverzlunin hefir að mestu leyti
verið í höndum útlendinga sem og
önnur verzlun vor. — Og til verzl-
unarinnar er Hklega hægt að rekja or-
sakirnar til þessarrar ógæfu. Útgerðar-
menn vorir hafa orðið að leita á náðir
‘) Frá áratekjum skal dreginn umboÖs-
kostnaður það ár og leigur af þinglesnum
veðskuldum i jörðu.
útlendra verzlana með fisk sinn og
fengið hjá þeim útlendu vöruna í skift-
um. — En síðar hefja þessir viðskifta-
vinir kapphlaup við þá; byrja sjálfir
að reka fiskiveiðar, sprengja upp kaup-
gjaldið, svo að þeir, sem engan hagn-
að hafa af verzluninni með útlendu
vöruna, geta ekki staðist og tæplega
þeir sjálfir, en taka síðan skip þeirra
upp í skuldirnar — af náð! — Og
endirinn verður þessi: íslenzku útgerð-
armennirnir verða hásetar, umsjónar-
menn, eða í hæsta lagi skipstjórar á
skipum kaupmanna.
Enginn er annars bróðir í leik —
og það er ekki við öðru að búast en
að svona fari, ef ekkert er gert til
þess að efla íslenzkan sjávarútveg.
Hér þarf skjótra aðgerða.
>Skrifstofa Sjálfstæðismanna« hér í
Reykjavík hefir haft mikinn hug á
þessu máli og haldið um það
marga fundi. — í bréfum sínum til
landsmanna hefir hún drepið á málið
og hvatt til athugunar á því.
Skoðun hennar er sú, að tiltæki-
legasta ráðið til eflingar sjávarútveg-
inum sé það, að koma á einu allsherjar-
félagi fyrir útvegsmenn um land alt,
í líkingu við Landsbúnaðarfélagið. Það
félag fái sína yfirstjórn, er hafi til um-
ráða fé er þingið veiti og varið sé til
þess að halda fiskiveiðaráðunauta og
annars er til heilla þætti horfa.
í stjórn skrifstofunnar eru engir sér-
fræðingar í sjávarútvegsmálum,1 ogtók
hún þvi það ráð að kveðja til
fundar með sér nokkra útgerðarmenn
úr Reykjavik og grend og aðra sér-
fræðinga, til skrafs og ráðagerðar.
Fundir voru haldnir með þessum
rnönnum 26. október og 2. nóvem-
ber s. 1. — Boðnir höfðu verið menn
af báðum stjórnmálaflokkum og var
sérstaklega síðari fundurinn allvel sótt-
ur. Voru þar komnir meðal annarra
Þorsteinn yfirfiskimatsmaður Guð-
mundsson, Bjarni fiskifræðingur Sæ-
mundsson, Páll Halldórsson skólastj.
og nokkrir alþingismenn (Ben. Sv.,
M. Bl., Bj. Kr., Sig. Sig.). — Kom
öllum þessum mönnum saman um, að
tiltækilegasta ráðið til eflingar sjávar-
útveginum væri þetta, að stofna félag
útgerðarmanna o. s. frv. En til þess
að undirbúa þá félagsstofnun ogsemja
tillögur fyrir þing var á síðari fundin-
um kosin sjö manna nefnd, og voru
kosnir í hana þeir:
Jón Magnússon útvegsbóndi Holts-
götu 16,
Jón Þórðarson kaupmaður,
Magnús Blöndahl alþingismaður,
Magnús Magnússon skipstjóri, kenn-
ari við sjómannaskólann.
Matthías Þórðarson skipstjóri og út-
vegsbóndi,
Sigurður Jónsson útvegsbóndi, Görð-
unum og
Þorsteinn yfirfiskimatsmaður Guð-
mundsson.
Allir eru menn þessir ötulir fram-
kvæmdamennn og má þvi væntahins
bezta árangurs af starfsemi þeirra, enda
má telja það víst, að allir góðir dreng-
ir, sem þeir leita til, sér til aðstoðar,
bregðist vel við og styðji þá með ráð-
um og dáð.
Auðvitað er það aðalhlutverk þess-
arrar nefndar að stofna félagsskap með
útgerðarmönnum, en væntanleg yfir-
stjórn þess félagsskapar verður að vinna
aðalhlutverkið, enda er svo til ætlast,
að hún fái »eitthvað til þess að gera
það með«.
Skrifstofa Sjálfstæðismanna á þakkir
skildar fyrir að hrinda máli þessu
áleiðis og er vonandi að stjórnmála-
flokkarnir taki nú saman höndum til
þess að afla því sigurs. — Það gefur
góðar vonir, að í nefndinni eru mik-
ilsmetnir menn úr báðum flokkum.
------------ X.
l) Þeir eru Jón Þorkelsson dr. alþingism.
(form.), Árni Jóbannsson bankaritari (skrif-
ari), Þorleifur Jónsson póstafgreiðslnmaðnr
(féhirðir), Brynjólfur Björnsson tannlæknir
og sira Olafur Olafsson frikirkjuprestur.
Leikhúsið.
í kvöld byrjar Leikfélag Reykjavík-
ur að leika i Iðnaðarmannahúsinu.
Áhorfendum gefst á að líta og hlýða
gamlan og góðan kunningja. Leik-
félagiðhefur göngusínameð þvíað sýna
Nýdrsnóttina eftir hr. Indriða Einars-
son.
Nýársnóttin var leikin hér fyrir 3
árum og náði þá svo mikilli hylli, að
leikin var 18 kvöld í röð. Er það
■
_ ... JU■ ■
IndriÖi Einarsson,
höf. Nýársnæturirmar.
einsdæmi um nokkurt leikrit í annál-
um leikfélagsins.
Að þessu sinni hafa máluð verið
ný leiktjöld, baðstoýa, að fyrirsögn
Ásgríms listamanns.
Ennfremur hefir verið bætt inn í
leikinn nýju lagi eftir Sigjús tónskáld
Einarsson. Það er einsöngur með
kóri. Syngur frú Stefanía einsönginn.
Nokkurar breytingar eru og á leik-
endunum. Þeir Árni Eiríksson og
Jens Waage leika hvorugur nú. Hlut-
verk það er Jens hafði (Álfakonung-
urinn) hefir nú verið fengið í hendur
Helga Helgasyni, en hans fyrra hlut-
verk (íón) Herb. Sigmundssyni, og
hlutverk Árna (Guðm. snemmbæri)
tekur nú að sér Friðfinnur Guðjóns-
son — nokkurar aðrar breytingar hafa
og gerðar verið.
Leikfélagið hefir auk Nýársilætur-
innar, 3—4 önnur leikrit á prjónun-
um. Eitt leikrit íslenzkt hefir því
vérið sent nafnlaust og er ekki loku
fyrir skotið, að það verði leikið í vetur.
Trúin á skuldirnar.
iii.
Nl.
Mér kæmi það ekki óvart þó sum
um þættu skoðanir minar ærið aftur-
haldskendar og eg helzt til svartsýnn
á framtíð lands og þjóðar. Eg kippi
mér ekki upp við þetta, því eg veit
að eg er tiltölulega bjartsýnn í þess^
um efnum, veit að álit mitt er ágæt-
lega samrýmanlegt við framfarahug og
bjartsýni, einnig við það að nota láns-
fé jafnvel í stórum stíl. Hins vegar
getur það ekki samrýmst blindri »trú
á landið«, sem bygð er á eintómu
þekkingarleysi og ofsjónum, heldur
ekki lánum út í bláinn eða að lifa af
þeim án þess að hugsa um, að það
komi þó að skuldadögunum. Annars
er oss það lítill sómi að »trúa« miklu
um landið og landkosti hér. Eftir
1000 ára vist í landinu ættum vér að
pekkja það sæmilega og meðal annars
vita, að það er næsta ólíkt nágranna
löndunum og norðar en þau. Það
getur haft sína kosti fyrir því.
Þvi fer fjarri að vér þurfum að
kvíða framtíðarhorfunum, ef kynslóð-
in, sem landið byggir, er ötul og ó-
spilt. Hagurinn hefir batnað stórum
á einum til tveim mannsöldrum og
full vissa fyrir því, að hann getur
orðið miklu, margfalt betri, og það án
72. tölublað
þess, að vér vöðum skuldasúpu upp
í axlir.
Lítum aftur á ræktun landsins og
hversu hún gengur í höndum dug-
legra manna Eg, þekki þetta frá
blautu barnsbeini, Á ári hverju getur
bóndinn dregið saman nokkurn á-
burðarforða, sem nota megi undir
þökur, ösku, sorp o. fl., sem jafnvel
yrði lítið úr til áburðar á túnið. Á
hverju ári getur hann sléttað drjúgan
blett, ef viljinn er einbeittur, jafnvel
án þess að verja til þess útbornum
eyri það teljandi sé. Á þenna hátt
sléttast túnið á xo-20 árum og jafnvel
betur en þó verkinu væri lokið á
einu ári. Þetta þrekvirki kostar bónd-
ann og menn hans að vísu margan
þreytudag, en tiltölulega lítið fé. En
svo kemur bæði arður og ánægja í
aðra hönd.
Hún kann að þykja seintæk þessi
gamla aðferð, en einn kost hefir hún
þó: Henni ýylgja hvorki vextir né aý-
borganir til bankanna, sem aftur ganga
að mestu leyti út úr landinu til —
Danmerkur. Og bóndinn er laus við
skuldaáhyggjur og skuldaófrelsi. Hann
getur litið djarflega framan í hvern
mann.
Annar kostur fylgir og þessari að-
ferð þó sein sé: Hún er ein fram-
kvæmanleg, en hitt ekki. Ræktun
sveitabóndans er algjörlega undir á-
burðinum komin. Ef hann er ekki
nægur, stoðar lítið að plægja upp jörð-
ina. Hann hefir enga áburðarnámu,
sem leyfi honum að slétta túnið sitt
vel á einu ári eða tveimur, og bera
sæmilega undir þökur. Áburðaraflinn
ieyfir að slétta vænan blett á ári, í
mesta lagi eina dagsláttu. Víðast hvar
bannar hann að fara hraðara, og þó
þetta væri ekki til fyrirstöðu, þá tek-
ur annað af skarið: Vér höfum ekki
vinnuafla til þess að slétta tún vor í
einum rykk. Vér getum ekki farið
miklu hraðara nema með þvi að fylla
landið af útlendingum. Trúi þeir á
þá aðferð, sem vilja.
En aðferðin er furðu fljótvirk í
höndum dugnaðarmanna. Á 10—20
árum sléttaði faðir minn mikinn hluta
túns síns á þenna hátt og bygði auk
þess upp hvern kofa á jörðinni, þótt
hann væri að mestu leiguliði, og kom
upp allstóru búi í ofnanálag. Hann
byrjaði með sárlitlu fé, tók við niður-
níddri jörð og hafði heilan hóp barna
fram að færa. Einhvern veginn bless-
aðist þetta án allra skulda. Eg hygg
að hann hafi ætíð átt inni hjá kaup-
manninum og aldrei tekið einn eyri
til láns.
Já, en þetta var áður en fólksleysið
og háa kaupið dró úr öllum fram-
kvæmdum, kynni einhver að segja.
Það gengur öðruvísi núna.
Jónas í Bröttuhlíðx) hefir starfað
undanfarin ár eftir að fólkinu fækk-
aði og kaupið hækkaði. Hann reisti
bú á 800 króna koti með litlar eigur
og hefir lengst af verið einyrki að
mestu leyti. Á hér um bil 10 árum
hefir hann sléttað alt túnið og aukið
það að miklum mun, girt það alt og
mikinn hlutanti með rammbyggilegum
grjótgarði, aukið töðuna um fullan
helming, reist all-reisulegt hús, þar
sem lélegir bæjarkofar voru áður,
veitt vatni í bæ og fjós, bygt upp
öll peningshús og hlöður fyrir heyið,
keypt kotið að miklu eða öllu leyti,
komið upp nokkrum görðum og aukið
bú sitt að því skapi sem jörðin batn-
aði. Ollu þessu hefir hann komið í
verk án þess að lána fé svo nokkru
næmi. Það var litlu eða engu útlendu
fjármagni veitt i kotið hans með vöxt-
um, afborgunum og skuldaáhyggjum,
heldur blátt áfram íslenzkum dugnaði
og íslenzkri sparsemi.
Eg vil nú spyrja þá háttvirtu skulda-
veitumenn, hvort þeir séu ekki ánægð-
ir með þessar framfarir á ekki lengri
tíma. Eg er harðánægður með þær.
Treysta þeir sér til að fara öllu hrað-
ara með skuldunum ?
En því eru þessi dæmi svo fátíð?
Því rís ekki þannig alt landið úr
rústum á 10—20 árum? Ástæður
þessa manns voru i fáu betri en
flestra annara.
Það er alt annað sem veldur því
en skortur á lánsfé. Það er skortur
á hugsjónum, þekkingu og einbeittum
vilja. Sú hugsjón vakti fyrir manni
þessum og konu hans, er þau fluttust
á kotið, að gera pað að æfistarfi sínu
að bæta pað, sem frekast þau gætu.
Þessu áformi hafa þau hrundið áfram
með föstum vilja og atorku.
En ætli að skuldir séu einhlítar til
þess að vekja hugsjónir, þar sem eng-
‘) i Svartárdal i Húnavatnssýsln.