Ísafold - 12.11.1910, Blaðsíða 2

282
ISAFOLD
Gísli Sveinsson
og Vigfús Einarsson
yfirdómslögmenn.
Skrifstofutími II1/,—I og 5—6.
Þingholtsstræti 19. Talsimi 263
ar eru fyrir, eða auka þekkingu eða
viljaþrek manna um allan helming?
Eg hefi ekki orðið þess var.
Hitt er svo sem sjálfsagt, að bónd-
inn getur þurft á láni að halda eins
og aðrir, einkum til húsabygginga,
stundum til þess að auka bústofninn.
Til þess höfum við bankana. Ef
fullrar forsjár er gætt, getur þetta að
góðu gagni komið, en þó má ekki
gleyma, að hús eru sjaldan arðberandi
þó óhjákvæmileg séu. Húsalán eru
ekki Jramleiðslulán. Lán til að auka
bústofn ættu oft að vera mjög arð-
berandi, en hvers vegna er bústofn
margra svo lítill og miklu minni en
jörðin gæti borið? Oftast af því, að
bóndinn er ekki svo forsjáll, atorku-
samur eða sparsamur sem skyldi.
Það er hæpið að slíkur maður fái
þessar torlærðu dygðir, þó hann fengi
lánsfé með góðum kjörum. Líkindin
eru öllu meiri fyrir þvi, að einmitt
hann kynni ekki með féð að fara.
Lítum aftur á botnvörpungana.
í öðru orðinu er sagt að þeir stór-
græði, í hinu, að án lánsfjár geti þeir
ekki þrifist. Þetta er vissulega kyn-
leg kenning. Mjög arðsöm fyrirtæki
eru vön að eflast og aukast af eigin
rammleik. Ef þau á annað borð kom-
ast á fót geta þau fremur flestu öðru
þrifist, hvort sem þau hafa lánsfé eða
ekki, því gróðinn myndar fljótlega
nægilegt fjármagn til þess að færa út
kvíarnar.
Eg hefi getið þess áður, að góður
botnvörpungur geti borgað sig á 5 ár-
um, ef alt gengi í bezta lagi. Ef gert
er ráð fyrir þessu, getur hvert skip
tvöfaldast á 5 ára fresti; en með til-
liti til hins mikla rekstursfjár, þá veitti
ekki af nálega 10 árum til þess að
geta bæði bætt öðru skipi við og haft
nægiiegt rekstursfé handa því. Þess
er að sögn skemst að bíða að 7 botn-
vörpungar eigi heima í Rvík, og léti
þá nærri að eitt skip gæti bæzt við
á ári hverju, með nægilegu fé til út-
gerðarinnar. Að sjálfsögðu má ekki
gera ráð fyrir því bezta, en eftir út-
litinu að dæma eru allar horfur á, að
botnvörpu-útvegurinn blessaðist og
blómgaðist, þótt ekki nyti hann neinna
nýrra lána. Framförin yrði væntan-
lega minni og seinni á þennan hátt,
stæði aftur á fastari fótum. En nú
dettur engum i hug að útiloka útgerð-
ina frá lánsfé. Það er sjaldnast hætta
á því, að fé skorti til verulegra arð-
samra fyrirtækja, og svo mun íslenzku
botnvörpungunum reynast — ef gróð-
inn er ríflegur.
Hvar sem vér lítum eru horfurnar
allgóðar. Ræktun landsins getur auk-
ist og eflst að stórum mun, og það
án allra lána, ef oss að eins hvorki
brestur atorku né áhuga. Hið sama
má segja um sjávarútveginn, þótt ó-
vissari sé og fjárfrekari. Að sjáifsögðu
er ekkert að því að finna, þótt láns-
fé sé notað til þessarra atvinnuvega
vorra, ef það er gert með forsjá og
gætni og lánin ekki gerð að eyðslu-
fé. Sé þessa ekki vandlega gætt, er
mikil hætta á því, að vér snúum oss
hengingaról úr dönsku skuldafé, og
erum máske byrjaðir á því.
Skuldapostularnir þykjast bjartsýnir.
Þeir »trúa« allra manna mest á landið
og arðsemi atvinnuvega vorra. En
undarleg er bjartsýni þessarra manna.
í þeirra augum eru atvinnuvegirnir
svo arðsamir, að enginn getur lijað nema
af lánsfé I Mér finst það liggja miklu
nær að halda, að annaðhvort muni
fé fljótlega græðast á þessum arðsömu
atvinnuvegum, og það svo, að vér
hefðum fé aflögu, eða að vér kunnum
ekki að hagnýta oss þá. Ef svo væri,
er bersýnilegt að lánsfé kæmi oss að
litlu haldi.
Það væri skárri tilhugsunin, ef öll
vor framtíð væri undir því komin,
hvort útlendingar vildu svo vel gera
að lána oss fé, ef vér ættum sífelt að
ganga fyrir hvers manns dyr og biðja
um lán á lán ofan I Það væri ekki
ólíklegt að vér yrðum fljótlega sjálf-
stæðir og óháðir með þessu móti I
Til allrar hamingju þurfum vér ekki
að gera oss að slíkum betlikindum.
Það er einmitt argvítugt svartsýni að
halda að beti og skuldaófrelsi sé eini
lifsvegurinn fyrir oss. Þeir sem þyk-
jast trúa á arðsemi íslenzkra atvinnu-
vega ættu sízt allra að halda lánin
óhjákvæmileg.
Eg hefi orðið þess var, að sumir
skilja tillögur mínar svo, að lán mætt-
um vér alls ekki taka, þó vér ættum
þess kost; að framþróunin í landinu
megi ekki fara hraðara en svo, að ætið
sé unnið með skuldlausri eign.
Ekki hefir mér komið þettatilhug
ar, enda myndi ekki að því hlaupið
nú orðið. Skuldir landsins og iands-
manna eru nú hátt upp í 10
miíjónir króna, ef ekía meira;
með öðrum orðum um 125 krónur á
hvert mannsbarn. Skatturinn sem vér
borgum Dönum árlega Jyrir petta Jé
alt nemur nœrjelt háljri miljón króna
á ári hverju, 5—6 kr. fyrir hvern
mann á landinu.
Svona er komið I Það er engin
hætta á að vér losnum úr skuldunum
fyrst um sinn I
Allir eru sammála um það, að stór-
lán vœri sjálfsagt, ej pað byðist með
betri vóxtum en lán pau, sem vér h'ój-
um nú. Vér myndum þá nota það
til að borga eldn lánin. Gróðinn við
þetta væri einsýnn og áhættulaus.
Agreiningurinn er að eins um pað,
hvort rétt sé eða nauðsynlegt að lána
meira, t. d. auka skuldir landsmanna
um helming.
Eg held við ættum að hugsa okkur
tvisvar um þetta. Minsta kosti sé
ekki vert að hlaupa eftir hverjum fé-
sýslumanni, sem þykist hafa einhverja
fjárvon með einhverjum lítt þektum
kjörum og kringumstæðum.
Eg vil ekki fara lengra en svo, að
vér tökum því að eins ný lán, að vér
sjáum oss vissan leik á borði, höfum
athugað fyrirtækið, sem láninu skal
varið til, svo vandlega sem í voru
valdi stóð og höfum Julla vissu Jyrir
að pað sé arðsamt eða algjörlega óum-
Jiýjanlegt.
Þetta útilokar ekki óhjákvæmilega
ný lán, jafnvel ekki miljónalán, en það
útilokar lán út í bláinn, lánin, sem
einkum byggjast á »trúnni« á landið.
En því er miður að aðferðin úti-
lokar líklega flest eða öll stórlán að
svo komnu. Það er svo fátt á landi
voru, sem áhættulítið verður tekið með
útlendu lánsfé.
Þannig er þetta sem stendur. Von-
andi að þetta breytist. Þá væri síður á-
stæða til að amast við lánunum, þótt
vissulega væri hitt miklu betra, að
geta rekið atvinnuvegi vora með eigin
eign og gróðafé.
Þá fyrst er búið í landinu, þegar
vér rekum alla atvinnuvegi vora og
byggjum öll vor hús með islenzkri
eign, íslenzku gróðafé. En ef vel ætti
að vera, ættum vér að eiga 10 miljónir
hjá Dönum og hafa þaðan hálfa milli-
ón í rentur á ári hverju.
Og petta er leikurinn einn, ef vér
viljum og kunnum með að fara.
Guðm. Hannesson.
.... r-
Eldsvoði.
í fyrradag brann úti í Viðey bræðslu-
skýli — eign P. }. Thorsteinsson &
Co. Óvíst um upptök eldsins, en
líkur til að kviknað hafi í frá grútar-
pottum, er þar voru. Skýlið brann til
kaldra kola á þrem timum. Var all-
mikill eldur um hríð. Engin hætta
fyrir önnur hús — með því að þetta
stóð afskekt mjög. Tjón 150—200
krónur.
Minning Jóns Arasonar
var einnig haldin hátíðleg á. mánu-
daginn i K. F. U. M. hér í bænum.
Flutti síra Friðrik Friðriksson erindi
um hann í sal félagsins — og var
einnig sungið íslenzkt Te deum o. s.
frv. — K. F. U. M. hefir framar öll-
um öðrum haldið upp á minning Jóns
Arasonar, þvi að þar hefir aftöku þeirra
feðga ekki aðeins verið minst á þessu
stóralda-afmæli, heldur á hverju ári
undanfarið, kringum 7. nóv.
Peningamálin í Landvörn.
Rætt hefir verið um penmgamál
landsins á 2 fundum í félaginu Land-
vörn.
A fundi i gærkveldi var samþykt
svolátandi ályktun:
»Fundurinn væntir þess, að þing
og stjórn leitist við að útvega erlent
lánsfé með hentugri kjörum en vér
höfum nú, en auki þvi aðeins lán-
tökur landsins, að brýna nauðsyn
beri til.
Matthías Jochumsson
hið aldna þjóðskáld vort, varð hálf-
áttræður í gær. Var honum þá á
marga visu sýnd hluttekning og sómi,
svo sem sjálfsagt var. Meðal annars
var honum flutt skrautritað ávarp,
undirritað af fjölda borgara á Akur-
eyri, og nemendur gagnfræðaskólans
höfðu flutt honum óð.
Héðan úr höfuðstaðnum bárust hon-
um fjöldi af samúðarskeytum. Matt-
ias er hinn ernasti að kunnugra frá-
sögn; »yngist í anda með árunum«.
Einar Hjörleifsson
las i gærkveldi brot úr nýrri skáld-
sögu í Bárubúð, fyrir fjölda áhreyr-
enda. Sagan heitir »Gull«. — í henni
eru margar sömu persónurnar og í
Ofurefli. — Sagan gerist hér í Rvík
um það leyti, sem gull fanst í nánd
við bæinn. — Þessi brot, sem £. H.
las upp, höfðu á sér ómengaðan lista-
blæ og eigi spilti það áhrifunum hve
vel skáldið fór með þau í upplestrinum.
Þingmálafundur
í Hafnarfirði.
Einbeitt sjálfstæðisstefna sigrar.
í gær var haldinn þingmálafundur
í Hafnarfirði fyrir Hafnarfjörð, Garða-
og Bessastaðahrepp. Fundarstjóri
Magnús Jónsson sýslum., fundarskrifari
Sig. Kristjánsson sýsluskrifari. Báðir
þingmenn kjördæmisins, þeir Björn
Kristjánsson bankastjóri og próf. síra
Jens Pálsson voru viðstaddir.
Atkvæðisrétt höfðu Hafnfirðingar,
Garða- og Bessastaðahrepps-kjósendur.
Voru þeir nálægt 100 í fundarbyrjun.
I. Sambandsmálið.
Frá lóni Jónassyni kennara kom
fram eftirfarandi tillaga og var hún
samþykt með 76 atkv. gegn 19.
Fundurinn lýsir ánœgju sinni yfir
stefnu Sjáljstæðisjlokksins og stjórnar-
innar i sambandsmálinu, peirri er
ojan á varð á síðasta pingi og vill
ekki láta Jrá henni kvika.
II. Stjórnarskrármálið.
Svofeld ályktun samþykt með 68
samhljóða athvæðum:
Fundurinn æskir þeirra breytinga á
stórnarskránni, að íslenzk mál verði
ekki borin upp í ríkisráði Dana, að
tölu ráðgjafa megi breyta með lögum,
að eftirlaun embættismanna megi af-
nema með lögum, að allir alþingis-
\menn séu þjóðkjörnir, að alþingi verði
ein málstofa, að konum verði veittur
kosningarréttur og kjörgengi til al-
þingis, að slíta megi með lögum sam-
bandi rikis og kirkju.
En því að eins vill fundurinn að
stjórnarskrármálið verði tekið fyrir,
að með þvi veiði ekki á nokkurn
hátt veiktur málstaður íslendinga í
sambandsmálinu, né aðstöðu þeirra
spilt í þvi.
III. Skattamál:
Með 87 samhljóða atkvæðum var
samþ. svofeld tillaga frá Sigfúsi Berg-
mann:
Fundurinn mælir með sem óbrotn-
astri og tryggilegastri skatta- og tolla-
löggjöf, vill að komist verði hjá að
setja á stofn sérstaka tollgæzlu og
telur hagkvæmast, að meginskattur
til landssjóðs, þar með talin uppbót
fyrir vínfangatollinn verði lagður
með sem mestum jöfnuði á aðflutt-
ar vörur og aðhyllist sem tryggi-
legasta, farmgjaldsstefnuna, en mót-
mælir hækkun á kaffi og sykurtolli.
IV. Bankamál:
Eftir talsverðar 'umræður kom fram
svolálandi tillaga frá Sigfúsi Berg-
mann:
Fundurinn lýsir áinægju sinni yjir
peirri ráðstöjun núverandi ráðherra
að láta rannsaka hag Landsbankans
og telur stjórninni til gildis strangt
ejtirlit með starjrœkslu hans og ann-
arri opinberri starjsemi í landinu.
Till. samþ. með 56 atkv. gegn 19.
V. Áíengisbannsmállð:
Sigurgeir Gíslason vegastjóri bar
fram þessa tillögu:
Fundurinn skorar á alþingi að
halda fast við gjörðir síðasta þings,
að því er snertir lögbann á inn-
flutningi á áfengi og kvika í engu
frá þeirri stefnu, hvorki með frest-
un bannlaganna né tilslökun á þeim,
þótt hagfelt kynni að þykja að breyta
siðar einstökum atriðum þeirra.
Samþ. með 51 atkv. gegn 1.
VI. Atvinnumál:
Svofeld tillaga frá Þorgr. Sveinssyni
samþ. með meginþorra atkvæða:
Fundurinn skorar á alþingi að
hlutast til um að stofnað verði fiski-
veiðaráð, er hafi á hendi öll fiski-
veiðamálefni landsins.
VII. Konungkjörnir þingmenn.
Svofeld tillaga frá Sigurg. Gíslasyni
samþ. með 29 atkv. gegn 10.
Fundurinn lýsir óánœgju yfir pví,
að hinir sömu konungkjörnu pingmenn,
er setið haja á 3 undanjörnum reglu-
legum pingum sitji enn á ncesta pingi,
án nýrrar útnejningar, og skorar á
pá að leggja niður umboð sitt; Jœr
ella eigi treyst peim.
VIII. Landsyfirréttur.
Svofeld tillaga samþ. með 26 atkv.
gegn 22:
Með því að svo gæti farið, að
landsyfirdómurinn misti í áliti sínu,
vegna ýmsra starfa er dómendurnir
taka að sér, er virðast óviðkomandi
verkahring þeirra, þá vill fundurinn
fela þingmönnum sínum að sjá um,
að Alþingi reisi skorður við því með
lagaboði, að slikt geti komið fyrir.
Samskonar tillaga með þeirri við-
bót að hækka um leið laun dómar-
anna var feld með 30 atkv. gegn 14.
IX. Traust á þingmönnunum.
Sigf. Bergmann bar fram svofelda
tillögu:
Fundurinn þakkar þingmönnum
kjördæmisins fyrir framkomu þeirra
i velferðarmálum landsins og lýsir
fullu trausti á þeim.
Samþ. með 36 atkv. gegn 6.
Fundurinn samþykti ennfremur til-
lögur um: að skora á alþingi að láta
leggja akfæran veg frá Elliðaánum í
Fossvog, að biðja þingmennina að
reyna að fá framgengt á þingi styrk,
alt að l/s kostnaðar, til hafskipabryggju
í Hafnarfirði, að skora á þingmenn-
ina að sjá um, að styrkurinn til Kefla-
víkurvegarins úr landssjóði verði eigi
lækkaður, og lýsti loks óánægju sinni
yfir ferðaáætlun Faxaflóagufubátsins,
þar eð báturinn kæmi eigi við í Hafn-
arfirði i báðum leiðum í öllum suð-
urferðum sínum.
Frá Sigfúsi Bergmann kum loks
fram svolátandi tillaga og var samþ.
með öllum greiddum atkv.:
Fundurinn skorar á alþingi að
setja á stofn tryggilegt eftirlit með
bifbátum þeim og öðrum ferjum,
sem annast um fólksflutninga við
strendur landsins, hvort heldur er
eftir fastri áætlun eða í einstökum
ferðum, og að setja fastar reglur
um útbúnað allan á slikum bátum
eða skipum, er tryggi sem bezt líf
farþega.
Fleiri mál komu eigi til umræðu á
fundinum.
»Heimastj.«-menn kváðu hafa safnað
öllu kviku sinna kjósenda úr þess-
um hluta kjördæmisins á fundinn —
Og hver varð svo uppskeran? 19 —
nítján — sálirl — og fullyrða kunn-
ugir, að ekki eigi þeir e i n u atkvæði
meira um þessar slóðir.
Tvo þingmálafundi halda þeir enn,
þingmenn kjördæmisins, á Lágafelli 16.
þ. mán. og i Keflavík 19. þ. mán.
Fjárhagsáætlnn Reykjavíkur 1911.
Frumvarp fjárhagsnefndar.
Eins og getið var í næstsíðustu
ísafold, var lagt fyrir síðasta bæjar-
stjórnarfund «fjárlaga«-frumvarp bæjar-
ins næsta ár.
Lesendum vorum mun sjálfsagt
þykja fróðlegt að sjá hvernig tekjum
Reykjavíkur og gjöldum er varið, og
tökum vér því upp aðal-áætlunina:
Tekjur: Kr
1. Eftiretöðvar frá f. &........ 30000 00
2. Tiund af fasteign og lansafé . 200 00
3. Gjald af bygðri og óbygðri lóð 12300 00
4. Landsknld af jörðnm ..... 1442 00
5. Leiga af erfðafestnlöndnm . . 3600 00
6. Leiga af húsum, túnum, lóð-
um, m. m........................ 500 00
7. Tekjur af laxveiði i Elliðaánnm 6300 00
8. Hagatollur.................... 1500 00
9. Laugatollnr..................... 40 00
10. Seglfestugjald.................. 50 00
11. Tekjur af istöku, 25 a. pr. ton 400 00
12. Tekjur af lóðarsölu........... 1500 00
13.20°/o af seldum erf ðafestulöndum 1500 00
14. Tekjnr eftir byggingarsamþykt 1000 00
15. Tekjur af vatnsveitunni og
endurborgun lána til innlagn-
ingar i hús.................. 43000 00
16. Tekjur af gasstöðinni........ 25045 00
17. Sótaragjald................... 2800 00
18. Hundaskattur................ 15000
19. Endurgoldin lán og styrkur af
innanBveitarmönnum............ 1600 00
20. Endurgoldinn fátækrastyrkur
frá öðrum sveitum........... 330000
21. Styrkur frá landssjóði og Thor-
killiÍ8jóði til barnaskólans og
skólagjöld.................... 5000 00
22. Óvissar tekjur bæjarsjóðs . . . 300000
23. Niðurjöfnun eftir efnum og á-
stæðum, jafnað niður með 5—
10°/0 umfram . . ............ 99252 59
24. Lán ...................... . 5100000
Samtals kr. 294479 59
Gjöld: Rr
1. Skattar og gjöld til hins opin-
bera af eignum kaupstaðarins 25000
2. Argjald til Helgafellspresta-
kalls fyrir Hliðarhús og Ana-
naust......................... 204 45
3. Stjórn kanpstaðarins: Kr.
a. Kostnaður við b®-
jarstjórnina, nefndir
og fleira..........1500 00
b. LauD og skrifstofu-
fé borgarstjóra . . . 6000 00
c. Launbæjargjaldkera 2500 00
---------- 1000000
4. Til löggæzlu: Kr.
a. Laun 4 lögregluþj. 4000 00
b. Laun 4 Dæturvarða 3300 00
c. Önnur útgjöld . . . 300 00
------------- 760000
5. Laun sótara: Kr.
a. Kristjáns Sæmundss. 1000 00
b. Sæmundar Einarss. 800 00
---------- 180000
6. Eftirlaun.................... 1380 00
7 Umsjón ug varzla kaupstaðar-
landsins.......................... 40000
8. Manntalskostnaður eftir reikn. 500 00
9. Til heilbrigðisráðstafana:
a. Laun heilbrigðisfull- Kr.
trúa................ 800 00
b. Laun og persónnleg
launaviðbót ljós-
mæðra............... 700 00
c. Styrkur til Baðhúss
Reykjavikur . . . .1000 00
d. Önnur útgjöld . . . 10000
---------- 2600 00
10. Til verkfræðingsstarfa Kr.
a. Laun hans .... 300000
b. Skrifstofufé .... 500 00
11. Til vegagerðar og
holræsa ............
a. Til breikkunar veg-
inum geguum Rauð-
arártraðir........
b. Til framlengingar
á Laufásvegi snbur
fy rir Grænuborg upp
á Hafnarfj.veg. . .
c. Til framlengingar
Bergstaðastrætis .
d. Til holræsagerðar,
einkum imiðbænum 12000 00
e. Til ofaníburðar og
viðhalds gatna . . 3000 00
f. Til að gera gang-
stétt að sunnan-
verðu 1 Austurstr.,
frá Pósthússtrætiað
læknum og leggja
hana sleyptum hell-
um................ 2000 00
12. Til þrifnaðar, snjómoksturs,
klakahöggs og renna...........
13. Til götulýsingar..............
14 Vextir, afborgun og kostnað-
ur við vatnsveituna..........
15. Til slökkvil. og áhalda Kr.
a) Laun slökkviliðsins
og árleg útgjöld . . 1600 00
b. Tilbyggingar slökk-
vitólahúss og útveg-
unar nýrra áhalda 36000 00
Kr.
500 00
600 00
150 00
3500 00
1825000
5000 00
700000
43000 00
37600 00
16. Afborgun og vextir af gas-
stöðvarláninu................ 25045 00
17. Til aukningar og endurbóta á
fasteign kaupstaðarins....... 300000
18. Til ábalda og aðgerða á þeim 200 00
19. Til fátækraframfæris . Kr.
a. Tilómagaundirl6ár 3000 00
b. Til þurfamanna eldri
en 16 ára..........25000 00
c. Greftrunarkostnað-
ur þurfamanna . . 400 00
d. Lögflutningur þurfa-
manna.............. 300 00
e. Önnur útgjöld . . . 600 00
---------- 29300 00
20. Lán til annarra sveita .... 500000
21. Gjöld til barnaskólans Kr.
a. Laun fastra kenuara 5500 00
b. Til aukakenslu . . .18500 00
c. Til héraðsl. fyrir
heilbrigðiseftirlit . 200 00
d. Til áhaldakaupa . . 700 00
e. Til eldiv. og ljósa . 1800 00
f. Til viðh. og endur-
bóta húsinu og skóla-
lóðinni............. 100000
g. Brunabótagjald og
kirkjugjald....... 30000
h. Yms útgjöld skólans,
ræsting o. fl....... 200000
i. Til matgjafar handa
fátækum börnum . 700 00
---------- 30700 00
22. Vextir og afborgnn lána . . . 2715014
23. Óvænt og óviss útgjöd .... 500000
24. Eftirstöðvar til næsta árs . . 30000 00
Samtals Kr. 294479 59
Tekjur bæjarins og gjöld eru nú
orðið ekki neitt smáræði — nærri
300.000 kr. hvort um sig — meira
en þriðjungi meiri en í fyrra (þá
176.000 í fjárlagafrumvarpinu).
Aðaltekjugreinin er nú sem elia auka-
útsvörin; nærri xoo.ooo kr. á að jafna
niður eftir tillögum nefndarinnar eða
nál. 9 kr. á hvert nef í bænum að
meðaltali. í fyrra lagði nefndin til
að jafna niður 89.000, en bæjarstjórn-
in færði niður um 5000. — Sama
hljóðið var að heyra í ýmsum bæjar-
fulltrúum nú, að endilega yrði að færa
íjárhæðina niður. F.n borgarstjórt taldi
ókleift að komast af með minna. Gjöld-
in öll óhjákvæmileg —en lækkunþeirra