Ísafold - 22.02.1911, Qupperneq 3

ISAFOLD
39
Leiksviðið.1*
Vakir ein og veit nú fátt, sem bjargar
vinasnauð og faldar mjallatrafi
Eydrotningin, umgirt köldu hafi;
yfir vofa sér hún hættur margar
málefni, sem mátt vorn saman tengir
móti því, sem kjörum hennar þrengir.
Undan skuggum úlfar svangir skríða,
ýlfra hátt og frarn á sviðið slaga,
að sér marga urðarketti draga,
ekkier margt, sem hópinn sýnistprýða;
grimt er þel í kröppu klóa fálmi,
kaldir tónar flökta i skriðdýrs mjálmi.
Illfygli, sem yfir bráðum gína
ásýnd hennar vængjahnúum blaka,
hrædýrs rómi hlakka og klærnar skaka
höggva fast og rógþyrst nefin brýna;
klaka lokkað höfuð djúpt hún hneigir,
heyrist rödd, sem bak við tjaldið segir:
Hvar sjást þeir, sem vígið átlu að verja?
Vonum þínum framvegis að hlúa?
Eru þeir á undanhaldi að snúa ?
Eða móti sjálfum sér að herja?
Eru þeir með undirferli að læðast,
eins og vofur, sem í skuggum slæðast?
Hver vill svara ? Hverjum er að trúa ?
Hvar finst sá, sem óhætt er að treysta?
Lífsþrótt vom í leyni sundur kreista
loddarar, sem froðugusum spúa.
Leiðina með lymskumörkum tryggja,
loftkastala úr grautarheilum byggja.
Stendur einn með stál og eld í hjarta
straumar þungir dynja öllu megin
hvössum augum horfir fram á veginn
halur sá, með lokka silfurbjarta,
hetjublóð í heitum æðum svellur,
hljómþung röddáöldungsvörum gellur:
Ættjörð min! eg einn skal með þér vaka,
öll þó fylking sé að baki rofin,
skorin brynja, skjöldur sundur klofinn,
skræfur þær, sem af mér vopnin taka
munu ei hetju af hólmi burtu víkja,
helgan málstað skal eg aldrei svíkja.
Merki þitt skal móti fjöndum hefja
mér þótt allir liðhlauparar sparki,
gaman er í grimmu orðaslarki
garma slíka smánarspjörum vefja;
aldinn hal skal engin kúgun beygja,
einni þér eg kýs að lifa og deyja.
Alþýðan sem okið fær að bera
á hún slikan skollaleik að þola?
Vill hún ekki af sér lýsnar skola?
Atumeinið burt með rótum skera?
Vill hún ekki vargfyglunum stugga
varpa af sér þessum smánarskugga.
Nóg er búið þrótt hennar að þjaka
þung voru sporin undanfarna daga.
Hold hennar er nóg búið að naga
nú er mál að hugsa, starfa og vaka
treysta ráð og reisa að opnu fangi
rönd á móti þessum klóagangi.
Heyrist dynur; hamrabjörgin nötra.
Hvaðanæfa þykkan mannaskara
sjá má yfir sviðið snúðugt fara
sundur höggva bönd og þunga fjötra,
Soltnir úlfar sundrast vegu alla;
sést ei meira — tjaldið er að falla.
, *) Kvæði þetta sendi alþýílumaður einn
Isafold nýlega til birtingar. Það mnn lýsa
vef því er býr í brjósti margs mannsins i
alþýðustétt, og fyrir þvi þykir oss rétt, að
það komi fyrir almenningssjónir.
Ritstj.
116
Drengirnir gengu út að skálagaflin-
um, þar sem dimmaat var og atóðu
grafkyrrir með stórum, spyrjandi aug-
um.
Konan horfði aðeins hvað eftir ann
að á hann. Einbeittir drættirnir um
munn hennar urðu æ sljóari, svo hún
settist líka fjálg og hlustaði. . .
f>egar hrotur Valda komu því upp
um hann að hann avaf, kom trúboð-
anum fyrst í hug að þetta var fólk,
sem þarfnaðiat hvíldar eftir erfiðan dag.
Hann endaði því leaturinn með baen
um að náð drottins mætti komast inn
á þetta heimili.
Konan bjó um hann á slagbekknum.
Annað rúm höfðu þau ekki. f>au slöktu
Ijósið og háttuðu. . .
Niels Klitten reis úr rekkju fyrir
dögun og gekk út. Veðrið hafði versn-
að, svo ekki gaf á'sjó.
Stundu síðar þegar konan kom út í
útiskemmuna til að sækja klfning rakst
hún þar á hann þar sem hann var að
saga við í eldinn og hafði kveikt á
kertisbút.
— þú ert óvenjulega snemma áfót
um í dag, Niels, sagði hún.
Rafmagnsljös.
Þeir menn eða bœjarfélög hér á landi, sem hafa í hyggjn ab koma upp rafmagnsstöbvnm til
lýsinga og annars, hvort sem er meö vatnsafli eöa öbru afli, ættn að snúa sér sem fyrst til
rafmagnsfræðings Halldórs Guðmundssonar
í Reykjavík, Vestnrgötu 25 B,
sem gefnr áreiðanlegar npplýsingar nm alt aö þessn lútandi.
Kvennaskólinn
og
fjárlögin.
í gær barst mér í hendur fjárlaga-
frumvarp stjórnarinnar, og gaf mér
þá heldur en ekki á að líta meðferð
hennar á kvennaskólanum í Reykja-
vík.
Siðastliðið haust samdi forstöðu-
nefnd skólans ítarlega skýrslu yfir
allan tilkostnað við skólann, og sund-
urliðaði nákvæmlega hvað eina og
sendi síðan skýrsluna til landsstjórn-
arinnar ásamt öllum reikningum og
fylgiskjölum.
Báru reikningarnir það með sér, að
ómögulegt væri að komast af með
minni fjárupphæð en þær 9000 kr.,
sem skólanefnd fór fram á að veittar
yrðu, með því að aðsóknin að skól-
anum er orðin svo mikil. Næstliðið
skólaár 1909—1910 voru námsmeyjar
yfir 100 og í ár eru þær 124.
Verði umsókn skólanefndar eigi
sint, er ekki um að velja nema eitt
af tvennu, annaðhvort að eta upp þann
hinn litla sjóð, er skólinn á, eða að
öðrum kosti, að takmarka nemenda-
fjöldann alt niður í 50—75.
í sambandi við þetta vil eg leyfa
mér að benda á það, að í fjárveiting-
unni til kvennaskólanna segir, að
kvennaskólanum í Reykjavik skuli veita
40 kr. fyrir hverja námsmey, sem er
alt skólaárið alt að 2000 kr. Sömu-
leiðis er það tekið fiam, að til kvenna-
skólans á Blönduósi veitist 50 kr. fyr-
ir hverja námsmey, sem er alt skóla-
árið — altað 2000 kr.
Eins og tekið hefir verið fram, njóta
124 stúlkur kenslu í Reykjavíkur-
kvennaskóla, og er það meira en þre-
falt fleiri en á Blönduóssskólanum.
Þá hefir fallið i skaut Reykjavíkur-
skólanum rúmar 16 kr. fyrir hverja
námsmey, en 50 kr. til Blönduóss-
skólans.
Það er alls ekki meining min, að
telja eftir fjárupphæð þá, er Blönduós-
skólanum hefir hlotnast, þvi honum
veitir sjálfsagt ekki af henni, en set
þetta hér að eins til samanburðar, hvað
þingi og stjórn eru mislagðar hendur.
í athugasemdunum aftan við fjár-
lögin segir, að skólinn verði að íeyna
að komast af með sömu fjárupphæð
og áður. Eg veit satt að segjaekki,
hvað meint er með þessarri klausu,
þar sem stjórninni voru send öll plögg
skólans, og þar ómótmælanlega sýnt
fram á, að engum eyri er ráðlauslega
varið, og alt sparað af fremsta megni,
enda segir það sig sjálft, að það er
ómögulegt, að halda uppi góðum skóla
fyrir 120—140 nemendur með 30
heimavistum fyrir minni fjárupphæð
en um var bsðið 9000 kr., eða hvar
eru þess dæmi við aðra skóla?
Sömuleiðis er vikið að því í at-
hugasemdum stjórnarinnar, að skólinn
sé einkastofnun. Ef það er fjárveit-
ingunni til fyrirstöðu mun skólanefnd-
in fús til samninga pm afhendingu
skólans til landsins.
Skólinn er orðinn til af nauðsyn,
fyrir forgöngu einstakra manna, en
vilji landið taka að sér þessa nauð-
synjastofnun, ætti ekkert að vera því
til hindrunar. Skólanefndinni væri að
sjálfsögðu mjög kært, að geta skilið
svo við skólann, að honum yrði sem
bezt borgið. Og ekki er það að efa,
að skólanum ætti ekki að verða síður
vel stjórnað sem landsstofnun, þótt
skólanefndin hafi hingað til gert alt,
sem í hennar valdi stóð til styrktar
skólanum, og hvorki sparað tíma né
fyrirhöfn, verður þó engan veginn
gert ráð fyrir, að svo verði jafnan
framvegis. Þeir eru fleiri, sem eitt-
hvað vilja hafa fyrir vinnu sina en
hinir, er leggja fram krafta sína í þágu
almennings, og baka sér óþægindi og
erfiðismuni, án nokkurs endurgjalds.
Samfara því, að veita sem flestum
stúlkum sem bezta kenslu við skól-
ann, hefir skólanefndin ekki hvað sizt
borið það fyrir brjósti, að sveitastúlk-
urnar ættu athvarf aö góðu heimili,
og þess vegna var ráðist í, að útbúa
30 heimavistir í skólahúsinu. Að það
var vel ráðið sýnir sig i því, að fjölda
mörgum stúlkum varð að neita um
heimavistir síðastliðið haust sökum
þrengsla, enda er reynsla fengin fyrir
því, að heimilislífið og stjórn skólans
er í bezta lagi.
Af því sem nú hefir verið sagt,
vona eg að mönnum skiljist, að það
er ekki rétt, að lækka styrk þann til
kvennaskólans í Reykjavík, er skóla-
nefnd fór fram á um 2200 kr. held-
ur fylsta nauðsyn og sjálfsögð sann-
girni, að veita fulla þá upphæð, sem
um var beðið.
Reykjavík 13. febr. 1911.
Guðrún J. Briem.
Heiðurssamsæti.
Þann 15. þ. m. heiðruðu Landmenn
sæmdarhjónin Ólaf hreppstj. Jónsson
og konu hans Guðrúnu Jónsdóttir í
Austvaðsholti, á þann hátt að nokkrir
menn fyrir hönd sveitabænda sóttu
þau heim og færðu þeim að gjöf,
honum ibenviðar göngustaf með
nafni hans ágröfnu, og henni vandað
kaffiáhald með áletruðu nafni hennar.
Ennfremur var Eyjólfi Guðmunds-
syni í Hvammi falið að fiytja þeim
svohljóðandi ávarp:
Kæru hjón!
Olafur Jónsson og Guðrún Jónsdóttir!
Það er ekki siður ykkar, þegar gesti
ber að garði, að spyrja þá fyrst að þvi,
hvað þeir séu að vilja, og margur mun
hafa komið og dvalið að heimili ykkar
lengur eða skemur, sem ekki hafa heldur
sagt til neins verulegs erindis. Gestir ykk-
ar ætla þó i þetta sinn að segja til erind-
isins, og hafa falið mér að gera það. En
um leið og eg geri þetta, verð eg að segja
ykkur ofurlitla sögu, sem er á þessa leið:
Það er talsverður tími siðan nokkrir
menn hér i hrepp fundu til þess, að þeir
stóðu f þakkarskuld við ykkur fyrir góð-
mensku ykkar og gestris ni við alla, sem
að garði ber, og hjálpsemi og hluttekningu
i kjörum þeirra, sem hafa átt erfitt, en
þeir eru margir, sem einhverntima eiga það
á lifsleiðinni. Má þvi telja hvert það hér-
að heppið, sem á innan sinna takmarka
sem flesta, sem svo eru sinnaðir. Allir
vilja og þurfa að fá hjálp, þegar þeim ligg-
ur á, og fyrir mörgum verður svo ástatt
einhverntima. Máske þetta sé meðal ann-
ars til þess að viðhalda og efla bræðraband-
ið, sem á að samtengja alla menn, ekki
einasta i orði heldur og i verki.
Eg sagði að nokkrum mönnum hefði
fundist að þeir vera í þakkarskuld við ykk-
nr. En með fjölgandi búskaparárum ykkar
sem nú munu vera orðin 28, hefir þessum
mönnum einnig, fjölgað svo, að þvi sem
næst allir húsráðendur i þessari sveit, og
fleiri i henni, hafa af fúsum og frjálsum
vilja lagt nokkuð af mörkum til þess að
sýna ykkur i verki þakklætis- og virðing-
arvott, og i þessu skyni er þér nú, vinur
okkar, hreppstjóri Ólafur Jónsson, afhent-
ur silfurbúinn stafur; i sama máta þér,
húsfrú Guðrún Jónsdóttir afhent kaffi-
tæki, hvorttveggja með áletruðum nöfnum
ykkar, með þeirri ósk, að þið vildnð þiggja
gripi þessa með gleði og mættuð njóta
þeirra sem lengst, ennfremur óskum við að
þið skoðið þá Sem einiægt merki þess, að
sveitungar ykkar bera hlýjan velvifdarhug
til ykkar.
Að siðustu óska eg ykkur i nafni mín
og þeirra, guðs biessunar og langrar og
góðrar æfi.
Deilan um skuldirnar.
Lesendur ísafoldar verða að afsaka,
þó að eg hafi horfið frá þeirri fyrir-
ætlun að svara í ísafold athugasemd-
unum við grein mína »trúin á skuld-
irnar*. Eg hafði svarið til fyrir 2
mánuðum og hefir byrjun þess legið
hjá »ísafold« síðan á nýári, en sífelt
dregist að hún kæmi út. Þykir mér
úr þessu helzt til seint að halda deil-
unni áfram, er þing er byrjað og hug-
ir manna snúnir að öllu öðru, enda
var ekkert nýtt atriði í greinum and-
stæðinga minna. Sennilega minnist
eg betur á þessa skuldadrepsótt í
»Norðurlandi«, en annars munu fæstir,
utan Reykjavíkur, trúa því, að öll
viðreisn lands og lýðs sé komin undir
því að vera nógu skuldugur, að sjálf-
stæði landsins aukist við það, að skulda-
lítill landsbúskapur breytist í botnlaust
skuldabasl, hvort sem það eru Frakk-
ar eða Englendingar, sem halda í end-
ann á hengingarólinni.
Guðm. Hannesson.
Sálmasöngnrinn var ágætur og mér fanst
hann hljóta að undirbúa sálir þingmann-
anna fyrirtaks vel undir ræðuna. Og nú
tók eg og margir aðrir að einblína á ræðu-
stólinn, því að alt af var eg að hugsa um:
bara að presturinn hitti nú á góðan texta.
Loks hljóðnaði söngurinn og nú kom sira
Björn Þorláksson upp i stólinn og eg varð
»allur að eyra«. Hann tók ræðutexta sinn
úr fyrsta bréfi kærleikspostulans, 16. vers
hins þriðja kapitula, og það lá við að eg
yrði allur að samkend með prestinum, er
eg sá með hve mikilli einlægni hann hafði
yfir orðin: »Af þvi þekkjum vér kærleik-
ann, að hann lét lífið fyrir oss, og vér eig-
um að láta lifið fyrir bræðurna*. En þótt
presturmn talaði svo skýrt, að eg mátti vel
greina hvert orð, þarna fram við dyrnar,
átti eg íult i fangi með að halda huganum
föstum. Það kom einhver hlátur upp í
mér — eg held neðan úr maga. Láta lífið
fyrir bræðurna! Þessir þingmenn? — láta
lífið hver fyrir annan. Uss — uss, ekki
hlægja i guðs húsi.
Eg held að kunningi minn, sem með mér
var, hafi séð eitthvert bros á mér, því að
hann laut að eyranu á mér og hvislaði að
mér: »Því tók hann ekki 15. versið með?
Það hefði ekki átt öllu ver við, því það
hljóðar’ svona: »Hver, sem hatar bróður
sinn, er manndrápari, og þér vitið, að eng-
inn manndrápari hefir eilift líf í sér var-
andi«. Honnm var auðsælega minnistæð-
ast vinarþelið, sem kunnugt er að sumir
þingmenn bera til sumra samþingismanna
sinna.
I mikilli alvöru leyndi eg nú að bæla
niður þessa hláturtilfinning. Og nýjum
hugsanastraum skaut upp og með honum
nýjum skilningi. Eg sá að þetta hlyti að
vera réttur texti I sumra augum. Ráðherr-
ann gat þó að minsta kosti látið lífið fyrir
»bræðurna«.
Förin til Afríku.
í ísafold er auglýsing þess efnis að
bjóða nokkrum sjómönnum atvinnu i
Afriku (við hvalaveiðar ?). Ráðlegra
væri fyrir þá, sem hyggja til slíkrar
farar, að fá að vita 1 hvern landshluta
þeir flytjast, því víða er þar hið óholl-
asta loftslag og engan veginn hættu-
laust að dvelja þar langvistum. Eg
gæti og trúað því, að sumir yndu hit-
anum illa.
Guðm. Hannesson.
Bardaginn hafinn.
í dag kom til umræðu í efri deild
tillaga L. H. B. 5. um að skipa nefnd
til að rannsaka qerðir landsstjórnarinn-
ar i bankamálinu og öðrum málum.
L. H. B. hélt nærri tveggja tíma
eldhúsræðu — og gerði það á sína
venjulega vísu.
Ráðherra svaraði með stuttri tölu
og reif eins og geta má nærri hrófa-
tildur það, er L. H. B. hafði upp
hrækt.
Rimmunni lauk eigi. Henni verð-
ur haldið áfram kl. 5.
Viðeigandi ræðutexti.
Eg fór i dómkirkjnna, eins og margir
aðrir góðir menn, til þess að vera við al-
þingissetningar-guðsþjónustuna. Mér var
forvitni á að hlýða á ræðu prestsins og eg
var að hugsa nm, út af hverju hann mundi
nú leggja við þetta tækifæri.
Liklega hefir hann.skrifað ræðuna áður
en hann fór að heiman, sagði eg við sjálf-
an mig, og getur þvi ekki valið þann text-
ann, sem bezt á við. Hann hefir ekki vit-
að, hvernig stjórnmálin stóðu i þingmönn-
unum fyr en suður var komið.
Eg komst með naumindum inn fyrir
kirkjudyrnar, og satt að segja var það
ekkert sældarbrauð að standa þar i kös-
inni. En hvað leggjum við ekki á okkur
Reykvíkingar, þegar eitthvað óvanalegt er
á ferðinni, sem við getum hlustað á eða
horft á — ókeypis.
En þegar eg kom aftnr út í hreina loft-
ið, fór eg enn að hugsa um það, að óheppi-
legt hefði það verið i þetta sinn að fá
prestinn svona langt að og láta honum vera
ókunnugt um það, sem hefir verið að ger-
ast í maga — nei, huga, ætlaði eg að
segja — sumra þeirra þingmanna vorra,
sem búsettir eru i höfuðstaðnum.
Eg segi fyrir mig: ef eg hefði verið
prestur og mátt stiga i stólinn við þetta
tækifæri, þá mundi eg naumast hafa leitað
um texta til kœrleiks-postulans. Eg mundi
hafa valið texta, sem betur hefði átt við
— auðvitað af þvi að eg var kunnugri.
Og i þetta sinn mundi eg hafa haldið mig
að Páli gamla. Hann á það til að orða
hngsanir sínar furðuvel stundum. Og eg
mundi hafa valið 15. versið i 5. kapítula
Galatabréfsins: »í’n ef þér bítist og etið
hver annan upp, sjdið þá við því, að
þér tortímist ekki hver fyrir öðrum.«
Þvi að mér var það fulHjóst, að vand-
inn var þessi: Þó að ráðherrann láti lífið
fyrir »bræðurna«, sem iðraverkinn hafa tek-
ið, hvernig eiga þeir þá allir að komast i
sæti hans?
Reykvikingur.
Leikfélag ReykjaYiknr
Nróliuí i Nesi
(frumsaminn íslenzkur leikur),
verður leikinn laugardagf 25.
febr. í Iðnaðarmannahúsinu kl. 8 síðd.
Til ábúðar.
Jórðin Kirkjujerja í Olfusbeppi i
Arnessýslu er laus til ábúðar frá næstu
fardögum 1911 og til kaups, ef um
semur. Jörðinni fylgir stórt land,
stór slétta grasgefin; ennfremur lax-
veiði í Ölfusá.
Semja má við
Gísla l»orbjarnarsoii
___________í Reykjavík.________
Ijyklar hafa tapast í Miðbænum.
Finnandi er vinsamlega beðinn aðskila
þeim á Hotel ísland.
117
120
113
Hún fylti kjöltu sfna af kliningi og
horfði á hann. Hann evaraði með því
að tauta einhver óskiljanleg orð fyrir
munni sér.
Nokkru eftir hádegi spenti trúboð- .
inn þverpokann á sig. Hann ætlaði
niður í verstöðina til þess að hafa þar
tal af fólki. Hann lofaði að lfta seinna
inn til þeirra, því hann hafði hugsað
sér að dveljast um hríð þar í sveit-
inni.
Hann gekk út til Nielsar Klitten.
— þakka þér nú fyrir gistinguna og
góðan greiða, sagði hann.
Hann horfði á hann með sama augna-
ráði og áður.
— O, það er ekkert að þakka.........
Niels slepti söginni og horfði órólega
kringum sig. Veðurbarið andlit hans
var eitthvað svo þreytulegt.
— Eg vildi nú raunar hafa talað
dálítið nánar við trúboðann, sagði hann.
Hefirðu nokkuð á móti að eg fylgi þér
spölkorn á leið.
|>að hélt áfram að rigna. Rigningin
var orðin svo smágerð, að loftið leit
út eins og það væri fult af léttu, fall-
andi dufti. Sjóndeildarhringurinn náði
— Hvað eg hugsaði . . . það hef eg
ekki einu sinni gert Bjálfum mér grein
fyrir. . . Mér fanst eg ekki geta gert
annað. |>að leit út fyrir að þeir mundu
allir farast, og þá var eins og eitthvað
knúði mig til þess, eitthvað fengi mig
til að gleyma bæði lffi mínu og barn-
anna minna. Og satt er það, að það
var kraftaverk að við skildum komast
lifandi á land.
Hann nam staðar. Hann var svo
álútur sem myndi hann bogna til
jarðar.
— Ef guð elskar mig, eins og þú
segir, þá hlyti eg þó að fá frið í sál
mína og verða glaður yfir þeirri náð,
sem mér er veitt. . . En eg hefi alla
mína daga verið stór syndari.
Trúboðinn lagði hendi sína á öxl
honum.
— Hefir þú beðið, Niels Klitten.
— Já, það hefi eg gert.
— Hefir þú beðið á hnjánum? . . .
Drottin heyrir aðeins þá auðmjúku, og
við verðum að biðja, biðja þangað til
hann heyrir oss. . . Látum oss biðja
saman Niels Klitten,
Konan settist aftur við vinnu sína.
Og Niels Klitten stóð grafkyr og hélt
áfram að hengja færin upp á snagana.
Hann horfði stöðugt niður á hendur
sér.
— f>að hafði orðið hér skipstapi,
sagði heimatrúboðinn.
— Já. f>að fórust margir menn.
Trúboðinn leit á hann, en Niels
hafði ekki augun af vinnu sinni.
— Mig langaði til að komast hing-
að áður en jarðarförin fór fram, en eg
var kominn of langt norður á bóginn
til þess að geta komist hingað í tæka
tíð.
Hann horfði stöðugt á Niels Klitten.
Hann roðnaði af hitanum og þyngsla-
loftinu, sem var blandað klíningsreyk
og fiski og oliulykt.
— Eg hefi líka heyrt talað um.afrek
þitt, Niels Klitten. Fregnin um það
hefir borist langar leiðir. Mig hefir
langað til að tala við þig um það mál.
— Ó, það er blutur sem eg hirði
ekki um að tala um við aðra.
Hendur hans hættu vinnunni. f>að
varð alt í einu svo hljóit inni í hús-