Ísafold - 08.03.1911, Qupperneq 2

54
ISAFOLD
Gísíi Sveinsson og
Vigfús Einarsson
yfirdómslögmenn.
Skrifstofutimi II1/,—I og 5—6.
Þingholtsstræti 19. Talsími 263
persónulegri tryggingu hefir maður
alt af nokkurn veginn lagt upp í hend-
ur verðmæti tryggingarinnar.
Og þar sem bankastjórnin heldur
því fram, að hún hafi »vissulega« vald
til þess að fela öðrum víxlakaup, þá
ætti hún líka að geta falið öðrum
hvaða lánveitingu sem vera skal.
En allir sjá, hvílik fjarstæða slíkt
er, að láta þá menn veita lán, sem
geta ekki borið ábyrgð á þeim gerð-
um sínum.
Og þar að auki yrði ekki hægt að
sjá, hverjum hún mætti ekki veita um-
boð. Hví ekki alveg eins einhverjum
mönnum öðrum en starfsmönnum
bankans ?
En nú vill svo til, að það er hægt
að sýna það og sanna, að bankastjórn-
in álítur ekki, að framkvæmdarstjóri
megi veita öðrum umboð til að veita
lán. —
Bankastjórnin minnist á (i Aths. bls.
14) lög og reglugjörð bankans. Hún
prentar upp þetta úr lögum 18. sept.
1885 (22.gr.): »Framkvæmdarstjóri
annast dagleg störf bankans, og stýrir
þeim undir umsjón gæzlustjóranna og
með aðstoð þeirrac.
Og um þetta segir hún:
»Dagleg störf bankans eru eftir
markmiði hans og verksviði einmitt
lánveitingar og víxlakaup. Þessi störf
á framkvæmdarstjóri að annast, 0: vinna,
leysa aj hendi, en gæzlustjórarnir eiga
að hafa umsjón með þessari starfsemi
hans og veita honum aðstoðc.
Nú liggur í augum uppi, að það,
að »vinna og leysa af hendi« geiur
ekki verið það sama sem að láta ein-
hvern og einhvern gera þetta fyrir sig.
Bankastjórnin er því þarna í beinni
mótsögn við það, sem hún segir á
bls. 16 í Aths., þar sem hún fullyrðir
að framkvæmdarstjóri hafi vald til
þessa (að veita umboðið).
Það er einkennilegt, að þar sem
bankastjórnin talar um-þessi vixlakaup
starfsmannanna, þá lætur hún sem
hún skilji skýrslu rannsóknarnefndar-
innar svo, að hún (nefndin) telji það
brot á reglugjörð bankans, að ekki
fylgdu skriflegar útgjaldaskipanir öll-
um víxlum. En hver sem les skýrsl-
una, sér, að nefndin telur þetta alls
ekki brot á lögum bankans, heldur er
það þetta (vöntun útgjaldaskipana), sem
kom upp vixlakaupum starfsmannanna,
því að báðir höfðu gæzlustjórarnir tek-
ið það fram skýrum orðum, að ekki
ætti að vera til í bankanum neinn
víxill (E. Br.: mest 1 eða 2) án skrif-
legrar útgjaldaskipunar.
En bankastjórnin fer ekkert út í
það, hvernig hún hafi trygt sér að
starfsmennirnir jæru ekki út fyrir um-
boðið og keyptu nýja víxla og jafn-
vel víxla sem bankastjórnin hejöi af-
sagt að kaupa, né reynir að sýna, að
þessi umboðsveiting sé á nokkurn
hátt lögum samkvæm, en ekki þvert
á móti lögum, svo sem áður er bent á.
Starfsmönnum var með þessari að-
ferð opnuð leið til að kaupa víxla,
hvernig sem á stóð, án vitundar og
vilja bankastjórnarinnar.
B.
Tap bankans fyrir óreglu, trassa-
skap og hirðuleysi.
Hér eru fáein dæmi um þetta tap:
1. Einu var sagt frá í blaði banka-
stjórans sjálfs, Tr. G., haustið 1908,
þar sem lánaðar höfðu verið 30—40
þús. kr. gegn lítilsverðri sem engri
tryggingu. Ekki mun vera enn full-
séð, hvað upp úr því veði hefst. En
enginn vafi á, að tapið nemur mjög
mörgum púsundum. Það hafði verið
LHB., sem sagði frá þessu láni, af þvi
að honum var illa við lánþega.
2. Nær 1600 kr. tapaði bankinn
hér í vetur á láni, er veitt var upp-
haflega gegn sjálfskuldarábyrgð og 2.
veðrétti í húseign, en bankinn gefur
síðan eftir fasteignarveðið eða leyfir
frekari veðsetning með i.veðrétti; en
fyrir það neituðu aðalábyrgðarmennirnir
2 að standa við ábyrgðina og fengu
þá neitun staðjesta með dómi.
3. Næsta dæmi er af 5000 kr.
skuldabréfi, er var óundirskrijað af
skuldunaut, er gamla bankastjórnin
fór frá. Þar næst hafði verið strikuð
út sú athugasemd á bréfinu, fyrir of-
an nöfn ábyrgðarmanna, að ábyrgð
hans skyldi standa þar til er skuldin
væri að fullu greidd; en meira en ár
liðið, er skuldarinnar var krafist. Hún
töpuð.
4. Undir stórláni einu, 35—36
þús. kr., voru undirskriftir ábyrgðar-
manna ódagsettar og óstaðsettar, og
hafa þeir neitað fyrir það að endurnýja
lánið (ábyrgðina).
5. Mörg dæmi hafa fundist þess,
að slept hefir verið nokkrum ábyrgð-
armanna nöfnum af lánum, er þau
voru endurnýjuð, án sampykkis hinna,
sem ábyrgðin hefir þyngst á fyrir
bragðið; og þykir mjög efasamt, hvort
þeir eru ekki alveg lausir úr ábyrgð-
inni.
6. Mikil brögð eru að kvörtunum
frá viðskiftamönnum bankans um að
þeir hafi ajhent einum starfsmanni
hans (sem er þar ekki nú framar)
ýmsar greiðslur til bankans, en þær
ekki komið til skila, heldur verið kall-
að eftir þeim aftur í þeirra hendur,
skuldunauta, og þeir orðið að láta það
fé af hendi af nýju, hafi þeir verið
svo ógætnir að taka enga kvittun um
leið og þeir afhentu gjaldið — þeim
verið sagt, að kvittun kæmi frá hank-
anum sjálfum, en ekki varað sig á, að
bankinn hefði í sinni þjónustu mann,
sem svona þyrfti að varast. Hafi
þeir tekið kvittun, hefir að jafnaði
lánast að ná fénu hjá hinum ráðvanda(l)
bankaþjóni eða vandamönnum hans,
oft eftir langa rekistefnu og erfiða.
Stundum " eru reikningar i höfuðbók
sýnilega Jalsaðir, teknar út úr þeim
jafnvel stórfjárhæðir, en látnar inn
aftur síðar meir, er eigandi kvartar, en
hann lætur sér það lynda, eins og orðin
er lenzka, ef hlutaðeigandi er af heldra
tægi, sem kallað er, og veldur þetta því, að
slíkum mönnum er alveghættaðstanda
stuggur af hegningu við því, sem þeim
finst vera ekki nema smáóráðvendni.
Henni er aldrei beitt við slíka höfð-
ingja, ef fénu er skilað, hvort held-
ur er af þeim sjálfum eða vinum
þeirra og vandamönnum. — Stundum
er bankanum skilað nokkru af gjaldinu,
en hinu, helming eða meira, stingur
meðalgangarinn t vasa sinn. Stund-
um er hann beðinn að taka lán i
bankanum. Hann gerir það, en læt-
ur ekkert vita, að lánið hafi jengist, og
hefir lánþegi enga hugmynd um það
fyr en hann heyrir veðskuldarbréfinu
þinglýst á varnarþingi sínu (1400 kr.,
norður i Skagaf., o. s. frv. Það fé
náðist eftir langa mæðu og með ærinni
fyrirhöfn.
Það er i stuttu máli margfengin
greinileg vitneskja um, að bankaþjónn
þessi hefir lagt undir sig fé, sem við-
skiftamenn bankans hafa trúað honum
fyrir, og þá að sjálfsögðu bókað skakt
af ásettu ráði, til þess að reyna að
leyna óráðvendni sinni. Við inn-
heimtu var hann og látinn fást, og
má nærri geta, að hann muni hafa
gengið fram hjá þeim, sem búnir
voru að gjalda honum skuld sína til
bankans, en voru alt að einu ókvitt-
aðir í bankanum.
Vitaskuld er ekki gott fyrir banka-
stjórn að gera við svona iagaðri óráð-
vendni. En varla mundi ströng og
reglusöm bankastjórn komast hjá að
fá vitneskju um slíkt og losa sig þá við
annan eins ódrátt og eiturorm í
hverri fésýslu, pótt svo væri, að þetta
væri mjög svo dyggur, ötull og óhlíf-
inn flokksdindill. Og hvar er ábyrgð-
in andspænis almenningi?
7. Sú aðferð var höfð við eitt
stórlán hér í bæ að minsta kosti, að
gengið var að hinum rýrari ábyrgðar-
mönnum, en þeim slept, sem höfðu
meira undir höndum, og gátu þeir
komið töluverðu aj sínum eigum undan.
Svona mætti telja og telja áfram.
Og mundu fáir forstöðumenn stofn-
ana vera svo bíræfnir, að þræta fyrir
óreglu og hirðuleysi, er svona dæmi
væri komin upp um þá.
8. Enn er eftir að minnast á víxla-
hvarfið úr víxlaforða bankans, sem
kunnugt var bankastjórninni mörgum
árum áður en hún fór frá, en hún pagði
um eða lét pegja — gat þess hvergi í
reikningum sínum. Lét ekki annars get-
ið en að víxlarnir væri allir vísir. Það
mun nú vera rangmæli, að kalla þann-
ig saminn reikning Jalsaðan7 Mundi
ekki hver dómstóll dæma bankastjórn-
ina til að standa skil á þeim vixla-
forða, er hún segist hafa geymdan
hjá sér? En pessi bankastjórn lætur
bara hverfa af honum 5—6 þús. og
hefir engin orð um heldur en hún
stæði í beztu skilum.
Það vantaði um 6,240 kr. á vixla-
forðann fyrra skiftið, er þeir voru
taldir (19. ágúst 1909), en um 5840
síðara skiftið, er dönsku bankastjór-
arnir voru á ferðinni. Þeir voru
geymdir í opnum blikkkössum i opnu
herbergi i bankanum, er allir þar
gengu um. Ekkert sennilegra en að
víxlum hafi verið stungið út eða inn
í kassana, — krækt í þá handa ein-
hverjum víxilskuldara endurgjalds-
laust.
Þetta mun vera fyrirmyndarregla,
eða hvað?
Um tjón það, er bankinn hlyti að
bíða af óreglu, hirðuleysi og van-
rækslu, komst rannsóknarnefndin is-
lenzka að þeirri niðurstöðu, að það
hlyti að nema minst 400,000 kr.; og
er helmingur þeirra skulda (200,000
kr.) að dómi nefndarinnar algerlega
engisvirði, en hinn helmingurinn hið
allra minsta, sem hugsanlegt er að
tapist á öðrum skuldum bankans.
Nefndin taldi alveg eins líklegt, að
tapið yrði 5—600,000; en kvaðst ekki
vilja til taka meira en hún gæti alveg
ábyrgst að tapiðA/yíi að verða í minsta
lagi, hve rækilega sem innheimtan
væri rekin og þó gætilega.
Aunar gæzlustjórinn, Kr. J., sagði
svo við bankastjórana dönsku, að
hann byggist við að tapið yrði 100—
200,000 kr. Það er auðvitað ekki
annað en ágizkun, enda vissi hann
hvorki það né annað um hagi bank-
ans. En eitthvað hefir hann þó vitað
vera í meira lagi bogið í fjárgæzlu
hans.
Þó er ekki talið með í þessu mikla
tapi hjá nefndinni tjónið, sem af því
hefði getað að leitt, ef leyndarmálið hefði
komist of suemma upp, né heldur á-
hættan af alldjarft miðluðum stórlán-
um til nokkurra verzlana.
Vanræksla og dráttur að ganga eft-
ir skuldum átti sinn mikinn þátt í
tapinu.
Bókari bankans var látinn annast
skuldatilkall í dánarbúum og þrota-
búum, en ekkert litið eftir af banka-
stjórninni, hvort hann gerði það eða
ekki.
Þann veg var alt á eina bók lært
— vanræksla og tómlæti, tómlæti og
vanræksla.
C.
Reikningsskekkjur.
Einhver hin fáránlegasta af allri
sökudólgsþrætni hinnar gömlu banka-
stjórnar er sú, að harðneita því, að
reikningur bankans geti verið skakk-
ur, úr því að honum beri saman við
höfuðbækur hans I
Það liggur við að þurfi ófermdan
óvita til að koma með annað eins.
Það er sama sem að segja, að hvað
vitlausar sem höfuðbækurnar eru, þá
megi aðalreikningur bankans til að
verða réttur, ef saman ber við þær I!
Það er kunnugt um Alberti, að
reikningar frá honum voru ekki sem
réttastir; en saman bar þeim við böf-
uðbækur hans. Og er honum var
þá bent á hinar miklu skekkjur í
bókunum, svaraði hann, að þær hefði
hann mátt til að setja þar til þess að
alt stæði heima!
D.
Meðferð á varasjóði bankans.
Um varasjóð segir svo í reglugerð
bankansfrái894,að hann megi ekki lána
út, heldur skuli jafnóðum, svo fljótt sem
því verður við komið, kaupa fyrir
hann konungleg skuldabréf, er á
skömmum tíma megi koma r pen-
inga.
Þessa grein alla hafði bankastjórn-
in brotið.
Hún hafði lánað varasjóð út, þ. e.
veðsett hann fyrir peningaláni og
lánað þá peninga síðan út, sem er
nákvæmlega hið sama.
Hún hafði aldrei keypt fyrir hann
kgl. skuldabréf eða önnur auðseld
verðbréf.
En að slíkt er alvarlegt brot, skilja
allir, er þeir athuga það sem stendur
í bankalögunum frá 1885, 31. gr.: að
varasjóð er ætlað að bera það tap, er
árleg reikningsskil bankans sýna að
hann hafi beðið.
Og eins hitt, að varasjóður er »eins
konar sameigitilegur tryggingarsjóður
fyrir alla þá, sem eiga inni hjá bank-
anum, og þó sér í lagi fyrir spari-
sjóðsinnieigendur og aðra slíka lánar-
drotna bankans, sem lána bankanum
fé sitt með vægum kjörum, og þar
af leiðandi stuðla mest að því, að
auka sjóð þenna«. (Rannsóknarnefnd-
arálit bls. 26).
Varasjóður bankans var í síðustu
reikningslok gömlu bankastjórnarinnar
nær 637,000 kr.
Það fé alt og meira þó (sem sé
587,000 -f- 229,000 = 816,000) haíði
bankastjórnin veðsett Landmandsbank-
anum í Khöfn, og fundust í Lands-
bankanum veðsetningarkvittanir og
önnur skilriki fyrir því. Og lýsti
stjórn Landmandsbankans yfir því, að
hún slepti ekki veði því nema önnur
trygging kæmi í staðinn (Nefndarál.
bls. 30).
Fyrir þessa veðsetningu leyfði
bankastjórnin sér að præta opinber-
lega; og munu varla dæmi til annar-
ar eins bíræfni af mönnum í ekki
ómerkilegri stöðu í mannfélaginu:
háyfirdómara, kennimannalæriföður o.
s. frv.
Það var pað, sem einna mest gekk
fram af dönsku bankastjórunum.
Enda sagði Tr. Gunnarsson svo, er
þeir gengu á hann um, bvernig í ósköp-
unum á þessu stæði, — að hann hefði
fyrst neitað að skrifa undir yfirlýs-
inguna þá, en kvaðst hafa gert það siðar
af flokksfylgi (Partihensyn) og er há-
yjirdómari Kr. J. tók á sig alla laga-
ábyrgð í þá átt 1
Háyfirdómarinn (Kr. J.) var að
reyna að bera fyrir sig einhverja
nauðahégómlega lagaflækju, sem hann
mundi sjálfur ekki hafa tekið nokkurt
mark á hjá öðrum.
Og báðir sögðu þeir (Tr. G. og
Kr. J.), að ekki mætti líta of ströng-
um augum á áminstar yfirlýsingar (þar
sem þrætt var fyrir veðsetningarnar),
sem hefðu verið samdar i orustu-
hitanum (Kampens Hede).
Skyldi nú þurfa frekara vitnanna
við um framkomu þessarra miklu
trúnaðarmanna þjóðarinnar?
E.
Þrjózka og óhlýðni við landsstjórn
og rannsóknarnefnd.
Bankastjórnin stórtafði fyrir rann-
sóknarnefndinni með margvislegum
mótþróa og sýndi henni ókurteisi.
Framan af voru mikil brögð að þvi,
hve oft hún þóttist hafa engan tíma
til að gegna nefndinni. Eitt skifti tafði
hún fyrir henni fulla viku með því að
neita henni um nýtilegt húsnæði í
bankanum við rannsókn hennar og
afsegja að láta hana fá bækur bank-
ans lánaðar upp á loft í sjálfu banka-
húsinu. Hún var og mjög stirð í
sv'örum við nefndina. Háyfirdómar-
inn (Kr. J.) hafði þann sið, er hann
vildi ekki svara, að standa upp úr
sæti sínu og hrista sig allan með þeim
þjóstmiklum ummælum, að hann væri
hér ekki undir neinni rannsókn! Gjörða-
bók nefndarinnar neituðu þeir að und-
irskrifa, þótt boðið væri að mæla fyrir
svör sín til bókar og að gera athuga-
semdir við það sem bókað var, ef
þeim líkaði það ekki. Öllu þessu voru
þeirfremstir í, gæzlustjórarnir. Fram-
kvæmdarstjórinn (Tr. G.) miklu mein-
lausari.
Þó kastar tólfunum um þrjózku og
óhlýðni við landsstjórnina, svo sem
sjá má af bréfaskiftum þeim, er birt
eru aftan við skýrslu rannsóknarnefnd-
arinnar.
Ein bankalagafyrirmæli, er banka-
stjórnin hafði óhlýðnast alla tíð, var að
halda gjörðabók um ályktanir og athafnir
sínar (sjá reglugj. 1894, 8. gr.). Hún
var og er nauðsynleg til þess, að
landsstjórninni væri kleift að hafa fyrir-
skipað eftirlit með bankanum, auk þess
sem það var og er eina ráðið til þess,
að bankastjórarnír gæti hver um sig
forðað sér við ábyrgð fyrir það, er þeir
voru (eru) ekki samsekir um. Þurfti
ekki annað en bóka þar ágreining sinn.
Engin leið að greiða úr því ella, og
hlaut þá sök að bitna jafnt á saklaus-
um sem sekum. Fyrir því var dag-
bókarhald jafnt í þágu bankastjóranna
sjálfra, sem annarra.
Mjög skömmu eftir það er stjórn-
arskiftin urðu vorið 1909, var tekið
til að áminna bankastjórnina um að
halda gjörðabók (dagbók) lögum sam-
kvæmt. Hún skaut við því skolleyr-
um, og fór meira að segja að reyna
að bera á móti, að það væri nokkur
skylda, eins og siður er þeirra rnanna
sumra, sem vilja ekki láta á sig ganga
að þeir hafi vanrækt skyldu síua. Þeir
þræta þá fyrir hverjum manni aug-
ljósan og áþreifanlegan sannleika.
Þetta má sjá á svari bankastjórnarinn-
ar til rannsóknarnefndarinnar 19. mal
1909, er nefndin bað hana um gjörða-
bókina eða gjörðabækurnar til yfir-
lesturs. Nefndin kærði þetta fyrir
landsstjórninni 21. júní og var banka-
stjórninni send kæran til umsagnar.
En hún gegndi því aldrei — skákaði
í því hróksvaldi, að ráðherra var utan
lengi sumars. Þegar hann kom heim
aftur, stóð alt með kyrrum kjörum,
og nefndin hvergi nærri lokið við sitt
starf. Hugmyndin var annars sú, að
bíða þangað til með að skipa banka-
stjórninni dagbókarhaldið, ásamt fleiru
til umbótar á háttum hennar og
framferði.
Loks var dagbókarhaldið fyrirskipað
nieð stjórnarbréfi 1. okt. 1909.
Því svaraði bankastjórnin daginn
eftir með kátbroslegum vífilengjum
og undanfærslu; en stjórnin itrekaði
skipun sína 6. s. m. og það með
rækilegum rökstuðningi.
Þá þorði bankastjórnin ekki öðru
en hlýða, og sendi 13. okt. lands-
stjórninni eftir skipun hennar eftirrit
af nýbyrjaðri gjörðabók, óundirskrifað
þó og svo illa frá því gengið, að
gera varð það afturreka.
Bankastjórnin lét sér þó ekki seg-
jast. Hún þrjózkaðist og þverskallað-
ist við að halda gjörðabók almenni-
lega og prettalaust, svaraði síðast með
ósvífnu bréfi (8. nóv.), og við það
stóð, er henni var vikið frá. Og
lítur margur svo á, að sú þrjózka og
ósvífni hefði verið ærin frávikningar-
sök, ef því hefði verið að skifta.
Frávikningarúrskurðurinn kom
skyndilega 22. nóv., eftir tillögum
rannsóknarnefndarinnar, sem hafði þá
nýverið komist að sumum verstu
ávirðingum bankastjórnarinnar,svo sem
að leyna víxlahvarfinu, m. ö. o.,
gefa rangan reikning, og
að að láta ábyrgðarlausa starfsmenn
bankans veita víxillán, 5. hvern víxil,
sem þá var í bankanum,
auk margvíslegrar óregíu annarar.
Skipunin kom skyndilega og var
framkvæmd pegar í stað, vegna þess,
að eiga mátti ella von á, að safnað
væri liði kringum bankann og fram-
kvæmdinni varist með valdi. Það var
ekki nema beint eftir kvæðinu.
Flatt þurfti þetta ekki að koma upp
á bankastjórnina. Rannsóknarnefndin
hafði tilkynt henni gallana á gjörðum
hennar jafnóðum og upp komust, og
gefið henni margíaldan kost á að bera
hönd fyrir höfuð sér.
Það er því ekki annað en ósvifin
blekkingartilraun, að láta sem banka-
stjórnin hafi verið dætnd að óprójuðu
máli og fyrir einhverjar ókunnar
sakargiftir.
Hún hajði Jengið að verja sig nær
7 mánuði!
Nei. Sakir voru nægar og banka-
stjórninni fullkunnugar fyrir löngu.
Ofan á alt þetta vofði sú hættayfir,
sú mikla hætta, að bankinn yrði ef
til vill purrausinn að peningum þær
Jáu vikur (6), sem eftir voru af árinu.
Það þurfti naumast að búast við meiri
gætni af bankastjóranum né hlíjni þann
tímann en áður, nú er hannvaráför-
um frá bankanum og það eigi í nein-
um friðar hug né góðvildar í garð
þeirrar stjórnar, er hafði sagt honum
upp bankastjórastarfinu, fyrir ærnar
sakir raunar, en vitaskuld ójátaðar af
honum, svo sem nærri má geta. En
alls enginn hemill á honum hafðuraf
gæzlustjóra-nefnunum.
En mátti þá ekki samt lofa þeim,
gæzlustjórunum, að vera óhreyfðum?
spyrja einhverir, að við má búast.
Nei. Það var ekkert viðlit. Þeir
voru ekki einungis samsekir, heldur
samtaka framkvæmdarstjóra í því sem
áfátt var og vítavert í stjórnarfarinu
við bankann. Eftirlitið höfðu þeir
vanrækt stórkostlega, og í þrjózku og
mótþróa við landstjórnina höfðu þeir
ekki verið neinir eftirbátar.
Af þeim mátti og búast við eftirleiðis
sífeldri mótspyrnu gegn nauðsynlegum
umbótum á stjórn bankans og starf-
rækslu, þeirri er hinir nýju banka-
stjórar teldu nauðsynlegar.
Og svo þessi mikla nýlunda, að