Ísafold - 15.03.1911, Qupperneq 2

62
ISAFOLD
Gísíi Sveinssoti og
Uigfús Einarsson
yfi r d ó m s I ö g m e n n.
Skrifstofutfmi IIV2— I og 5—6.
Þingholtsstræti 19. Talsimi 263
hefði verið, heldur að sanna það með
ómótmælanlegum gögnum, að við at-
kvæðagreiðslu um ráðherraútnefningu
hefði ráðherraefni sjálfstæðismanna í
raun og veru haft meiri hluta með
sér. Óræk rök um þetta þyrfti að
auglýsa í öllum blöðum landsins, er
það vildu flytja. Skaðræðisathæfi kgkj.
liðsins, sem legst á og leitast við að
myrða dýran rétt vorn, þingræðið,
væri óhæft.
Gísli Sveinsson lögmaður: Konungs-
valdið hefir brotið á oss rétt eftir til-
lögum dansklundaðra manna hér. Vér
verðum að mótmæla kröftuglega hér og
þar með styrkja sjálfstæðisþingmenn til
að halda fast við sitt ráðherraefni. Þing-
ræði lífsskilyrði, pað eitt vopn gegn ein-
ræði og gjörræði.
Bjarni Jónsson frá Vogi: Vantrausts-
yfirlýsingin er framkomin af því, að
ráðherraefnið hefir brotið þingræðið
með því að taka við embætti vitandi
sig vera í minni hluta þjóðkjörinna
þingmanna. Viðbúið þingrof og verð-
um vér þá fjárlagalausir, með því að
eigi má kalla alþing saman fyr en
»næsta ár á eftir« eftir stjórnarskránni.
Lendir því í bráðabirgða fjárlögum.
Enginn flokkur hefir gengið til kosn-
inga með sigurvænlegra máli en vér
nú, sem sé að verja þingræðið.
Hvatti kjósendur að brýna þetta sem
bezt fjrir öllum.
Sigurður Hjörleifsson alþm.: Sagðist
koma fram af hálfu þeirra manna, er
fylgdu Birni Jónssyni ráðherra. Kvað
þá al-sammála hinum um þetta mál
og vilja veita Skúla að málum. Vildi
ekki trúa að konungsvaldið vildi taka
af oss þingræðið. Hitt mundi ekki
óhugsandi, að bornar hefðu verið
ósannar sögur til konungs, og af því
væru sprotnir atburðimir. Söm þó
óhæfan af ráðherraefninu (Kr. J.). Að
honum varð ekki logið, hann vissi
hvernig sakir stóðu, vissi sig í minni
hluta, ekki einungis þjóðkjörinna þing-
manna, heldur alls þingsins. Nokkur
afsökun væri það ef til vill, að sumir
þingmenn stæðu ekki á hreinum grund-
velli, ef til vill væru einhverir taldir
báðum flokkum, því verið fleygt, að
þingmenn væru orðnir 411 Slíkir
þingmenn væru ekki réttnefndir sjálf-
stæðismenn, heldur ætti að setja ó
fyrir framan.
Þórður Sveinsson læknir: Kristjáni
Jónssyni hefir áður verið boðið að
verða ráðherra, þá af flokki sínum,
en pá vildi hann það ekki. — Nú er
honum boðið það af danska valdinu,
og þá — Þ'ggur hann það og gleypir
við. Kvað kjósendur mundu fúsa að
fylgja fast og vel öllum þeim þing-
mönnum, sem sýna sig nú eindregna
þingræðismenn.
Jón Þorkeisson alþm.: Svaraði fyrir-
spurn frá Andrési Björnssyni um hvað
gert mundi, ef vantraust yrði ekki
samþykt. En raunar mundi vantraust
áreiðanlega samþykt. Annars mundi
samþykt stjórnarskrárbreyting á þessu
þingi og yrði þá sjálfsagðar kosningar,
— en þá yrði það kjósenda að gæta
vel skyldu sinnar.
Magnús Blöndahl alþm. Tók upp
mál Andrésar Björnssonar, að nauð-
syn væri að marka sem bezt og skýr-
ast, hversu og hve margir hefðu fylgt
Skúla að kjöri, svo ekki yrði um deilt
eða vafi á hvort brotíð væri þingræði.
Kendi innlimunarmönnum, að Kr. J.
hefði verið skipaður, þeir gylt hann
sem meirihlutaflokksmann, en hitt vit-
anlegt, að Danir hafa ímugust á Skúla.
Tók enn fram, að nauðsyn væri að
birta opinberlega nöfn þeirra þing-
manna, sem flokkinn fyltu með Skúla,
væri þar nokkrir, sem ekki vildi
standa við nöfn sín, þá bæri þeim að
þvo þau af sér opinberlega. Bjóst við
að hið útnefnda ráðherraefni drægi
sig til baka, ef það kæmi enn í ljós,
að meiri hluti fylgdi öðrum.
Matthías Þórðarson fornmenjavörð-
ur. Undarlegt að konungur hafi ekki
vitað hvað þingið vildi, þar sem hann
frétti Skúla og fekk svör frá honum.
Trúði hann öðrum betur? Ræðumað-
ur áleit sökina mundu vera hjá kon-
ungsvaldinu. Dannebrog væri dregin
á stöng og ríkismerkið á þinghúsinu,
því ekki að furða þó æðsta stjórn hins
sameinaða ríkis láti á sér bera, þar
sem það þykist eiga rétt á. Þótti
ræðum. óþarft og jafnvel ósvinna að
draga danskan fána á stöng yfir al-
þingi íslendinga.
Yrði vantrausti ekki fram komið
og þannig mótmælt þessu tiltæki hins
erlenda valds, þá mætti mótmæla
með íslenzka fánanum — taka það
mál fyrir og halda því til streitu.
Og eitt væri víst, að svo mikið og
djúpt haf væri staðfest milli íslands
og Danmerkur, að aldrei yrði ísland
dregið til Danmerkur, þótt öllum
nautum Gefjunar hinnar dönsku væri
fyrir beitt.
Síra Sig. Stefánsson alþm.: Sím-
71 ú eru
aðeins
efHr
dagar
af
úfsöíunnni
í verzíuninni
Dagsbrún.
skeytið, sem hr. Skúli Thoroddsen
las upp, var samþykt á flokksfundi
og þar engum tvímælum til að dreifa.
Skrifleg yfirlýsing frá 18 þingmönn-
um og vottfast frá hinum 19., að
hann fylgdi meirihluta þjóðkj. þing-
manna. Taldi rétt að birta flokks-
samþyktina, vitnaði til viðstaddra
þingm. um framburð sinn og stað-
festu þeir.
Hann tók undir með fyrri ræðu-
mönnum um þingræði og sjálfstæði.
Ef vantraustsyfirlýsing verður sam-
þykt mun þing rofið, sem aldrei hefir
komið fyrir áður. Okkur mun verða
kent um, okkur sem styðjum van-
traustið, okkur núið um nasir, að við
bökum þjóðinni þann kostnað. En
engum að kenna nema ráðherraefninu,
sem við hygst að taka undir þessum
kringumstæðum.
Konungkjörnu þingmennirnir væru
málsvarar danska valdsins ekki að
öðru leyti en því, sem sú stjórn er
það, sem þá hefir tilkvatt, en það er
hér sá aðili, sem nú er andstæðingur
sjálfstæðisflokksins. Og nú eru þeir
brot, stærsta brot þess flokks, er
lyfta vill ráðherraefninu upp í sætið
gegn vilja þjóðarfulltrúanna. Hann
taldi þetta með alvarlegustu tímutn,
sem yfir hefðu liðið, síðan hann kom
á þing (1886). Vonaði og óskaði, að
takast mætti að halda uppi virðing
þingsins og þjóðarinnar. Nöfn ein-
staklinganna gleymast, en þingræði
og sjálfstæði þjóðarinnar má aldrei
úr minni líða.
Magnús Blöndahl alþm., svaráði M.
Þ. og skýrði frá símafregnum heima-
stjórnarmanna til konungs. Eftir þeim
mundi hafa verið farið. Það sízt fegr-
andi eða bót mælandi, ef íslendingar
sjálfir verða til að svíkja oss.
Skúli Thoroddsen skýrði frá þvi, að
forseti neðri deildar Hannes Þorsteins-
son hefði kannast við það fyrir sér,
að hann hefði sxmað konungi að 19
fylgdu Skúla, en hinir »mundu lík-
lega fylgja Kristjáni*.
Það hefði hinsvegar verið skýrt
tekið fram í skeyti Sjálfstæðisflokks-
ins til konungs, að allir er honum
fylgdu (Skúla) væru þjóðkjörnir full-
trúar.
Matthias Þórðarson vildi enn kenna
konungsvaldinu þingræðisbrotið því
að það var alt af víst, að í tölu Kr.
}. voru allir hinir konungkjörnu, og
því mikill minni hluti þjóðarfulltrúa.
Þórður Sveinsson átaldi mjög af-
skifti forseta neðri deildar, þau er Sk.
Th. benti á, og bað þess vel minst.
Fundarstjóri síra Ólafur Ólafsson
brýndi að lokum hina miklu alvöru
þessa máls fyrxr kjósendum. Bar hann
þvi næst upp svohljóðandi tillögu:
Fundui'inn mótmælir því
fastlega sem ótvíræðu þing-
ræðisbrcti að nokkur taki
við ráðherraembætti nema
hann hafi fylgi meiri hluta
þjóðkjörinna þingmanna,
og telur sjálfsögðum rétti
þjóðarinnar til þess að hafa
áhrif á stjórn landsins frek-
lega misboðið, ef þessarrar
meginreglu er ekki vand-
lega gætt.
Var hún samþykt með
520 atkv. gegn 2.
Þessir tveir voru: síra Rikarð
Torfason og Jóhannes Magnússon
frá Skuld.
Því næst var fundi slitið.
Ekki svo fáir minnih.lutamenn voru
á fundinum og greiddu atkv. með til-
lögunni.
Flestum ræðu manna var tekið með
miklu lófaklappi, er þeir komu fram
á leiksviðið. Og yfirleitt mátti lesa
góðan hug og bjartar vonir um sig-
urför hins rétta málstaðar á hverju
andliti.
Mótmælafundur Reykvíkinga spáði
góðu um það, að vel muni takast að
hrinda af sér pinqrœðisbrotsfarganinu.
: ■
Eina hjálpræðið.
Það er birœýnin, sem er eina hjálp-
ræði gömlu bankastjórnarinnar.
Sú hin taumlausa bíræfni, að þræta
fyrir allra-áþreifanlegustu vammir sín-
ar og snúa þeim upp í reyk.
Engu þykjast þeir hafa ábyrgð á,
gæzlustjórarnir, smáu né stóru. Ým-
ist er það framkvæmdarstjórinn, segja
þeir, eða endurskoðunarmennirnir.
Víxilkaupunum ólöglegu, starfs-
mannavíxlunum, vita þeir glögt af og
finna ekki að, þótt þeir viti eða hljóti
að vita, að þau eru hið áþreifanlegasta
Iagabrot. Þeir eru keyptir ekki færri
en 39 eða 40 þann tíma, er annar
þeirra er settur framkvæmdarstjóri.
Hann lazt ekki hafa af þeim vitað,
nema 2 eða svo. En raknar ekki
við því.
Víxlahvarfinu vita þeir af, og að í
ráði er að leyna því, þegar saminn
er ársreikningur bankans, og eru á
því, að það sé ekki nema rétt, annar,
ef ekki báðir!
Þeir vita af, að varasjóður bankans
er veðsettur suður í Khöfn, þvert of-
an í glögg og skýlaus lög, en þræta
fyrst fyrir það, annar eða báðir, og
fara svo að halda því fram, að það
sé löglegt, þegar ókleift er að þræta
framar I
Gerðabók vita þeir að lögboðin
hefir verið lögboðin alla tið, nú í
reglugerð bankans frá 1894, en aldrei
nent að halda hana, fundist það vera
of mikil áreynsla. Líklega 10 mín-
útna verk á dag fyrir annan þeirra
til uppjafnaðar, sjötti partur (x/6) af
þessari klukkustund, sem þeir voru
píndir til að vera í bankanum flesta
rúmhelga daga ársins, fyrir 3 kr. 33
a. timaþóknun, auk sæmilegra ern-
bættislauna, 4800 kr. og 2800 kr.
um áriðl
Mjög svo biræfin þrætni og mála-
flækjuvafningar og yfirklór finst þeim
boðleg vörn, þessum sæmdarmönnum.
En hvað er það sem höjðingja-sam-
ábyrgðinni þykir sér ekki sama, er
hún á í vök að verjast um »réttindi«
sín, andspænis sauðsvörtum almúg-
anum ?
Stjórnarskiftin.
Saga málsins.
Ósannindi innlimunarmanna.
Aðfaranótt 24. febrúar var nætur-
vígið mikla unnið, Birni Jónssyni
greidd vantraustyfirlýsing í neðri deild
með 15 atkv. : 8.
Laugardag 25. febrúar árdegis sendi
Björn Jónsson konungi lausnarbeiðni
og var veitt hún þá um kvöldið, en
beðinn að gegna embætti unz eftir-
maður væri fenginn.
Þá hófst ráðherrahríðin, hörð og
ströng fyrstu dagana, en 28. febr.
dró konungur úr henni með því að
fresta úrslítunum um ráðherraskipun-
ina til 11. marz, er hann kæmi heim
úr kynnisför til Svíþjóðar.
Tókust nú bollaleggingar miklar um
ráðherravalið. Vildi sparkliðið þ. e,
þeir sjálfstæðisþingmenn, er feldu
Björn Jónsson, ná samningum við
fylgismenn hans um nýjan ráðherra.
En hans menn sátu fast við sinn keip
og vildu engin mök eiga við sparkliðið
lengi vel.
En seinni hluta vikunnar sem leið
fór að brydda á því, að Heimastjórn-
armenn(l), Uppkastsberserkirnir sæju
sér leik á borði að ná tökum á stjórn
landsins með því að styðja Kristján
Jónsson til ráðherradæmis.
Þeim firnum töldu sjálfstæðisþing-
menn flestir, bæði ráðherrans menn og
sparkliðar, sjálfsagt að afstýra, ef verða
mætti, og tóku því það ráð að sam-
eina sig um Skúla Thoroddsen.
Þetta gerðist á laugardaginn.
Sunnudaginn var svo konungi
sentsímskeyti um, hvernig sakir stæðu,
ráðherraefnið Skúli ætti að baki sér
19—20 pjóðkjörna þingmenn, auk eins
þingmanns er lýsti yfir, að hann yrði
eigi með neinum öðrum til ráðherra-
dæmis. Mátti því vel telja honum
meirihluta alls pingsins, og mjög mik-
inn meirihluta þjóðkjörinna þing-
manna.
Var nú Skúli talinn sjálfsagður ráð-
herra.
En á mánudaginn undir nónbil,
meðan stóð á fundi í efri deild, komu
simskeyti frá konungi til Kristjáns
Jónssonar háyfirdómara, þar sem kon-
ungsvaldið biður hann að taka við
ráðherradæminu, og um likt leyti
fekk Björn Jónsson tilkynningu um
þetta frá konungi.
Þeir menn er lofað höfðu að styðja
að ráðherramensku Skúla voru þessir:
Ari Jónsson.
Bened. Sveinsson.
Bjarni Jónsson.
Björn Jónsson.1)
Björn Kristjánsson.
Björn Sigfússon.
Björn Þorláksson.
Gunnar Ólafsson.
Hálfdan Guðjónsson.®)
Jens Pálsson.
Jón frá Hvanná.
Jón Þorkelsson.
Jósef Björnsson.
Kristinn Daníelsson.
Magnús Blöndahl.
Sigurður Gunnarsson.
Sigurður Hjörleifsson.
Sigurður Sigurðsson.3)
Sigurður Stefansson.
Skúli Thoroddsen.
Þorleifur Jónsson.
Af þessu má ráða hvílik ósanninda-
firn það eru, sem Heimastj.(!)blöðin
báru út á fregnmiða í gær, að Skúli
hefði eigi haft nema 6 þingmenn að
baki auk sin sjálfs.
Enn er ósögð sagan af framkomu
forseta neðri deildar, Hannesar Þor-
steinssonar.
Hann tók sig til á sunnudagsmorg-
un og símaði konungi aö forn-
spurðum flokki sínum, að
Skula fylgdi ekki nema 19
þingmenn, en að Krisl.jáni
mundi líklega takast að fá
stuðning hinna allra 21.
Þessi framkoma H. Þ. er i væg-
ustum orðum sagt algerlega óverjandi
og ójyrirgejanleg.
‘) Hann lofaði að verða eigi með þvi
að steypa Skúla á þessn þingi.
*) Hann lofaði að verða eigi með nein-
nm öðrum til ráðherradæmis.
8) Hann tjáði sig fylgja þeim, sem meiri
hluti þjóðkjörinna þingmanna styddi.
AtviiiDuvegastuðningiiriiin.
Fáránleg skýring á
bankatapinu.
Það er innsetti bankagæzlustjórinn
og núverandi ráðherra, sem gerði
í fyrra dag f þingræðu þá for-
kostulegu skýringu á bankatapinu, að
það kæmi af þvi, að bankanum væri
skipað með lögum »að styðja að
Jramjörum atvinnuveganna*. Hann
ætti að vinna það lögboðna hlutverk
engu síður en að hugsa um að græða.
Þess vegna á hann eða má hann
tapa á fám árum 400,000 kr. minst
fyrir óreglu, hirðuleysi og trassaskap.
Það er þá til að styðja atvinnuveg-
ina, sem hann lánar einum fátækum
iðnaðarmanni, alúðarvin bankastjóra,
171,000 kr., að ábyrgðum meðtöld-
urn. Og öðrunx jafnstöddum 144,000.
Og hinum þriðja 153,000. Og hin-
um fjórða 97,000. Fimta 78,000
kr. o. s. frv.
Það er til að styðja atvinnuvegina,
að hann lætur 2 menn úr mjög fjöl-
mennu félagi fá umboðslaust og leyfis-
laust frá félaginu 36,000 kr. reikn-
ingslán.
Til að stvðja atvinnuvegina er það,
sem hann geymir vixlajorða bankans,
sem er raunar ekki annað en partur
aj peningajorða hans, í opnum kössum
í opnu herbergi, sern aliir í bankanum
ganga um, svo að af honum hverfa
5—6000 kr., og leynir því siðan i
ársreikningi bankans.
Og enn er ein aðferðin til að
styðja atvinnuvegina, að haga ábyrgðar-
skjali svo, að ábyrgðarmenn taka ekki
á sig neina ábyrgð fyrir lántakanda
heldur fyrir alt annan mann.
Þá er og ekki srnár atvinnuvega-
stuðningur í því, að lofa lántakendum
að sleppa við að undirskrifa skulda-
bréf sín eða sýna umboð til lántök-
unnar. Og eins, að vera ekki að
þýfga þá um neitt veðleyfl, er þeir
veðsetja annars manns eign.
Ennfremur að taka gilda veðsetn-
ingu á lífsábyrgðarskírteini, sem er
ekki til, þegar veðsetningin fer fram
— en látið hafa orðið til nær 3 vik-
um eftir veðsetninguna.
Þetta er sýnishom af því, sem
samábyrgðar-ojurmenni leyfa sér að
bjóða þeim »sauðsvarta með golupyt-
innt, þegar þeim liggur á — þurfa
að ná i krónu, aukagetu, bitling, sem
þeir hafa ekki unnið fyrir.
Aths. Fyrir misritun eða misprentun
hefir i eiÖaBta bl. veriö evo orðaö um
nokkrar veðsetningar á lifsábyrgðarskir-
teinum, að þær séu nú þess og þess virði,
sumar = 0, í stað þess að þar átti að
standa þd, þ. e., er þær voru veðsettar,
sem raunar er engnm vorkunn að sjá á
sambandinu og lesa i málið.
Heilsuhælisgjafir og áheit.
í febrúarmánuði.
I.
II.
III.
Ártíðaskráin. í hana
hafa verið gefnar kr.
þar af eru kr. 249.25
til minningar um Jón
kaupm. Þórðarson, gef-
ið af 7 félögum og
47 einstökum mönnum
Gjafir. Frá Kvenfélag-
inu Hringurinn í Mý-
vatnssveit 1260.00
HreiðarGeirdal,
Grímsey 5.00
KvenfélagSval-
barðsstr. , 20.00
Samskot úr Út-
skálasókn (sr.
Kr. Daníelss.) 56.00
Áheit N. NT
Álftanesi 2.00
KonaáAkranesi 4.00
N. N. 1.00
N. N. N. 22.15
S. Ó. 5.00
N. N. 2.00
316.75
341.00
36.15
Samtals kr. 693.00
Jón Rósenkranz.
------SeaÝusS-----
Með þeim konungk,jðrnti.
í gær innleiddi sjálfstaðismaðurinn
— hinn nýi ráðherra — þá tilveru
sina með þvi að greiða undirgefnast
atkvæði með konungkjörnu innlimun-
arsveitinni — bæði við nefndarkosn-
ingar og annað.
»Sig mig hvem du omgaas* o. s.
frv. — segir Danskurinn.