Ísafold - 18.03.1911, Page 1

Kemm út tvisvar l viku. Vorft árg. (80
arkir minst) 1 kr. erlenclis B kr. et)a 1 J/a
dollar; borfrist fyrir mibjan júii (erlendis
fyrir f'ram).
ISAFOLD
tjnpeögn (sbrifleg) bondin viö iramót, er
ógild nema komln si til útgefanda fyrir
1. ottt. eg asapandi sknldlans vib blabib
Afffreibsln: Anstnrstrssti B.
XXXVIIT. arg.
Rcykjavík 18. rnarz 1911.
17. tolublað
I. O. O. F. 923109
Bókasafn Alþ. lestrarfél. Pósthússtr. 14 5—8.
Forngripasafn opi5 B þrd. og fmd. lá—2
íslandsbanki opinn 10—2 V* og 51/* — 7.
KL. F. D. M. Lestrar-og skrifstofa frá 8 árd. til
10 sbd. Alm. fundir fsd. og sd. 8 l/» sibdegis.
Landakotskirkja. Ghibsþj. 9l/* og 6 á helgum
Landakotsspitttli f. sjúkravitj. 101/!—12 og 4—5
Landsbankinn 11-2»/*, öVi-61/!. Bankastj. vib 12-2
Landsbókasatn 12—8 og 5—8. Útlán 1—3
Landsbúnabarfólagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsféhirbir 10—2 og 5—6.
Landsskjalttsafnib á þrd. fmd. og ld. 12—1
Landsiminn opinn virka daga 8 árd. — 9 sibd.
Hhelga daga 8—11 og 4—6.
Lnkning ók. í lœknask. þribjd. og föstd. 11 12
Náttúrugripasafn opib l1/*—21/* á sunnudögum
ókeypis eyrna-, nef- og hálslækning Pósthús-
stræti 14 ». og 4. fimtud. 1 hv. mánuði. 2—8.
Tannlækning ók. Pósth.str.14, 1. og 3.md. 11—1
Taxaflóagufubát. Ingótfur
fer til
Borgarness 22. og 31. marz
Garðs 19., 25. og 29. marz.
Þingræðisbrotið.
Mótmslin gegn þingræöisbrjótnum í
ráðherrasætinu — hafin út um landið.
Engian pingraðisbrjótur verður mosa-
vaxinn í ráðherrasæti íslendinga.
Það mun hágöfgin nýja fljótt fá
að sanna. Þingræðið er eigi pjóðinni
svo mikið hégómamál, að hún þoli,
að þvi sé traðkað.
H öfuðstaðarkj ósen durnir mótm æltu
13. marzgjörræðinu á þriðjudaginn.
VIú hafa Patreksfirðingar fetað í þeirra
fótspor — og þann veg orðið fyrstir
utan Reykjavíkur til að kveða niður
óhæfuna.
Almennur fundur á Patreksfirði 15.
marz lót í Ijósi undrunargremju yfir
ráðherraskipun Kristjáns. Skoraði á
báðar þingdeildir að mótmæla þing-
ræöisbrotinu kröftuglega. Taldi Krist-
ján óhæfan ráðherra. Álit fundar-
manna á þingræðisbrotinu einróma.
Á þessa leið hljóðaði símskeyti, sem
Isafold fekk í gær.
Heiður og þökk sé Patreksfirðing-
um fyrir það, hve fljótir og röskir
þeir hafa verið til að gera skyldu sína.
Undrunargremja!
Mundi það eigi vera hið rétta orð
:il að lýsa hugarfari allra góðra ís-
endinga um glapræði það, er Kristján
[ónsson framdi mánudaginn 13. marz?
Undrun yfir því, að nokkur íslend-
mgur skyldi láta hafa sig til annars
:ins og gremja yfir því tiltæki, þegar
vissan er fengin um það I
Ekkert fylgiblaða Kr. J. reynir að
mæla þimgræðisbrotinu bót — en taka
það ráð að reyna að telja fólki trú
um, að hér sé ekki um þingræðisbrot
að tefla. Kristjáo hafi haft fylgi 17
þjóðkjörinna og 6 konungkjörinna
þingmanna, eða með öðrum orðum
helmings þjóðkjörinna.
En pttta hlýtur að vera rangt.
Skúla fylgdu að málum 20—21
þjóðkjörinna þingmanna — það stend-
ur svart á hvítu um alla nema einn.
Og um hann er það vottfast.
Og hvernig getur þá Kristján Jóns-
son haft fylgi 23?
Hefir alþingi legið á sæng og fætt
þsi- — eða fjórbura?
Öðru vísi getur Kr. J. ekki eignast
23 fylgismenn — nema þá, að ein-
hverir þingmenn hafi farið að eins og
Gamli-Toggi með kátfinnl
En þess konar ósvinna verður eigi
ætluð um fulltrúa þjóðarinnar.
, Sigurður Stefánsson vitnaði og
símskeytið, sem hann og Sk. Th
sendu »il konungs undir 19 ajálfstæáis-
úngmenn á mótmælafundinumáþriðju-
daginn og var pað staðfest af peim.
Nú hafa og nöfn fylgismanna Skúla
Th. verið birt — og engin mótmæli
komið ýram gegn peim aj nokkurs ping-
manns hálfu.
Hér þarf því eigi framar vitnanna
við. Það er sannað, að 20—21 þjóð-
íjörinna þingmanna stóðu að baki
Skúla — og því gat Kr. J. ekki haft
nema 13 að baki sér— í mesta lagi.
Hér dugir ekkert yfirklór eða blekk-
ingatilraunir,
Enn hefir reynt verið að halda því
fram, að nóg sé að taka einhvern og
einhvern úr meirihlulaflokk þings —
til þess að fullnægja þingræðisreglutini.
Kr. J. sé úr meirihlutanum — og
því sé þingræðinu fylgt með kjöri
hans.
En petta er algerlega rangt.
Að vísu taldist Kr. J. að nafninu
til meirihlutaflokksins, en hann átti
þar því naer ekkert traust og fylgi —■
en að hinu leytinu var það skjallega
sannanlegt, að annar flokksmaður átti
verulegan meirihluta að baki sér.
Hann var pví maðurinn, sem jull-
nægt gat pingræðiskröjunni.
Kr. J. átti því að neita að taka við
kjörinu.
Þetta er og siður í öllum þing-
ræðislöndum.
í elztu átthögum þingræðisins, Bret-
landi, kom það einu sinni fyrir, að
Viktoría drotning kveinkaði sér við,
að snúa sér til Gladstones um ráðu-
neytismyndun og sneri sér til annars
meirihlutamanns.
En hvernig fór?
Þe'ssi maður þverneitaði að taka
hana að sér, af því að hann ætti ekki
neitt likt því eins mikið fylgi og
Gladstone — og vísaði drotningunni
til hans — og hún fylgdi því ráði.
Ej Kr. J. hefði hagað sér svo — sem
vera bar — þá hefði hann vísað kon-
ungi til Skúla, sem hann hafði og
lofað að leggja eigi hálmstrá í veginn
fyrir — og pá, þá hefðum vér nú
sem jafnan áður þingræðisráðherra -
í stað þingræðisbrjóts.
Endurreisn gæzlustjóranna.
Þess hefir verið getið í umræðum
um bankamálið, að fyrv. ráðherra hafi
verið að hugsa um áð endurreisa gæzlu-
stjórana eftir árslokin 1909, þ. e.
hleypa þeim að bankanum aftur, er
rannsókninni væri lokið og þeir gætu
ekki framar tafið jyrir henni eða spilt,
í því trausti, að bankastjórarnir nýju
hefðu bolmagn til að koma sínu fram
um umbætur á stjórn bankans og
starfrækslu, hvað sem þeir segðu eða
gerðu, gæzlustjórarnir, hvernig sem
þeir spyrntu í móti þvi. Því vitaskuld
var aðalatriðið fyrir þeim, gæzlustjór-
unum, að missa ekki spóninn úr ask-
inutn sfnum, þennan 1000 króna bitl-
ing. Þá mundi bankafargans-ófriðin
um hafa slotað. Og allir kunnugir
vita, að ráðherra gerði það af óhjá-
kvæmilegri nauðsyn (sbr. um-
mæli dönsku bankastjóranna), til þess
að ekki sykki bankinn enn dýpra og dýpra
niður i fenið, að víkja þeim frá um
stundarsakir; en engu öðru. Hann var
skólabróðir og aldavinur annars þeirra,
og hafði verið góðkunningi hins meira
en 40 ár. En hann hætti við það vegna
ummæla dönsku bankastjóranna, manna,
sem höfðu miklu betur vit á banka-
stjórn og bankamálum en nokkur mað'
ur hér á landi, höfðu stjórnað all
lengi hvor sínum banka, annar ájót-
landi, hinn i Færeyjum, og gat ekki
gengið nokkur skapaður hlutur ti'
nokkurrar hinnar minstu hlutdrægni
Þeim gekk ekki annað til sinna um
mæla en góðvild til bankans: að vara
lann við, hver háski honum gæti af
jví staðið, ef gæzlustjórarnir væri settir
inn aftur, sem sé: viðskijtaslit við Land-
mandsbankann og alla erlenda banka,
er Landsbankinn stóð í sambandi við
lýrir hans meðalgöngu.
Um þetta atriði fengu bankastjór-
arnir nýju þessar tvær spurningar frá
minnihluta rannsóknarnefndarinnar i
efri deild, þessum 1 manni af 5 —
meiri hlutinn lét sér ekki ant um að
í'ræðast um pá hlið málsins, hvernig
svo sem á því hefir staðið:
19. Telur bankastjóri að pað hejði
getað orðið hættulegt jyrir bankann, ej
gæzlustjórarnir hejði verið settir inn í
stöðu sína ejtir nýár (1910?). Ej
hann lítur svo á, á hverju byggir hann
pað álit sitt?
20. Var bankastjórinn pess jremur
hvetjandi eða letjandi, að ráðherra setti
gæzlustjórana ajtur inn í stöðu sína í
janúar 1910?
Spurningum þessum svaraði hr.
Björn Kristjánsson á þessa
eið (leturauðkenning hér gerð):
19. Eg áleit, að hætta gæti af því
stafað, meðal annars af því, að banka-
stjórnin gat búist við að þurfa skyndi-
lega að hœtta að geja ávisanir á Land-
mandsbankann og aðra banka, sem
Landsbankinn hafði heimild til að
ávísa á fyrir milligöngu Landmands-
bankans. Eins og á stóð í janúar-
mánuði 1910, er allmikill aðsúgur var
gerður að bankanum, gat svo farið,
að óviðráðanlegur ótti hejði slegið al-
menning, ef samtímis hefði fyrir komið,
að bankinn hefði orðið að hætta að
selja venjulegar ávísanir á erlenda
banka.
20. Eg hafði ekki, svo eg muni,
nein afskifti af því, að bankarannsókn-
in var hafin. Eg latti þess, að gæzlu-
stjórunum yrði vikið frá, sökum óeirða,
er af þeirri frávikning mundi stafa, og
er prófastur Jens Pálsson i Görðum
vitni til þess, að svo gerði eg. Eg
latti ráðherra að setja gæzlustjórana
inn ajtur í janúar 1910, af ástæðum,
sem greindar eru undir tölulið 19,
Hr. Björn Sigurðsson svar-
aði spurningunum sem hér segir:
19. Eftir að trúnaðarmenn Land-
mandsbankans höfðu látið i ljósi
svo eigi skyldi það síðar koma oss að
óvörum —, að þeir neyddust til þess að
leggja til við stjórn hans, að slíta
skiftum við Landsbankann, ef gæzlu-
stjórarnir yrðu settir inn, efaðist eg
ekki um, að hann mundi verða að
fara eftir tillögum þeirra. Var þá
bersýnileg hætta yfirvojandi. Það mátti
gera ráð fyrir, að almenningur ryddist
að bankanum og heimtaði út jé sitt, en
aðrir mundu jorðast viðskijti við hann.
Þá var alveg óútreiknanlegt, hve ill
álirij það hefði haft á sölu íslenzkra
verðbréja erlendis; en fyrirsjáanlegir
miklir erfiðleikar við það, að ná ajtur
viðskijtasamböndum erlendis, eftir að
það hafði verið lýðum ljóst, að banki,
sem Landsbankinn hafði haft viðskijti við
jrá upphafi vega sinna, hafði slitið
sambandinu, eftir að trúnaðarmenn
hans höfðu rannsakað, bvernig ýms-
um kringumstæðum var farið. —
Margt var enn athugavert.
20. Eg hafði hvatt til þess, þang-
að til eg heyrði ummæli trúnaðarmanna
Landmandsbankans. Eftir það gat eg
ekki forsvarað að hvetja til innsetningar.
Lét eg þá það mál hlutlaust.
verksmiðju, en sjóðurinn ald-
rei jengið pau (hlutabréfin).
2000 kr. í hlutabréf. í félaginu Málmi.
100 kr. í hlutabréf. í Talsímaféiagi
Reykjavíkur.
Þingfærslan og liáskólinn.
í neðri deild var í fyrradag felt
með jöfnum atkvæðum að færa þing-
tímann frá þvi, sem nú er.
Fjórar tillögur lágu fyrir. Ein (stjórn-
arinnar) fór fram á að flytja þingtím-
ann til 15. maí, önnur til 17. júní,
3. til 1. júlí og loks 4. til 15. nóv-
ember.
En alt var þetta felt.
Þetta dráp í neðri deild mun —
því miður — vera fyrirboði þess, að
fjárveitingin til háskóla eigi sömu for-
lög fyrir sér á þessu þingi. Ódýr-
asti mátinn til að koma upp háskóla
þetta sinni var að nota alþingishúsið
til háskólahaldsins; en naumast mun
vera hægt að samrýma það við þing-
tímann sem nú er.

Hermann Stoll,
Svisslendingurinn, sem hér var á
ferðmni í sumar leið og áður hefir
verið minst á í ísafold, hefir í vetur
haldið fjölda fyrirlestra í Frakklandi og
Sviss um ferð sína og jafnframt sýnt
mörg hundruð myndir frá helztu stöð-
um hér á landi. Meðal annars hélt
hann fyrirlestra í Landfræðisfélaginu í
París. Áheyrendurnir, sem voru mörg
hundruð manns, gerðu bezta róm að
máli hans. Hann hefir ennfremur
samið bók um ísland, sem verið er
að prenta i París; verður fróðlegt að
heyra, hvernig honum farast þar orð
um landið og íbúa þess. Af tali hans
að dæma, meðan hann dvaldi hér í
sumar, er enginn vafi á því að hann
muni mörgum útlendingum fremur
kosta kapps um að útbreiða rétta skoð-
un á íslandi, því hann virtist vera
mjög ánægður yfir för sinni, og er
það vel, er útlendur maður af sjálfs-
dáðum útbreiðir rétta þekkingu á land-
inu í þeim löndum, sem það var áður
að mestu leyti ókunnugt.
Hann hefir nýlega getið þess í bréf-
um til kunningja sinna hér, að hann
hafi í hyggju að takast nýja ferð á
hendur næsta sumar og mun þaðvera
ætlun hans að rannsaka þá sérstaklega
Vatnajökul. Hann hefir spurzt fyrir
um hvort ekki myndi vera hér ein-
hver, er hefði löngun til að vera með
honum í ferð þessari. Væri það án
efa fróðleg ferð fyrir þann sem tíma
hefði til, því maðurinn er afar dugleg-
ur ferðamaður og auk þess fróður
mjög um jarðfræðileg efni. P.
Varasjóður sparisjöðs
Reykjavíkur.
Landsbankastjórnin gamla, sem hann
hafði undir höndum, hafði varið hon-
um sem hér segir:
5000 kr. í Iðumar-blntabréí, 10 á
500 kr.
2500 kr. í bráðabirgðakvittun frá al/u
1907 fyrir 25 hlutabr. í sömu
Elja og atorka gömlu
bankastjórnarinnar.
Vinnutiminn bankastjórans fyrver-
andi (Tr. G.) er mælt að hafi verið
að öllum jafnaði 1—2 stundir á dag.
Fyrir 5000 kr. árskaup.
Gerum meðalvinnutímann 1 !/2
stund á dag, og 300 virka dága í ár-
inu, hvað verður þá kaupið um kl,-
stund hverja?
Svar: 11—12 kr.
Það eru 16 kr. 66 a. á dag með
H/2 tíma vinnu.
Var hann þá iðjuleysingi ? Var
hann letingi?
Nei. Hvorugt. Því fer mjög fjarri.
Hann var sjaldan óvinnandi. Hann
þurfti að stjórna 10—12 félögum og
atvinnufyrirtækjum í hjáverkum sinum.
En hann var í höjðingja-samábyrgð-
inni. Og þar ræður allvíða hin forn-
helga, fagra meginregla:
sem hæst kaup, en
sem minst að gera.
Sem minst að gera fyrir vinnuveit-
anda, ej það er landið eða einhver
landsstojnun. Hún er ekki of góð til
að blæðal
Þess vegna þótti hinum gæzlustjór-
unum skömm til koma kaupsins, sem
þeir höfðu, 3 kr. 33 a. um timann,
pó að það væri að eins aukageta og
þeir hefðu ella í landsjóðskaup eða
embættislaun annar 16 kr. á dag, en
hinn 9 kr. 33 a., með sjálfsagt nokk-
uð meiri vinnu, en naumast ýkjalengri
vinnutíma þó, þegar frá eru taldir
hinir mörgu mánuðir ársins, er ann-
ar þeirra hefir ekkert að gera í em-
bættisins þarfir, ekki nokkurt handar-
vik, en hinn á ákaflega náðugt að öll-
um jafnaði.
Þeir voru spurðir, bankastjórarnir,
sem nú eru, af minni hluta rannsókn-
arnefndarinnar í efri deild, þessum 1
af 5, hvort þeir litu svo á, að hægt
hefði verið að stjórna bankanum
sæmilega á þann hátt, að bankastjóri
væri 1—2 tíma í bankanum daglega,
en gæzlustjóiar 1 tíma á dag sam-
tímis.
Annar, B. Kr., svaraði:
Nei, því fer fjarri.
Og hinn, B. S.:
Ekki treysti eg mér til að stýra
bankanum með svo litlum starfstima
eins og fyrirkomulag hans er nú.
Þeir vinna, hinir nýju bankastjórar,
ekki skemur en 8 tíma á dag, og
gæzlustjórarnir 2 tíma. Þeir eru,
bankastjórarnir, þaulvanir fésýslumenn
og báðir orðlagðir fyrir elju og at-
orku og reglusemi. Og þó segja
þeir, að allur tíminn hafi gengið fyrir
sér til að annast dagleg störf bankans.
Starfsmenn bankans segjast þeir hafa
látið rannsaka smámsaman, eftir því
sem timi vanst til, hvort skjöl bank-
ans væri í lagi, og séu þeir ekki
lengra komnir en það, að enn hafi
þeir ekki komist til að rannsaka láns-
skjöl 2. veðdeildar nema að litlu leyti,
Þó hefir verið bætt við bankann sið-
ustu missirin 2—3 nýjum starfsmönn-
um. Millibilsgæzlustjórinn annar (J. G.)
er maður, sem stjórnað hefir fram undir
30 ár tveimur meðal stærstu verzlana
landsins hvorri eftir aðra, en hinn (O. G.)
verið yfirdómslögmaður 12—13 ár;
enn í þeirri stöðu kynnast menn öðr-
um fremur margvíslegri fésýslu og
atvinnurekstri, og kemur það að mjög
góðu haldi við bankastjórn, ef því er
samfara mikil reglusemi, svo sem hér
var.
Með þessu lagi virðist því ekki
muni vel hægt að bera brigður á, að
býsna-munur sé á starfskröftum við
bankann, ekki sízt í stjórn hans, við
það sem áður var, — gæzlustjórarnir
hvorugur fengist nokkra vitund við
fésýslu, og framkvæmdarstjórinn mað-
ur, sem kallaður var stjórnandi mikils
háttar verzlunarfyrirtækis 15—16 ár
eða lengur, en allir vissu, að ekki var
það, heldur aðrir, aðallega stórkaup-
maður einn í Khöfn, og að hann
skildi við það í nær x/2 miljónar
skuld — það voru meðmælin í banka-
stjórastöðuna!
Það fer því að verða allvel skiljan-
legt, að lítil mynd hafi verið á stjórn
bankans hjá slíkum mönnum, og æði-
margt gengið þar á tréfótum.
Þess dæmis mundi vera langt að
leita um eiganda stórrar verzlunar,
að hann léti viðlíka færa menn stjórna
henni til langframa og veitti þeim
loks heiðurslam, er hann kæmist að
því, að hún hefði tapað nokkurum
hundruðum púsunda króna fyrir óreglu
og hirðuleysi, eftir því sem frekast
mætti marka. Sætti meira að segja
fyrsta færi til að setja pá jyrir verzl-
unina aftur, nokkra eða alla.