Ísafold - 24.05.1911, Síða 1

Kemxu dt tvisvar l viku. Verð árg. (80
arkir minst) 4 kr. erlendia 5 ki. efta 1 */*
dollar; borgist fyrir mibjan júli (erlendis
fyrir fram).
ISAFOLD
UppsðKn (skrifieg) bundip viB Aramót, ex
ógua nema komln sé til útgefanda fyrir
1. okt. ng aaapandi skuldlanBi viö blaBiB
AfgreiBsla: Aueturstraiti 8.
XXXVni. árg.
Reykjavík 24. maí 1911.
I. O. O. P. 925269
Bókasafn Alþ. lestrarfél. Pósthússtr. 14 5—8.
Forngripasafn opib si. þrd. og fmd. 12—2
íslandsbanki opinn 10—2 V* og 51/*—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 sbd. Alm. fundir fsd. og sd. 8 */• sibdegis.
Landakotskirkja. Gubsþj. 91/* og 8 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5
Landsbankinn 11-2 »/*, öVí-S1 */*. Bankastj. vib 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 6—8. Útlán 1—3
Landsbúnabarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsféhirbir 10—2 og 6—6.
Landsskjalasafniö á þrd. fníd. og ld. 12—1
Landsiminn opinn virka daga 8 árd. — 9 sibd.
helga daga 8—11 og 4—6.
Lækning ók. i læknask. þribjd. og föstd. 11—12
Náttúrugripasafn opiö l1 */*—21 */* á sunnudögum
Ókeypis eyrna-, nef- og hálslækning Pósthús-
stræti 14 2. og 4. fimtud. i hv, mánuöi. 2—8.
Stjórnarráösskrifstofurnar opnar 10-4 daglega.
Sýning gripa Jóns Sigurössonar í Safnahúsiuu
opin kl. 12—2 hvern dag.
Tannlækning ók. Pósth.str.14, 1. og 8. md. 11—1
Taxafíóagufubát. íngóífur
fer til
Borgarness i., 8., 21. jiiní
Borgarness og Straumfj. 27. maí.
Keflavíkur og Garðs 3. júni.
Undir merki konungkjörnu
sveitarinnar.
Þau orð ættu að letrast sem ein-
kunnarorð á alþingi íslendinga anno
1911.
Konungkjörna sveitin var það sem
sé, er í raun og veru réð úrslitum
málanna.
Sú tilviljun, að þingtiminn hafði
verið fluttur frá sumri til vetrar olli
þvi, að pessi kgkj. sveitin fekk sess á
þinginu. Vitaskuld sat hún i megnu
trássi við þjóðarviljann, — vitaskuld
var hún skipuð af stjórn, sem dæmd
hafði verið af þjóðinni 1908 og svo
léttvæg fundin, að fæst eru dæmin
annars eins, — vitaskuld sat hún í
skjóli mjög umþráttaðs lagabókstafs í
stjórnarskránni, — vitaskuld sat hún á
siðferðislegum títuprjónakodda.
En henni varð ekki flökurt af að
kingja þessum beinóttu bitum, hún
sat eigi að síður, sat sem fastast,
eins og hvíslað hefði verið í eyru henni
gömlu visunni:
Hirtn hvorki um himin né jörð,
en haltn þér fast — og riddn. \
Hún skákaði i því hróksvaldi, að
fyrverandi ráðherra mat mest af öllu
sannfæringu sína í þessu máli sem
öðrum, mat meira sannfæringu sina
um það, hvernig skilja bæri stjórnar-
skrána en eigin hagsmuni, og vildi
því eigi reka sveitina af þingi. —
Hún hélt sér þvi fast i söðulinn, þrátt
fyrir alla siðferðis-meinbugina, sem á
honum voru og reið þinginu út í
hverja kelduna á fætur annari.
Fyrsta, hranalegasta og alræmdasta
ófæran, sem þingið lenti í fyrir þing-
flutnings-tilviljunina og þrásetu hinna
kgkj. var bankamálsforaBiö í efri
deild.
Það er býsna hjákátlegt að tala um,
að endanlegur réttldtur dómur um
bankamálið hafi upp kveðinn verið
þar í deild.
Eins og mark sé takandi á dómi,
sem eins var skipaður og bankamdls-
dómstóll efri deildar. — Þarna sitja —
fyrir tilviljun — svæsnustu fjandmenn
fyrv. ráðherra, fyrir fram ákveðnir i
þvi einu, að ráðherra skuli tapa banka-
málinu, hvað sem öðru líði!
Hugsið yður nú, að þingi hefði
verið frestað, nýir konungkjörnir þing-
menn verið skipaðir af Birni Jónssyni,
að sjálfsögðu jylgismmn hans í banka-
málinu 0g öðrum stórmálum.
Hvernig mundi þá efrideildar-dóm-
urinn í bankamálinu hafa falliðf
Mundi þá eigi hafa orðið annað
hljóð í strokknum?
Jú.
Þá hefði efri deild eigi farið að
hrifsa í sínar hendur dómsvaldið —
í bága við 1. grein stjórnarskrárinnar.
Þá hefði lagahlið bankamálsins fengið
að ganga boðleið til æðsta dómstóls-
ins, svo sem rétt var. Því aÖ sá
meirihluti, sú kgkj. syeitin, mundi
aldrei hafa farið að fremja það of-
beldisverk að kveða upp dóm i beinu
lagaskýringarmáli.
En — setjum nú svo — að hún
hefði gert það, hefði tekið sömu stefn-
una, eins og Hafsteinskjörna sveitin
gerði og kveðið upp dóm, sem pd
hefði hljóðað um, að frávikningin
hefði mátt gilda fram yfir nýár 1910.
Hvernig haldið þið, að pd hefði
látið í tálknum Heimastjórnar-stór-
fiskanna?
En það hefði þó verið jafnlöglegt
og jafnsjálfsagt eins og það sem nú
hefir gert verið.
Bankamdlsdómurinn í eýri deild valt
eingöngu á tilviljuninni, pingfarslutil-
viljuninni — valt eingöngu d konung-
kjörnu sveitinni — pessum jorngripum
Heimastjórnar-óstjórnarinnar.
Og að vilja láta hugsandi menn og
skynsama taka mark á öðrum eins
hlutdrægnis og fjandskapar ólgufossi
— að reyna að telja þjóðinni trú um,
að réttlátur dómur geti vaxið upp frá
öðrum eins rótum — er næsta djarft
og raunar fávíslegt.
Önnur torjaran, annað óhappið sem í
lentifyrir þrásetu hinna konungkjörnu,
þótt óbeinlínis væri, var jall jyrverandi
stjórnar. Það hefði sjálfsagt aldrei
komið til fljótræðisverksins þess, að B.
J. var sparkað, ef tilviljunin hefði ekki
verið á undan gengin. Ef B. }. hefði
haft 20 jafntrausta fylgismenn eins og
14-menningarnir í Sjálfstæðisflokknum
voru, hefði 10-menningarnir eða spark-
liðið aldrei rent út í vantraustsálykt-
unar-vitleysuna. Sumir 10 menning-
anna hafa meira að segja lýst yfir þvi,
t. d. Bjarni frá Vogi, að það hafi að
eins verið fyrir það, að hann hafi talið
B. J. vera búinn að missa traust helm-
ings af flokki sínum, að hann (Vog-
B. J.) rann á vantrausts-sveifina. Og
svo mun eflaust fleirum úr því liði
hafa verið farið.
Hér gægjist því tilviljunin enn fram.
Afleiðingin af þessum atburðum varð
svo sú hin þjóðkunna, að þingræðis-
brjóturinn lenti í ráðherrasessi, einnig
fyrir harðfylgi kgkj. sveitarinnar, af
náð tilviljunarinnar, — og munum
vér enn eigi búnir að bita úr nálinni
með það ólánið.
Þriðja torjaran, sem tilviljunar*
sveitin reið alþingi út í var dráp
jarmgjalds-jrumvarpsins.
Verði þröngt um fjárhag landsins
á næstu árum — er sakar að leita
hjá vegendum farmgjaldsfrumvarpsins.
Með því frumvarpi var landssjóði
séð fyrir 200,000 kr. árlegum tekju-
auka. Neðri deild samþykti frv., en það
varð þegar að sláturfé undir hníf hinna
Hafsteins-útvöldu í efri deildinni, er
þangað kom, svo sem flest annað
þarflegt og gott.
Enn mætti nefna ýms önnur þjóð-
þrifamál og þarfafyrirtæki, sem tálm-
að var framgangs fyrir tilviljunarsetu
konungkjörnu sveitarinnar og ekkert
annað — t. d. loftskeytin.
En þetta mun nægja til að sýna
alþjóð frá hvaða sjónarhóli líta ber á
gerðir þessa nýafstaðna þings og mála-
úrslit þar.
Það er grátlegt til þess að vira, hve
miklu og misjöfnu tilviljunin hér hefir
ráðið, og ætti það að verða oss á-
minning um, að girða fyrir annað
eins framvegis.
Það sem miður hefir farið á þessu
þingi er unnið undir merki konung-
kjörnu heimastjórnarsveitarinnar i ejri
deild eða jyrir kennar tilverknað bein
linis eða óbeinlínis.
Það asttu kjósendur þessa lands að
skrifa á bak við eyrað — og muna.
Það væri öðru visi umhorfs í land-
inu, ef þingið siðasta hefði eigi þurft að
burðast með þetta erfðagóz Hafsteins-
stjórnarinnar.
Karl í koti.
-------æ/ærs*------
Reikningur
Landsbankans 1910
Og
blekkingar og "ósannindi
Jónatans.
í bannfjenda- og stjórnarmálgagnið
»Ingólf* hefir meðritstjórinn er nefnir
sig Jónatan — og sagður er vera Jón
Kristjánsson lagakennari og ráðherra-
sonur — ritað grein 4. þ. m.,1 um
reikning Landsbankans 1910, sem er
svo full af blekkingum og ósannind-
um að eigi má láta ósvarað, ef ein-
hverir kynnu að taka mark á því er
þar stendur.
Þessi margþekti ráðherraskjaldsveinn
byrjar á því, að »innstæðufé (á hlaupa-
reikningi i sparisjóði og gegn viðtöku-
sklrteinum) hafi minkað frá þvi árinu
áður um samtals 394 þús. kr.«
Þetta er aðeins yfirborðssannleikur
og sýnilega er þessum 3 liðum slengt
saman, til að láta lita svo út, sem þeir
hver um sig hafi lækkað; svona sé
nú traustið á nýju bankastjórninni hjá
almenningi, það sé eitthvað annað en
tröllatraustið á þeirri gömlu.
En hvað er nú hæft í þessu ? Sann-
leikurinn er sá, að innstæðufé i spari-
sjóði hefir hækkað um nál. 192
þús. kr. á árinu, og inneigendur í
sparisjóði eru 705 fleiri en árinu
áður. '
Innstæðufé á hlaupareikninga hefir
lækkað um rúmar 400 þús. á árinu.
En hvað veldur?
Það, að landssjóður tók út af sínu
innstæðufé á hlaupareikningi yfir joj
pús. kr. Innstæðufé almennings hækk-
aði þvi á árinu yfir 100 þúsund
kr., og inneigendum fjölgaði um 19.
Sama er að segja um innstæðufé
gegn viðtökuskírteinum, það lækkaði
aðallega af því að landssjóður tók sitt
fé út, af þvi hann þurfti á því að
halda til lána og nauðsynlegra út-
gjalda.8
Innstæðufé almennings hakkaði því
svo skifti hundruðum þúsunda á ár-
inu, og það sýnir einmitt traust á
bankanum. Sjálfsagt hefði Jónatan
getað leitað sér vitneskju um þetta
hjá gæzlustjóranum, sem lét fógeta
»setja sig inn« í bankann — ef hitt
hefði ekki fallið honum betur, að
reyna að koma því inn hjá fólki, að
Landsbankinn væri að tapa trausti síð-
an nýja bankastjórnin tók við.
En allur blekkingavefur Jónatans um
þetta fellur um koll undir eins og við
hann er komið.
Þessu næst spinnur Jónatan heilan
vef um fækkun á lánum og lækkun á
lánsfúlgum, og segir meðal ann-
ars: »Lánum hefir fækkað og láns-
upphæðir samtaldar eru því miklu
minni.«
Þetta eru bein ósannindi hjá Jónatan,
eins og sjá má af reikingum bankans
og veðdeildar hans, og eftirfylgjandi
tölur sýna fyrir bæði árin
1909 og 1910
Fasteigna-
veðslán . kr. 5.320.420 kr. 5.892.189
Sjálfskuldar-
ábyrgðarl. — 1.506.331 — 1.438.193
Handveðsl.— 135.042— 94.538
Lán gegn á-
byrgðsveita
ogbæjarfél. — 79.583— 62.863
Reikningsl. — 603.219 — 482.827
Akkreditivl.— 50.000— 15.000
Samtals kr. 7.694.595 kr.y.p8j.6io
1) Þ. e. löngn áðnr en reikningnrinn er
birtur í heild; hann hefir þvi orðið að f&
að »stúdera« hann og f& npplýsingar nm
hann i stjórnarráðinu.
2) Þegar nm transt eða vantraust al-
mennings & bankanum er að tefla, eins og
það kemnr fram í innlögnm, verður ao
taka fé landssjóðs alveg nndan; — hvort
þ a ð vex eða minkar kemnr ekkert nndir
trausti eða vantransti & bankanum, held
nr fer aðeins eftir þvi hvort og h v e •
n»r landsjóður þarf að br&ka peninga
sina.
Þessi skyrsla sýnir að lánsupphæð-
ir bankans hafa hakkað á árinu um
nærri joo púsund krónur.1
Innbyrðis hafa tölurnar raskast, og
er það eftirtektarvert; það sýnir svo vel
stefnumuninn á stjórn bankans nú og
áður og að það eru ósannindi hjá
ónatan, »að lánsaðferðin sé alveg hin
sama eins og hjá gömlu bankastjórn-
inni«.
Bankinn á í lánum gegn Jasteignum
yfir 570 þúsund krónum meira 1910
en hann átti árið áður, en lánin sem
aðallega hafa lakkað, eru sjáljskuldar-
dbyrgðarlán, handveðsldn, reikningslán,
og vixlar. Einmitt lánin sem gamla
bankastjórnin flaskaði mest á og lang-
mest ef ekki eingöngu verður tapað á.
Skyldi það ekki vera hrapalleg
»hnignun« og afturför í stjórn bank-
ans, þó hver slæpingurinn og fjár-
óreiðumaðurinn fái ekki viðstöðulaust
sjálfskuldarábyrgðarlán eða víxla til að
eyða, þó þeir komi með hóp af ábyrgð-
armönnum og ábekingum, sem engu
betri eru en þeir sjálfir? Eða þó hætt
sé að festa fé bankans svo skiftir
hundruðum þúsunda króna, gegn 2
veðrétti og handónýtum ábyrgðar-
mönnum, í verðlitlum og illa bygð-
um hússkrokkum, og skulda þetta fé
svo aftur dönskum banka, og borga af
því háa vexti?
Lánsaðferð nýju bankastjórnarinnar
er einmitt hárrétt: að hækka lán gegn
góðri tryggingu (fasteignum), en tak-
marka sem mest má lánin, sem hætta
fylgir (sjálfskuldarábyrgðarlánin m. m.),
þau er búin eru að koma mörgum
manninum, hér í Reykjavík að minsta
kosti, næstum á sveitina, þó vel efn-
aðir væru áður en víxla- og ábyrgðar-
farganið hófst. Og margur maðurinn
mundi nú lofa bankastjórnina fyrir,
ef hún hefði verið svo framsýn að
taka í taumana, áður en alt var kom-
ið um koll.
Næsti vefur Jónatans er um kostn-
aðinn við bankann.
Heimastjórnarliðið með Jón »inn
sannsögla* í broddi fylkingar, hefir
löngum nú í seinni tíð legið á því
lúalaginu að gera þann kostnað ægi-
legan í augum þjóðarinnar, og reyna
að sýna fram á, að hann sé óþarfur.
Og Jónatan legst á sömu sveifina,
svo sem hans var von og visa, og
ber meðal annars þau ósannindi fram,
að starfsmönnum hafi verið »bætt við
til að vinna minni störf en hinir,
sem færri voru, unnu áður«.
Hér skal í eitt skifti fyrir öll skýrt
frá hversu tilhæfulaus árás þetta er
á bankann.
Um aukinn kostnað við stjórn
bankans er hér ekki að tefla; sú
aukning er verk alþingis, jafnt heima-
stjórnarþingmanna sem annarra.
Um fjölgun starfsmanna við bank-
ann er það að segja, að hún var alveg
óhjákvæmleg.
Síðan nýja stjórnin tók við hefir
4 starfsmönnum verið bætt við; þar
af eru 2 stúlkur, og vinnur önnur
þeirra að miklu leyti hjá landsfé-
hirði, svo mjög hafa störf hans
vaxið, sem að líkum lætur, en fyrir
það starf hefir bankinn fengið hj:.
landssjóði aðeins 2,500 kr. á ári, svo
hann hefir nú upp á síðkastið beðið
mikinn halla af þvi að hafa það star ’
á hendi.
Um fjölgun hinna starfsmannanna,
og aukin störf bankans skal bent á
eftirfarandi atriði:
1. Bankinn er nú opinn fyrir al-
menning á kvöldin, í stað þess
að áður var hann opinn aðeins
einu sinni á dag um miðjan daginn,
og þarf þess vegna að minsta kosti
tveimur starfsmönnm meira.
1) Sé lækknn sem orðið hefir & vixlnm
tekin með, nemur hækknnin samt yfir 200
þús. kr.
33. tölublað
AHir starfsmennirnir, sem við af-
greiðslu eru, hafa nóg að gera við
íana þann tíma, sem opið er, hvenær
sem er, og verður ekki öðru sint
meðan á því stendur. En þá er eftir
að gera upp og bókfæra á mörgum
stöðum alla þá afgreiðslu, svo allur
eftirmiðdagstími afgreiðslumannanna
gengur til þessarar aukningar á af-
greiðslutímanum.
2. Siðan nýja bankastjórnin tók
við, hefir bankinn tekið að sér inn-
íeimtu fyrir eitt stærsta lífsábyrgðar-
; élagið, sem starfar hér á landi, —
gegn ákveðnu hundraðsgjaldi auðvitað
— og fer til þess verks alt að a/8
ílutar af vinnu 1 starfsmannsins.
3. Innheimta á peningum fyrir
aðra, útlenda banka og kaupmenn,
víðsvegar um alla Norðurevrópu, var
meira en helmingi rneiri síðastliðið ár
en næsta ár á undan, og fer slöðugt
vaxandi það sem liðið er af þessu ári.
flún þarf því meira en helmingi meiri
starfskrafta en áður.
4. Bréfaviðskifti bæði innlend og
útlend hafa aukist mjög mikið síðan
nýja bankastjórnin tók við; einkum
)ó við útlönd; gerir það innheimtan,
sem stöðugt vex eins og áður er getið,
og svo ný sambönd og viðskifti, sem
bankinn nú hefir við ýmsa erlenda
banka umfram það, sem áður var.
Iréfaviðskifti eru nú svo mikil, að
gott mætti heita, ef 1 starfsmaður gæti
annað^þeim.
5. Innlög viðskiftamanna hafa auk-
ist svo skiftir hundruðum þúsunda, þar
á meðal sparisjóðurinn um nærri 200
júsundir, svo sem áður getur. Við
aukningu hans vex starfið við hann
mikið, því innlögin eru oftast nær
mörg og smá. En alveg eins mikil
vinna við þau, eins og þó þau
væru stærri; munar minstu, hvort
skrifaðir eru 2—4 eða 6 tölustafir.
6. Loks má geta þess að mikil
vinna hefir farið í það að kippa bank-
anum i lag, bæði að einu og öðru
leyti, þar á meðal bókfærslu hans,
búa til heilar bækur ýmist alveg eða
að mestu leyti að nýju, svo sem t. d.
ábyrgðarmannaskrárnar (obligobækurn-
ar svo kölluðu) o. fl. o. fl. Og að
halda þeim vel við, sem alveg er
nauðsynlegt, kostar mikla vinnu.
Að þessu athuguðu, þá mun hver
sannsýnn maður geta séð, að störf
bankans hafa aukist svo mikið á ýms-
an hátt, að það má heita vel, að ekki
skuli hafa þurft að bæta við nema 3
starfsmönnum til að vinna þau verk,
sem nú hafa verið talin, auk þess
sem afgreiðslutími bankans hefir verið
lengdur.
Ogfyrir það hygg eg, að hin nýja
bankastjórn fái fremur þökk en óþökk
hjá flestum, bæði f)ær og nær, jafn-
velhjá þeim, sem stöðugt eru á hæl-
unum á henni til að reyna að spilla
áliti hennar og trausti, — að hún
gerði þá breytingu að hafa bankann
opinn á kvöldin, í stað þess að áður
var hann opinn að eins á daginn,
um hávinnutímann, og bankastjórnina
pá aðeins að hitta 1 klst. á dag, í
stað 2 nú, og raunar miklu meira,
því þessir bankastjórar vinna í bank-
anum frá kl. 8 á morgnana til kl. 7
á kveldin, að frádregnum sama mat-
málstíma og aðrir starfsmenn hafa, og
mun æði oft koma fyrir, að þeir veiti við*
tal ferðamönnum og öðrum, á hvaða
tíma sem er, ef mikið liggur á. Er það
eitthvað ólíkt því, sem var hjá gömlu
stjórninni sem stansaði lítið lengur i
bankanum en þegar kría sezt á stein.
Og í sambandi við starfsmenn bank-
ans má gjarnan taka það fram, að þar
eru hvorki fjáróreiðumenn eða óreglu-
menn, sem venjulega koma ekki að
vinnu sinni, nema þegar þeim gott
þykir, heldur reglumenn, sem koma