Ísafold - 24.05.1911, Síða 3

ISAFOLD
131
Fræðslumálið.
Nokkrar athugasemdir við grein
Ólafs próf. Ólafssonar,
eftir Sigurð Jðnsson kennara.
í 25. tbl. ísaf. þ. á. birtist grein
um fræðslumálið eftir Ólaf próf. Ólafs
son í Hjarðarholti. Enda þótt mál
þetta só að sinni tekið út af dagskrá
löggjafarvaldsins og umræður um það
komi að því leyti til »eftir dúk og disk«,
er það eigi að síður svo mikils vert, að
sjálfsagt er að taka til íhugunar allar
uppástungur því viðvíkjandi. Og eins
sjálfsagt er hitt, sem próf. tekur fram,
að ræða það »með stillingu og í bróð
erni«. Þeirri reglu er mér ljúft að
fylgja, þótt eg að öðru leyti só heiðr.
greinarhöf. í ymsum atriðum ósamdóma.
Höf. byrjar grein sína með þeirri
staðhæfingu, að óánægjan með fræðslu-
lögin frá 1907 só svo mikil og almenn
meðal latidslýðsins, að ekki niegi við
svo búið standa. Á þessari staðhæfingu
byggist mikill hluti greinarinnar.
Það er nú fyrst hór við að athuga,
að rök eru ekki færð fyrir fullyrðingu
þessari, og hefði þess þó nauðsynlega
þurft, því að ástæðulausu fer enginn
heilvita maður að rífa það niður, sem
hantt er nýbúinn að byggja, og því
síður má ætla, að nokkurt löggjafar-
vald geri það.
Sé nokkuð hægt að fullyrða um
óánægju eða ánægju með fræðslulögin,
þá sýnist mór öllu meiri ástæða til að
staðhæfa alveg það gagnstæða því, sem
höf. gengur út frá, sem só það, að
óánægjan só e k k i mikil né almenn og
áhuginn e k k i mikill á því að fá þeim
breytt. Því hvernig hefði þessi óánægja
átt að birtast, svo að hægt væri að
telja hana almenna? Vafalaust fyrst og
fremst í almennum áskorunum frá þing-
málafundum um að breyta lögunum.
Svo er það vant að vera í öðrum mál-
um. En slíkar áskoranir hafa ekki
komið fram. Málið hefir ekki verið
tekið fyrir nema á sárfáum fundum.
Um hugi manna alment þar fyrir utan
geri eg fastlega ráð fyrir að við, höf.
og eg, sóum báðir jafnófróðir. En sá
maður, sem allra manna er fróðastur í
því efni, umsjónarmaður fræðslumál-
anna, segir (Skólabl. 15. febr. þ. á.):
»Mótspyrnan hefir minkað eftir því
sem lögin hafa skýrst betur fyrir mönn-
um, og það er áreiðanlegt, að hún er
minst þar, sem mest hefir verið hugsað
um þau«.
En þó nú svo væri, að ýmsir væru
óánægðir með lögin, þá er það í sjálfu
sór engan veginn næg sönnun fyrir því,
að þau sóu eigi þörf og góð eða að
ekki megi við svo búið standa.
Það er ekki eins dæmi að lög mæti
talsverðii mótspyrnu fyrst í stað, þótt
menn með reynslunni komist í skilning
um nytsemi þeirra. Nytsemdarfyrirtæki
eru oft þess eðlis, að þau baka almenn-
ingi allmikil útgjöld í svipinn, en hagn-
aðurinn kemur ekki í ljós fyr en löngu
síðar, ef til vill ekki fyr en sú kynslóð er
undir lok liðin, sem mestu kostar til
þeirra. Þetta er einatt óánægjuefnið,
og mundi þá seint sækjast framsóknar-
róðurinn, ef synda skyldi fyrir öll slík
sker. Hitt má líka óhætt fullyrða, að
ekki hat'a með nokkurri þjóð verið sett
svo lög um alþýðufræðslu, að þau hafi
ekki mætt mótspyrnu af þessu tægi.
Það er hvarvetna talið hið mesta óráð
að skifta oft um lagasetningu í þeim
efnum, og er þvi auðsætt, að lögin
mega með engu móti sníða stakkinn of
140
ábreiður. En þau hættu ekki fyr en
þau heyrðu hjarta hans slá með föst-
um heilbrigðum slögum.
Um kvöldið þegar Niels Klitten gekk
til hvílu heyrðu þau hann þakka
guði ...
Morgunin eftir var bylnum stytt upp.
Vindinn hafði lægt. Pótur var sendur
út að Sandgerði til að spyrja hvort
kindurnar hefðu fundist. Enþeirhöfðu
ekki fundið þær og voru gengnir burtu
aftur cil að leita. Næstu daga héldu
þér áfram leitinni og könnuðu skafl-
ana með löngum stöngum. |>ví það
hafði oft borið við, að menn fundu féð
lifandi, þótt það hefði legið undir snjó
1 marga daga.
En kindurnar fundust ekki fyr en
með vorinu og þá var Skolli búinn að
eta helniingimi ...
XII.
Veturinn dró langann slóða af dimm-
um dögum inn eftir ströndinni. Viku
eftir 'viku þeytti hafið þungu lofti inn
Jröngan. Hann verður að vera við
vöxt; annars vex þjóðin strax upp úr
honum. Sá stakkur, sem miklum þorra
hinnar eldri kynslóðar mundi þykja við
hæfi, hann mundi þegar reynast of nær-
skorinn fyrstu kynslóðinni, sem á að
bera hann. Svo örðugt á almenningur
með að fylgja með tímanum og skilja
kröfur hans.
Fræðslukröfunum og eftirlitinu, sem
fræðslulögin amast við. fyrirskipa, vill höf. ekki
En það er kostnaðarhliðin, sem
óáuægjunni veldur, einkum þó það, að
hin auknu útgjöld komi ranglátlega
niður.
Hann telur þessa annmarka í tveim
liðum.
Fyrri liðurinn er hin gífurlega út-
gjaldahækkun sveitasjóðanna og hve
ranglátlega þessi hækkun komi niður á
gjaldendur til þeirra.
Ekkert fæst fyrir ekkert. Það er lög-
mál, sem gildir um fræðslu eins og
hvað annað. Að amast við auknum út-
gjöldum til fræðslumála er sama sem að
amast við auknum fræðslukröfum.
Löngu nokkuð áður en fræðslulögin
komust á dagskrá, var ljóslega sýnt
fram á það, m. a. af Páli sál. Briem
amtmanni, að það sem vér kostuðum
til alþýðufræðslu væri svo nauða-lítið,
saman borið við fræðslukostnað annara
þjóða, og fræðslan þar af leiðandi
svo ófullkomin, að eigi mætti við það
una. Vór yrðum að leggja miklu meira
af mörkum, ef vór vildum láta telja oss
með mentaþjóðum framvegis.
Aukin fræðsla án aukinna útgjalda —
það minnir á »perpetuum mobile«.
Hætt við að hvorttveggja eigi langt í
land.
Hitt er annað mál, hvernig útgjöld-
unum skuli jafnað niður.
I því efni varð stefnubreyting með
fræðslulögunum. Áður var það svo, að
hverjum var ætlað að sjá um sig og
sín börn. Nú er kostnaðurinn að miklu
meira leyti greiddur af almennings fó,
sveitarsjóðum og landssjóði.
Það mun nú einmitt vera þetta á-
kvæði laganna, sem mestri mótspyrn-
unni hefir valdið. Omagalausum gjald-
endum finst það ranglátt að þurfa að
greiða að sínum hluta fræðslukostnað
fyrir börn, sem aðrir eiga. Aftur á móti
fæ eg ekki sóð, að það geri ueinn veru-
legan mun, hvort fóð er greitt að mest-
um hluta úr sveitarsjóðum eða lands-
sjóði. Allir fá sjóðirnir tekjur sínar frá
gjaldendum í landinu, og landssjóður
er sama lögmáli háður sem sveitarsjóð-
irnir, að aukin útgjöld úr honum hljóta
að leiða af sór aukna skatta til hans.
Stórt álitamál er það og í rauninni,
fræðslumálinu að litlum hluta viðkom
andi, hvort sveitarútsvörin koma raug-
látiegar niður en landssjóðsgjöldin. Hygg
eg að færa megi álitleg rök fyrir því,
að hin síðarnefndu, sem að miklu leyti
eru óbeinir skattar, komi ver niður,
þótt þeirra verði í svipinn minna vart.
En aðalatriðið í þessu sambandi er
það, hvort fræðsla æskulýðsins á að
teljast einstaklings málefni eða þjóð-
fólags mál.
Um það er deilan.
Höf. viðurkennir að vísu, að málefnið
varði alla þjóðina; það só þjóðmál. En
ekki vill hann láta þjóðfólagið kosta
fræðslu baruanna til 14 ára aldurs; hana
eigi heimilin að annast. Eftir þann tíma
telur hann æskilegt að landssjóður styrki
kensluna, en ætlast þó auðsjáanlega til,
að megnið af kostnaðinum hvíli á herð-
um einstaklinganna, sem fræðslunnar
njóta.
Svo sem kunnugt er og eðlilegt, eru
mestu fjölskyldumennirnir einatt fátæk-
lingar; fátækt þeirra afleiðing af barna-
fjöldanum. Þeir eru þess ekki megnugir
að kosta fræðslu barnanna sinna, og er
þá um tvo kosti að velja: annaðhvort
verða þau að fara hennar á mis eða
þjóðfólagið verður að hjálpa þeim til að
afla sór hennar. Lengi var sú skoðunin
ríkjandi bæði hór og annarsstaðar, að
ekki svaraði kostnaði að hlynna að menn-
ingu þessa hluta þjóðfólagsins, þótti
jafnvel æskilegt, að hann stæði á sem
allra lægstu stigi; hann lærði þá aldrei
að gera kröfur til frekari mannréttinda,
heldur sætti sig við það hlutskifti, sem
bezt hentaði »æðri stéttunum«, að vera
vinnudýr þeirra. En tímarnir breytast.
Æðri stóttirnar svo kölluðu fengu átak
anlega að kenna á því, að jafnvel meðal
hinna lægst settu i mannvirðingastigan-
um leyndist andlegur þróttur og atgjörvi
engu síður en hjá hinum, er hærri sess-
inn skipuðu. Með vorri þjóð mætti
benda á ýms dæmi þess, að sá, sem
fæddur var í fátækt, hafi orðið landi og
þjóð til mikillar nytsemdar. En hin
dæmin eru eflaust margfalt fleiri, að
neistinn, sem falinn lá í sál fátæklings-
barnsins, hafi kulnað út og dáið, af því
að ekkert var að honum hlúð. Foreldr-
arnir gátu það ekki og aðrir hirtu ekki
um það. Efnamennirnir strituðust við
að troða í sonu sína margfalt meiri
fræðum en þeir voru færir um að taka
á móti, í þeirri von að koma þeim i
stöðu, sem þeir aldrei voru skapaðir til
að gegna. En ambáttarsonurinn, sem
róttborinn var til að verða sómi og prýði
þjóðarinnar — hann var dæmdur til að
ala allan sinn aldur í sömu eymdinni,
sem hann fæddist í.
Það er verið að telja með tölum
kostnaðinn við það að fræða æskulýðinn.
En getur nokkur tölum talið, hvað þ a ð
kostar þjóðina að fara þannig að ráði
sínu, sem nú hefi eg lýst? Getur nokk-
ur metið til peninga þá krafta, sem
farið hafa að forgörðum á liðnum öldum
sakir skammsýni þjóðarinnar í þessu
efni ? Eða tjónið, sem þjóðin hefir orðið
fyrir af því að mestu trúnaðarstörfum
hennar hafa gegnt ýmsir menn, sem
ekki voru til þess hæfir?
Jú, fræðslumálið er vissulega þjóðmál.
En það er ekki nóg að viðurkenna það
í orði, það verður 1/ka að vera á borði.
Þjóðfólagið verður að stuðla að því, að
hvert einasta barn geti notið fræðslu,
svo að enginn kraftur fari þess vegna
að forgörðum, að ekki hafi verið að honum
hlúð. Það er auðvitað, að allmikið af
því fó og þeirri fyiirhöfn, sem varið er
til fræðslustarfsins, sýnist bera lítinn
ávöxt, og því eigl að undra, þótt bráð-
látum áhugamönnum, sem jafnan vilja
sjá skjótan gróða af fyrirtækjum sínum,
þyki árangurinn koma seint í ljós. En
hversu oft þurfa ekki perluveiðararnir
stundum að kafa, áður en þeir finna
perluna, sem margborgar alla fyrirhöfn-
ina?
Með fræðslulögunum var tekin sú
stefna að viðurkenna fræðslumálið sem
þjóðmál, með því að láta þjóðfólagið
kosta kensluna að miklu leyti, svo að
fátækustu börnin geti einnig notið henn-
ar. Og það er sannfæring mín, að þjóð-
in muni, þegar fram líða stundir, viður-
kenna með þakklæti starf þeirra manna,
sem studdu og styðja að því að koma
þessari stefnu í framkvæmd.
Því neitar enginn, að enn só mörgu
ábótavant í þessu efni. Lögin eru ekki
Nf saumastofa.
Þann 1. júní næstkomandi opna eg undirritaður nýja klæð-
skurðarvinnustofu í Þingholtsstræti nr. 1.
Mikið úrval af nýjum fataefnum; einnig sérstök vestis- og buxnaefni.
Gengið inn frá Þingholtsstræti.
Andrés Andrósson
klæðskeri.

Jarðarför Þorsteins Magnússonar
trésmíðs fer fram frá heímili hins látna,
Bergstaðastig 24, föstudaginn 26. mai.
Húskveðjan byrjar kl. ll*/3.
Nýmjólk
»f Seltjarnarnesi fæst kvelds
og morgna á Norðurstíg 5 (niðri).
Hænur til sölu á Laufásveg 4.
Andarnefjulýsi, gott og ódýrt,
í'æst keypt hjá Amunda Arnasyni kaup-
manni í Reykjavik og í kaupfélagi
Hafnarfjarðar í Hafnarfirði.
Vagnhestur, duglegur brokkari,
gallalaus, óskast til kaups nú þegar.
01. Johnson, Lækjargötu 4.
einu siuni til fulls gengin í gildi enn,
og hvernig má þá ætlast til þess að
sýnilegur ávöxtur þeirra í aukinni menn-
ingu og þroska þjóðarinnar só þegar
farinn að koma f ljós? Eða til þess að
árangurinn af starfi kennaraskólans só
tekinn að sýna sig i fullkomnari kenslu
en áður var, meðan enginn þeirra, sem
þar hafa notið kenslu allan námstímann,
er farinn að fást við barnafræðslu?
Annar aðal-gallinn, sem höf. telur á
fræðslulögunum, er það, að þau baki
fátækum barnamönnum óbærilegan kostn-
að. Þeir hafi ekki efni á að koma börn-
um sínum fyrir til náms, en geti þó
ekki tekið kennara heim til sín.
Þetta getur í einstökura tilfellum átt
við rök að styðjast, og þyrfti því að vera
svo um hnúta búið, að unt væri að
hlaupa undir bagga með slíkum mönn-
um, án þess að það væri talinn sveitar-
styrkur. Þyrfti til þess að eins lítilfjör-
lega breytingu á sveitarstjórnarlögun-
um.
Um metnaðinn, sem lýsir sór hjá þeim,
er ekki vilja nota hina framboðnu fræðslu,
sakir þess að hún er kostuð af almenn-
ings fó, er það að segja, að hann getur
verið róttmætur og virðingarverður. Það
er hann, ef viðkomandi er sjálfur fær
um að veita börnum sínum fræðslu eða
kosta hana, og hefir vilja til þess. Veit
eg þá ekki neitt því til fyrirstöðu, að
hann geti fengið undanþágu frá að láta
börn sín taka þátt í hinni almennu
fræðslu hóraðsins. Só viðkomandi aftur
á móti þess ekki umkominn að geta sóð
börnum sínum fyrir fræðslunni sjálfur,
en vilji samt ekki nota þá hjálp, sem
honum er boðin, þá sýnist mór metn-
aðurinn skaðlegur, og hræddur er eg um
að hann só nokkuð annars eðlis en
metnaður Döllu, sem eiga vildi »göfg-
asta soninn«. Hann minnir mig frekar
á metnað bóndans, sem ekki vildi nýta
prestinn sinn svo mikils að láta hann
ferma son sinn. Sonurinn var ófermdur
alla æfi og grót í hvert skifti, sem hann
var viðstaddur fermingarathöfn. Nl.
-------------------s*se-----
Stóðu upp allir. Þ j ó ð v i 1 j i n n
skýrir frá því, að þegar úrsögn Sigurð-
ar ráðunauts úr Sjálfstæðisflokknum
barst á flokksfund Sjálfstæðismanna hafi
þeir lýst ánægju sinni yfir því að vera
lausir við þingmanninn með því að
standa upp allir.
cÍlrvaRur úívoréur
um sjálfstæði íslands og hverskonar
menning og framfarir lands vors og
þjóðar er blaðið
NORÐURLAND
Ritstjóri: Sigurður Hjörleifsson
alþingismaður á Akureyri.
Hver sá, er ann viðreisn og sjálfstæði
landsins, ætti að kaupa það blað og
lesa. — Það kostar 3 kr. um árið;
en þeir sem gerast kaupendur á þess-
um ársfjórðungi, fá blaðið til ársloka
fyrir 2 kr.
ÍJtsölumaður í Reykjavík er
Sigurbjörn Þorkefsson
verzlunarm. Edinborg (Njálsg. 44).
Islenzk sttngbók.
300 söngvar íslenzkir, með lag-
boðum. — Ómissandi fyrir skóla, fé-
lög, samkvæmi og önnur mannamót.
Nýkomin í bókverzlanir allar.
Aðalsala í Bókverzlun Isaýoldar.
Kostar í ágætu, sterku og fallegu
bandi kr. 1.75.
Þessi bók œtti að komast inn á hvert
einasta heimili á landinu.
Munið að kaupa hana fyrir 17.
júní samkomurnar.
141
144
137
og spenti biksvart þak yfir jörðina.
|>að var svo þröngt undir himininn
eins og í lágloftuðum stofum.
Hafið lá svart eins og skuggahjúpað
vatn. Og austurfrá, þar sem hæðirn-
ar sveiptust bláleitri dimmu, hurfu
dagarnir myrkir eins og rökkurhjúpað-
ur skógur, sem Iykur um landið.
Nóttin lá sofandi bak við hverja
hæð og var ferðbúin áður en sól var
af lofti. f>ar sem snjórinn þakti ekki
jörðina, sást á svarta lyng og hrís-
toppa, sem að áliðnum degi litu út
eins og bláleitar, gufandi uppsprettur,
sem rökkrið rann út úr yfir jörðina.
Bak við sandhólana leið hvítleitur
reykur upp frá hverju húsi, sem risti
Ijósar rákir í hið dimma loft.
f>að var kyrt yfir öllum vegum. Snjór-
inn lá ótroðinn yfir öllu. Refurinn
einn markaði spor hringinn í kringum
húsin. f>egar dimt var.orðið heyrðist
hann gagga ýmist nálægt eða bak við
næstu hæðirnar, svo að hundurinn
sem lá úti í horni reisti eyrun, og urr-
aði grimdarlega. — En frá hverju húsi
lá troðinn vegur niður að sjónum....
Áður en dimma fór kom fólk út og
Hann bar nokkrar lyngsátur út úr
hlöðunni upp á uæstu hæð og tendr-
aði bál.
Hann hélt áfram að bera sátu eftir
sátu, þangað til blossinn stóð faðmhár
upp í loftið.
Allir komu út úr bænum. Sumir
gengu til hans og hjálpuðu honum.
Maður sá andlit þeirra skina þegar
þeir sneru sér frá bálinu.
f>að leið ekki á löngu áður en bál
eftir bál logaði uppi á hæðunum í
kring. Logatungurnar sveifluðust gegn
um hinn þykka reykjarmökk, sem vind-
urinn þeytti út í myrkrið, og brugðu
bjarma yfir hæðirnar, þar sem skugg-
ar mannanna þeyttust fram og aftur.
Menn lýstu sólinni í sæng hafsins ..
og brendu sólhvörfin inn.
Marteinn stóð við bálið. Bros leið
yfir andlit hans i hvert skifti, sem nýtt
bál kom fram, en hann horfði stöðugt
til norðurs.
f>au hlutu þó að geta séð bjarmann
þaðan.
Hann kastaði nýjum sátum á bálið
og skaraði í eldinn með skörung svo
neistarnir þyrluðust út i loftið.
— Við urðum viðskila hérna suð-
urfrá.
f>au höfðu setið og beðið þeirra góða
stund. Nú kom óttinn fram i augum
konunnar og Bóthildar. f>eir gengu
alveg til hans.
— Hvar var það barn, spurði hún.
— f>að var hérumbil á miðri leið...
— Bara að hann hafi nú ekki vilst.
Hún horfði óttaslegin á mann sinn.
— Eg er hræddur um að hann rati
ekki á rétta Ieið, sagði Pétur. Við
verðum líklega að fara út og leita hans.
— f ú verður þó að hvíla þig dálitla
stund fyrst, Pétur. Það getur skeð að
hann komi þá á meðan.
Bóthildur setti stól við hlóðin fyrir
hann og móðir hans skenkti honum
heitan drykk. *
Óró þeirra óx með hverri mínútu.
f>au vissu, að ekki þurfti nema lítinn
hluta af þeim tíma, sem þau eyddu hér
til þess að hann fenti í kaf, ef hann
settist niður yfirkominn af þreytu. f>au
reyndu að hlusta, hvort þau heyrðu
ekki fótatak hans.
Niels Klitten sat og horfði beint nið-
ur fyrir sig, hann Bpendi greipar og