Ísafold - 11.11.1911, Qupperneq 2

270
ISAFOLD
Hvað gerði meirihlutinn?
E« tala hér um þann meirihluta,
sem réð úrslitum kosninganna til al-
þingis 28. f. mán. Og eg ætla að
nefna aðeins nokkur af höfuðatrið-
unum, en sleppa öllum aukaatriðum
og undantekningum.
Meirihlutinn hefir kosið heima-
stjórnarmenn — er sig svo kalla —
og svo þeirra áhangendur.
Eftir framkomu þessa flokks á síð-
ustu alþingum og síðan i ræðum og
ritum, er ekki hægt að spá öðru en
ýmsu misjöfnu og mörgu mótdrægu
fyrir alpýðuna íslenzku, meðan hann
ræður lögum og lofum.
Þeir vilja það nú, te'wastjórnar-
mennirnir, að Danir stjórni oss,
stjórni framvegis — svo lengi sem
þeim líkar — utanríkismálum vorum
öllum og hermálum. — Ekki einu
sinni Hákon í Noregi, né Georg á
Englandi mega frétta það, að vér sé-
um annað eða eigum að verða meira
en danskir Islendingar. Við mættum
þá ekki gera verzlunarsamninga við
önnur ríki, eða samninga um sjórétt,
fiskiveiðar, hraðskeytasambönd o. fl.
o. fl. Danir gætu haft óhag af slík-
um samningum, þegar við hefðum
hagnaðinn — og peir verða að ráða
fyrir okkur.
Við megum ekki verða utan við
ófriðaröldur Dana, er risið geta áður
en varir. Þeim kæmi vel að bafa
réttinn, við megum fá skyldurnar og
þola afleiðingarnar — og þeir, Danir,
skulu ráða.
Slíkt felur í sér ýrumvarpið fræga.
En að fá frumvarpið staðfest, það
er mesta áhuqamál heimastjórnarmanna,
sumra að minsta kosti.
Og þetta eru spor í áttina:
að ónýta þá sjálfstæðisviðleitni vora,
að senda frjálslyndan talsmann og_
viðskiftaerindreka til annarra ríkja.
að gefa Dönum meiri hluta af botn-
vörpusektafénu — peninga að krónu-
tali í tugum þúsunda árlega —. Eða
viðurkenna, að þeir eigi landhelgi
vora.
að kyrkja í fæðingunni íslenzka
ýánann; bláhvíta fánann, sem þegar
er orðinn hjartfólginn æskulýð lands-
ins, til þess að sýna oss fagurlita
sjálfstæðisþrá sína og framsóknarhug,
manndáð og menningu.
Heimastjórnarmenn vilja ekki sam-
þykkja óbreytt stjórnarskrárfrumvarp
síðasta alþingis. Að líkindum ætla
þeir sér þá að fella frumvarpið. Eða
er það líklegt, að þeir fitji upp nýtt
stjórnarskrárfrumvarp, eða geri þær
breytingar, sem hlytu að valda þing-
rofi? Ætli þeim sé síður hugleikið
að breyta stefnu þingmálanna, eða
laga fjárhag landsins og fjárveiting-
arnar sumar, á fjármálaþingum, áður
kosið verður til alþingis næsta skiftið?
í stjórnarskrárfrumvarpinu eru þeir,
heimastjórnarmenn, hræddir við fjölg-
un kjósenda til alþingis. Hræddastir
þó við það, að lækka aldurstakmarkið
til kosningarréttar. Þeir geta víst ekki
búist við því, að æskan vilji rétta
peim >örvandi hönd*. Og þeir mættu
því játa það, að stefna þeirra er »á
vegi til grafarc.
Þeir eru dauðhræddir um það, að
konurnar — einkum hinar ungu og
stúlkurnar — kunni ekki að meta
vilja þeirra og landsmálastefnu. Þær
yrðu líkast til of frjálslyndar.
Þá eru vinnuhjúin ekki smávaxin
grýla í augum sumra heimastjórnar-
manna.
Þetta litla brot af öllum kjósendum
landsins á að geta drotnað yfir marg-
földum meirihluta og umsnúið öllum
málum fyrir húsbændunum. — Drotn-
unargirnin er rík í blóðinu yfir þeim,
sem minni eru máttar, og réttindi lítil-
magnans eru ekki á marga fiska.
1, 2 eða 3 vinnuhjú eru þó enn í
ársvistum á mörgum heimilum, en
fjöldi heimila verður líka að vera án
þeirra. Og nú sem stendur er það
eitt mesta mein fyrir bændur alment,
hve erfitt er og dýrt að fá verka-
fólkið til erfiðustu starfanna og nauð-
synlegustu árið um kring. Er þá ekki
ráðlegast að varna vinnuhjúum að njóta
sjálfsögðustu mannréttinda, en verð-
launa lausamensku með sömu rétt-
indum, eins og gert hefir verið?
Er ekki slík stefna að styðja land-
búnaðinn?
Heimastjórnarmenn hafa dyggilega
stutt höfðingjahringinn í Reykjavík og
embættasamábyrgðina út um landið.
Þeir hafa gert mest að því, að fjölga
embættum, hækka launin og haldið
dauðahaldi í eftirlaunin, langt fram
yfir vilja og kröfur sjálfstæðisflokksins
— í heild tekið.
Heimastjórnarmenn stuðluðu að því,
að konungur vor skipaði ráðherrann
siðasta gegn íslenzku þingræði. Þeir
leyfðu sér að ráða konungi til þess
að beita ofríki gegn alþingi voru.
Þetta eitt út af fyrir sig var ærin
synd til dauða í stjórnmálaæfi þess-
ara manna. Og sannarlega hefði svo
orðið, ef þjóðin kynni að meta rétt-
indi sín og fengi að nota vilja sinn,
án afvegaleiðslu.
Hvað hugsið þið að ýorsetinn mikli
hefði gert, ef verið hefði i fullu fjöri
á síðasta þingi? Haldið þið að hann
hefði farið að viðra sig upp við kon-
ungsvaldið, til þess að fá traðkað rétti
alpingis ?
— — Hvílíkur voðalegur forseta-
munur.--------
íslendingar hafa oft hugsað með
hlýjum hug til konungablóðsins, sem
þeir eiga kyn að rekja til. Og þeir
hafa séð þess merki i mörgum góð-
um landa sinum, en hvergi á hærra
stigi en hjá Jóni Sigurðssyni. Margir
íslendingar eiga kyn sitt að rekja til
konunga eða frjálsræðishetjanna góðu,
sem aldrei vildu láta kúga sig eða
auðmýkja fyrir valdinu og ofureflinu.
En — þvi miður — hetjublóðið
hefir stundum blandast með blóði
þræla og ambátta, blóði, sem ávalt
rennur undan hallanum, blóði, sem
er ákaflega leiðitamt og öllum vald-
höfum jafnt undirgefið, hve illa og
óréttlátlega, sem þeir eru að valdinu
komnir.
Þetta slys hefir hent meirihlutann
við siðustu kosningar. Hann hefir
sýnt, að til eru enn skræfur af þræla-
blóðinu með þjóð vorri, þrælablóði,
sem getur verið ánægt með það:
1. að þvinga sjálfa sig til þess að
þóknast Dönum i öllu.
2. að beygja sig í auðmýkt fyrir
valdboðnum ráðherra — á óþol-
andi hátt.
3. að bera á háhesti embættisvald
landsins og fylgifiska þess —
sem jafnan hafa nóg ráð með
það, að fita sjálfa sig á sveita al-
þýðunnar.
Hví fór svona?
Öllum mætti vera það ljóst, að
munur er á flokkunum. Sjálfstæðis-
menn eru margir' óframgjarnir, og
frábitnir þvi að trana sér fram.
Ymsir meðal þeirra, er margir hafa
gott álit á til þingsetu, fást ekki til
þess. Og verði þeim loks nuddað
til þess á síðustu stundu, þá vilja
þeir samt alls ekki »smala< fyrir
sjálfa sig. Þeir geta ekki gert svo
litið úr sér, að biðja menn að kjósa
sig.
Andstæðingar vorir virðast aftur á
móti miklu aðgangsfrekari og litil-
þægari, sérstaklega vindhanarnir, sem
aldrei geta áttað sig, nema undir
verndarvæng valdsins og meirihlut-
ans, hve oft og andstætt, sem áður
þarf að snúast. Þeir geta hringsólað,
eftir áttinni, á hverri bæjarburst í heilu
kjördæmi.
Það eru ekki heldur aðeins ein-
stakir þingmenn andstæðinganna, sem
eru dugmeiri »smalar«, heldur lika
flokkur sá allur. Hann byrjaði fyr.
Hann hefir auðmennina og embættis-
valdið sín megin og notar það eins
og martröð á lítilmagnana, en sem
vilkjör og vegsauka fyrir aðra. Og
hann notar ekki aðeins meiri meðul,
heldur líka óheiðarlegri meðul og
meiri æsinga undirróður.
Svo hefir ásóknin verið hörð og
lymskuleg, að sjálfstæðismenn hafa
einatt átt nóg með að verja sig,
verja, ekki einungis málefni sitt,
heldur lika — mannorð sitt.
Nóg eru dæmin til: Björn skilaði
ekki */4 milj< kr-i Skúli svikari, Magnús
þjófur og margt fleira ámóta satt og
fagurt. En, aðeins eitt dæmi I viðbót:
Heimastjórnarflokkurinn í Reykja-
vík lét þá lygi ganga — prentaða —
um allan bæinn rétt fyrir kosningar-
byrjun, að sjálfstæðismenn vildu ekki
láta gera hafnvirkið, vildu svifta verka-
lýðinn atvinnu og fasteigendur verð-
hækkun eigna þeirra.
Hefir sjálfstæðisflokkurinn nokkurn
tíma notað líkt því svona svívirðilegt
kosninga-agn ?
Og þetta alt fær að vaða fram á
leiksviðið.
— Hvað mun þá gerast bak við
tjöldin ?
Margt er það, sem áhrif getur haft
á trúgjörnustu einfeldningana, en
aumt er það, að geta einungis staðið
með þess háttar stuðningi. Og mörg-
um sinnum er það sælla að falla rétt-
látlega en að styðjast upp við rang-
lætið.
Þó svona færi nú í þetta sinn, að
lakari málsstaðurinn yrði í bili ofan
á, þá munu sannir sjálfstæðismenn
ekki láta glepja sér sýn. Þeir munu
þora að líta framan í meirihlutann og
‘ekki bráðna né blikna fyrir valdinu.
Þeir munu vinna fúslega, með hvaða
mönnum sem vera skal, að framgangi
góðra mála. En þeir munu lika vera
á verði. Þeir munu jafnan verða reiðu-
búnir að segja við þá, er halla vilja
rétti lands vors og þjóðar: »Vér mót-
mælum allirc.
Vigýús Guðmundsson.
-------------
Hugleiðingaspekmgurinn.
Satt mun það vera sagt um stjórn-
málastefnu Sigurðar í Arnarholti, að
hann hafi verið aftasti rófuliðurinn á
nafngreindum stjórnmálamanni i Rvík.
Mátti heita að honum entist vel, með-
an hann lét þann mann hafa allafor-
sjá í þeim málum.
En er Sigurður þessi tók að fást
við sínar eigin hugleiðingar, þá fór
alt út um þúfur. Sýnir það að of-
mikill stórhugur er það fyrir einstaka
rófuliði að detta úr því skotti, sem
þeir hafa í verið. Því að þeir fylgja
eðli sinu eftir sem áður, að dingla til
og frá, en alt verður það þá á reiki,
er enginn ræður fyrir rófutetrinu.
Þessum einangraða rófulið úr skotti
annars varð að þvi um daginn, þegar
hann gaf út bjánaskap sinn um af-
mæli Jóns Sigurðssonar. Hann ætlaði
að sigla háan vind, en svo fór sem
fyrir þeim, sem vildu glíma og gátu
ekki, þóttust menn og voru ekki.
Afdrifin urðu þau, að hann varð nú
aftasti rófuliðurinn í ámælaskotti mót-
stöðublaða sinna og var hafður til þess
að sletta á saklausa menn.
Eg hreytti nokkrum ónotum í þetta
slettiskott blaðanna (sbr.ísafold 64.tbl.).
Þau harðyrði, sem þar í geta náð til
Sigurðar Þórðarsonar, eru eingöngu
miðuð við bækling hans »Afmælis-
hugleiðingar*, en áttu alls eigi að
vera neinn dómur um hann að öðru
leyti.
Reykjavik 10. nóv. 1911.
Bjarni Jóusson
frá Vogi.
----1-------
Alþýöufræðsla stúdentafól.
Stúdentafélagið hefir nú mörg und-
anfarin ár haldið uppi mjög nytsömu
fyrirtæki á vetrum: alpýðuýrœðslunni.
Erindi verið flutt á hverjum sunnu-
degi að heita má um ýms fræði —
við mikla aðsókn að jafnaði, með því
að inngangseyrir er mjöglágur.
Að þessu sinni hefst alþýðufræðsl-
an á morgun kl. / í Iðnaðarmanna-
húsinu. Matthías Þórðarson þjóðmenja-
vörður flytur þá erindi um alpingis-
staðinn ýorna á Þingvóllum — og
annan sunnudag mun hann flytja
framhaldserindi um pinghaldið í ýornöld.
Þetta eru svo hugðnæm efni hverjum
íslending, að eigi mun þörf neina að
hvetja til að fara og hlýða á erindin,
— en eitt er víst, að fróðari mann
um þessi efni getur naumast vor á
meðal en Matthías, og betra tækifæri
til að fræðast uro þau mun því tor-
fengið.
Frá kjördæmunum.
Kosningamolar.
Dalasýsla: Fróttin um kosningu
Bjarna frá Vogi barst til Borðeyrar á
laugardaginn varmeð húnvetnskum ferða-
manni; en ekki vissi hann gerla um at
kvæði — og enn hefir eigi tekist að
komast fyrir þau með vissu.
Síðast (1908) var Bjarni kosinn með
188 atkv. Þá hlaut Jón Jensson 52.
Húnavatnssýsla: Hún hefir jafuan
reynst vafagemlingur við kosningar —
mjög óvis8. Síðast var Hálfdan Guð-
jónsson kosinn raeð 235 atkv. og Björn
Sigfússon með 222. Þá var hinn kjörni
þingm., Þór. Jónsson, einnig í boði og
hlaut þá 157 atkv. Jón Hannesson hlaut
þá 131, en aðrir færri.
Skagafjarðarsýsla: Á því var tæpt
hór í bæ af heimanstjórnarmanna hálfu,
að Ólafur Briem mundi tæpur við þess-
ar kosningar og það borið fyrir, að hann
hefði að þessu sinni farið á stað sjálfur
til að »agitera« — í fyrsta sinni þessi
26 ár, sem hann hefir á þingi setið. —
En heimanstj.krönika hefir þetta reynst.
Eftir kosninguna hafa stjórnarblöðin
og öttnur blöð af því sauðahúsi haft í
flimtingumum,að þittgmenn Skagfirðinga
teldu sig ekki sjálfstæðismenn, heldur
utan flokka, fylgjandi Kr. J. —
En ekki hefir flokksstjórn sjálfstæðis-
flokksins komið uokkurt skeyti um það
frá þeim, og mun því óhætt að fullyrða,
að hór 8Ó um fleipur eitt að tefla.
ViÖ síðustu kosningar voru að eins 3
í kjöri. Þá hlaut Ól. Br. 387 atkvæði,
Jósef 222 og Stefán skólameistari 181.
Eyjafjarðarsýsla: Þar ber það til
nýlundu, að heimanstjórnargoðið hið
mikla (H. H.) lendir fyrir aftan Stefán
bónda Stefánsson. Það eru tákn og stór-
merki.
Síðast hlaut H. H. 341 atkv., Stefán
Stefánsson 307, en þingmannsefni sjálf-
stæðismanna, Kr. H. Benjamínsson 106
atkv.
Norður-Þingeyjarsýsla: Hún var
ein af þeim sýslum, er heimanBtjórnar-
menn töldu sór vísa — treystu þar sem
víðar embættisvaldinu. Enda skall hurð
nærri hælum — eittatkvæði gerði gæfu-
muninn og vann sigur hinum rótta mál-
stað.
Þar voru greidd nú 185 atkv. Fjórir
seölar reyndust ógildir, og áttu þing-
mannBefnin 2 hvort.
1908 hlaut B. Sv. 107 atkv., en and-
stæðingur hans, Björn í Grjótnesl, 58.
Norður-Múlasýsla: Þar hafa náð
kosningu 2 af uppkastsmönnum, er sig
munu telja utan flokka — minsta kosti
í orði kveðnu. — Síra Einar hefir ekki
setið á þingi síðan 1901 — sællar minn-
ingar. Þá var ort:
Báöum fylgdi á sóktiarsvið
síra Einar hálfur.
1908hlautJón frá Hvanná 181 atkv.,
Jóh. 179, Guttormur Vigfússon 168 og
Einar Eiríksson 166.
Suður-Múlasýsla: Góðir menn höfðu
gert sór vonir um, að rekinn yrði þar
af höndum verri Jóninn, og f staðinn
kæmi valinkunnur heiðursmaður innan
hóraðs. En reyndin varð önnur. Jón
frá Múla hafði farið »inn á hvert ein-
asta heimili« þar í kjördæminu — eins
og kirkjubl. — og sorfið fast að mönn-
um með sinn fagnaðarboðskap. Vinnan
sleitumeiri af sjálfstæðismanua hálfu.
1908 fekk Jón frá Múla 269 atkv.,
Kolfreyjust.-Jón 263, Jón Bergsson211,
Sveinn í Firði 177. Sveitii hefir eftir
þessu að dæma aukist mikið fylgi.
Barðastrandarsýsla: Þrjú kjördæmi
vildi ónefndur náungi f forkólfasveit and-
stæðinga vorra gefa í skiftum fyrir Ak-
ureyrarkjördæmið — fyrir að losna við
Sig. Hjörleifsson af þiugi.
En hversu mörg kjördæmi muttdi
heimanstj., vilja hafa af hendi látið fyrir
fall B. J. fyrv. ráðh. í Barðastrandar-
sýslu ?
Þeim hafði veriö talin trú um það,
heimanstjórnarherrunum og taglhnýt-
iugum þeirra, að B. J. væri mjög t æ p -
u r — mjög Iíklegt að hann lægi í valn-
um fyrir barðstrenzka yfirvaldinu. Og
þeir vonuðu og glöddust í hjarta sínu
og bjuggu sig undir gambrið — sem þá
átti af stokkum að hlaupa f málgögnunt
þeirra.
Og svo kont fróttin eins og skrugga
úr heiðríkju yfir þá í gær, að B. J. væri
kosinu með stórmiklum meiri hluta:
235 atkv. gegn 119 !
Ekkert haföi verið til sparað að ráða
kjördæmið undan B. J. Heimanstjóru-
arbl. veitt yfir kjördæmið ókeypis alt
sumarið. Yfirvaldið baiðstrei.zka farið
um sýsluna af enda og á, með bæna-
kvaki um liðveizlu. Róið, róið og lítt
hugsað um meðulin.
Og þó tókst ekki andstæðitig B. J.
að hafa meira en helming atkvæða og
l1/^ betur á við B. J. — og hefði ekki
komist nærri svo hátt, ef ekki hefðu t.
d. ea. 20 af fylgismöunum B. J. f einu
kauptúni verið settir fastir við erfiðis-
vinnu, að því er sagt er — auðvitað »af
tilviljun«.
Nú stóð B. J. að þessu siuni einsilla
að vígi og hugsast gat, hafði ekki get-
að ferðast neitt um kjördæmið, nema til
tveggja kauptúnanna — en mótstöðu-
maður hans, vinsæll maður heldur í
héraðinu, hornað alla sýsluna hvað eftir
antiað.
Og þó skar svona greinilega úr.
Barðstrandarsjfslubúar munu sjálfsagt
úr þessu fara að komast í bók hjá heim-
anstj. við hliðina á »svartasta blettin-
um«.
Við síðustu kosningar hlaut B. J. 274
atkv., en G. B. sýslum. 70.
Austur-Skattafellssýsla: Fróttin um
úrslitin þar barst f gær f síma frá
Fáskrúðsfirði.
1908 fekk Þorl. Jónsson 82 atkvæði,
eins og nú, en andstæðingur hans, Guðl.
sýslum., 41.
Reykjavikur-annáll.
Borgarstjóri Páll Einarsson er vænt-
anlegur heim núna eftir helgina með
Sterling.
Dansleiks efnir Verzlunarmannafé-
lagið til í Hotel Reykjavík í kvöld.
Dánir^ Guðríður Guðmundsdóttir,
ekkja, Laugaveg 54 (78 ára) dó 5. nóv.
Asmutidur Guðmundsson, Ánanaust-
um (52 ára) dó 7. nóv.
Guðsþjónusta á morgun.
í dómkirkjunui kl. 12: síra B. Jónsson
(altarisganga)
—»— kl. 5: síra Fr. Fr.
í frfkirkjunni kl. 12: síra Ól. Ól.
(ferming).
Hjóuaefni. Þórh. Jóhannesson, stud.
med. og ym. Ágústa Jóhannsdóttir.
íþróttavöilurinn. Enn hefir ekki
verið hægt að búa þar til svell — þótt
við og við hafi verið frost. Það veldur,
að Skautafólaginu hefir brugðist að fá
slöngur, til að veita vatni á svæðið, sem
von var á með síðustu skipum.
Skautasvæðið verður lýst með fjölda
gasljósa í vetur. Ennfremur hefir verið
út búið bærilegt húsnæði til veitinga,
auk ýmislegs annars, til þæginda skauta-
mönnum. Þegar alt er komið í kring —
mun vistin góð úti á vellinum.
Leikhúsið. Á sunnudaginn var voru
sýndir tveir smáleikar í Iðnaðarmanna-
húsinu undir nafni Leikfólags Rvíkur.
Þar fór tvent saman: leikarnir óvenju-
lega mikið hjóm að efni til og meðferðin
af flestra leikendanna hálfu óvenju lóleg.
— Reykvíkingar eiga kröfur á því, að
þeim sé boðið upp á eitthvað betra f
leikhúsinu — en svona hógóma, borinn
uppi af miklum klaufaskap yfirleitt. —
Maður sem sæi þetta eitt í leikhúslnu
hór — mundi ekki fá háar hugmynd-
ir um leiklistina í höfuðstað landsins
anno 1911.
Skipaferðir. Austri og Vestri
komu hingað úr síðustu strandferð sinni
þetta ár, áætlunardaginu 30. og 31. okt.,
báðir með allmargt farþega.
A u s t r i fór hóðan aftur 2 nóvbr.
beint til Kaupmannahafnar, en
Vestri þ. 4. nóvbr. til Vestmaun-
eyja og Færeyja til að taka þar salt-
fisksfarm til Spánar.
C e r e s er væntanleg hingað aðfara-
nótt þriðjudags.
S t e r 1 i n g fór frá Lelth 9. nóvbr.
síðdegis.
Taugaveikin, sem nú gengur um bæ-
inn er óvenjuvæg. Engan mann hefir
hún til dauða dregið og enginn mun
hafa legið hætt, sem maður segir. — Þ.
6. þ. mán. höfðu 33 sjúklingar á 11
heimilum tekið veikiua. Síðan hafa
nokkrir bæzt við (6). — Landlæknir
telur líklegast, að veikin só að komin
með ferðamönnum. — Heilbrigðisnefnd
bæjarins hefir vegna taugaveikinnar
brýnt fyrir bæjarmönnum:
að hafa salerni sem allra hremlegust
(t. d. að þvo seturnar, eftir að sal-
erni eru hreinsuð, úr grænsápu-
vatni, eða kreósólsápuvatni).
að sjá um, að sorpkassar sóu i lagi og
sóu hreinsaðir áður en þeir fyllast
um of.
að kaupa að eins mjólk á vel hrein-
legum mjólkursölustöðum.
a ð láta ekki gesti sofa f sama rúmi og
heimamenn; hafi gestir sofið i rúmi
fyrir sig, lata þá ekki heimilisfólk
nota sömu rúmfötin óþvegir,.
a ð minnast þess, að meðgöngutími tauga-
veikinnar (o: tíminn frá því sótt-
kveikjan kemst í meun, þar til sóttin
fer að gera vart við sig) er misjafn,
1—2j/2 vika,
a ð leita sem fyrst læknis, ef grunsam-
leg veikiudi koma upp á heimili.
Valurinn, varðskipið danska, lagði á
stað til Danmerkur aðfaranótt fimtudags.
Hann hefir verið allvel veiðinn þetta
árið. Handsamað 13 botnvörpunga alls.