Ísafold - 22.05.1912, Blaðsíða 1

Kemui út byiflTar l viku. Verö Arg. (80
arkir minst) 4 kr. erlendi» 5 ki, efta 1 */»
dollar; borgist fyrir mibjan júli (erlendis
fyxir fram). __________________
ISAFOLD
CvpBðtn (chriflea;) bundin vib 4ramót, n
ógjld nema komln si til útgefanda (fjrib
1. okt. og icap&nði ■kjUdlane vib blabib
Afgieiðcla: Anirtuietiieti S.
XXXIX. árg.
I. O. O. F. 932459
Alþýbnfél.bókasaín Póathússtr. 14 kl. 6—8.
Augnlækning ókeypis i Lækjarg. 2 mvd. 2—8
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10—8.
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—8 og 6—7
Eyrna-,nef-og hálslækn. ók. P0sth.str.14A fid,2—8
íslandsbanki opinn 10—24/* 61/*- 7.
K.F.D.M. Lestrar- og skrifstofa 8 árd.—10 sbd.
Alm. fundir fid. og sd. 8 »/* aiMegia.
Landakotskirkja. öuöaþj. W og 6 á helgum
L&ndakotsspitali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—6
Landsbankinn 11-2»/*, fi1/*-^1/*. Bankastj. vib 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 6—8. Útlán 1—8
LandsbúnaÖarfélagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsféhiröir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnib hvern virkan dag 12—2
Landsiminn opinn daglangt [8—9] virka daga,
helga daga 10—12 og 4—7.
Lœkning ókeypis Þingh.str. 28 þd. og fsd. 12—1
Náttúrugripasafn opib l1/*—21/* á sunnudögum
Stjórnarráösskrifstofurnar opnar 10—4 daglega
Talsimi Reykjavikur (Pósth. 8) opinn daglangt
(8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.stc. 14B md. 11—12
Vifilsstabahæliö. Heimsóknartimi 12—1.
Þjóðmenjasafniö opiö á sd., þrd. og fmd. 12—2
Landskjálftarnir.
Ú r r æ ð i n.
Þess var getið í síðasta blaði, að
henlugra þætti að fresta umræðum
um úrræðin út úr landskjálftatjóninu
eystra, þar til er fregnir væru komnar
af sýslunefndarfundi, sem halda átti á
föstudaginn um það mál.
Nú eru þær fregnir komnar. Fund-
urinn samþykti að leita til landstjórn-
arinnar um 23 þúsund króna lán
handa Rangárvallasýslu, er endur-
greiddist á 10 árum, og skiftist milli
hreppanna eftir tjóninu.
Eg geng að því visu, að þeirri
málaleitun verði vel tekið.
En að því geng eg einnig vísu, að
meira muni þurfa til þess að hjálpa
mönnunum. Auðvitað er ekki unt að
segja enn, hve miklu tjónið muni nema.
Mennirnir, sem fyrir því hafa orðið,
vita ekki, hve mikið það er heima
hjá þeim sjálfum. Auðvitað nemur
það miklu meira en þeirri fjárhæð,
sem nú er beðið um. Og þó að
sumir, sem í hruninu hafa lent, séu
efnaðir menn, þá eru aðrir bláfátækir,
og alls ekki færir um að endurgreiða
það fé, sem til þess þarf að koma
heimilum þeirra í sæmilegt lag.
í bráðabirgðagreininni, sem eg
skrifaði í næstsíðasta blað ísaioldar,
lét eg þess getið, að við sira Ólafur
Ólafsson byggjumst við að leitað yrði
almennra samskota til hjálpar þeim,
sem í örðugleikunum hafa lent.
Eg hefi fært þetta í tal við ýmsa
málsmetandi menn hér i bænum, þar
á meðal við landritara og báða fyr-
verandi ráðherrana. Allir hafa tekið
í málið á einn veg: að sjálfsagt væri
að veita meiri hjálp en lánið eitt, en
að hentugra mundi í stað samskota-
tilraunar að fá þingið til að láta þá
hjálp í té úr landsjóði.
Við höfum fallist á það, enda lit-
um við báðir á samskotatilraun sem
neyðarúrræði, en bjuggumst ekki við
jafn-góðum undirtektum um land
sjóðshjálp.
Þó að tjónið sé vitanlega mikið,
og komi afarhart niður á þeim mönn-
um, sem fyrir þvi hafa orðið, þá er
það ekki svo víðtækt, að ekki megi
vel við það ráða með þeim hætti,
sem nú er í ráði. Verði ekki tjónið
meira en það enn er orðið, þá er það
svo sem ekki stórvægilegt í samanburði
við það, sem gerðist á landskjálfta-
svæðinu 1896.
Þá gjörféllu 86 bæir í Rangárvalla-
sýslu Og 75 í Árnessýslu, samtals 161
bær með 1309 bæjarhúsum og 2383
peningshúsum. Endurskoðað og nið-
fært mat á tjóninu 236,800 krónur.
Vist er um það, að tjónið er ekki
neitt líkt þeim ósköpum, sem þá var
um að tefla.
Menn færa ýmislegt til gegn sam-
skotatilraun, og alt er það á rökum
reist.
Eitt er óttinn við að lítið mundi
safnast. Samskot eru orðin alltíð hér.
Og síðustu samskotunum út af mann-
sköðunum á sjó, er enn ekki lokið.
Annað er það, að samskot koma
ávalt ójafnt niður. Sumir draga sig
jafnan í hlé, þó að þeir hafi betri efni
til þess að leggja eitthvað fram, en
margir hinna, sem gera það.
Þá búast menn og við, að yrði
farið að safna fé á annað borð, þá
mundu gjafir koma frá öðrum löndum,
sennilega bæði frá Danmörku og lönd-
um vorum í Vesturheimi, sem alt af
eru þess albúnir að sýna okkur merki
trygðar sinnar og ræktarsemi við þetta
land. Framlögin af hálfu hérlendra
manna yrðu sennilega smávægileg í
samanburði við það sem aðfengið, yrði,
ef þessi leíð væri farin. Reynslan
frá 1896 er nokkur bending í þvi
efni. Af þeim 146 þúsund krónum,
sem þá komu inn í beinum samskot-
um, voru ekki nema 25 þúsundir frá
mönnum, sem búsettir eru hér á landi.
Og menn kveinka sér við því að leita
enn á náðir annara,
Úrræðin fyrirhuguðu eru þá þau, að
landsjóður veiti það lán, sem óhjá-
kvæmilegt reynist, en að unnið verði
að þvi við þingið, að ekki verði gengið
eftir því láni, nema eftir efnum og
ástæðum manna — hvernig sem því
máli kann að öðru leyti að verða fyrir
komið.
En óhjákvæmilegt virðist mér að
vekja máls á þvi í þessu sambandi,
að allri hjálp verður að vera samfara
eftirlit með hinni nýju húsagerð. Eg
veit að þar er um mikið vandamál að
tefla. Eg veit að sumar jarðirnar eru
svo lélegar, að gæta verður hins mesta
sparnaðar, ef þar á að reisa hibýli mönn-
um og skepnum. Annars geta þær
ekki staðið straum af húsagerðinni.
Og eg ætla ekkert um það að full-
yrða, úr hverju efni húsin eigi að
reisa, eða hvernig eigi að haga þeim.
Þar verða þeir að leggja orð í belg,
sem verulegt vit hafa á því máli.
En hinu held eg fram, að það verði
ekki varið, að koma húsunum upp
aftur með sömu gerð eins og þau
hafa verið, hvorki bæjarhúsum né
peningshúsum. Það kann að vera að
tjalda til einnar nætur. Enginn veit,
hvenær næsti landskjálfti kemur. Og
það er i mínum augum með öllu rangt,
að stofna mönnum og skepnum í þá
hættu, sem samfara er öðrum eins
húsum og þeim, sem hrunið hafa.
Hættan, sem menn og skepnur voru
í á landskjálftasvæðinu 6. mai síðastl.
var svo mikil, að vanaviðkvæðið í ferð
okkar síra Ólafs var það, að fólkið
skildi ekkert i þvi, hvernig komist
hefði orðið hjá manntjóni; og jafn-
óskiljanlegt var þvi, að kýrnar skyldu
halda lífi.
Til annars eins má ekki halda áfram
að stofna.
E. H.
Búnaðarfélag íslands
hélt ársfund sinn 18. þ. m.
Forseti mintist hins sviplega láts
Ingimundar búfræðiskandídats Guð-
mundssonar 14. marz þ. á. og hve
mikill mannskaði það hefði verið. Fund-
armenn tóku undir það með þvi að
standa upp.
Forseti las upþ reikning félagsins
fyrir árið 1911, og skýrði í sambandi
við reikninginn frá ýmsum störfum
félagsins það ár og þetta ár, en vis-
Reykjavík 22. maí 1912.
34. tölublað
af
kr.
aði að öðru leyti til skýrslna í Bún-
aðaritinu.
JarðrœktarJyrirtæki, sem félagið hefir
styrkt á árinu, voru þessi helzt:
Til sjógarðsins fyrir landi Eyrar-
bakka, Hraunshverfis og Stokkseyrar,
sem nú er fullgerður, voru veittar
200 kr., siðasta greiðsla upp í heitinn
styrk.
Til fyrirhleðslu til varnar skemdum
Ölfusá fyrir Kaldaðarneshverfi 1240
Fyrirtæki það er áætlað að kosta
muni 8000 kr.,og er nú langt á veg
comið.
Komið hefir til tals, að nauðsyn
muni að lengja Markarfljótsgarðinn, er
gerður var 1910, um 200—300 m.
flefir verið heitið fjórðungsstyrk til
garðsaukans, ef Jón Þorláksson lands-
verkfræðingur telur það nauðsynlegt.
Hefir þess verið farið á leit við stjórn-
arráðið, að hann athugi það í vor.
Vatnsmegin Markarfljóts lagðist árið
911 mjög austur á bóginn, en Þverá
minkaði.
Heitið hefir verið styrk til fyrir-
hleðslu Skálmarinnar í Álftaveri, sem
flestum jörðum þar stendur hætta af.
Jarðir þar allar eru þjóðeign, og hafði
stjórnarráðið heitið styrk úr um-
boðssjóði, En lofuð tillög hlutaðeig-
enda ekki nóg til að ráðast í verkið.
Stjórnarráðið mun ætla að leggja það
mál fyrir alþingi, og verður því ekki
byrjað á verkinu í vor.
Til ýmislegra áveitufyrirtækja var
veittur rúmlega 900 kr. styrkur.
Til samgirðinga var veittur rúml.
1000 kr. styrkur. Allmiklum styrk
heitið til girðinga á þessu ári.
Stærst þeirra girðinga er girðing Flóa-
manna og Skeiða fyrir afrétt sinn,
rúmra 3 mílna. Útlit . er fyrir að
þetta ár verði mikið girðingaár. Rækt-
unarsjóðslán til jarðabóta verða ]fk-
lega á 5. tug þúsunda króna og lang-
mestur hluti þeirra til girðinga.
Til undirbúnings Flóaáveitunnar
700 kr., mestalt greitt af sérstakri
fjárveitingu úr landsjóði. Aðalverkið
var unnið 1910 og borgað á því ári.
Kort er nú gert yfir áveitusvæðið með
landamerkjum jarðanna og nákvæmur
útreikningur um það, hve mikið af
landi hverrar jarðar vatnið náist yfir.
Til undirbúnings Miklavatnsmýrar
áveitunnar 950 kr. Það er borgun
fyrir vinnu Sigurðar kennara Thor-
oddsen og annan kostnað við nákvæma
mælingu fyrir skurðum, mörkun þeirra
með hælum, teikningar til að vinna
eftir og enn fremur kostnaður við
upptöku grjóts í haust og flutning
þess í vetur. Þessi fjárhæð kemur
upp í þæi 2000 kr., sem ætlaðar eru
áveitunni á þessu ári, en varð að
greiða fyrirfram að þessu leyti. Nú
verður byrjað á greftinum þessa daga.
4 búendur þar í grend hafa tekið hann
að sér fyrir 333. rúmstikuna, er það
12 aurum minna en Thalbitzer hafði
áætlað. Verður það nálægt 5000 kr
sparnaður á skurðum þeim, sem grafa
á í sumar. Árnessýsla hefir tekið
20000 kr. viðlagasjóðslán til áveitunn-
ar. Sigurði búfrúfræðingi Sigurðssyni
er falin umsjón skurðgraftarins af
hendi Búnaðarfélagsins.
Til að kaupa vél til ræslupfpna-
gerðar úr steinsteypu var Böðvari Jóns-
syni veittar 430 kr. styrkur, sam
kvæmt ályktun búnaðarþings 1911
Gera menn sér góðar vonir um gagn
af því fyrirtæki.
Sýnisstöðvar eru nú 3. Ein bætist
við í sumar f Vík í Vestur-Skaftafells'
sýslu. Hvort sú 5. kemst á í Dala-
sýslu er enn óráðið. Ókunnugt um
hvort sýsluuefndin veitir styrk.
Samið hefir verið við alls 11 menn
um að gera tilraunir með votheysverk-
un (súrheys og sætheys) og reyna að
hvetja til þeirrar heyverkunar, gegn
Htilli þóknun frá félaginu. Skýrslur
eru nú komnar frá flestum þeirra, og
kemur ágrip af þeim i Búnaðarritinu
í vor.
Til bújjárraktar voru þessar helztai
fjárveitingar:
Til bújjársýninga að eins rúmar 500
kr. Vat hugsað til að breyta um til-
högun með þær. Um þær breyting-
ar visað til ritgerðar Ingimundar Guð-
mundssonar í Búnaðarritinu. Þetta
ár eru ætlaðar 1000 kr. til hrossasýn-
inga í helztu hrossaræktarhéruðum:
1. Árness- og Rangárvallasýslum.
2. Borgarfjarðar- og Mýrasýslum.
3. Húnavatnssýslu.
4. Skagafjarðarsýslu.
Sýslunefndirnar allar hafa heitið
styrk til sýninga þessara. Til hrúta-
sýninga í haust eru ætlaðar 400 kr.
í Eyjafjarðar- og Þingeyjarsýslum og
á Austurlandi. Aðrar sýningar verða
ekki styrktar með fé þetta ár.
Nautgripafélög hafa fengið rúmlega
2600 kr. styrk, (1 kr. 50 au. fyrir
hverja kú, er fullnægjandi skýrsla er
gefin um), og hrossakynbótafélög 500
kr. Eitt hrossakynbótaféiag er ný-
stofnað í Hreppunum. Til sauðfjár-
ræktarbúa 1730 kr. Þau eru 9, sem
félagið styrkir. Eitt þeirra, Hreiðar-
staðabúið, legst niður á þessu ári.
Eigandi þess treystir sér ekki til að
halda því áfram, vegna heilsuleysis
síns. í ráði var að stofna eitt á þessu
ári, í V.-Skaftafe!lssýslu, en þvi er
frestað eftir samráði við sýslunefndina.
Nánara er skýrt frá kynbótafélögum
í skýrslu Ingimundar Guðmundsson-
ar í Búnaðarritinu.
Til nautgripagirðinga þriggja um
270 kr. styrkur, þriðjungur kostnaðar.
Til kynblöndunar tilrauna með ís-
lenzku fé, einkum til sláturfjárfram-
leiðslu, voru greiddar 200 kr. eftir
ákvörðun siðasta búnaðarþings. 300
kr. styrkur, er búnaðarþingið hét til
kynblöndunartilrauna með útlendu fé,
ef aðflutningsleyfifengist, ekki kominn
til útborgunar. Aðflutningsleyfið mun
vera ófengið.
Undanfarin ár hafa þeir fjárræktar-
mennirnir, Hallgrímur og Jón Þor-
bergssynir, ferðast um mikinn hluta
Norðurlands og Austurlands til að
skoða fé og gefa leiðbeiningar um
sauðfjárrækt, með nokkrum styrk frá
Búnaðarfélaginu. í vetur hefir Jón
ferðast um nokkurn hluta Húnavatns-,
Stranda- og Borgarfjarðarsýslna og um
Dala, Snæfellsness, Mýra, Borgarfj. og
Kjósarsýslur, flutt fyrirlestra á 3 5 stöð-
um, víðast tvo (áheyrendur alls nál.
1400, flest bændur), komið á 382
bæi og gefið leiðbeiningar um fjárval
o. fl. Næsta vetur er í ráði að hann
ferðist í sömu erindum umGullbringu-,
Árness-, Rangárvalla- og V.-Skaftafells
sýslur.
Fóðurtilraunir voru gerðar í vetur
á Hvanneyri með hey, þar á meðal
súrhey, rófur og fóðurbæti ýmsan.
Stóð Ingimundur Guðmundsson fyrir
þeim, en eftir lát hans Páll kennari
Zophoníasson. Hefir hann gert bráða
birgðaskýrslu um þær, sem kemur í
Búnaðarritinu. En aðalskýrslu þykir
rétt að draga að birta, þar til er frek-
ari tilraunir eru gerðar.
Til að gefa út Fóður- og mjólkur-
skýrslur eftir Ingimund Guðmundsson
var varið rúmum 600 kr.
Námsskeiðin ýmsu, sem Búnaðarfé-
lagið kostar, voru óvenjulega vel sótt
árið sem leið. Garðyrkjunemar í
gróðrarstöðinni voru 11; höfðu marg-
falt fleiri sótt en hægt var að veita
viðtöku. Við plægingarkensluna i
Einarsnesi voru 6 nemendur. Náms-
skeið fyrir eftirlitsmenn nautgriparækt
arfélaga sóttu 11. Magnús dýralæknir
Einarsson, sem veitt hafði þar nokkra
tilsögn undanfarin ár, sagði nú tii um
fleira, þarámeðal bólusetningu sauðFjár
við bráðapest. Mjólkurskólanemend-
urnir á Hvítárvöllum voru 8. Slátr
unarnemar hjá Sláturfélagi Suðurlands
9. Hálfu fleiri höfðu sótt, en ómögu-
legt að taka fleiri. Um öll þessi náms-
skeið er nánari skýrsla í Búnaðarrit
inu.
Búnaðarnámsskeið, sem félagið hefir
kostað eða styrkt, voru árið sem leið
í Þjórsártúni. Stykkishólmi, á Eiðum
og 2 á Vestfjörðum. Auk þess að-
stoðuðu ráðunautar þess við bænda-
námsskeið á Hvanneyri og námsskeið
i Húnavatnssýslu. Ennfremur styrkti
það Hólamannfélag til fyrirlestrahalds
nyrðra og Guðm. Hjaltason syðra. Um
fyrirlestra Jóns Þorbergssonar er áður
getið. Á þessu ári hefir félagið haldið
fjölsótt námsskeið í Hjarðarholti í
Dölum og styrkt námsskeið á Eiðum,
auk aðstoðar við bændanámsskeið á
Hvanneyri.
Hússtjórnarkensla og matreiðslu var
í fyrra vetur í Borgarfjarðar, Mýra,
Dala og ísafjarðarsýslum. í vetur
var sú kensla boðin Snæfellsness,
Kjósar, Gullbringu, Stranda og Húna-
vatns sýslum. Snæfellingar og Stranda-
menn þáðu ekki, en í þeirra stað
komu Borgarfjarðar og ísafjarðar sýsl-
ur, sem óskað höfðu kenslunnar.
Næsta vetur hefir kensla verið boðin
og þegin í Skagafjarðar og Eyjafjarð-
ar sýslum, ef kenslukona fæst. Rjóma-
búasamband Suðurlands hefir verið
spurt um, hvort það óski þeirrar
kenslu næsta vetur á sínu svæði, en
svar er ókomið.
Utanjararstyrk tii verklegs búnaðar-
náms hafa 11 menn fengið árið sem
leið, þar af 2 til garðyrkjunáms og 1
til sauðfjárræktarnáms á Bretlandi. 2
stúlkur fengu styrk til hússtjórnarnáms
í Danmörku og Noregi, en sá styrk-
ur var veittur af Liebesgjöf. Halldór
skólastjóri Vilhjálmsson fekk 500 kr.
styrk til utanfarar. Það sem búnaðar-
félagið fól honum sérstaklega, var að
litast um eftir verkfærum, sem vera
kynni ástæða til að útvega hingað. í
næsta hefti búnaðarritsins kemur grein
frá honum um ýmislegt, sem hann
athugaði í ferðinni. Einkum var hann
beðinn að reyna að útvega betri ljái
en þá, sem við höfum nú. Fekk
hann til sýnis ljái nokkra frá verk-
smiðju einni sænskri, sem honum
þótti líklegust að snúa sér til. Voru
þeir reyndir hér af ýmsum, en ýmis-
legt þótti við þá að athuga. Einn
þeirra, sem reyndi þá, hafði þó gott
eitt um þá að segja. Þóttu honum
ljáirnir ekki standa að baki brezku ijá-
unum, eins og þeir voru þegar þeir
fluttust hingað fyrst. Nú hefir verk-
smiðjunni verið skýrt frá aðfinslunum,
en svarið er ókomið.
Til Iðnsýningarinnar í Reykjavík
voru veittar 200 kr. til þess að sýna
þar búnaðaráhöld.
Til tilrauna með torfbygging var
Guðmundi bónda Bárðarsyni á Kjörs-
eyri veittur 200 kr. styrkur.
Tilhögun sú með búnaðarsamböndin,
sem búnaðarþingið siðasta taldi æski-
lega, er nú komin á norðanlands og
austan að mestu leyti. Um Suðurland
og Vesturland enn ekki frétt alstaðar.
Dalasýsla og Snæfellsnessýla hafa enn
verið fyrir utan sambönd. Sigurður
búfræðingur Sigurðsson ferðaðist i
vetur um Snæfellsnessýslu í þeim til-
gangi, að glæða áhuga fyrir málinu,
og sama var gert í Dalasýslu í sam-
bandi við búnaðarnámsskeiðið. Var
tilætlunin, að þessar sýslur gengi í
Búnaðarsamband Borgarfjarðar. Árang-
urinn enn ekki kunnur. Ekki frétt af
sýslunefndarfundunum.
Á búnaðarþinginusíðasta var ákveðið
að stofna til málýundar á þessu ári
milli ráðunauta h-únaðarfélagsins, starfs-
manna sambandanna og kennara við
bændaskóla og búnaðarskóla. Leitað
hefir verið undirtekta þeirra og þær
verið góðar. Flestir fyrv. bændaskóla-
stjórar hafa líka^lofað að mæta á fund-
inum og tveir menn aðrir, er kenslu
hafa á hendi ' fyrir búnaðarfélagið.
Fundardagurinn er enn óákveðinn, en
verður að líkindum um mánaðamótin
ág. og sept.
Fóðurjorðabúrsmálinu miðar því mið-
ur lítið áfram. Ekki hefir á árinu
sem leið verið sótt um styrk nema úr
einum stað til skýlisgerðar yfir korn-
forða. Það er úr Bæjarhreppi í Stranda-
sýslu. Það forðabúr var eitthvað byr-