Ísafold - 21.08.1912, Blaðsíða 2

208
ISAFOLD
fjárreiður (Alþt. 1911, A. 1366). —
Þetta var nú helzta viðskiftasamband-
ið, sem viðskiftaráðunauturinn gat bent
þjóð vorri á.
1 annari skýrslu (nóv. 1909), skýr-
ir hann frá, að 2 menn, annar dansk-
ur og hinn íslenzkur, hyggi á að verða
nokkurskonar milligöngumenn fyrir
íslenzka verzlun í Hamborg, og láti
hann þessa getið, ef vera kynni að
landsstjórnin vildi láta menn vita um
það til hvatningar eða varnaðar (Alþt.
1911, A. 1350). En ekki dettur hon-
um í hug að gefa stjórninni nokkra
leiðbeiningu um það, hvort hún eigi
að ráða mönnum til eða frá að skifta
við þessa menn. Og til þess var þó
því meiri ástæða, þar sem kunnugt
var að annar þessara manna að minsta
kosti hafði orðið gjaldþrota eða kom-
ist í kröggur fyrir vanskil, sem ekki
var víst að stjórninni væri kunnugt
um.
Úr hinum síðustu skýrslum við-
skiftaráðunautsins er þess helst að
geta, að hann skýrir stjórninni fleir-
um sinnum frá því (síðast í bréfi frá
9. marz 19x2), að hann hafi verið að
hvetja Iðnaðarmannafélagið i Rvík til
að stofna lotterí og vill auðsjáanlega
fá stjórnina til að beitast fyrir fram-
kvæmdum í því máli. Og í því
skyni sendir hann henni prentaða á-
ætlun (Plan) fyrir »Vare og Industri
lotteri * Dana, sem hafa megi til fyrir-
myndar. Þetta mun koma flatt upp
á flesta háttv. þingmenn, sem heyrt
hafa ræður hins háttv. viðskiftaráðu-
nauts hér í deildinni fyrir nokkrum
dögum um hve háskaleg og siðspill-
andi öll lotterí væru. En í marz var
hann þess hvetjandi við stjórnina, að
þessi siðspilling væri flutt inn í land-
ið, og benti henni á, hvaða útlent
lotterí menn ættu að taka sér til fyr-
irmyndar. Má hér um segja, að
skjótt breytist veður í lofti, og að
fleiri vindhanar snúast skjótlega en
þeir, sem sjást á bæjarburstunum.
Eg vil nú ekki þreyta hina háttv.
deild á því, að tilfæra meira úr hin-
um nauða-ómerkilegu skýrslum við-
skiftaráðunautsins, heldur láta mér
nægja að beiðast skýrslu stjórnarinn-
ar um, hversvegna það er látið ganga,
að hann vanræki starf sitt, sýni frá-
munalega hroðvirkni í skýrslum sín-
um og brjóti bæði erindisbréf sitt með
þvi að fást við annarleg störf og dvelja
langdvölum hér á landi, stundum í
fullu leyfisleysi, ef ekki beinu banni
stjórnarinnar, og að hann ennfremur
sýni landssjóði dæmafáa ágengni í
reikningum sinum, þvert ofan i þær
reglur, sem stjórnarráðið sjálft hefir
sett.
Eg get nú hugsað mér, að eg fái
þau svör, að stjórnin þykist ekki hafa
full tök á viðskiftaráðunautnum eftir
því sem fjárveitingin tii hans var orð-
uð á síðasta þingi. Eg hefi meira að
segja sjálfur hallast að þeirri skoðun.
En við nánari rannsókn hefi eg séð,
að þetta er helber misskilningur. I
Neðri deild var að vísu aftan við fjár-
veitinguna til hans hnýtt þessari at-
hugasemd: »Erindisbréf hans frá 30.
júlí 1009 kaldist óbreytt* (Alþt. 1911,
A. 1228). En þetta var felt i Efri
deild, og í Sameinuðu þingi var lið-
urinn samþyktur þannig:
»Til Bjarna Jónssonar frá Vogi til
viðskiftaráðunautsstarfa, samkvœmt er-
indisbréfi frá 30. júlí 1909 alt að
10,000—10,000 kr.
Þar af 6,000 kr. laun hvort árið,
og alt að 4,000 kr. hvort árið til
jerðdkostnaðar eftir reikningi« (Alþt.
1911, A. 1S 39). Og þannig hljóðar
því liðurinn í fjárlögunum.
Eins og menn sjá, er hér ekkert
ákveðið um að erindisbréf viðskifta-
ráðunautsins skuli haldast óbreytt. Það
hafði verið farið fram á það og fyrst
samþykt. En svo var það einmitt
jelt. I lögunum stendur aðeins að
viðskiftaráðunautsstarfið skuli rækt sam-
kvcemt erindisbréfi frá 30. júlí 1909.
Og líti maður svo í erindisbréfið, þá
stendur þar í 6. gr.: > Viðskifiaráðu-
nauturinn verður að sœtta sig við pœr
breytingar, er kunna að verða gjörðar
á erindisbréfi. pessu«. Stjórnin getur
því breytt erindisbréfinu, eins oghenni
sýnist. Og hún getur meira en það.
Hún getur, ef því er að skifta, svift
viðskiftaráðunautinn starfinu að fullu
og öllu, ef hann vanrækir starfið eða
btýtur erindisbréfið. Þar segir sem-
sé svo í 6. gr.:
»Hafist viðskiftaráðunautur nokkuð
það að, er kemur í bága við hlutverk
hans eftir þessu erindisbréfi eða fer
út fyrir verksvið það, er honum er
þar ætlað, má svifta hann starfinu og
kveðja hann heim taýarlaust«.
Það dugar því lítið, þótt fjárveiting-
in til viðskiftaráðunautsins sé veitt upp
á nafn, því það gildir því að eins, að
öll starfræksla hans og framferði sé
í fullu samræmi við ákvæði erindis-
bréfsins, en í því er bæði honum gert
að skyldu að haga sé eftir fyrirskip-
unum stjórnarinnar, og henni heimil-
að að svifta hann starfinu, ef hann
gerir það ekki.
Stjórnin hefir því full tök á við-
skiftaráðunautnum, og enga afsökun,
ef hún líður honum að vanrækja starf
sitt og vera að vasast í annarlegum
störfum.
Stöðulögin hjálparhellan!
Þrír alþingismenn, þeir Skúli Thor-
oddsen, Bjarni Jónsson og Benedikt
Sveinsson báru fram á þingi í gær
þessa furðulegu tillögu til þingsálykt-
unar.
Neðri deild alþingis ályktar:
A, að lýsa yfir því:
I. að þar sem danska löggjafar-
valdið hefir — í 3. gr. stöðulag-
anna frá 2. janúar 1871 — við-
urkent:
a, að »fiskiveiðarnar« séu íslenskt
sérmál, þá hefir það og þar með
viðurkent, að það sé íslenzka lög-
gjafarvaldið er eitt ræður allri
lagasetningu, er að fiskiveiðum
i landhelgi Islands lýtur, — og
ræður því þá og einnig, hvort
og hve lengi þegnar Danakon-
ungs, sem ekki eru búsettir á
íslandi, njóta jafnréttis við ís-
lendinga í þeirri grein, sem og
hvort endurgjaldslaust skuli vera,
eða gegn endurgjaldi.
b, að meðan íslenzka löggjafarvaldið
lætur þegna Danakonungs, sem
ekki eru búsettir á íslandi, njóta
jafnréttis við íslendinga, að því
er til fiskiveiðanna i landhelgi
íslands kemur, þá eru strandvarn-
ir Dana hér við land eigi að eins
í þágu íslendinga framkvæmdar,
heldur og í þágu annara, fyr-
greindra þegna Danakonungs.
c, að meðan svo hagar, sem nú er,
að því er til fyrgreinds jafnrettis,
hvað fiskiveiðarnar snertir, kem-
ur, verður þá og að líta svo á,
sem ríkissjóður Dana framkvæmi
landhelgisvörnina alls eigi endur-
gjaldslaust.
II. að þar sem danska löggjafarvaldið
hefir — í 3. gr. stöðulaganna —
enn fremur viðurkent, að »verzl-
unin« sé íslenzkt sérmál, þá
felst þar í:
a, viðurkenning þess af danska lög-
gjafarvaldsins hálfu, að það sé þá
og á valdi islenzka löggjafarvalds-
ins eins, að skipa islenzka verzl-
unarræðismenn (»konsúla«) í öðr-
um löndum, er svo sýnist, og
ráða öllu, er þar að lýtur.
b, felst og þar í: loforð — eða
skuldbinding — af hálfu danska
löggjafarvaldsins, að hlutast til
um, að engin mótspyrna, eða
fyrirstaða, verði, ef til kemur,
af annara ríkja hálfu, að því er
snertir viðurkenningu íslenzkra
konsúla, sem slikra.
III. að þar sem danska löggjafarvald-
ið — í 3. gr. nefndra stöðulaga
— hefir enn fremur viðurkent,
að »siglingarnar« séu íslenzkt
sérmál, þá felst og þar í:
a, viðurkenning þess af danska lög-
gjafjrvaldsins hálfu, að það sé
íslenzka löggjafarvaldsins eins, en
eigi annara, að kveða á um það,
hvaða fána ísland skuli hafa á
skipum sínum, hvar i heiminum
sem stödd eru.
Sbr. þá og — hinu sama til
enn frekari styrkingar — orðið
»verzlun« í nefndri grein stöðu-
laganna.
b, felst og í téðu ákvæði stöðulag-
anna (»siglingar«) loforð — eða
skuldbinding — af danska lög-
gjafarvaldsins hálfu í þá átt, að
það ætli sér að sjá um, að ekki
verði á neinn hátt nokkur fyrir-
staða, af annara ríkja hálfu, að
því er snertir alþjóðlega viður-
kenningu islenzka fánans, er til
kemur.
IV. að þar sem danska löggjafarvaldið
hefir — i 3. gr. stöðulaganna
frá 2. janúar 1871 — viðurkent,
að »lögreglumálefnin« séu is-
lenzkt sérmál — sbr. þá og:
viðurkent »fiskiveiðarnar« islenzkt
sérmál að vera —, þá felst þar í:
a, viðurkenning þess af danska lög-
gjafarvaldsins hálfu, að það sé
íslenzka löggjafarvaldið, sem eitt
á að ráða öllu, að þvi er strand-
varnirnar (gæzlu fiskiveiðanna m.
m.) snertir.
b, felst þar i: loforð — eða skuld-
binding — af danska löggjafar-
valdsins hálfu, að hlutast skuli
til um, eða ætli sér að sjá um,
að ekki verði á neinn hátt nein
fyrirstaða, af hálfu annara ríkja,
gegn því, að ísland geti fram-
kvæmt þetta vald sitt á þann
hátt, sem íslenzka löggjafarvald-
inu þykir bezt henta.
V. að þar sem danska löggjafarvald-
ið hefir ennfremur viðurkent —
sbr. ofannefnda grein stöðulag-
anna —, að »atvinnuvegirnir«
séu yfirleitt íslenzkt sérmál —
(sbr. og »vegir og póstgöngur á
Islandi*) —, þá felst þar í:
a, viðurkenning þess af danska lög-
gjafarvaldsins hálfu — sem og
leiðir af hlutarins eðli —, að um
loftskeytastöðvar hér eigi íslenzka
löggjafarvaldið eitt atkvæði, —
þ. e. ráði eigi að eins öllu um
það, hvar reisa megi á íslandi,
heldur og öllu nm hagrýtingu
þeirra, hvoxt er um skeytasend-
ingar innan lands eða til annara
landa ræðir.
b, að i viðurkenningu þess, að »at-
vinnumálin* — sbr. og hið ann-
að, Sem vitnað var í hér að ofan
— séu íslenzk sérmál, felst þá
og loforð — eða skuldbinding —
af danska löggjafarvaldsins hálfu,
að sjá skuli um, að ísland geti
— alfyiirstöðulaust af öðrum
þjóðum — hagnýtt téðan, af
danska löggjafarvaldinu viður-
kenda, rétt sinn.
VI. að þar sem danska löggjafarvaldið
hefir í stöðulögunum frá 2. jan.
1871 viðurkent, að ísland hafi
»sérstök landsréttindi«, sem og,
að það hafi »sérstakleg málefni«
— sbr. 1. og 3. gr. stöðulag-
anna —, og þar sem í 1. gr.
stjórnarskrárinnar frá 5. janúar
1874 fgefin íslendingum af kgl.
einveldi) enn fremur er viður-
kent, að í »sérstaklegu málefn-
unum« hafi ísland »löggjöf sina,
og stjórn, út af fyrir sig«, þá
leiðir af þessu:
a, viðurkenningu þess af danska
löggjafarvaldsins hálfu, að af sér-
málum íslands eigi danskir ráð-
herrar alls engin afskifti að hafa,
né heldur eigi þeir nokkurt at-
kvæði um þau.
b, felst þá og í fyrgreindu loforð
— eða skuldbinding — í þá átt,
að séð skuli um, að svo verði
hagað, sem í næsta stafliðnum
hér á undan segir.
B, Enn fremur ályktar þingdeildin:
að skora á ráðherra íslands, að
gera danska löggjafar- og fram-
kvæmdar-valdinu, sem og dönsku
þjóðinni framanskráða ályktun
þingdeildarinnar kunna.
Eins og sjá má af þessum undra-
verða samsetningi, eru allar þessar
tillögur reistar á þeim ósannindum,
að danska löggjafarvaldið hafi viður-
kent það, sem það þverneitar að hafa
viðurkent. Um það þarf engra vitna
við, öll þjóðin veit þetta og sjálfur
var Skúli Thoroddsen að semja við
Dani árið 1908 um þessi atriði. En
nú taka þessir 3 menn það ráð, þegar
alt anuað brestur, að reyna til þess
að gylla stöðulögin fyrir þjóðinni, til
þess að spilla hug hennar til samn-
ingatilraunanna við Dani. Mennirnir
sem verið hafa að mótmæla stöðu-
lögunum og talið þau, með réttu, óvið-
unandi, þeir sjá það eitt ráðs að fara
að reyna að telja þjóðinni trú um, að
stöðulögin hafi það að geyma, sem
enginn hefir áður í þeim fundið.
Verði þeim að góðu.
Þingdeildin hafði ekki svo mikið
við, að taka þessari tillögu með neinni
alvöru, en samþykti nærri því um-
ræðulaust svofelda rökstudda dagskrá,
frá Guðlaugi Guðmundssyni:
Með pví að deildin finnur eigi ástaðu
til að taka ályktun um hina jyrirliggj-
andi tillögu, pá tekur deildin Jyrir ncesta
mál á dagskrá.
Dagskráin var samþykt með öllum
greiddum atkvæðum, gegn atkvæðum
flutningsmanna þriggja.
Nýjar tillögur um
hafnargerð.
Tilboðin um hafnargerð fyrir Reykja-
víkurbæ eiga að vera komin til borg-
arstjóra fyrir mánaðarlokin núna.
Eitt lilboð er þegar komið. Raunar
væri það réttnefndara tillögur um hajn-
argerð, því að kostnaðaráætlun fylgir
engin. Það er brezkur maður, sem
þær hefir gert, Cleary að nafni og er
hann hér í bænum um þessar mund-
ir. — Tillögur hans eru gagnólíkar
áætlun Smiths hins norska.
Cleary vill gera Örfirisey að þunga-
miðju hafnarinnar, gera járnbryggjur
bæði austur og vestur úr henni og
öldubrjóta. Þá ællast hann til, að
hlaðinn verði skjólgarður á grandan-
um til lands og á jafnframt að liggja
eftir honum járnbraut, sú braut heldur
svo áfram austur og vestur eftir strand-
lengjunni á landi, austur á kirkjusand
og vestur á Eiðsgranda.
Þetta var hið helzta, sem vér rák-
um augun í við fljótlega skoðun á
plöggum Clearys.
SALTKJ0T
mjög' ódýrt, selst þessar vikur í
LIVERPOOL.
Trá oq með 15. ágúsf 1912 er
verðið á öííum feguncíum af
sfeinofíu fjækkað um 5 krónur
pr. funnu.
ffið danska sfeinolíufjlufaféíag,
Ísíands-deiíd.
Skal eigi neitt um dæmt áh verjum
rökum tillögur hans eru bygðar, en
óneitanlega vantar það sem við á að
eta: kostnaðaráœtlun.
Svo mun þó vera, að hr. Cleary sé
þess reiðubúinn að gera hana í snatri,
svo framarlega sem bæjarstjórn að ein-
hverju leyti sinnir máli hans.
-------------------
Fiskifélag íslands
og steinolíueinokunin.
Stjórn Fiskijélags Islands (Hannes
Hafliðason, M. Magnússon, Matth.
Þórðarson, Geir Sigurðsson ogTryggvi
Gunnarsson) hafa sent alþingi erindi
út af verðhækkuninni á steinolíunni.
í þessu bréfi segir svo meðal annars:
Þessi 5 króna hækkun á hverri
tunnu kom mjög óvænt og öllum
fjölda manna alls á óvart, þar sem
ekki hafði heyrzt neitt um það áður
að breyting væri fyrirsjáanleg og höfðu
menn þess vegna alls ekki getað birgt
sig upp með neinar birgðir fram yfir
daglega notkun. Félagið hafði líka
þegar í öndverðu þessa árs hækkað
hinar tvær ódýrari olíutegundir — jarð-
olíu og specialolíu — hina fyrnefndu
um 8 kr. en síðarnefndu um 5 kr.
hverja tunnu, svo því síður var hægt
að búast við frekari hækkun að sinni.
í samtali við herra Debell, forstjóra
D. D. P. A. hér í dag, lét hann í ljós
við einn af oss meðundirrituðum, að
hann gæti búist við alt að 3 kr. hækk-
un enn þá á hverri tunnu, svo að sú
er hér um ræðir, er alls ekki neitt
hámark, heldur er miklu fremur á-
stæða til að ætla að frekari hækkun
eigi sér stað nú innan skamms.
Félagið leitar ásjár þingsins um
þetta mikilvæga atvinnumál landsbúa-
Um aóstoð sína getur þingið ekki
neitað, þó af því leiði dráttur á þing-
inu fyrir óhæfilega óbilgirni og of-
stopa fárra þingmanna.
Þeim kæmi það líka ef til vill held-
ur lakar sumum þingmönnum, að
koma heim með hækkunina á þing-
fararkaupi, jafnframt því sem þeir
segðu kjósendunum, að þeir hefðu
ómögulega mátt vera að því að gera
neina ráðstöfun um olíumálið.
Islandsbanki.
Reikningur hans fyrir júlimánuð er ný-
kominn.
Viðskiftavelta hans hefir verið alls kr.
5,277,432,61
Vixlalán numið kr. 3,374,391,23, sjálfskuld-
arábyrgðarlánog reikningslán kr. 2050009.69,
fasteignaveðslán kr. 863700,08, lán gegn
ábyrgð sýslu- og hnjarfélaga kr. 154189,35
handveðslán kr. 187,983,95.
I verðhréfum átti hann í mánaðarlok
kr. 642713,03 — Útbúin þrjú höfðu til
sinna umráða kr. 1,556,958,77
Bankinn skuldaði 3 milj. í hlutafé, i inn-
stæðu á dálk og með innlánskjörnm kr.
2,573,153,16 erl. bönkum 0. fl. 1,313,729,60
kr. — Bankavaxtabréfin námu 950 þús.,
seðlar í umferð kr. 1,218,385, — varasjóðnr
nam kr. 265583,17 Máimforði bankans var
kr. 491,276.
Tækifæriskaup.
Undirritaður hefir ágætt tvílyft hús
til sölu nú þegar í Austurbænum;
húsinu fylgir umgirt lóð og geymslu-
hús með innréttaðri íbúð. Húsið verð-
ur eigi leigt út niðri strax, ef kaup-
andinn skyldi vilja flytja í það sjálfur.
Oddur Gístason.
2 kýr, snemmbærar, ungar og
fallegar, til sölu í haust að Saurbæ
á Hvalfjarðarströnd.
Undirritaður kaupir e n g i n
blöð né tímarit eftir næstkomandi
áramót.
Reykjavík 20. ágúst 1912.
Sigurður Erlendsson, bóksali.
Dynamit, kvellhettur og sprengiþráður
altaf fyrirliggjandi
hjá J, Aall Hansen, Þingholtsstræti 28.
Tapast hefir frá Eskihlið suður i
Fossvog böggull, höfuðsjal og stígvél
innan í. Skilvís finnandi beðinn að
skila því á Vatnsstíg 9, gegn fundar-
launum.
Sjálfblekungur fundinn 20.
þ. mán. Geymdur á skrifst. blaðsins.
Hér moð tilkynnist að jarðarför Oluf M.
Hansens hattara fer fram föstudag 23. þ.
mán. kl. Ill/a f. h. frá Landakotsspítala.
Jónfna Hansen.
Öllum þeim, sem i veikindum okkar elsk-
uðn konu og móður, Ölafar sálugu Pálsdótt-
ur, vitjuðu hennar og við dauða hennar og
jarðarför sýndu okkur hluttekningu og heið-
ur með návist sinni og öðru móti, færum
við hinar hjartanlegustu þakkir.
Aðstandendur hinnar látnu.
13. ágúst andaðist að Vifilsstaðahæli Þórdfs
Guðlaugsdóttir frá Stað i Steingrímsfirði.
Jarðarför hennar ákveðin fimtudag 22. þ. m.
kl. 12 frá dómkirkjunni.
Kristol.
(Hármeðal).
Ver hárroti og eyðir flösu. J
mmmmm * • »
Miklar birgðir
af alskonar timbri hefir
H.f- Timbur og kolaverzluoin
Reykjavík.
Moinlaust mönnum og skepnam.
Ratin’s Salgskontor,Ny Österg. 2. KöbenhavnK
Ritstjórar: Ólafur Björnsson
og Sigurður Hjörleifsson
Isafoldarprentsmifija