Ísafold - 23.11.1912, Síða 2

284
ISATOLD
Niðursuðuverksmiðjan „Ísland“, ísaflrði.
Haupmenní
Ef yður er verulegt áhugamál að geðjast viðskiftamönnum yðar, þá
skuluð þér hafa á boðstólum niðursoðnar vörur frá nefndu firma, er hloiið
hefir i. viðurkenningu fyrir vörugæði víða um lönd.
Kaupið hinar heimsfrægu flskibollur!
Eflið innlendan iðnað!
Aðalumboð fyrir Reykjavik og nágrenni
H. Benediktsson, Reykjavík.
Björn Jónsson
f. ráðh.
liggur mjög þungt haldinn síðan á
miðvikudag. Hann fekk þá um kvöld-
ið heilablóðfall, en hafði um daginn
verið á ferli úti um bæ allhress.
Síðari hluta dags kendi hann ónota
og háttaði, en milli kl. 7 og 8 um
kvöldið kom heilablóðfallið og gerði
hann máttlausan alveg vinstra megin
og mállausan.
Hefir hann legið síðan mállaus og
meðvitundarlaus upp á síðkastið.
Um samgöngur.
Eftir Pál Sieýánsson frá Þverá.
Eitt af því sem stjórn hvers sjálf-
stæðs þjóðfélags lætur sér mjög um-
hugað um, er samgöngurnar, ekki
einungis innan takmarka þjóðfélagsins,
heldur einnig út á við. Undir inn-
byrðis samgöngum ríkisins er hagur
verzlunar og viðskifta mjög kominn;
ibúar hvers lands þurfa að eiga sem
beztan kost á að geta haft innbyrðis
viðskifti. En þjóðin þarf líka sam-
göngur út á við, svo hún eigi sem
hægast með að ná til útlends markaðar,
einkum og sérílagi með afurðir sínar,
og er nauðsynlegt að slíkar samgöngur
séu hæfijega-tíðaf—í-ssrssrífcuroi viS"
■paovörumagn, sem til flutnings fell-
ur, en slíkt skapast mjög af sjálfu sér
eða framleiðslumagni þjóðarinnar. En
aðalatriðið er, hvort sem samgöng-
urnar eru tiðar eða strjálar, að þær
séu reglubundnur og áreiðanlegar, og
má að vissu leyti telja, að samgöngur
heyri undir verzlun og viðskifti. Eins
og viðskifti geta aldrei orðið góð eða
aflað sér trausts og álits, nema þau
séu áreiðanleg, eins geta samgöngurnar
aldrei orðið til fulls gagns nema þær
séu áreiðanlegar.
Samgöngunum má skifta í tvent:
1) póst- og fólksflutning, 2) vöru-
flutning. Og er það einkum hið fyr-
talda, sem ríkið telur sér skylt að
annast, og sjá um að sé sem reglu-
bundnast og hraðast, því ríkið telur
það skyldu sina bæði að sjá um póst-
flutning, sem flólksflutningur er vana-
lega sameinaður, og að sjá um að þegn-
ar ríkisins geti, eftir því sem við verð-
ur komið, á sem styztum tíma og
sem kostnaðarminst komist ferða sinna.
Oftast er hægt að sameina nokkurn
vöruflutning þessari tegund sam-
gangna, og einkum er það gert þar
sem þörfin er ekki mjög mikil, og
er það gert til þess að draga úr beina
kostnaðinum, sem slíkar samgöngur
hafa í för með sér. En þó er forð-
ast að gjöra svo mikið að því, að það
baki ferðafólki mikla tímatöf, eða mikil
bein peningaútgjöld, né tefji póstflutn-
ing tilfinnanlega.
Vöruflutningana telur ríkið sér síð-
ur skylt að annast, vegna þess að til
þeirra fást vanalega sjálfboðnir mögu-
leikar, þegar þörf krefur. En þó getur
slíkt komið til greina, og einkum og
sérílagi þegar einhverra hluta vegna
eru örðugleikar á að nálgast útlendan
markað, sérstaklega með afurðir ríkisins.
Siðan gufuskipasamgöngur hófust
hér, má svo að orði komast, til þess
að gefa stutta lýsing á þeim, að aðal-
einkenni þeirra hafi verið viðskiftalegur
óáreiðanleiki, bæði í því hvað skip
þau, er til samgangnanna etu höfð,
áskilja sér mikil réttindi og undan-
þágur frá áætlun þeirri, er gefin er
út fyrir þau, og svo líka i því, hve
óregluhundnar ferðir þeirra eru og þar
af leiðandi óregluleg samböndin, sem
vér fáum, þrátt fyrir allan fjölda þeirra
hin siðusfu árin. Stjórn og þing eiga
töluverða sök á þessu. Sjálf hefir
stjórnin nldrei ómakað sig til þess að
setja samgöngur vorar í kerfi, mynda
samgangnakerfi, heldur látið alt reka
á reiðanum, eftir því sem skipaútgerð-
um þeim hefir þóknast, er haldið hafa
uppi samgöngunum.
Afskifti þings og stjórnar hafa frem-
ur lotið að því, að heimta af hverju
skipi, sem hér siglir, að það hafi sem
flesta viðkomustaði, án þess að taka
nokkurt tillit til flutningsþarfar stað-
anna eða vörumagns þeirra, og hefir
stjórnmálafylgi einstakra manna ráðið
nokkuru um þetta. Eins hafa afskifti
þings og stjórnar lotið að því, að
hlutast til um að farmgjald og fargjald
væri svo og svo lágt. Það út af fyrir
sig er auðvitað gott og blessað. En
lágt fargjald er ekki einhlítt til þess
að ódýrt sé að ferðast, ef ekki er
jafnframt séð fyrir því, að fólkið sem
ferðast, fái sem greiðastan flutning.
Þrátt fyrir hið afarlága fargjald verður
ferðalagið mjög dýrt, vegna hins afar-
langa tíma, sem til ferðalagsins geng-
ur, en því valda hinir mörgu og oft
ónauðsynlegu viðkomustaðir, og nær
það bæði til strandferðaskipa og milli-
landaskipa, þó það komi ennþá til-
finnanlegar niður á ferðafólki með
strandferðaskipunum, vegna hinna
heimskulega mörgu viðkomustaða sem
þau hafa, og á stjórn vor og þing
einkum sök á því. í hugsunarleysi
og af hreppapólitík hafa þingmenn-
irnir heimtað viðkomustað.4'viðkómu-
staB^ÖÍanT svó kjósendur þeirra gætu
stært sig af því, að til þeirra kæmi
gufuskip. En með þessu móti getur
gufuskipaútgerð ekki orðið arðvænleg
og ferðalagið verður afar-kostnaðar-
samt fyrir ferðafólk. Fé eyða menn
daglega á skipunum og langur timi
fer til ónýtis fyrir fjölda manna. Má
segja, að ekki er mikið tillit tekið til
þess, að tíminn er peningar.
Þegar einhver staður er löggiltur
sem verzlunarstaður, þá er strax heimt-
að að öll skip komi þar við, án þess
að nokkuð sé grenslast eftir hvort þar
sé nokkuð að gera fyrir þau, eða nokk-
urt vörumagn að bjóða til flutnings.
Og til eru þeir staðir, sem strand-
ferðaskipin koma á ár eftir ár, sem
enginn afgreiðslumaður fæst á, jafnvel
þótt þeim sé boðið að eignast alt það
farmgjald, sem til fellur á þeim stað
yfir árið. Þannig er það fyrir ofur-
kapp einstakra manna og þingmanna,
að ýmsir staðir eru gerðir að við-
komustöðum strandbátanna, og þegar
staðurinn er einu sinni kominn á
áætlun, þá er ekkert um það hugsað
frekar hvort nokkurum sé þetta til
gagns. Staðurinn er látinn standa á
áætlun úr því, og nýjum viðkomu-
stöðum bætt við, jafnvel árlega.
Þegar litið er til-tölu skipa þeirra,
sem haldið er út til millilandaferða,
er auðsætt, að með þeim mætti halda
uppi reglubundnum samböndum milli
allra landsfjórðunga og útlanda, að
eins ef fyrirkomulaginu væri breytt.
Og aðalbreytingin yrði að vera í því
fólgin, að hvert skip sigldi á ákveðið
svæði, en legði ekki alt landið undir
sig, og mætti hæglega með þvi fyrir-
komulagi útvega hverjum landsfjórð-
ungi mánaðarleg sambönd við útlönd
með jöfnu millibili, og yrði nægilegt
fyrir flesta hluta landsins og miklu
betra en hið núverandi fyrirkomulag.
Auðvitað nægði slikt ekki fyrir Reykja-
vík, sem ætti og þarf að hafa bezt
samband. Þar mundi ekki veita af
tveimur skipum i mánuði með fjórtán
daga millibili. Jafnframt yrðu þau
skip að hætta að sigla inn á auka-
staði fyrir lítið sem ekkert farmgjald,
því það tefur þau venjulega meira en
svarar farmgjaldi til þessara staða,
tefur fyrir póstflutningi og bakar ferða-
fólki, sem með þeim er, beinan og
óbeinan kostnað, sem oft nemur miklu
meiri fjárhæð samanlegt en farmgjald-
inu nemur, sem þau höfðu meðferðis,
en sé margt ferðafólk með, getur út-
gerðin ef til vill haft upp sinn kostn-
að, á ferðafólkinu. Þessir smástaðir fá
þá vörur sínar fluttar fyrir lágt verð
á kostnað ferðafólks.
Þetta er eitt með öðru, sem orðið
hefir til þess að stofna innanlands-
samgöngum vorum í það óefni, sem
nú er útlit fyrir að vér séum komnir
í með þær. Það er þessi jafnaðar-
hugmynd, sem hefir verið svo rik, að
láta alla fá vöruflutning fyrir sama
gjald, en sem er strangt tekið argasti
ójöfnuður gagnvart þeim stöðiím, sem
meiri flutning veita, og einkum og
sérilagi gagnvart þeim stöðum, sem
hafa lagt mikið í kostnað til að gera
alla skipaafgreiðslu sem hægasta og
fljótasta.
Það er ekki nóg með það, að þess-
um smástöðum sé gefinn kostur á að
fá umskipaðar vörur án aukagjalds,
heldur finst mönnum það jafnvel
ósæmilegt gagnvart staðnum, að hann
standi ekki i beinu sambandi við út-
lönd, fái vörur sinar beint, sem svo
er kallað (samanb. kenningar B. J. í
Norðra). Nl.
Taflmenn.
Manntafl er gömul íþrótt og göfug,
fögur og fjölbreytileg.
Margbreytnin er óendanleg. Svo
oft má flytja 32 menn til og frá á
64 reitum til þess að röðin endurtak-
ist. —
Hinni óútreiknanlegu tilviljun tekst
ekki að láta tvö tefld töfl verða eins.
Og það er einmitt þessi óendanlega
margbreytni, sem gerir manntaflið svo
skemtilegt — gerir það eitt af þyngstu
viðfangsefnum mannsins.
Fullkominn i þeirri íþrótt getur eng-
inn vænst eftir að verða. Hámarkið
er neimsmeistari. Vill ekki einhver
íslendingurinn verða heimsmeistari f
I Reylcjavik er taflfélag, eins og viða
annarsstaðar í hinum mentaða heimi.
Það var stofnað árið 1900 og fór
vel á stað; hafði góðum taflmönnum
á að skipa og fekk góða kjölfestu frá
próf. W. Fiske. í raun og veru á
félagið honum tilveru sína eingöngu
að þakka.
En félagið dofnaði, lá við að það
sofnaði meira að segja. En nú er að
lifna yfir því aftur. í vetur heldur
það fundi á hverju kveldi i Báruhús-
inu uppi, kl. 8V2—n °g þar yfir.
Eitt af þvi, sem próf. Fisker gaf
taflfélagi Reykjavíkur, var taflborð úr
marmara — mesti kjörgripur. Er í
ráði að kaupa hæfilega taflmenn, er
fylgi því, og nalda kappskákir einu
sinni á ári um gripinn.
Kappskákir þær verða fyrir alt ís-
land, en að eins fyrir íslendinga. í
vetur verða þær haldnar í janúar, sam-
kvæmt auglýsingu á öðrum stað hér
i blaðinu, en framvegis að likindum
í nóvember. Annars munu þær verða
auglýstar með tveggja mánaða fyrir-
vara i hvert skifti.
Sá er vinnur borðið, er skákmeist-
ari íslands. Er hann skyldur að heyja
einvígi við hvern sem skorar á hann,
en lætur borðið ekki af hendi nema
hann verði yfirunninn í hinurn árlegu
almennu kappskákum.
Vinni sami maður borðið þrisvar i
röð verður hann eigandi þess.
Æskilegt væri að sem flestir íslenzkir
taflmenn tækju þátt i kappskákinni.
X+4.
Veðrótta frá 21. nóv. til 2 . nóv
Fd. Fsd. Ld.
V.ey. S>3 4,0 — 1,0
Rv. 7,o 3,8 0
íf. o,7 i,7 —2,3
Ak. —3,7 4,0 —1,6
Gr. 1,2 o,S —S,o
Sf. o,9 7, S 2,1
Þh. 4,o 9,4 S,7
V.ey. = Vestmanneyjar. Rv. =
Reykjavík. ís. = ísafjörður. Ak. =
Akureyri. Gr. = Grimsstaðir. Sf. =
Seyðisf jörður. Þh. = Þórshöfn á Fære.
-----sae-----
Ofriðurinn
á Balkanskaga.
Síðustu blaðafréttir.
ísafold hafa borist ensk blöð frá 16.
þ. m. Þar er frá þvi skýrt að Búlg-
arar hafi brotist gegnum Tschataldja-
vigin, jafnvel með það farið að Nazitn
Pasha, yfirhershöfðingi Tyrkja, hafi
gefist upp, en vitanlega eru þetta kvik-
sögur einar. Simskeytið, sem ísafold
birti 20. þ. m. og kom þá samdæg-
urs frá Khöfn, hermdi, að daglegar
orustur væru þar við vigin og veitti
ýmsum betur. Er þá auðsætt að
fréttir ensku blaðanna um þetta hafa
verið skolfregnir einar.
Hins vegar eru þar, að þvi er séð
verður, miklu áreiðanlegri fréttir um
kóleru-sóttina þar syðra, er nýlega var
getið um í simfrétt hér i blaðinu.
Á kólerunni bar þó enn fremur
lítið i Miklagarði, meðal borgarbúa
sjálfra, þó hennar hefði orðið þar vart,
en í herliði Tyrkja við Tschataldja
voru mikil brögð að henni. Á 7.
þúsund tyrkneskra hermanna hafði þá
.sýkst og sóttin fór dagversnaiiui. Um
500 manna sýktust daglega. Kóleru-
sjúklingar og særðir menn voru fluttir
saman í vögnum til Miklagarðs, en
sumir kólerusjúklinganna dóu i vögn-
unum en aðrir voru dauðvona. Lík
263 manna, er dáið höfðu úr kóleru,
voru látin í eina og sömu gröf, við
Hademkeui, aðalherstöðvar Tyrkja aust-
an við Tschataldja-virkin. Það var á
þriðjudaginn 12. þ. m. Líkin voru
dregin með járnkrókum að gröfinni
og siðan velt ofan i hana.
Aftur voru mikil brögð að kóler-
unni meðal flóttamanna hvaðanæfa af
landinu, sem hafast við i Miklagirði
og eru taldar 80 þúsundir manna.
Með einni járnbrautarlest höfðu verið
fluttir þaðan 160 kóleru-sjúklingar á-
leiðis til sjúkrahúss við Sæviðarsund.
En það er ekki nóg með það að
her Tyrkja standi ógn af kólerunni,
heldur líka her Búlgara. Fullyrt að
sýkinnar hafi líka orðið vart í her
þeirra, en þó lítil brögð að því til
þess tima. Hinsvegar við því búist,
að ef sýkin breiddist til muna út i
hernum, yrðu Búlgarar fúsari til frið-
arsamninga.
Blaðið Daily Maíl 16. þ. m. getur
þess að ekkert samkomulag sé þá á
komið milli Austurríkismanna og Serba
um Albaniu, eða um höfn, eða hafnir
fyrir Serbíu við Adriahaf. Segir að
Rússastjórn dragi mjög taum með
Serbíu í þvi máli, en hins vegar séu
þess engin merki enn, að Rússar ætli
að veita Serbum vopna-fulltingi, til
þess að ná þar höfnum.
Deilur eru lika að sögn milli stjórn-
ar Austurríkia og Svartfellingakonungs
út af borginni Alessio í Albaníu, við
Adríahaf. Svartfellingar vilja taka
hana og fleiri bæi þar í nánd, en
Austurrikismenn banna. Nikulás Svart-
fellingakonungur kveðst þó muni hafa
bann það að engu.
Ennfremur má sjá það af blöðum
þessum, að Serbar höfðu þá ekki enn
tekið borgina Monastír i Makedoníu.
Fyrri simfregnin um það til ísafoldar
hefir því verið röng, en hin síðari
rétt.
En við Adríanopel veittu Tyrkir enn
vasklega vörn. Setuliðið þar hafði
gert útrás úr virkjunum 12. þ. m. og
höfðu þá fallið um 1000 manna af
umsátursliði Búlgara.
Við Adrianopel bar það og við
nýlega, að rússnessur flugkappi, Efi-
moff að nafni, er gengið hafði í lið
Búlgara, var á sveimi í vél sinni yfir
borginni. Tyrkir skutu á vélina og
hæfðu hana viða og taldi Efimoff sér
bráðan bana búinn. Tók hann marg-
hleypu úr vasa sínum og bjóst til að
skjóta sig sjálfur, svo ekki ienti hann
i höndum fjandmanna sinna með lífs-
marki. En þegar betur var að gáð,
reyndist skemdin, er orðin var á
flugvélinni, ekki hættuleg og 20 mín-
útum sfðar gat hann stigið til jarðar
norður við Mustapha Pascha.
Leikfél. BeykjavikL'r,
Verkfallið
eftir Edgar Höyer.
verður leikið
laugard. 23. nóv. kL 8 síðd.
i Iðnaðarmannahúsinu.
Nokkur orð til isl. lækna.
Eg hefi verið beðinn um að rita
nokkur orð um sjóð þennan, ef vera
mætti að það gæti orðið til þess, að
læknastéttin styddi hann frekar en verið
hefir til þessa.
Það þarf sjálfsagt rniklu meira en
eina litla blaðagrein, til þess að sprengja
burtu það heljarbjarg, sem fátækt vor
og félagsleysi, vesalmenska og hirðu-
leysi veltir í götu flestra góðra fyrir-
tækja. En eg vil þó ekki láta mitt
eftir liggja, hvort sem árangurinn verð-
ur nokkur eða enginn.
Öllum læknum er kunnugt um sjóð-
stofnun þessa, sem gerð er í þvi augna-
miði að styrkja lækna til utanfarar.
Sjóðurinn er stofnaður árið 1909, af
nemendum læknaskólans, með 5 kr.
árgjaldi frá hverjum nemenda, og var
því jafnframt treyst að læknastéttin
mundi eigi verða eftirbátur fátækra
nemenda og styðja stofnunina til
góðra muna. Ef læknarnir utan Reykja-
vikur hefðu styrkt sjóðinn árlega með
5 —10 krónum hefðu tekjur hans auk-
ist um 220—440 krónur á ári hverju,
og þess verið tiltölulega skamt að
bíða að sjóðurinn tæki til starfa.
Undanfarandi ár hafa te''jur sjóðs-
ins verið þessar:
Gefendur 1909 1910 1911
Læknaskólanem. kr. 65 90 90
Kr. Jónss frá Ármóti 20 » >
Guðm. Björnsson . , 10 10 10
Guðm Hannesson. . 10 10 10
Matth. Einarsson . . 10 10 10
Þórður Thoroddsen . 5 5 S
Ólafur Finsen .... 4 > >
síra Fr. Friðriksson . 5 » >
Sæm. Bjarnhéðinsson » 10 xo
Georg Georgsson . » 20 10
Halldór Gunnlaugsson » 10 »
Halldór Stefánsson . » 10 10
Jónas Kristjánsson . » 10 »
Kristján Kristjánsson » 10 »
Þorgr. Þórðarson . . » 20 »
Ólafur Lárusson . . » 1 S
Ólafur Þorsteinsson » 1 10
Þórður Edilonsson . » > s
130 216 17 S
í árslokin 1911 hafði safnast rúm
500 kr., sem geymdar eru í söfn-
unarsjóði.
Það ber sízt að van iþakka þann
drengilega stuðning sem ýmsir stétt-
arbræður hafa veitt þessu fyrirtæki,
en hitt leynir sér ekki að þeir eru
miklu fleiri sem draga sig í hlé, eins
og sjá má á þessu yfirliti:
Af 13 læknum i Rvk. hafa gefið 6
- 44 — utan Rvk. hafa gefið 9
- 18 nemendum í Rvk. hafa gefið 18
Það má sjálfsagt deila um hvort
sjóðstofnun þessi sé nauðsynleg eða
ekki, sérstaklega hvort annað lægi
ekki nær. Það er ekki ólíklegt að
svo virðist sumum og þess vegna
dragi þeir sig í hlé. Mér finst þessi
ástæða einkisvirði. Að þessu hefir
læknastéttin ekki komið neinu á fót,
sem hún þurfi að styðja nema þess-
um eina styrktarsjóði. Annaðhvort er
að styrkja hann eða ekkert! Prestar
styðja prestsekknasjóðinn og vér er-
um ekki fátækari en þeir.
Hannes gamli Árnason var vist ekki
eins hár í lofti og ýmsir aðrir em-
bættismenn hér á dögum hans. Með
einfaldri sparsemi tókst honum að
vinna það þrekvirki sem Hannesar
Árnasonar legatið er. Nú sendir
hann endalaust efnilega Islendinga til
útlanda, þó sjálfur liggi hann i gröf
sinni og þeir flytja oss aftur fréttirn-
ar um það, hvað beztu menn í and-
ans heimi ytra hugsa um og hafast