Ísafold - 07.03.1914, Page 2

72
I SAFOLD
En að því vinna Sjálfstæðismenn
bezt með þvi að fylkja sér sem
fastast utan um þá Sv. Bj. og S. J.
— Það er eins víst og 2 og 2 eru
fjórir, að þessi þingmannsefni verða
kosin þ. ix. apríl, ef Sjálfstæðis-
menn halda vel saman og sækja
kosningar.
Munið það, allir þér er sjáifstæðis-
stefnunni fylgið, — það er hand-
vömm ykkar að kenna, ef andstæð-
ingar vorir, nokkur þeirra, kemst
að hér í Rvík I
Karl í koíi.
Veðdeildarlögin
og
Jóh. Jóhannesson fasteignasali.
Mér finst, að fasteignasalinn hefði
átt að gera sig ánægðan með fyrir-
lestur minn um veðdeildarlögin, er
eg héit 20. janúar, og niðurstöðu þá,
sem varð á þeim fundi, þó hún yrði
alt annað en ákjósanleg fyrir hann.
En svo er þó ekki, því enn fyllir
hann Lögréttu með sínum alkunnu
fúkyrðum í röksemda stað, og er nú
flúinn í þingtíðindin. Prentar upp
ræður, sem haldnar voru af nauða-
lítilli þekkingu, eins og sýnt mun
verða fram á, en passar að tilgreina
ekki par rceður eða pau rök, sern unnu
sigurinn í pinqinu. Alt gert til að
villa lesendutn Lögrittu sýn. Honum
finst, að hann endilega þurfi að bera
sigurinn úr býtum, þó hann eigi al-
gerlega rangt mál að verja.
Fasteignasalinn mundi þó ekki
sækja þetta svona fast, ef hann vissi,
eða hefði veitt því eftirtekt, hvað
vel eg fór með hann, er eg hélt
fyrirlestur minn 20 janúar, par sem
eq dró strik yfir allar hans stœrstu
syndir í ritmenskunni um veðdetldar-
lögin og bankastjórnina,
En vegna þessarar þrákelkni fast-
eignasalans, ætla eg mér nú að nefna
að eins örfá dæmi, sem sýna, hvað
mikið maðurinn botnar í því, sem
hann þykist vera að rita um.
í Lögréttu nr. 47 8. október byrj-
ar fasteignasalinn aðal-árásina á veð-
deildarlögin, en í 60. tölublaði Lög-
réttu 17. des. birtir hann svo »upp-
kast til veðdeildarlaga* eins og hann
vill að pau séu.
í 7. gr. veðdeildarlaganna frá síð-
asta þingi er svohljóðandi kafli:
»Svo skal lántakandi að minsta kosti
á hverjum 5 ára fresti, meðan lánið
stendur, sýna skírteini, sem banka-
stjórnin tekur gilt, fyrir því, að veðið
hafi eigi rýrnað í verði, svo að veð-
deildarflokknum geti verið nein hætta
búin. Láti lántakandi farast fyrir að
senda bankastjórn Landsbankans þetta
skírteini, má stjórn bankans láta
skoðunargerð af innanhéraðsmönnum
fram fara, á kostnað lántakanda«.
Akvæði þetta er nýtt í veðdeild-
arlögum vorum, en samskonar ákvæði
hefir þó verið i söfnunarsjóðslögun-
um frá stofnun Söfnunarsjóðsins. En
fgsteignasalinn lítur þó hornauga til
þessa ákvæðis, og vill sýnilega ekki
að það standi í lögunum, því hann
segir:
»Hún þykir liklega vera meinleys-
isleg á svipinn, en þó er hún, þegar
að er gætt, þungbúin, illileg og
merkt með gamla islenzka hálfgerða
verkinu. Lántakandinn á að leggja
fram skírteini fyrir að eignin sé í
alla staði vel hirt, og ber að gera
þáð fimta hvert ár. Hver á að und
irskrifa skírteini þetta? Máske hann
sjálfurll? Þótt mannskepnan, sem lán-
ið fær, ræki þessa skyldu sina af
mestu samvizkusemi, hefir það enga
þýðingu, því bankastjórnin hefir
áskilið sér rétt, sem hún vitanlega
notar, og hann er sá, að þrátt fyrir
áminst skírteini getur hún sent mann
upp á kostnað lántakanda til að líta
eftir viðhaldi og hirðingu eignarinn-
ar. Mér finst þessi lagaþáttur æði
loðinn og tvíeggjaður mjög«.
Það þarf naumlega að skýra frá
því, að þegar veðdeildin þarf að fá
sér upplýsingar um, hvort veði sé
viðhaldið, þá eru það venjulega virð-
ingamenn hreppsins, kaupstaðarins
eða bankans, eða þeir virðingamenn,
sem upphaflega virtu eignina, sem
gefa vottorð um ásigkomulag henn-
ar, er þess er æskt, og hefir það svo
verið síðan veðdeildin var stofnuð
fyrir 13 árum. Það var því alveg
ónauðsynlegt að tiltaka, hverjir ættu
að undirskrifa slík skírteini, því eng-
inn gat heldur fengið vald til að
dæma nm gildi peirra nema banka
stjórnin, og endurskoðendur bank-
ans. Það segir sig sjálft. Samkvæmt
þessum aðfinningum fasteignasalans
hefði mátt búast við, að hann kæmi
ekki með samskonar ákvæði í frum-
varpi sínu, og að hann mundi al-
veg létta þessari kvöð af lántakendum.
En hvað gerir fasteignasalinn ?
Hann kemur með svohljóðandi ákvæði
í frumvarpi sínu í Lögréttu nr. 60,
sem áður er vísað til:
*Svo skal lántakandi, að minsta
kosti á hverjum 5 ára fresti, meðan
lánið stendur, sýna skírteini, uppá-
skrifað af sýslumanni eða hrepp
stjóra, fyrir því, að veðið hafi eigi
rýrnað í verði, svo að veðdeildar-
flokknum geti verið nein hætta bú-
in. Láti lántakandi farast fyrir að
senda bankastjórn Landsbankans
þetta skírteini, má stjórn bankans
láta skoðunargjörð af innanhérðas-
mönnum fram fara á kostnað lántak-
anda, og að því loknu skal eigandi
eignarinnar hafa lokið sæmilegri end-
urbót, ef eignin hefir rýrnað, innan
þriggja mánaða frá því að þess er
krafist, að viðlagðri uppsögn lánsins«.
Hér á á hverjum 5 ára fresti á
meðan lánið stendur, að »sýna skír-
teini, uppáskrifað af sýslumanni eða
hreppstjóra fyrir því, að verðið hafi
eigi rýrnað í verði« o. s. frv.
Hér drýgir hann alveg sömu synd-
ina og hann er að finna að, að hann
nejnir ekki hverjir skuli skoða veðið,
en batir peirri kvöð við, að sýslumað-
ur eða hreppstjóri skuli uppáskrija ?
Já, hvað eiga þeir að uppáskrifa?
Það er ekki nejnt. Hvort þeir eigi
að votta uudirskrift skoðunar manna,
eða votta um veðið eða hvað, um
það veit enginn, en það dylst þó
engum, að þetta er ný kvöð, að láta
sýslumann eða hreppstjóra votta á
þetta skirteini, nýtt ferðalag til þeirra,
og nýr kostnaður. Og ofan á þetta
bætist, að lántakandi á innan 3
mánaða að hafa lokið viðgerð, ef
veðið hefir rýrnað, og þá auðvitað
verður hann að senda nýtt skýrteini
fyrir því, að viðgerðinni sé lokið,
uppá skrifað af sýslumanni eða
hreppstjóra. Og væri húseignin í
sveit, skoðun færi fram í sláttarbyrj-
un, þá gæti orðið dýrt fyrir eigand-
ann, að hafa lokið viðgjörð innan
3 mánaða.
Og eftir alt saman, ætlar fasteigna-
salinn, að láta stjórn bankans ann-
ast skoðunargjörðina ef þetta skir-
teini er ekki sent alveg eins og
veðdeildarlögin ákveða, hann ætlar
henni að sendi mann upp á kostn-
að lántakanda, »til að líta eftir við-
haldi og hirðingu eignarinnar«.
Sjáljur setur hann þannig í sitt
eigið jrumvarp, þá kvöð, og hana
jajnvel miklu harðari en þá kvöð,
sem hann er að finna ,að í veðdeild-
arlögunum.
10. gr. laganna.
Þá finnur fasteignasalinn heldur
óþyrmilega að ákvæði í 10. gr. sem
hljóðar svo:
»Veðdeildin hefir þó jafnan rétt
til að greiða*lánin í peningum, með
þeirri upphæð, sem hún getur feng-
ið fyrir þau, að frádregnum öllum
beinum kostnaði. Semja má um
sölu bankavaxtabréfa Veðdeildarinn-
ar fyrir fram í einu eða fleiru lagi,
enda samþykki stjórnarráðið sölu-
verðið*.
Um þetta ákvæði fer fasteignasal-
inn þessum ómjúku orðum í Lö^
réttu nr. 47, 8. október:
»Til þess að ná í merginn, þarf
að brjóta hnútuna. Svo er og með
þessa grein. Mér er gefinn réttur
til að fá peninga, en þar fylgir bögg-
ull skammrifi, því í mig er kastað
þvi, sem bankastjórnin á hverjum
tíma fær fyrir * bréfin í útlendum
kauphöllum og leyfilegt mun lika
vera að geta þess til, að núverandi
bankastjórn, eða sú, sem eftir hana
kemur, sýndi ódugnað og vanhyggju
við sölu bréfanna. En svo er um
búið, að lántakandinn á að gjalda
þess. — Alt er gert á hans ábyrgð
.... Mergurinn er eftir. — Nú
fæ eg lánið, eftir vanalegar bolla-
leggingar, og segjum, að eitthvað af
bréfunum sé óselt og mér sé eins
og að undanförnu borgað með þeim.
Tökum það dæmi, að bréfin standi
í 89 %. Eg hefi komið með mann
með mér í bankann, sem vill sam-
stundis kaupa þau á 94 %. En
hvað segja þessi nýju lög um það ?
Þau veitn bnnkastjórninni ótakmark-
aða heimild til að hrifsa bréfin og
borga mér að eins 89 %, að frá-
dregnum þeim kostnaði, sem hún
hefir haft við tilraunasölu á þeim.
Með þessu lagi er eg sviftur máske
mörgum hundruðum króna, sem eg
annars hefði beinlínis getað haft.
Bankastjórnin með ótakmarkaða vald-
ið réttir hér fram arm sinn, og
spennir mitt eigið fé járngreipum.
Er þetta ekki gerræði, sem mér
vegna sárrar neyðar er þrengt til að
beygja mig undir? Eða hefir heil-
brigð skynsemi lagt hendur að þessu
dæmalausa vansmíði ? Eða eru þess-
ir herrar að storka þjóðinni af þeirri
einn ástæðu, að hvergi fæst lán
annarsstaðar ? Og illa er sú þjóð
farin, sem verður að kyssa á slíkan
vönd«.
Þegar maður hefir nú lesið þenn-
an harða dóm fasteignasalans, þá
mundi maður segja hvern mann
skrökva, sem segði, að samskonar
ákvæði hefði fasteignasalinn sett i
frumvarp sitt í Lögréttn nr. 60, 17.
des., ef það ekki stæði þar svart á
hvítu.
Þegar fasteignasalinn sezt niður
að semja frumvarp sitt, þá sér hann
— eða sá er samdi frumvarpið fyrir
hann — að þetta ákvæði er ómiss-
andi. Hann hnýtir því svo hljóð-
andi klausu aftan við sina 9. gr.:
»Veðdeildin hefir þó jafnan rétt
til að greiða lánin í peningum með
þeirri upphæð, sem hún getur feng-
ið fyrir þau. Semja má um sölu
bankavaxabréfa deildarinnar fyrir
fram i einu eða fleiru lagi, enda
samþykki stjórnarráðið sölverðið«.
Eins og menn sjá á stóryrðum
fasteignasalans hér á undan, finnur
hann átakanlegast að því, að banka-
stjórninni er heimilað að halda banka-
vaxtabréfunum, er hún veitir lán,
og borga þau með því verði er hún
getur fengið fyrir þau.
Annað eins og þetta þarf ekki
mikillar skýringar við, og eigi að
furða þó menn horfi á slika rit-
mensku með undrun, að maðurinn
skuli fara svona hvað eftir annað í
gegnum sjálfan sig.
11. gr. laganna.
Sú grein byrjar svo:
»Hver lántakandi skal greiða 1 %
af lánsupphæðinni í varasjóð deild-
arinnar um leið og hann tekur
lánið«.
Um þetta fer fasteignasalinn þess-
um orðum:
»Vel mætti una Við, að lántakandinn
borgaði 1 % af lánsupphæðinni, ef
hann (varasjóður) svo yrði sameiginleg
eign lántakendanna á eftir. En það
er nú öðru nær. Viðskiftamennirnir
hafa alls enga blutdeild í honum, og
fá ekkert um hann að vita. Hér er
sem jyr hagur bankans eingöngu hajð-
ur fyrir augum. Þetta er pví i raun
og veru 1 % harri vextir aj láninu
jyrsta árið en áskilið er. Ln petta
pykir fínni(U) aðjerð við okkur, skiln-
ingslitla lántakendur*
Svona dæmir fasteignasalinn um
þetta ákvæði. En hvað gerir hann
svo sjálfur i Lögréttu nr. 60, 17.
desember?
Þar setur hann svo hljóðandi gr.,
sem þar er talin 10. gr.:
»Hver lántakandi skal greiða 1 %
af lánsupphæðinni í varasjóð deild-
arinnar um leið og hann tekur lánið«.
Svo er greinin búin. Hér sjá allir,
að það er nákvæmlega sama atriðið
orðrétt, sem hann er að víta. Hann
hnýtir i að lántakendur fái engan
þátt i varasjóðnum, en sjáljum dett-
ur honum ekki í hug, í sínu jrum-
varpi að láta lántakendur verða slíkra
hluttöku aðnjótandi.
Svona má halda áfram að telja,
og sýna fram á þetta athæfi fast-
eignasalans.
Á siðari tímum er fasteignasalinn
farinn að flýja i þingtiðindin, og
velur sér þar órökstuddustu ræðurn-
ar í veðdeildarmálinu sér til varnar.
Hann gerir t. d. landlækninum þann
bjarnargreiða, að taka upp ræðu
hans i sameinuðu þingi, 13. sept.
f. á., er hún i Lögréttu nr. 8, 11.
febr. Kafli úr henni hljóðar svo:
»Það er nú svo komið, að búast
má við, að ekki fáist nema 92 kr.
fyrir hvert 100 kr. bankavaxtabréf,
og ekki að vita nema þau falli enn
meira. Því það er eitt af afrekum
hinnar nýju bankastjórnar, að bréf
bankans hafa alt af verið að falla
síðan hún tók við. En þó ekki
falli þau meira en svo, að merja
megi þeim út fyrir 92 %, þá er
ekki glæsilegt, að«þurfa að taka lán
upp á þá kosti. Setjum svo, að
bóndi, sem á jörð virta á 4000 kr.,
komi í bankann og vilji fá út á
hana veðdeildarlán. Hvað fær hann
svo þar? Við skulum gera ráð fyr-
ir, að hann eigi að fá lán út á hálft
virðingarverð hennar, eða 2000.kr.;
en hvað gengur svo frá þessum
2000 kr. Fyrst eru það 8 % afföl
á bankavaxbréfunum, því næst 1 %
af lánsupphæðinni í varasjóð, og
loks vextir greiddir fyrirfram fyrir
fyrsta árið minst 5 %: þetta er
minst 14 %, og svo bætist þar við
lántökukostnaðurinn, sem oft er yfir
1 %. Það getnr því hæglega farið
svo, að fyrsta árið verði hann að
borga 15% eða þaðan af meira a:
þessu ó-láni, sem hann fær í veð-
deildinni*.
Hér rekur ein vitleysan aðra, sem
fasteignasalinn skilur ekkert í. Fyrst
er það, að verð veðdeildarbréfanna
hafa aldrei komist niður fyrir 94 %
í Landsbankauum, og er það sama
verð og verið hefir á sumum dönsk-
*) Leturbr. min. B. K.
um verðbréfum af sama tagi. í
annan stað eru vextir af veðdeild
aldrei teknir Jyrirjram, hvorki hér
né erlendis, og í þriðja lagi kemur
iað ek'ki veðdeildiuni við, þó ein-
íver láti málfærslumann taka fyrir
sig lánið í staðinn fyrir að gera það
sjálfur, og greiði fyrir það 1 %,
^ántakandi gæti alveg eins lagt þetta
gjald á sig, er hann væri að útvega
sér annarskonar lán, t. d. víxillán.
Og þinglestrargjaldið nær ekki frem-
ur til veðdeildarlána en annara lána.
Og loksins veit landlæknirinn ekki
iað, að verð á slíkum bréfum á árinu
1913 var yjirleitt lágt vegna hinna
háu vaxta; dönsk ríkisskuldabréf t.
d. voru niður í 84%, sem almenn-
ast eru 94% virði.
Eins og málið og markaðsástandið
var, er landlæknir hélt ræðuna, gat
ætta gjald við lántöku eigi verið
meira 1. árið en 7%, það er 6%
afTöllin, og 1 % í varasjóð. Og
>etta gjald er greitt í eitt skifti fyrir
öll, skiftist þannig niður sem við-
bótarrentubrot á alt að 40 ár, eftir
því sem lánið er veitt til langs tíma,
Þessi ræðustúfur er því meira en
að helmingi ósannindi. Og halda
menn að fasteignasalinn hafi verið
að rannsaka sannindin í þessu, er
hann tók ræðuna upp í grein sína
og gerði hana að sínum rökum?
Nei, nei. Hann bara undirskrifar.
Þegar maður lítur til þessarar af-
armiklu ósamkvæmni fasteignasalans
milli ritgerða hans og frumvarpsins,
og athugar hvernig hann hefir tekið
ræðustúf landlæknisins alveg ómelt-
an, eins skakkur og hann er, þá er
ekki annað að sjá, en að mest af
þessu rusli í greinum fasteignasalans
sé »aðsent«, og að fasteignasalinn sé
nokkurskonar móttökuvél til þess að
taka á móti öllu þvi, sem i hana er
látið og til að undirskrifa það, Og
það er þá ekki nema eðlilegt, að
sumir geti látið í þessa móttökuvél
eitt og annað beinlínis af hrekk, eins
og gengur.
Bjórn Kristjánsson.
Veðdeiltlarlögin.
Jóh. Jóhannesson hélt langa ræðu
um veðdeildarlögin og peninga hér
í Hafnarfirði á mánudagskvöldið var.
Hélt hann því fram, að öll velsæla
þessa heims bygðist á því, að ná
í sem mesta peninga. Ekki virtist
honum fljúga neitt í hug i þá átt,
»að maðurinn lifi ekki af einu saman
brauði*. Lögrétta segir frá, að hann
hafi skrafað mikið um veðdeildar-
lögin og er það satt, því mikið 63
á honum eins og vant er. Bar fiann
í umræðulok upp tíllögu um að
breyta veðdeildarlögunum á næsta
þingi, en Hafnfirðingar höfðu enga
lyst á að greiða atkvæði um hana,
og var hún þannig borðlögð, eins
og líka skynsamlegast var.
Sagt er að Jóh. Jóhannesson ætli
að halda eltingaleiknum áfram við
landsbankastjórnina, og er vonandi,
að allir taki honum að verðleikum,
eins og við Hafnfirðingar höfum
gert.
Fundarmaður.
Tunnuverksmiðju
eru Akureyringar að ráðgera að
koma upp. Hefir Björn Líndal lög-
maður um það mál ritað í norðan-
blöðin. Stofnkostnað áætlar hann
60.000 kr., og á verksmiðjan að geta
búið til 20—30 þúsund tunnur á ári.