Ísafold - 11.03.1914, Síða 1

■ 33E
Kemur út tvisvar |
í viku. Verðárg. f
4 kr., erlendia 5 kr. |
eða IJjdollar; borg- |
ist; fyrir miðjau júli |
ei’lendis fyrirfram. §
Lausasala 5 a. eint. I
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus við blaðið.
iiSCT
XLI. árg.
Revkjavik. miðvikudaginn 11. marz 1914
20. tölublað
I O O F. 952279.
Alþýðafél.bófeasafn Templaias. 3 kl. 7—
Augnlæknine ókeypis i Lækjarg. 2 mvd. 3
Borgarstjórasferifstofan opin virfea daga J -3
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og i -7
Bæjargjaldkerinn Lanfásv. B kl. 12—8 og > -7
Eyrna- nef- hAlslæku. ók. Ansturstra2 fstd 8
íslandsbanfei opinn 10—2l/» og B3/i -7.
K.P.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8Ard.—1C LM.
Alm. fundir fid. og sd. 81/* slbd.
Landakotskirkja. öubsþj. 9 og 6 A hel( m
Landakotsspítali f. sjúferavitj. 11—1.
Landsbankinn U-21/*, B1/*—61/*. Ðankastj. 2 2
Landsbókasafn 12—3 og B—8. ÚtlAn 1—9
Landsbúnabarfélagsskrifstofan opin frA i 2
Landsíóhirðir 10—2 og B—6.
LandsskjalasafniB hvern virkan dag kl. 12 2
Landsslminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og é—7.
Læknine ókeypis Austurstr.22 þd.ogfsd. 12 -1
NAttúrugripasafnið opið l1/*—21/* A sunnr 1.
BamAbyrgð Islands 10—12 og 1—6.
StjórnsrrAðsskrifstofurnar opnar 10—4 dfcel
Talsimi Reyfeiavikur Pósth.8 opinn dagl .jt
(8—10) virka daga belga daga 10—9.
Tannlækning ókey pis Austurstr. 22 þrd. 2 8
ViElstaðahrolið. Heimsóki .irtími 12—1
ÞjóðmenÍHsafníð opið sd. þd. fmd. 12- 2
Orlagabrautin.
í-istmynd í 3 þáttum.
Aðnlhlutverkin leikin af
Vnld. Psilnnder og
Clara Wieth.
Bostanjoclo-Cigaretter
mestn úrval í bænum í
tóbaks- og sælgætisverzluninni
á Kótel Island.
Síríús Biöndahl
Röflingsmarkt 57, Hamburg 11.
lnn- & utflutningsverzlun.
Dmboösverzlun.
Allar íslenzkar vörur seldar
hæsta verði.
Stnineíni: Blömtahl. — Hamburg.
SArifsfo/a
Eimskipaféíags Ísíancfs
Austurstræti 7.
Opin úaglega kl. 5—7.
Talsími 409.
Talsímanúmer ísafoldar
Afgreiðsla ísafoldar 48
ísafoldarprentsmiðja 48
Ólafur Björnsson ritstj. 455
Magnús TIi. S. Blöndahl.
Skrifstofa og sýnishornasnfn.
Lækjargata 6 B (uppi).
Selur að eins kaupmönnum og
kaupfélögum.
Minningarritið
um Björn Jónsson, fyrra bindi með
mörgum myndum, er komið út og
fæst í bókaverzlunum.
Verð kr. 1.50.
Þar sem konungur
ákveður —
Úrlausn síðasta alþingis á hinu
margnmrædda rikisráðsákvæði á þá
leið að leggja það á vald konungs
hvar íslenzk mál skuli borin upp
fyrir honum — hefir vakið hr. Ein
ar Benediktsson til lífs, þ. e. til mót-
mæla. Honum finst svo mikið
glappaskot gert af síðasta alþingi,
með því að leggji staðinn fyrir upp-
burði fslenskra mála á konungsvald,
að hann telur hið eina holla vera
það, að aukaþingið felli stjórnar-
skrárbreytingu sfðasta alþingis og
taki hitt ráðið að fella með öllu úi
stjórnnrskránni orðin »í rikisráði«,
án þess nokkuð komi í stiðinn.
Vér getum eigi fallist á skoðun
E. B.
Vér getum eigi snúið frá þeirri
skoðun, að mikill sé munurinn á
því að binda uppburð mála vorra i
ríkisráðinu — með lavaákvaði og
að binda það með konunqsúrskurði.
Hið fyrra er l'ó%jestina, hið siðara
er ekki annað en yfirlýsing konungs-
viljans eins og stendur.
Þó er fjarri því, að vér teljum
konungsúrskurðinn góðan eins, og
hann er orðaðnr.
I honum er gert ráð fyrir, að
engin breyting geti orðið á upp-
hurði íslenzkra mála í ríkisráðinu
fyr cn ný lög sé samþykt um rikis-
réttarsamband Dana og íslendinga.
Að vorum dómi er uppburður
íslenzkra mála fyrir konungi algert
sérmái og veiður þvi alvarlega að
andæfa öllum tilraunum, er ganga
í þá átt að gera þetta að sameigin-
legu máli.
Þegar siðasta alþingi samþykti að
fella úr stjórnarskránni orðin «í rik-
isráði«, var meiningin vitaskuld sú
ein, að reyna nð losa islenzk mál
undan eftirliti c! ' -i ráðherra.
Fyrir því er það með öllu rangt
— þvert ofan í vilja alþingis, er
ráðherrann segir í ríkisráðinu, að
hið nýja ákvæði um uppburð is
lenzkra mála »þar sern konungur
ákveður* — sé til þess ætlað að
tryggja konungi »stjórnskipu!ega,
að hann geti notið aðstoðar allra
ráðgjaía sinna (þ. e. einnig hinna
dönsku), er ábyrgð bera, ef svo
kynni til að viija, að skera þyrfti úr
ágreiningi um takmöikun mála hins
sameiginlega löggjafarvalds og hins
sérstaka íslenzka löggjafarvalds*.
Foringi Sambandsflokksins, nú-
verandi ráðherra H. Hafstein, bætir
því við, að alþingi hafi verið umhugað
um að leggja konungi upp i hendur
að gera skipun i þessu efni, er sé
»eins haldgóð eivs o% núqildandi rikis-
ráðsákvœði«.
Hvað segja hugsandi menn um
þessa frammistöðu? Dettur nokkrum
heilvita manni í hug, að alþingi hafi
farið að fella burt orðin »í ríkisráði*
til þess. að gefa konungi tækifæri
til þess að gera af «eigin vilja* ann-
að ákvæði, er sé eins »haldgottc um
rikisráðsuppburð íslenzkra sérmála.
Hver vill gangast við svo »óskil-
getnum króga« ?
Þarf nokkurum blöðum um það
að fletta, að sú hafi verið tilætlun
alþingis, að losa islenzk mál undan
áhrifum óviðkomandi manna með
því að fella orðin »í ríkisráði* burtu
og leggja uppburð málanna i hendur
hins islenzka konungs ?
Og því er þá islenzkur ráðherra
að drýgja þá höfuðsynd, að segja
við konunginn í ríkisráðinu, það sem
gagnstætt er vilja löggjafa vorra?
Hvers vegna gerir hann það?
Svarið er æ hið sama. Núverandi
ráðherra getur aldrei losað sig við
»danadrösulinn«.
Fyrir hina glappaskots-kendu með-
ferð ráðherta vors á þessu »lífspurs-
málic voru — hlýtur ræsta alþingi
að tengja við samþykt stjórnarskrár-
innar mótnueli %egn pví, að konungs-
úrskuiðurinn frá 20. október sé nokk-
uð tímatakmarkaður, eða bundinn
þvi skilyrði, að ný sambandslög sé
samin, og enn fremur mótmæla birt-
itig hans á þann hátt, sem ráð var
fyrir gert i ríkisráðinu 20. okt., ef
sú birting getur skoðast sem samn-
ingur milli beggja málsaðila.
Slikan jyrirvara verður alþingi að
samþykkja á einhvern hátt, um leið
og stjórnarskráin cr samþykt.
Kjósendur, sem unna sjálfstæði
voru og landsréttindum, verða að
hafa þetta hugfast á hverjum þing-
ináhfundi.
Þar verður að kveða við, að sam-
þykt stjórnarskrárinnar sé því skil-
yrði bundin, að orð ráðherra í ríkis-
láói 20. okt., sé ei látin gilda, og
fullkomlega sýnt, að enn sé skoðun
alþitigis hin sama og fyrir 10 árum:
Uppburður íslenzkra mála fyrir
konungi er strniál!
Snióflóð.
Fyrir snjófióði urðu siðastliðinn
laugardag, 7. þ. m., tveir unglings-
piltnr, 13 og 17 vetra, synir Jóns
bónda Helgasonar í Skrapatungu í
Vindhælishreppi í Húnavatnssýslu.
Komust þeir báðir lifandi úr snjó-
flóðinu, en yngri bróðirinn þó svo
þjakaður og skemdur, að hann beið
bana af skömmu síðar. Hinn er á
góðum batavegi og meiddist þó til
muna.
Hafís
er sagður nokkur úti fyrir Vest-
fjörðum og fyrir norðan. A Dýra-
firði var í gær laguaðarís inn í fjarð-
arbotn. _
Strandvarnarskipið Valnr-
urinn kom hingað á sunnudags-
morgun. Fyrir því ræður nú Saa-
bye höfuðsmaður. Leiðsögumaður
og túlkur er nú eins og undanfarin
ár Þorsteinn J. Sveinsson, sem er
góðkunnur lesendum vorum fyrir
fróðlegar ritgerðir um fiskiveiðamál
vor.
Valurinn fei til veiða seinni hlnta
vikunnar.
Járnbrautarmálið
og landsverkfr. Jón Þorláksson.
Það mun ýmsa reka minni til,
að eg samdi á siðasta þingi sérstakt
minnihluti nefndarálit í járnbrautar-
málinu. Þar tók eg ýmislegt fram,
til upplýsingar málinu, þó margt
væri þar ósagt látið, og benti á
sumar veiku hliðarnar á skýrslu
þeirri, sem landsverkfræðingurinn
hafði samið, og sem átti að vera
þinginu til leiðbeiningar í því máli.
Þá benti eg og á stærstu gallana á
frumvarpi því, járnbrautarfrumvarp-
inu, sem þingmaður Vestmanneyja
(J. M.) flutti, sem aðal flutningsmað-
ur inn i þingið, að tilhlutun stjórn-
arinnar.
Eg komst að þeirri niðurstöðu, að
ef járnbrautin yrði lögð að eins að
Þjórsárbrú, með álmu ofan á Eyrar
bakka, þá mundi sú braut baka lands-
sjóði fult 300 þús. kr. tap á ári.
En ef brautin yrði lögð alla þá leið,
sem frumvarpið heimilaði. þá mundi
hið árlega tap verða um 560 þús.
krónur.
Eg gat þó eigi gert tieinar athuga-
semdir við gjaldaliðina i skýrslu verk-
fræðingsins, til þess vantaði mig öll
gögn. En þar sem öll skýrslan
virtist vera skrifuð með það fyrir
augum, að gera þetta fjairtæki sem
glæsilegast í augum stjórnar og
þings, má ætla, að talsverðu geti
einnig skakkað gjaldamegin, ekki
síður en tekjumegin, og er þá sá
áhalli ótalinn enn.
Það má þvi nokkurn veginn telja
það vist, að tekjuhallinn af slíkri
braut mundi ékki verða minni en eg
hefi áætlað hann.
Meiri hlutinn í járnbrautarmálinu
sá sér eigi fært að hnekkja þessu
áliti mínu, en gekk i flestum grein-
um óbeint inn á rök mín; hafði
meiri hlutinn þó landsverkfræðing-
inn við hendina sér til aðstoðar, eins
og eg hefi i annari grein bent á.
Þar sem eg í nefndarlitinu leiddi
alveg hjá mér að gagnrýna gjalda-
hliðina, og að eg forðaðist að tala
um annað en það, sem eg áleit að
staðist gæti prófið pegar til Jram-
kvamdanna kavi og járnbraut
væri lögð, þá bjóst eg ekki við öðru
en að landsverkfræðingurinn mundi
sætta sig við niðurstöðu mína, þótt
eg játi, að hún geti eigi talist nein
meðmæli fyrir hann.
Svo leit lika út fyrir að hann
ætlaði að gera.
Etl í Lögréttu nr. 8, 11. febr.,
byrjar hr. J. Þ. á því, að gera til-
raun til að andmæla áliti mínu,
gerir hann það mjög hógværlega, en
þvi miður eru rökin fyrirferðarlitil,
víða hliðrað sér hjá að upplýsa það
nauðsynlegasta i málinu, og sum-
staðar sagt alveg slcnkt frá, og gefur
það mér tilefni til þess, að tala enn
um þetta mál, þó eg helzt vildi að
það væri út úr veröldinni, og öll
mál, sem bygð eru á álíka óheil-
brigðum grundvelli, og þetta mál
var bygt.
Hr. J. Þ. byrjat með alllöngum
inngangi, sem eg lihði ekki um að
gera að umtalsefni. Þó er þar eitt
atriði, sem eg get ekki leitt alveg
hjá mér að minnast á, það er um
Grundvöllinn
fyrir fjárframlagi Dana, til járnbraut-
arinnar.
Um hann farast verkfræðtngnum
þessu loðnu orð:
iGrundvöllur sá, sem járnbrantarfrv.
byggist á, var þessi: Einkaleyfi til járn-
brautarlagningarinnar skyldi veita inn-
lendu félagi, en meiningin var, að það
félag fengi peninga til fyrirtækisins er-
lendis. Landss/óður ábyrgist 5°/0 vexti
til eiganda fjárins af jámbrautarverðinu,
i 75 ár eftir frv., en þegar við fyrstn
framsögn var skýrt frá því, að sú tíma-
lengd væri ekki einskorðnð, beldnr samn-
ingsmál. Hins vegar átti bið islenzka
löggjafarvald að ráða alveg legn brant-
arinnar og gerð hennar, og taxtana átti
sérstök nefnd að setja. 8vo mátti lands-
Bjóður taka brantina hvenær sem var fyr-
ir það, sem hnn hafði kostað. Með öðr-
nm orðum, þeir, sem peningana lögðn til,
áttu enga áhœttu að hafa með það, að
missa rentur af fé slnn, en ekki heldnr
neinn veg til þess að græða neitt á fyr-
irtækinu fram yfir rentnr, nema ef þing
og stjórn vildu beint gefa þeim gróða
scinna meir, með því að lofa þeim að
halda brautinni eftir að tekjnr hennar
sjálfrar væru farn&r að gefa meira en
5 °/0 vexti af stofnfénn*.
Hér er mjög ónákvæmlega og
villandi frá sagt, bæði um yrundvöll-
inn og frumvarpið; vil eg vísa þeim
á frumvarpið sjálft, sem það vilja
lesa í A deild þingtíðindanna, bls.
3 5 5, þingskj. 113.
í fyrsta lagi eiga það nð vera
meðmæli í augum hr. J. Þ., að
veita átti þennan einkarétt innlendu
Jélagi. í því átti að felast öll trygg-
ingin. En auðvitað upplýsir verk-
fræðingurinn ekki neitt um, hvernig
þetta »innlenda félag* átti að stofna.
Nei. Fólkið á að gera sig ánægt
með rafnið »innlent félag«, án frek-
ari skýringar.
Eg verð þvi að leyfa mér að
skýra þetta dálítið nánar, og geri eg
það þá eins og framsögumaður
málsins í Neðri deild, hr. Jón Magn-
ússon, skýrði nefndinni frá þvi.
Einkaleyfið til járnbrautarlagningar-
innar átti að veita 2 mönnutn inn-
lendum, sem dönsku Jjármálamennirn-
ir voru sampykkir að jengju pað.
Og til þess að tryggja fjárframlags-
mennina sem bezt, settu peir upp að
aðrir tveir, dansksinnuðustu þing-
mennirnir, sem eg þekki, sinn í
hvorri pingdeild, væri i félagsskapnum
með hinum tveimur. Þessir menn
gátu svo alveg ráðið pví, hverjum
peir vildti lofa að vera með, eða hvort
sá hópur yrði starri. Svona var þetta
»innlenda félagc. Það er nákvam-
lega sams konar »innlent Jélagc, eins
og Steinolíujélagið danska, undir íshnzk-
um nöjnum. í öðru lagi segir hr.
J. Þ.: Hinsvegar átti hið islenzka
lcggjafarvald að ráða« o. s. frv.
Þetta er alveg rangt, því að ráðherr-
anum einum er falið »að ráða«.
Þingið er látið afstala sér öll-
um afskittum af þessari járn-
braut i 75 ár (sbr. 1. og 4. gr.) eft-
ir frumvarpinu, það er þó dálítið
annað. »Svo mátti landssjóður taka
brautina hvetiær sem var fyrir það,
sem hún hafði kostað«, segir hr. J.
Þ. En hann minnist ekki á það,