Ísafold - 11.03.1914, Page 3

I S A F 0 L D
77
Brlendar símiregnir
Stórbruni í Khöfn.
Khöjn 7. tnarz, kl. 4,10 síðd.
Cirkusbyggingin á horninti á Farimagsqade og Jœrnbanegade brann til
kaldra kola í nótt. Lldsins varð vart kl. 2 um nóttina og tveim stundum
siðar var byggingin brunnin. Manntjón varð ekkert við brunann.
á leiksviðinu, en cítir bví sem hann
fór með þetta hlutverk, lítur út fyrir
að hann geti orðið Leikfélaginu nýtur
leikari. Það sem helzt mátti að leik
hans finna, var of fljótur eða óskýr
framburður, svo að síðustu orð setn-
inga heyrðust eigi altaf. En annars
var látbragð hans eða andlits-leikur,
ef svo má að orði kveða, mikið góð-
ur og margar setningar, sem honum
eru lagðar í munn, hæðni-yrði cg
gaman yrði, fór hann mjög vel með.
Auk þess »tekur hann sig út« á
leiksviðinu.
Smærri hlutverk leika þær systur
Emilía og Evfemía Indriðadætur,
Helgi Helgason, Stefán Runólfsson
og Þorfinnur Kristjánsson. Var það
alt laglega af hendi leyst. Loks léku
tveir drengir, Indriði Jensson og
Ásmundur Árnason, og var gaman
að þeim.
Leikritið er þýtt á lipurt mál (af
E. H ) og ytri frágangur allur í góðu
lagi.
Leikfélagið hefir sóma af þessari
leiksýningu.
Reykvíkingar eiga eftir að sýna,
að þeir kunni að meta hana að verð-
leikum.
Ego.
„Birkibeina“-stefnan.
Sira Matthías Jochumsson sendi ísa-
fold nýlega eftirfarandi »bréf« til
Bjarna Jónssonar frá Vogi og hefir
ísafold sýnt Bjarna það, svo að hann
gæti svarað því þegar.
Bréf síra Matthíasar.
»Höfumst við orð; þér munuð nú
ráða skiftum vorum«, sagði Sighvat-
ur gamli Sturluson við Kolbein unga
i þvi er hann vóg að karli hálfdauð-
um. Það var nú á Sturlunga öld.
En eg segi afgamall við þig, unga
Mjölnir: höfumst við orð, ef þér
viljið ráða skiftum vorum I Eg hefi
aldrei þótt' harður í sóknum, enda
jafnan mikill vinur sátta og samúðar
í tillögum, og veit eg, að þú kann-
ast við það, og leyfir mér orð við
þig litla stund.
Vil eg fyrst geta þess, að eg uggi
stórum ykkar stefnuskrá, sem ein-
dregið ætlið að verja stjórnfræðilega
ríkisréttarkröfur þjóðar vorrar, sam
kvæmt ályktunum og rökum þeirra
Einars og Jóns eða Bjarna frá Vogi.
Það er einkum kenningar skáldsins
og listamanns síðastnefnda, sem »irrí-
tera« mig — eins og allir oddar
og broddar á kápulafi »Birkibeina«
hans hóti mig lifandi að drepa —
eins og eg væri Sighvatur, og .Kol-
beinn miðaði á mig spjóti sínu —
hinu »oddbrotna«. Því þótt vér
hinir gömlu séum þegar vill fallnir
f valinn og ekki þurfi nema odd-
brotin vopn til að vinna á oss til
fulls, þá sjáum vér þó aldrei betur
en þá, við sjálfan viðskilnaðinn, hve
grimmur og gegndarlaus sé vopna-
dómur blindrar heiftar og ofstopa,
því skamma stund verður hönd höggi
fegin. En það er til Bjarna og um
hann sem eg vildi tala. Bjarni á
inni hjá mér mikla viðurkenning,
sem duglegur rithöfundur og ein-
hver vorra færustu manna, er nvorki
skortir skarpleik né orðfæri á við
flesta aðra menn, sem nú eru uppi
á íslandi. Og þó finst mér minni
blessun fylgja hans anda, en ýmsra
miður gáfaðra manna. Mér finst
sem hann sé fæddur norður undir
»stjörnu« fyrir norðan Greipur, svo
stuttur er hjá honum, að mér finst,
sólargangur samúðar og sáttgirni,
hefir hann og oftlega á beizku bitið
og ekki með réttu. En réttu vill
hann fylgja og einkum rétti ættjarð-
ar sinnar. En það er hajístrygð í
minurn augum, og rök hans hnífrétt
eins og norðan átt og norðan straum
ar. Su^anan átt eða golfstrauma
kannast hann hvergi við. Hann
situr járnfastur og járnkaldur við sinn
keip og knör hans stefnir jafnt og
þétt i Dumbshaf með ættjörð sina i
togi. H.ann er garpur í skapi og
hirðir lítt um smáskvettina; feli is
eða stormur stjörnuna, raular hann
fyrir muuni sér vísu Snæbjarnar:
Hvatt kveða hræra Grotta
hergrimmastan skerja
út fyrir jarðaskauti
eylúðrs níu brúðir.
Ilöksemdir hans eru jafn rammar
og afsleppar eins og Gamli-sáttmáli,
en »jarlinn« vill hann ekki. Ög
það er á því dókumenti, sem hánn
og lagsmenn *hans grnndvalla vorn
eilifa ríkisrétt, þrátt fyrir það, þótt
sá sáttmáli, að þvi er oss sýnist,
væri i öndverðu afsals og uppgjafar-
bréf, eða reyndist svo að vera alls
lands vors sjálfstæðisréttar. En aftur
leggja þeir litla áherzlu á náttúru-
rétt vorn, sem vér trúum að sé miklu
vænni til sigurs í nútið og framtið,
ef þjóð vorri vex fiskur um hrygg.
Eg man svo langt, þótt mörg ár séu
siðan liðin, að eg las þau orð eftir
Salisbury lávarð, að enginn stjórn-
málaflokkur mætti lengur vera whig
eða tory, það er hvorki stjórnfylgis-
maður eða lýðveldis; nú yrðu allir
að fylgja þeirri stefnu, sem kölluð
er upportúnismi, þ. e. rás tíma og
tækifæra. Það reynist spaklega mælt,
enda þótt enn sé alt í veði, meðan
»vopnaði hnefinn* er látinn ráða
viðskiftum, En lil hans kemur vart
hjá oss, og þá er regla Salisburys
góð og gild. Tak Þór úr stafni,
vinur Bjarni, og legðu niður grelur
Birkibeinanna, hinna gömlu, norsku
markamanna; látum oss i friði vinna
virðing og vinsæld vorra viðskifta-
manna; sleppum ekki sýnum og
sjálfsögðum rétti, en höldum fastar
fram náttúrurétti vorum, en viðsjál-
um ríkisrétti frá 13. öld. »Lands-
rétt hefir guð settan«. Og þann
rétt viðurkennir Knútur hinn danski;
og er þó engu nær í réttarrekstrin-
um en vér, þótt mörgu sé meira
skrökvað en því að vor mörgu réttar-
skjöl séu nálega jafn neikvað sem
jákvað — eins og Gamli-sáttmáli
sjálfur. Eða sérðu nú ekki, bróðir
Bjarni, hve drengilega »höfuðstaðar«-
blað Dana réttir oss óvænt sína
bróðurhönd, segir oss að kjósa oss
sjálfir alt það fullveldi, er vér viljum,
og meira til, vera lausir allra mála
i>egar vér viljum I Er nú vert að
ýfa ófyrirsynja slíka menn ? Og
þeir fara fjölgandi.
Þór úr stafni! Og vertu bless
aður og sæll, Bjarni frá Vogi.
Matthias Jochumsson.
Svar Bjarna frá Vogi.
Kunnasta þjóðskáld þessa lands
gerir Birkibeinum mikinn heiður með
bréfi þessu, og kann eg honum því
þakkir fyrir. En ísland kann honum
óþökk fyrir:
1. Að sáttfýsi hans er svo mikil,
að hann vill gefa yfirgangsmannin-
um réttindi ættjarðar sinnar til sátta.
En mundi skáldið þá verða lengi
sáttur við eigendur þessara réttinda,
landa sína? Og hvað mundi hann
þá hafa ao gefa þeim til sátta? Alis
ekkert. Þá mundi seint að iðrast
eftir dauðann.
2. Ummæli hans um Gamla-sátt-
mála. Þó er það rétt, er hann segir
að »sá sáttmáli væri í öndverðu af
sals- og uppgjafarbréf*. Því hvílir
á Gizuri og öðrum þeirrar aldar þjóð
níðingum svo þungur þjóðardómur,
að honum mun aldrei létta af rninn-
ing þeirra. Þvi kvað Arneyjar-
Sveinn:
Gizur og Hákon binda á band
báða þá eg saman vil.
Þessir sviku þegna og land,
þeirra prís er enginn til.
En landið kann skáldinu óþökk fyrir
að segja um Gamla sáttmála, að hann
væri afsal »alls lands vors sjálfstæð-
isréttar*. Því að landið var eftir
þeim sáttmála engu öðru riki háð,
heldur fullvalda konungsriki, og svo
er enn að réttum lögum. Þessi orð
þjóðskáldsins, jábróðurorð Dana,
svifta þvi, að svo miklu leyti sem
þau megna nokkuð, þjóðina trú á
skýlausum rétti sínum. ÞaV sem
skáldið kveður svo að orði, nð þeir
(þ. e, Einar, Jón og Bjatni frá Vogi)
leggi litla áherzlu á náttúrurétt vorn,
þá er það gersamlega rangt. Ástund
un vor hnígur einmitt öll að því,
að sanna, að ejtir sögunnar og lag-
anna dómi eigum vér óskertan eðlis-
rétt vorn til fullveldis, að vér höfum
aldrei afsalað oss þessum rétti og
aldrei samþykt aldargamlan stuld,
sem á honum var framinn. En hvi
vill skáldið meina oss að beita frem-
ur því vopninu, sem betur bítur?
Hefði hann nú lesið þingtíðindin
siðustu, þá hefði hann sparað sér
þessa athugasemd um náttúruréttinn.
Þar lét eg þess einmitt getið, að vér
yrðum að hafa sögunnar og laganna
vitnisbuið um óskertan fullveldis-
rétt vorn á oddinum, af því, að
hann yrði fremur viðurkendur, þar
sem margar þjóðir misbjóða nú á
dögum eðlisréttinum heima fyrir og
mundu því eigi ljá oss orðafulltingi,
ef vér hefðum eigi annað á að byggja.
Þetta er »hnifrétt«, hvort sem skáld-
inu þykir það kalt eða eigi. Mun
eg því bera hér fyrir mig orð leik-
hússstjórans hjá Goethe:
Þau brigzl ei geta bitið hót á mig;
því að búi menn til þrautavinnu sig,
þeir verkfærin sér vönduð þurfa að fá.
Þú veizt að seigan drumb hér
kljúfa á . . .
Og ekkert verkfæri er betra ti
þess að kljúfa yfirráðadrumb Dana,
með öllu hans umviði af danskri
heimtufrekju og íslenzkri lítilþægni,
en einmitt þessar ljósu sannanir þess,
að sagan og lögin dæma oss alger-
lega í vil. Jóni Sigurðssyni, Jóni
Þorkelssyni, Einari Arnórssyni o. fl.
verður því aldrei fullþakkað þeirra
mikla og góða starf. Væri þjóð-
skáldinu sæmra að yrkja um þá lof-
kvæði, en að senda þeim hnútur
fyrir Gamla-sáttmála og það, er þeir
halda því fram, að g.imall réttur sé
betri og máttugri en nýr óréttur.
En er höf. segir, að kenningar
rnínar komi illa við sig, — eins og
allir oddar og broddar á kápulafi
»Birkibeina«, ætli hann lifandi að
drepa, þá er mér að því hin mesta
gleði. Vildi eg óska að þar væri
ekkert oddbrotið, er »Sighvatar« nú-
tímans freista að halda íslandi undir
vnld annara ríkja. Annars ber Matth-
ías svo mikið lof á mig í lýsing
sinni, að eg má vel við una. En
margt er þar um of; minn höfuð-
veikleiki hefir ætíð og er enn of-
mikil samúð við einstaklinga og of-
mikil sáttfýsi. Fyrir því er það of-
of er hann segir mig fæddan norð-
urundir »stjörnu« o. s. frv.
En hirð eigi þú, þjóðskáld, hvort
eg em heitur eða kaldur. En búst
þó við þvi, að menn kunni að
brenna sig á minum ís. Þú skalt
og eigi óttast að eg fæli danska
menn drenglundaða frá vinnu sinni
’yrir réttu máli, þótt eg reyni að
gera slíkt hið sama. Þvert á móti
mun þnð herða á þeim, er þeir sjá
nð fyrir menn er að vinna, en ekki
fyrir þræla kaghýdda langt fram i
ætt.
Að hinu skyldir þú hyggja, hvort
þér sé eigi ófærir allir vegir með
þinni stefnu bygðri á »rás tíma og
tækifæra*, og hvort min stefna muni
eigi réttari. Verður þér þar hægra
um vik, ef eg geri þér ljósan mun-
inn: Þú lætur rás tírna og tækifæra
ráða stefnu og þá breyta eftir því
sem orsakir renna til. Eg reyni að
breyta rás tíma og tækifæra íslandi
í hag með minni stefnu. Þú vilt
kaupa frið við réttindum landsins,
en eg vil gera frið, þá er vér höf-
um náð þeim úr hershöndum.
Þórr skal framvegis verða stafn-
búi minn og engum skal verða dælt
að ganga fyrir odda vor Birkibeina,
því að þótt vér föllum, þá mun
þangað heyra, er vér verðum heygðir,
sama sem stendur i Æneasarkviðu
Virgils, Lib. III, 45—46: »Hic con-
fixos ferrea texit telorum seges, et
jaculis increvit acutis«.
Þú mátt láta loga betur á týrunni
þinni, þjóðskáldið mitt, ef þú ætlar
að bræða mína hajístrygð, er þú svo
nefnir. Cura ut valeas.
Bjarni Jónsson
frá Vogi.
Þingmenn Reybvíkinga. —
ísafold hafa borist þakkir fyrir
andmæli sín gegn þingmenskufram-
boði þeirra bajarfógetans og lands-
verkjraðingsins úr öllum áttum. Þeir
munu fáir, sem inst inni finni ekki
til þess, hversu misráðið er að hafa
þessa annaríku menn á þingmensku-
framboðs-oddi í höfuðstaðnum.
Þetta sýnir þroska kjósendal
Þeir sjá, að það er ekki nokkurt
vit í að bata við starf bæjarfógeta
og landsverkfræðings. Og Reykvík-
ingar finna áþreifanlega til þess, að
sízt er leikur að því gerandi, að láta
bæjarfógeta hafa eins mikið að gera,
utan embættis eins og hann hefir
haft síðustu ár.
Það er lífsspursmál fyrir Reykja-
vík — að sporna við því, að lög-
reglustjóri, dómari, tollheimtumaður
o. s. frv., sé að blanda sér í stjórn-
mál.
Úr því að bæjarfógetinn — því
miður — lætur hafa sig til þess að
þekkja ekki sinn vitjunartima — verða
reykvískir kjósendnr að taka í taum-
ana.
Fylgi þeim heill á þeirri braut.
Karl i koti.
Reykjavíkurkosaingin.
Hr. ritatjóri!
Eg er alveg á sama máli og ísafold
um, að ekki dugi með nokkuru móti,
að b æ j a r f ó g e t i n n sé að vasast í
stjórnmálum, og þá sízt í sínu eigin
lögsagnarumdæmi. Eg er vel kunn-
ugur því, hve annasamt embætti hans
er. Mór er og kunnugt um, að lög-
reglueftirlitinu er á ymaum sviðum
ábótavant. Mór er enn kunnugt um,
að dómarastörf sín hefir bæjarfógetiun
orðið að fela öðrum þrásinuis — sum-
part vegna þingsetu, sumpart vegna
stjórnmálxafskifta. Euginu lögreglu-
stjóri landsins eða undirdómari þarf
að vera jafn óháður í sínu umdæmi
og bæjarfógetinn hór. En getur hann
verið það sem þingmensku biðill ? Eng-
inti er sá maður í bænum, sem kjós-
endur eiga jafnmikið undir á ýmsan
hátt, eins og bæjarfógetinn. Þar af
áskoranirnar, sem raunar kváðu hafa
marga ókosningabæra meun undir-
skrifaða.
Þegar litið er á alt þetta, má það
vera ljóst, hversu afaróheppilegt, já
ótækt það er fyrir Reykvíkinga almeut,
að bæjarfógeti þeirra skuli af flokks-
ástæðum láta hafa sig út í stjórnmála-
glímuna hór í bænum. En mór þykir
líklegt, að Reykvíkingar sýni honum,
að þeir kunna því ekki, með þvi að
kyrsetja hann sem rækilegast við kosn-
ingartiar 11. apríl.
En er það annars ekki furðulegt, að
stjórnarflokkurinn skuli einmitt velja
þá tvo mennina til framboðs, sem af
tilliti til starfa þeirra í almennings-
þarfir, mega allsekkiáþingi
s i tj a?
Það sýnir ekki mikla virðingu eða
umhugsun fyrir hagsmunum þjóðfó-
lagsins í heild, að hafa flokkshagsmuni
svo mjög í fyrirrúmi.
B o r g a r i.
--------------------------
I»ingmensku-framboð.
Það mishermi hefir verið flutt í
einu blaði bæjarins, að þeir JóseJ
Björnsson og Ólajur Briem, þing-
mannaefni Skagfirðjnga hafi lýst yfir
eindregnu fylgi sinu við núverandi
stjórn. ísafold átti í gær tal við
mjög skilagóðan mann á Sauðárkróki
og tjáði hann oss, að þetta fari al-
veg milli mála. Orð þeirra hefðu
fallið í þá átt, að þeir vi!du eig
steypa þessarri stjórn, nema ein-
aver önnur betri kæmi í staðinn.
Skildu menn orð þeirra svo, að þau
aefðu lotið að þing-ástandinu í sumar
að líklegast hefði verið, að L. H. B.
sæmist í ráðherrastöðu, ef H. H.
væri steypt og að slík skifti vildu
þeir ekki. Hinsvegar fylgja þeir al-
veg stefnu sjáljstaðismanna í aðal-
málunum, þótt Bandajiokkinn fylli.
ÍNorður-Múlasýslu bjóða
sig fram: Jón Jónsson á Hvanná og
Björn tíallsson á Rangá, báðir fylgj-
andi sjálfstæðisstefnunni, en af Sam-
bandsmanna hálfu þeir: Einar pró-
fastur Jónsson og Ingólfur Gíslason
læknir á Vopnafirði. Jóhannes sýslu-
maður er sagður munu vilja hvíla
sig.
Á Seyðisfirði eru í boði:
dr. Valtýr og Karl Finnbogason.
Um Suðurmúlasýslu enn ófrétt.
í A u s t u r - S k a f t a f e 11 s -
s ý s 1 u er mælt að Sigurður Sigurðs-
son cand. theol. bjóði sig fram gegn
Þorleifi i Hólum. En sá er ljóður
á ráði frambjóðanda, að hann kvað
ekki kjörgengur, með því að hann er
eigi þrítugur fyr en um jafndægur i
haust.