Ísafold - 18.03.1914, Blaðsíða 2

84
I SAFOLD
Fáninn.
Við kvæði Ein.irs Benediktssonar
hefir
Sveinb. Sveinbjörnsson
tónskáld
samið nýjan söng.
Fæst í
Bókv. Isafoldar.
í fjórða fyrirlestrinum kemst höf-
undur að aðalefninu, sem er það, að
sýna fram á, að Danakonungur hafi
ekki átt rétt á að ráða rökjum á ís-
landi eftir að hann afsalaði sér kon-
ungdómi í Noregi, með þvi að ís-
land og Noregur voru í samnings-
bundnu konungssambandi innbyrðis,
sem Danakonungur hafi ekki haft
heimild til að rjúfa.
Afleiðingarnar verða þá þessar, að
Jullveldisréttur vor er enn pá óskertur,
þrátt fyrir það, þótt vér höfum þol-
að yfirráð Danakonungs í ioo ár með
því að vér höfum mótmælt innlim-
un, þegar það hefir komið til greína
að gjöra slíkt formiega, t. d. 1871,
er Danir sömdu stöðulögin og svo
með þvi að hafna sambandslaga upp-
kastinu 1908. í öðru lagi erum vér
engum sáttmálum bundnir við Duna-
konung eða niðja hans og í þriðja
lagi ekki háðir neinum ríkisrétti, sem
reyndar leiðir af hinu, að vér megum
álíta oss fullvalda.-----
Þetta er aðalinntakið í bók Bjaina.
er hún skorinort rituð eins og hon-
um er lagið og líkleg til þess að
hafa þau áhrif sem henni eru ætluð,
að staðfesta betur hugi þjóðarinnar í
sjálfstæðiskröfunum. Það sem hefir
bagað oss fyrirfarandi er of mikið
fálm ókarlmannlegt reik um það hvers
vér ættum að þora að krefjast.
Þar af leiðir aftur hitt, að Danir
hljóta að vera hinir hörðustu, á með-
an þeir ekki vita, nema flokkar skift-
ist þannig einn góðan veðurdag, að
meiri hluti vor vilji gjöra aðalkröfu
sína að verzlunarvöru og samnings-
atriði. — Eg er oft að furða mig á
því þegar menn eru að niðra Dön-
um fyrir það, þótt þeir séu annað
veifið dálítið einbeittir gegn oss. —
Er nokkur von til þess, að þá langi
til að skerða ríki sitt, sem þeirkalla
svo, rétt fyrir það, þótt nokkrir menn
ýfi sig, nokkrir »æsingapostular«,
sem aðrir landar þeirra kalla þá ?
Hví ekki að ygla sig dálítið á móti
og vita að minsta kosti hvort þetta
er nokkur alvara og hvort hinir verða
ekki ofan á, sem vilja hlíta yfirráð-
um þeirra ? — Eg get ómögulega
neitað því, að mér finst Danir frem-
ur meinlausir og að alt bendi á, að
þjark þeirra gagnvart oss sé meira
til málamynda en af því, að þeir hafi
neina tröllatrd á rétti sínum yfir oss.
Þeim er í rauninni vorkunn að þurfa
að vera að fást við þjóð, sem aldrei
virðist geta formað neinar þær úrslita-
kröfur, sem hún trúir á eða er líkleg
til að þora að standa við.
En að því rekur nú samt, að vér
þurfum að gjöra upp við samvizk-
una og koma oss niður á eitthvað
visst og skyldi þá hreint ekki undra
mig, þótt það kæmi upp á teninginn,
að það einmitt hafi verið happ vort,
sem gjörðist fyrir 100 árum og að
hægt verði að segja síðar að Dan-
ir hafi bjargað okkur undan Norð-
mannavaldinu til þess að viðurkenna
síðan fult sjálfstæði vort, pegar vér
vorum búnir að leera &i rneta paðl „
Hvort Bjarni er svona bjattsýnn
á málið skal eg láta ósagt, en hvað
sem því líður þá hefir hann unnið
þarft verk með þessari iooáraminn-
ingu og skal mönnum ráðlagt að
eignast bókina og lesa hana, hvaða
stjórnmála trúarjátningu sem menn
Járnbrautarmálið
og landsverkfr. Jón Porláksson.
Frh.
m.
Flutningaaukning.
í nefndaráliti mínu taldi eg átyllu-
laust, að verkfræðingurinn gizkaði á,
að flutningar milli Reykjavíkur og
Þingvalla mundu verða »fyrstu árin«
500 smálestir, en voru taldir eftir
umferðaskýrslu hans 291 smálestir,
og á milli Reykjavíkur og Suður-
lands undirlendis 3000 smálestir,
sem í umferðaskýrslunni eru taldar
1600 smálestir.
Eg gat enga skynsamlega ástæðu
fundið hjá hr. J. Þ. fyrir þessari
hækkun. Hann reynir því nú að
bæta úr þessu með því að segja:
að Þingvellingar geti fengið nóg hey
með brautinni »neðan af undirlend-
inu«, svo að búskapurinn þar taki
»stórstökk áfram«.
»Afnrðir þeirra hljóta þvi þegar að
ankaat, en allir vita eine og hér hagar til
nú, þá eru keyptar og fluttar heim erlend'
ar nauðsynjar (byggingarefni m. m.) fyrir
alt það, sem búin gefa af sér umfram til-
kostnað heimafyrir*.
Hagur gæti það eflaust orðið fyr-
ir Þingvallasveitina, að »geta fengið
nóg hey« með brautinni, »af undir-
Iendinu«, en líti maður á hag allrar
Arnessýslu, þá er alls eigi víst, að
það yrði neinn hagur fyrir hana né
fyrir landið í heild sinni. Hagurinn
ætti þá að stafa af því, að á undir-
lendinu væri aflað eða nsætti afla
miklu meiri heyja, en bændur par
hejðu pórf Jyrir. En mér er ekki
kunnugt um að svo sé. Þvert á
móti má í flestum hörðum árum
gera ráð fyrir, að bændur þar þyrftu
fremur að kaupa hey en selja. Og
yfir höfuð mun hey gefa bóndanum
meiri arð, að Jóðra fénað á pví en
selja pað. Þeir einir mundu því
vilja selja hey, sem ekki hefðu ráð á
pví að eiga skepnur til að eta pað,
og eg vona að þeir séu fáir.
Eigi verður annað séð á orðum
hr. J. Þ. en að hann trúi því fast-
lega, að menn eyði öllu pví, sem peir
afla, fyrir erlendar eða innlendar
nauðsynjar, þó framleiðslan »taki
stór stökk áfram«, eins og hann
ætlar Þingvallasveitinni að gera.
2. Þá segir hann, að Þingvellir
verði »mæsti verzlunarstaður« fyrir
Þingvallasveitina, Laugardalinn, efri
hluta Biskupstungna, og efstu bæja
í Kjós og Borgarfjarðardölum. Og
enn fremur að öll þungavara þessa
verzlunarsvæðis verði flutt með braut-
inni til Þingvalla.
Þetta er ein af greinagerðunum
fyrir því, að hann hefir slumpað á
að 500 tons flyttust þángað, eða
209 tons meira en umferðarskýrsla
hans getur teygt flutningsmagnið
upp í-
Eg geri ráð fyrir, að þegar hann
var að ná þessum 291 tonnum
saman á þessari leið, pá haji
einmitt verið taldar með vörur pær,
sem reynslan hefir sýnt, að fara pessa
leið frá stöðvunum sem hann nejnir.
Og menn mega ekki gleyma þvi,
að hr. J. Þ. heldur fram, að þessi
flutningaþörf, poo tons, verði »Jyrstu
árim, til pess purji enga jramleiðslu-
aukningu. Hvaðan á þá þessi 209
tons flutningsaukning að koma? Eg
sé það ekki.
3. Sem þriðju ástæðuna tilfærir
hr. J. Þ. þetta:
»TiI Þingvalla mnn þegar i stað koma
mikill ferðamannastranmur, vegna hinnar
óvenjnlegu náttúrufegnrðar þw.
•Allir eða flestir þeir útl. sem nú koma
hingað og »ferðast« inn að Langnm eða
inn að Elliðaám, mnndn vilja fara til
Þingvalla«.
Að þetta sé enginn smáræðisfjöldi, má
marka af þvi, að það komu fyrir dagar
i fyrra sumar, sem hér vorn staddir yfir
1000 ferðamenn, sem voru hér heilan dag
eða lengnr — en gátn ekki kamist«.
Gerir hann svo ráð fyrir að á
Þingvöllum byggist gistihús með
mikilii aðsókn, og
•verðnr brantin að flytja efni i þan
sjálf, og matvæli að miklu leyti handa
þeim fjölda, sem þangað kemnr til lengri
og skemri dvalar*.
Fyrir öllum þessum ferðamanna-
straum, að undanteknum þeim mönn-
um, sem eigi komast vegna tima-
naumleika, er hr. J. Þ. búinn að
gera ráð fyrir í áætlun sinni í skýrsl-
unni á bls. 13, þar sem talin er
ijpp fólksumferðin til Þingvalla,
5,582 menn á ári.
Þar eru því að eiras ótaldir þeir
útlendir ferðamenn, að miklu leyti,
sem dvelja hér einn dag eða skem-
ur, og munu það vera þeir menu,
sem verkfræðingurinn einkum á við,
sem nú koma með hinum þýzku
farþegaskipum á sumrin. Þau skip
fara nú hingað 2—3 ferðir á sumri.
Það er þvi í hæsta lagi ) dagar á
árinu sem járnbrautin þyrfti að upp-
fylla þeirra þörf. Sjálfsagt mundi
sá tekjuauki fyrir járnbrautina muna
dálitlu, ef hún yrði notuð, sem telja
má vafasamt, því að slíkir ferðamenn
mundu heldur kjósa að fara með
bifreiðum, sem nú fjölgar óðum en
mikið ójullkomnari járnbraut en peir
eru vanir.
Og þó einhver tekjuaukning yrði
að þessum ferðamannaflutning um-
fram það, sem verkfr. hefir gert ráð
fyrir í áætlun sinni, þá má hann
ekki gleyma að draga jrá áxtlun
sinni pá fólksjcekkun jrá pvi sem nú
er, sem fara mundi með brautinni
Jyrir pá sök, að kaupstaðir myndast á
Þingvöllum og víðar, eins og verk-
frægingurinn gerir ráð fyrir, þvi
tæplega mun hann þó ætlast til, að
menn fari baði í pessa nýju kaupstaði
— sem auðvítað mundu kaupa vör-
ur sinar beint jrá útlöndum — og til
Reykjavíkur. Verzlunin hgðist eðlihga
frá Reykjavík.
Samkvæmt þessu verð eg að álíta,
að verkfr. hafi ekki tekist að hagga
við þeirri skoðun minni, að eigi sé
átylla til að áætla flutningsmagnið
»fyrstu árin« til Þingvalla 209 smá-
lestum meir en nú er talið að flytj-
ist þá leið, og 1400 tonnum meira
til Suðurlands-undirlendisins.
175 kýrfóðrin.
Þá kvartar verkfræðingurinn yfir
því, að eg held því fram, að nóg
berist að af heyi til Reykjavíkur, þó
eigi sé það flutt með járnbraul að
austan. Hann segir því:
»Þetta vita nú allir Keykvíkingar að
ekki er rétt hjá honnm. Hér má rannar
fá nokknrn veginn nóg af mýrarheyi, elt-
ingarbornn, handa hestnm bæjarmanna i
flestum árum fyrir hátt verð. En á kúa-
heyi er megn þurð og alknnn«.
Hvar ætlar nú verkfræðingurinn
að láta Reykvíkinga kaupa kúaheyið
af jörðum meðfram brautinni? Og
meðjram br&utinni hlýtur pað að kaup-
ast, því að annars getur engan veginn
borgað sig að selja það. Eg þekki
til flestra engjanna meðfram þessari
braut, og veit ekki af neinum jörð-
um þar, sem gæti sér að skaðlausu
selt kúahty. Óg tiðuna af túnunmn
m«mu menn ekki selja. Ef járn-
brautin hefði átt að liggja syðri leið-
ina nm Hafnarfjörð, Krisivík, Selvog,
Þorlákshöfn og Ölves að Ölvesárbrú,
þá var hugsanlegt, að eitthvað lítið
af kúaheyi hefði fluzt með brautinni
úr Fesfíir-Ölvesinu. Óg eflaust hefði
verið hægara að halda brautinni hreinni
á vetrum á þeirri leið, lagningin ó-
dýrari, og meira að flytja, þó vegar-
lengdin sé dálítið meiri.
Það er líka eins og verkfr. viti
ekki af því, að fyrir r/3 eyri á pund-
ið má fá flutt hey til Reykjavikur
jri hvaða höfn sem er á landinu, ef
menn geta án heysins verið, ogfyr-
ir minna verð mun járnbrautin ekki
flytja það, ef hún ætlar sér að ná
1 kr. til jafnaðar í flutningsgjald fyr-
ir hver 100 pd. «r hún flytur, eins
og verkfræðingurinn áætlar.
Mjólkurflutningurinn.
Verkfr. er mér þó sammála um
það, að söluverðið á mjólk muni
falla ofan í 15 aura potturinn, ef
mjólkurflutningur byrjar með braut-
inni, en þar sem eg segi og sýni
fram á, samkvamt reynslu um sölu-
kostnaðinn, að bændur fái ekki, að
frádregnum kostnaði, meir en 9,09
aura fyrir pottinn, þá reynir hann að
pína kostnaðinn svo niður, að bónd-
inn fái 10,35 aura fýrir pottinn.
Dæmi hans er þannig:
•SölnverÖ 100 potta . . . . kr. 15,00
•Flntningsgjald . . . kr. 2.40
»Vanhöld . . , . — 75
<Sölnlaun 10°/0 . . . — 1,50
--... kr. 4,65
Afgangs kr. 10,35
Mismunurinn liggur í tvennu, að
hann segist hafa áætlað flutnings-
gjaldið lægra, pó pað komi hvergi jram
Jyr en nú, sem sé kr. 2,40 á 100
potta af mjólk með umbúðum, en eg
reikna það eftir taxta þeim, er hann
nefnir í skýrslu sinni, kr. 3,20.
Svo færir hann hið almenna sólu■
gjald úr 2 aurum á potti niður í i1 /2
eyri, aj pví mjólkin lækkar l verði.
Ef hann nú ætlar að halda áfram að
tæra flutningstaxtann niður úr 1 eyri
á pund, jafnótt og einhver vara er
nefnd, hey ofan í r/2 eyri og mjólk
með umbúðum -ofan í ®/4 eyri, hvaða
vörutegundir eiga þá að bera hallann,
svo að brautin fái til jafnaðar 1 eyri
á hvert pund, sem flutt er?.
Að lækka söluborgun á mjólk nið-
ur úr því sem nú er, nær engri átt,
því menn munu fráleitt þykjast of-
haldnir af þeirri borgun, sem gerist
nú.
Eftir pað að verkjr. er búinn að
setja pennan reikning Jram, ganga inn
á að mjólkurverðið jalli ojan í iy aura,
ej rneiri mjólk berst að Reykjavík en
nú, ganga inn á pað, bæði i pessari
ritgerð sinni og í fyrirhstri, er hann
hélt nýlega fyrir fjölmenni í Iðnaðar-
mannnfélaginu, þá ritar hann þessa
einkennilegu klausu:
»Þó er enn ótalin stærsta villan
»hjá B. Kr. og hún er sú, að reikn-
»ingurinn og ályktun sú, sem hann
»dregur út af honum, mynda Jrá
»byrjun til enda eina stóra hugsunar-
»villu. Til þess að sjá þetta verða
»menn að vita það, að mjólkurverð-
»ið í Rvík. er ekki 15 aurar, heldur
»20 aurar fyrir pottinn. Og það er
»ekki útlit fyrir neina lækkun*.
Er þetta ekki tjrá byrjun til enda
ein hugsunarvilla)«
Það stendur óhrakið, að það koma
kaflar á árinu, eins og nú stendur í
Rvík., að mjólk gengur ekki út fyrir
1 y aura potturinn. Þess vegna er
engin von um að jirnbraut geti átt
visa tekjuvon aJ nýjum mjólkurjlutn-
ingi fremur en heyflutningi. Frh/
Björn Kristjánsson.
Ingólfshöfði.
Afskifti ráðherra og alþingis
og afleiðiNgar þeirra.
Það hefir verið mín regla, að skrifa
ekkert í blöð, en vegna eftirfarandr
málefnis er ekki rétt að þegja.
Staðhættir valda því, að Öræfing-
ar mega teljast fyrir utan landslög
og rétt, og eru þeir einskonar úti-
hgumenn þjóðarinnár og það á 20.
öld. Hafa þeir hingað til orðið að
sætta sig við olnbogakjör eyðimerk-
urbúa. — öræfin munu lang-afskekt-
asta sveit landsins. Þau eru milli
langra eyðisanda. Um báða sandana
renna straumþung stórvötn og eru
þau illur farartálmi; og skilja það
allir hvílíkar búsifjar „það eru, að
bleyta hinar dýru kornvörur, er þær
með mikilli fyrirhöfn hafa verið sótt-
ar jafn langt. En þetta kemur þó
stundum fyrir. Hin fjarlægu kaup-
túti, Vík og Hornafjörður, eru næstu
verzlunarstaðir. — Það mun nú lið--
inn hartnær mannsaldur síðan menn
tóku að velta því íyrir sér, hvernig
mögulegt væri að losast við flutn-
inga yfir þessa torfæru óravegi. Eina
Ieið hafa menn séð til þess, og eru
nú liðin yfir 20 ár síðan málefninu
var hreyft á þingmálafundi, en vegna
meðferðar málefnisins á síðasta þingi
tók eg pennann til þess að koma
fram með eina leiðréttingu.
Eins og mörgum mun kunnugtr
er Ingólfshöfði innsveitis við sjóinn.
Hann er sæbrattur, en uppi æði
mikið graslendi, að mestu slétt —
hið fegursta túnstæði. Við Höfðnnn'
er á einum stað vik við sjóinn, neð-
an undir þverhníptum hömrum, sem
eru að hæð 47^/2 stikur. Vik þetta
er ákjósanlegur lendingarstaður. En
í landi er urð upp að bjarginu, all-
stórgrýtt. Eini vegurinn til flutn-
ingaumbóta er það, að geta notað*
sjóveginn, en til þess þarf að sprengja
sjógötu í bergið á nefndum stað. —-
Margt ber til þess að ætla mætti,
að verkið gæfi mikinn arð, auk
bættra aðflutninga. — Hvergi við1
Island munu fiskgöngur jafn miklar
og stöðugar. Sýna það útlendu
botnvörpungarnir, sem eru hér árið
um kring — og gengur fiskurinn
oft alveg að landsteinum. Þar sem
menn á hinum dýru mótorbátum
verða að eyða 5 kl.tímum til þess
að komast á fiskimið, t. d. í Bol-
ungarvík, Hnífsdal, ísafirði o. s. frv.
og framfleyta þó fólki sínu, ein-
göngu með þessu, mundu þá ekki
nokkrir menn betur settir í Ingólfs-
höfða, þar sem ekki þyrfti nema 5
mínútur og að eins árabát til þess
að komast á fiskimið.
Öræfingar hafa oft leitað til fjár-
veitingavaldsins utn styrk til verks-
ins og hefir landsstjórnin tvisvar
látið gera athuganir þar, Árni Zak-
aríasson, Islands Falk af sjó. Einnig
hafa Þ. Krabbe og Jón Þorláksson
verið þar á sjónarbergi.
Á síðasta þingi flutti þingmaður-
inn 4000 kr. styrkbeiðni til fyrir-
tækisins. Fjárveitingin komst gegn-
um neðri deild, en var feld í efrí
deild. En hvers vegna? Af því
ráðherrann gaf rangar og villandi
upplýsingar. — Þeim sem lcsa þing-
tíðindin er það ljóst, að ráðherra
virðist fyrirtækinú meðmæltur, en nú
skal eg skýra frá þvi, hvernig hann
samt varð banamaður þess á þessu
þingi. —
í þingræðu segir hann: »Mér er
dálítið kunnugt um þenna stað, því
að eg hefi sjáifur farið þar upp að