Ísafold - 13.06.1914, Blaðsíða 2

176
IS AFOLD
Heildsöluverzlun.
Magnús Th. S. Blöndahl
Reykjavík.
Kaupir allar islenzkar vörur.
Framtíðartakmarkið.
Þjóðin þarf að setja sér framtíðar-
takmark. Það takmark þarf að vera
hátt og göfugt, og ganga í þá átt,
að í landinu verði ríkjandi réttlæti,
frelsi, hagsæld og hamingja.
Þessu takmarki þarf þjóðin, —
bæði heild og einstaklingar — að
keppa að eftir mætti, og varðveita
sem bezt það, sem hún öðlast af
þeim gæðum.
Eg tel líklegt, að þjóðin geti að
miklu leyti orðið sammála um tak-
markið; en hinu get eg varla búist
við, að menn verði sammála um
ráðin til þess að nálgast það tak-
mark.
Astæðulítið væri að fást um það,
þó einstaklingarnir hefðu hver sín
ráð og færu hver sína leið, ef allir
stefndu að takmarkinu, en vegna
hins mikla mismunar á stefnu manna,
er þörf á að ræða um þetta. Vegna
þjóðarheildarinnar (kenslunnar, lag-
anna, stjórnarinnar o. þ. h.) er
einnig þörf á að finna hagkvæmustu
og beztu leiðina að takmarkinu.
Sennilega hugsa flestir eitthvað
þessu líkt til framtíðarinnar, og
flestir munu vilja halda í áttina að
góðu takmarki. En hversvegna
gengur mönnum þá svo illa að
nálgast það ? Hversvegna ríkir ekki
réttlætið og frelsið bæði hjá heild
og einstaklingum ? Hversvegna er
efnahagurinn bágborinn, skuldir að
verða óviðráðanlegar, viðskiftin óheil-
brigð o. f. frv.? Og hversvegna
er sundrung og óánægja, en ekki
hamingjusöm eining?
Þessu þarf að leysa úr og finna
ráðin, sem vænlegust eru til að bæta
ástandið. Það er verkefni fyrir þjóð-
ina á næstu tímum.
Mín skoðun er, að næst liggi að
auka skilnin^s-pekkinqu manna á fiam-
tíðartakmarkinu og vilja á að keppa
að því, og vil eg skýra það lítið
eitt nánara.
Þekking og vilji manna eru iöflin,
sem athöfnunum stjórna; er því
áriðandi að þessu sé nógu snemma
beint í rétta átt og beitt réttilega.
Þekking og vilji getur komið
hvert af öðru og hvert með öðru.
Viljinn er þó aðal framkvæmdarafl-
ið, og fyrir viljann kemur oftast
athugun og þekking í þá átt, sem
viljinn helzt stefnir.
Viljinn ræður því mestu. Undir
vilja manna er mest komið hvernig
ástand þjóðarinnar verður í framtið-
inni með fjárhaginn og alla velgengni,
réttlætið og frelsið.
Fjárhagslega velgengni geta menn
því mikið bætt, ef þeir vilja. Þeir
geta sigrað flesta erfiðleika og eymd-
arástæður í lifsbaráttunni. En viljinn
verður að vera sterkur og trygður
með þekkingu. Svo sterkur, að
menn hiki ekki við að leggja hart
á sig til að afla, og neiti sér um
flest þægindi, til að spara. Svo
sterkur, að menn forðist munaðar-
vörunotkun, hégómlegt skraut og
hverskonar óþarfaeyðslu. Svo sterk-
ur, að menn hafi hagsýni með spar-
semi hugfasta í hverri athöfn og geti
lært bagsýnina. Alt til þess að
nálgast framtíðartakmarkið.
Þessi vilji krefst mikillar sjálfsaf-
neitunar. Hann vantar því hjá flest-
um svo einlægan sem við þarf.
Menn eyða athugalítið því sem þeir
afla og oft fvrir sig fram, og sumir
mundu eyða margfalt meiru ef til
væri. Arfar koma þvi að litlum
framtíðarnotum.
Af þessu leiðir, að bjargræðið
fyrir menn og fénað vantar þegar
eitthvað útaf ber með tíðarfar eða
atvinnu og mest ríður á að það sé
til. En meðan svo er, er ekki efni-
legrar hagsældar að vænta.
Þetta ástand hefir kvalið lífið, ekki
aðeins úr fénaði, heldur einnig úr
mörgum þúsundum manna eins og
sagan sýnir. Við ættum ekki að
vera valdir að því framvegis.
Að visu er vorkunnarmál þó fjöld-
inn hafi ekki lagt sig eftir hagsýni,
því i kenningum voru menn oft
fældir frá fjársöfnun og þessa heims
gæðurn, án tillits til staðhátt-
anna hér, og án tillits til þess hversu
ráðvandlega fjárins var aflað )ijá
mönnum. Þessi óheillakenning hefir
svo átt sinn þátt í ástandinu. Lög-
gjöfin er líka alt annað en holl fyr-
irmynd að þessu leyti, eins og eg
vík að bráðlega.
Forsjónin hefir gefið okkur hæfi*
leika okkur til hjálpar á lífsleiðinni
og frjálsræði til að nota þá eftir
vild, og þessvegna á eigin ábyrgð.
Það má þvi ekki kenna henni um
það, sem er sjálfum okkur að kenna.
Hér á landi hefir forsjónin sett
skóla, betri skóla en flesta fræðslu-
skóla. Sá skóli er staðhættirnir:
fjarlægðin, vetrarharðindin, atvinnu-
brestur, hafís, eldgos og þ. h., og
hún hefir oft bent okkur á að læra
í þessum skóla, en við skeytum því
lítið.
Lærdómur í náttúruskólanum ís-
lenzka og vilji á að hlýða bending-
um hans gæti þó orðið okkur til
mikillar blessunar. Það er vegurinn
til almennrar efnalegrar hagsældar
og vellíðunar.
Héldum við þá leið, gæti smá-
þjóðin íslenzka orðið fyrirmyndar-
þjóð, sem aðrar þjóðir gætu dáðít
að, en ekki kept við hvað þetta
snertir. Þær hafa ekki skóla, sem
knýr menn eins til að hugsa fyrir
framtíðinni, sem alt veltur á hvern-
ig gert er. Þær fá þvi ekki fjöld-
ann til þess. Hann verður svo
hugsunarlítill um framtíðina líkt og
skrælingjar eða dýrin. En auðurinn
safnast í fárra hendur, sem nota sér
þetta.
Réttlætið er jafnframt nauðsynlegt
að menn læri, iðki og framfylgi í
smáu og stóru. Kenslu i því efni
er ábótavant. Fræðslan ein dugir
ekki, og sizt meðan hún gengur út
á flest annað, sem okkur íslending-
um er ónauðsynlegra.
Með góðri kenslu og viðleitni
sjálfra manna geta flestir greint hið
rétta. Glöggleiki i því efni mun
koma smátc og smátt, ef alment
væri farið að leggja stund á þetta.
Aðalatriðin eru heldur ekki torskil-
in, t. d. það, að vera strangur i
reglu og réttlætiskröfum við sjálfan
sig, en sanngjarn og vægari við aðra,
að gjöra ekki það sem mönnum
finst órétt og líða ekki öðrum mik-
ið ranglæti, að koma fram við aðra
líkt og þeir mundu vilja að fram-
koma annara væri við sig o. s. frv.
í þessu felst líka að tala jafnan hóg-
værlega, að vera ráðvandur og hrein-
skilinn, að efna loforð sin, að leið-
beina hver öðrum með einlægni og
bróðurhug og fl., sem réttlætisstefn-
unni tilheyrir.
Frelsið er dýrmætur réttur, sem
menn eiga sjálfir. Hver maður er
frjálsborinn og á rétt á að vera
frjáls ef hann gerir ekki sér eða
öðrum skaða og fullnægir að sann-
gjörnum hluta brýnustu sameiginleg-
um þörfum þjóðfélags síns. Onnur
frelsisskerðing er ranglæti, og víð-
tækur, valdboðinn strangleiki hefir
ill áhrif á réttlætistilfinningar manna,
viljaþróttinn og á fjárhaginn yfirleitt,
og gagnstætt því sem leiðbeining i
góðu og gagnlegu mundi gjöra.
Með auknu frelsi vaknar ábyrgðar-
tilfinning manna á gjörðum sínum
bæði fyrir guði og mönnum.
í framtíðinni væri æskilegt að
réttlætistilfinningin yrði svo sterk,
en ranglætið svo fyrirlitið, að lítið
sem ekkert þyrfti á lögum, löggæzlu
eða hegningu að halda og að þetta
alt fari minkandi eftir þvi sem rétt-
lætisstefnan stígur hærra. Ef ekki
er hægt að kenna rettlætið þannig,
að menn vilji framfylgja því, en
forðast samvizkubit og fyrirlitningu
ranglætisins, þá óttast eg að lög-
gæzlan og valdstjórnin ráði lítið við
það. Og sumt ranglæti er lögun-
um að kenna og þeim sem með
þau fara.
Ekki má þó sleppa lögunum eða
einföldum gildandi lífsreglum á ná-
lægum tima. Svo er ranglætið ríkj-
andi, en á göllunum þarf að ráða
bót. Þeim göllum, að lögin eru
meira og minna ranglát, farið í
kringum þau og þau notuð vald-
höfunum í hag.
Ranglát eru lögin þegar þau beita
misrétti við menn, þegar fjöldinn
verður að líða bæði kostnað og
léttarmissi vegna fárra einstaklinga,
þegar Iagabáknið er of bung kostn-
aðarbyrði fyrir smáþjóðitia o. s. frv.
Kringum lögin fara menn oft, en
einna mest mun kveða að því hjá
eru stimpluð
B. H. B.
auk verksmiðjustimpilsins, gætið
þess því vandlega að kaupa aldreí
önnur blöð en þau ein, sem bera
B. H. B. stimpilinn.
25 ára reynsla er fengin fyrir
hinu óviðjafnanlega biti B. H. B.-
blaðanna.
Yerzlnn B. H. Bjarnason.
áleitnum viðskiftaprönguium, sem
villa þeim sýn með röngum fortöl-
um, er þeir semja við, og hafa á
þann hátt oft stórfé af öðrum. Mun-
urinn á þjófum er sá, að þjófarnir
fela sig fyrir líkamlegri sjón manna,
en hinir fyrir andlegri sjón þeirra-
Sumir halda svo að þetta sé mein-
laust af því lögin ná sjaldnast til
þess cg stæra sig svo af dugnaði
sínum.
Valdhafar brúka lögin sér í hag,
þegar þeir hækka sjálfir laun sín,
þegar þeir eyða fé, sem þeím er
trúað fyrir, þegar þeir beita rang-
læti til að tryggja sér völd o. fl.r
en þeir hafa nær aldrei þurft að
sæta ábyrgðar gjörða sinna og sízt
með hegningu.
Valdhöfum má sízt liða ranglæti,
því með því er það innleitt í land-
inu. Ranglæti í löggjöf er stærra
mein en lýst verði.
Gangi þetta ranglæti svo langt, að’
sumir valdhafar láti framtíðarréttindi
og frelsi þjóðarinnr.r víkja fyrir eig-
in hagsmunum, þá er skörin komin1
upp í bekkinn.
Og ástæðulaust finst mér ekki að
segja þetta vegna orða og athafna
sumra þeirra i sambandsmáli þjóð-
arinnar við Dani.
Mér virðist að Danir eigi ekki:
rétt yfir íslandi, heldur íslendingar
sjálfir, að Danir hafi viljað ná i þenn-
an rétt, en íslendingar hafi ekki'
slept honum, að Danir hafi beitr
íslendinga órétti og íslendingar lið-
Vænt væri, ef _bað gæti nú orðið,
að Skírnir kæmist með þessu skipi
aftur. Skýrslur og reikninga tel eg
vísl, og Félagsritin. Það væri gott
ef þú vildir sjá til, að Deildinni
yrði skrifað bréf um bækur þær
sem sendar eru, tölu og verð þeirra,
þvl ekkert bréf kom með þessum
bókum sem nú voru sendar, og
Jens hafði talið vitlaust, svo nokkur
exemplör voru framyfir á Thors
kvæðum og landhagsskýrslum. Deild-
in hér ætti líka að fá áætlun um
tillög 1871, og tilmæli um að senda
okkar deild nokkur exemplör af
orðskviðasafninu, sem okkur vantar.
Heilsaðu kærlega kunningjunum
og eg fel ykkur alt á hendur til
beztu umsjónar.
Með kærri kveðju til konu þinnar
elskulegrar og þín sjálfs.
Þinn skuldbundinn elskandi vin
Jón Sigurðsson.
Reykjavík 23. júlí 1871.
Elskulegi vin.
Kærar þakkir fyrir bréf þitt, og
alla þína atorku með að koma fé-
lagsbókum og Félagsritum hingað
með þessari ferð. Það var ómögu-
legt að gera það betur. Eg vil trúa
því, að skuldakröfur hafi komið,
en flestar voru þess eðlis, eftir því
sem mig minnir, að þær gátu beðið
um sinn. í rentutermininn áttum við
eina 130 rd. i vændum og seinast
í júni 50 rd., auk tillagspeninga og
bókapeninga frá Gyldendalsveizlun.
Um alþing er að vísu ekki full-
ráðið, en ekki skil eg betur, en að
meiri hluti manna sé á sömu skoð-
un og fyr. Það sem villir þeim
sjónir er það, að þeir setja hug-
myndir sjálfra sín í staðinn fyrir
uppástungur stjórnarinnar, og þykj-
ast hafa fengið tilboð um sjálfsfor-
ræði og fjárráð, þó hvorugt sé í
boði, þessvegna eru þeir að tala um
að maður megi til að taka því, sem
bjóðist, og vera ekki að draga þetta
lergur. Þeir embættismennirnir eru
ekki betri en aðrir. Margir vita
betur, en segja ekki. Margir eru
nú farnir að komast uppá jarl, með
ráðgjöfum, er hafi ábyrgðina, en
þeim er sárt að missa nafn konungs
Kristjáns eða Friðriks undan laga-
boðunum, og þvi komast þeir í ei-
lífar ógöngur, af því þeir eru í
þeirri mótsögn, að vilja eiginlega
hafa alla innlenda stjórn, en þó um
leið sækja alt til Kaupmannahafnar.
En þetta er nú í byrjun sinni, og
kemst án efa smámsaman i gang.
Eg held, að þó sumir, enda alþing-
ismenn, vilji eða þykist vilja taka
öllum >þolanlegum» kostum, þá
verði þó endirinn, að uppástungur
þeirra verði óaðgengilegar. Eg ef-
ast varla um, að þeir heimti ábyrgð,
liklega einskift þing, neiti fastri á-
ætlun, og yfir höfuð að tala fari
sem næst 1867, en afneiti »Iögun-
um« 2. janúar.
Greinin í Dagbl. hefir verið lesin
hér. og eru sumir á því eins og
þú, að höf. sé Hoskjær, og muni
vera að præsentera sig undir öðru
firma. Sumir halda greinin sé eftir
Grím á Bessastöðum, aðrir eftir
Clausen, og þar fram eftir.
Hér hefir verið allrabezta sumar,
grasvöxtur, fiski, nýiing, alt upp á
það bezta, sannarlegt veltiár. Guð
veit hvað menn vilja, þegar þeir
geta ekki brúkað þetta nema kom-
ast í skuldir. En það er gleðilegt
að vita, að landar okkar eru veru-
lega farnir að hugsa nokkuð betur
um hag sinn en fyr, og komast úr
skuldum einkanlega. Hér er yfir
höfuð að tala allmikið niðri fyrir af
áhuga og samtaka tilraunum, þó alt
sýnist dauft á yfirborðinu.
Berðu kæra kveðju konu þinni
elskulegri, Skafta, Sigurði Jónassyni
og Hansen og öllum kunningjum.
Þinn elskandi vin
Jón Siqurðsson.
Um félagsskap okkar erum við nú
að ræða, eitthvað verður ágengt, þó
lítið verði að likindum.
Khöfn 7. nóv. 1872.
Elskule^i vin.
Kærar þakkir fyrir þitt vinsamlega
bréf með Diönu. Það gleður mig
að heyra, að þú væntir að kunna
vel við þig, og eg ímynda mér að
þér muni falla allvel þegar þú ert
nú kominn í lag. Héðan er ekkert
nýnæmi núna. Thorsen karl vappar
um kring, en gerir vist lítið sem
stendur. Björnson er í óttalegu gati
, hjá Dönum núna. Hann var hér á
vinafundi eftir Grundtvig, og hélt
þar ræðu, þar sem hann sagði að
Danir mætti til að breyta merkjun-
um og vingast við Þjóðverja. Þeir
fengi þó heldur rétt sinn hjá þeim
sem vinir en sem óvinir. Nú reis
upp allur fjandafans, og þú getur
nærri að Ploug var ekki seinastur,
og skirptu bölvandi. Þjóðverjar
aftur á móti segja nú að Björnson
sé merkasti maður á Norðurlöndum.
Það bezta er, að Danir telja það
ragmensku að taka vináttu við Þjóð-
verja, en þeir segjast alls ekki hata
þá. Það verður þá þessi fýla, eins
og í óþekkum krakka, sem sezt út
í horn.
Eigum við von á kvæðum og öðru
skemtilegu frá þér, minn kæri, núna
aftur með skipinu? Láttu sjá og
komdu með eitthvað gott, helzt núna,
en annars í vetur.
Deildin gerir mjög óhyggilega í
að vera að hleypa sér í jag við okk-
ur, því hún þarf ekki að óttast neina
mótspyrnu frá okkar hendi, ef hún
getur gert nokkuð sjálf, en að láta'
okkur vera varphænu handa sér það
þarf hún ekki að hugsa meðan eg.
má nokkru ráða. Það er slæmt, að
Jón Þorkelsson er ópraktiskur þrá-
kálfur og lætur þá hleypa sér uppr
sem eru mólstöðumenn mínir. Hann
getur verið viss um, að félagið tapar
en vinnur ekki við þesskonar aðferðr
og eg merki það nú strax, og það
tapar í ár á því, að Rvíkurdeildin*
er að terra fingurna eftir peningun-
um, í stað þess að terra þá til að'
gera gagn. Þú veizt hvað heppin
deildin hefir verið með bækur sínar:
Eðlisfr., Ilias Gröndals, Tölvísina,
Hórazar bréfin etc. Mér lizt þeir
hafi sig hæga, og láti sér falla við
okkur hérna, og það vona eg þú
leiðir þeim fyrir sjónir. Þeir skulu
ekki taka það svo, að mig gildi ekki
einu hvernig þqir hringla, en það
er óforsjálegt félagsins vegna, og
getur kostað það meira en margur
hyggur. Samlyndi og samverkan
er oss nauðsynleg, því við erum
ekki ofmargir til þess að halda hóp,
og höfum enda ekki ráð til að hafa
flokkadrætti.