Ísafold - 05.09.1914, Page 2

268
ISAFOLD
Nýmæli.
Frh.
VIII.
Nýtt stjórnarfyrirkomulag.
Hið háa stjórnarráð.
Fyrst að við erum nú orðnir svo
nákunnugir, lesari góður, dettur mér
í hug að sýna þér landsins æðstu
stofnun, hið háa stjórnarráð, sem
hefir aðsetur í stóra hvíta húsinu
hétna rétt fyrir neðan mig. Það er
lágt í loftinu að sjá ofan af svölun-
um hjá mér. Hesthús og vagnskýli
byrgja nokkuð af bakhliðinni. Norð-
an undir gaflinum sjáum við tvo
klára á beit, brúnan og skjóttan, en
lítill mun haginn, því þarna vex
mestmegnis njóli og annað landsins
illgresi, rétt við virðulegustu götu
bæjarins. í norð vestur hcrni bletts-
ins rís hin ódrepandi hvönn, sem
ekkert landsins hirðuleysi getur unn-
ið á, há eins og heill trjárunnur.
Sennilega er ekki tekið til muna af
rótunum til þess að hafa í brenni-
vín.
Væri ekki réttast að skreppa nið-
ur í bæ og líta betur á þennan
virðulega stað. Þú hefir gaman af
að líta inn til þeirra höfðingjanna
sem landinu stýra, að minsta kosti
meðan þingið stendur ekki yfir.
Það er ekki á hverjum degi sem
þið eigið þess kost, sveitamennirnir.
•— »Sjálfsagt kostar það nokkuð á
ári hverju stjórnarráðið okkar« spyr
þú á leiðinni. fá víst kostar það
nokkuð ov miklu rneira en á döqum
landshöfðingjans. Þá gengu til >æðstu
stjórnarinnar* eitthvað 15—xéooo
kr. á ári, en nú eru framfarir í
þessu sem öðru, og árskostnaðurinn
er nú 5 3 þús. krónur. Hann hefir
hlaupið þetta fram á 10 árum síðan
við fengum innlendu stjórnina.
Nú sér þú að húsið er myndar-
legt og snoturt þó gamalt sé, er
framhliðin blasir við og hið háreista
líkneski jóns Sigurðssonar. í stað-
inn fyrir gömlu trégirðinguna er nú
komin myndarleg járngirðing og
járngrind mikil í hliðinu. Ekki man
eg hvað mörg hundruð krónur hún
kostaði, en þó eru laufin þarna úr
næfurþunnu pjátri sem beygja má
með fingri. Við skulum vona að
alt þetta járn ryðgi ekki sundur á
fám árum af hirðuleysi eins og vrð-
ast fer hér i bænum.
------Þér þykir ekki bletturinn
nein fyrírmynd. Satt er það. Hann
gæti verið ólíku fallegri og væri það
eflaust ef Thor Jensen eða Sturl-
ungar ættu hann. Það átti að prýða
hann þegar kongurinn kom hér um
árið og voru tré gróðursett meðfram
húsinu og stignum. En sum dóu
eðlilegum dauða, hin af hirðuleysi
þrátt fyrir alla skógrækt og brotnir
lurkarnir stóðu eftir svo árum og
ráðherrum skifti. Loks hurfu þeir
þó til allrar hamingju. Síðan er
bletturinn eins og Guð og Tryggvi
gerðu hann. En þau afskifti hafði
Tryggvi Gunnarsson af blettinum,
að hann gerði hinn mikla hól undir
líkneski Jóns Sigurðssonar.
Þarna yfir dyrunum sér þú >merki
íslands* blátt með hvítum sitjandi
val. Oss þótti það breyting til
bóta er Albertí og kóngurinn gáfu
oss það óbeðið sællar minningar í
staðinn fyrir þorskinn og það var þá
sett í þetta heiðurssæti yfir húsdyr-
unum. En merkið er nú að vísu
með sömu gerð og dönsk bæja- eða
héraðamerki og táknaði þannig inn-
limun eina er að var gáð. Það
stendur nú þarna óbreytt, en vex
einhvern veginn og breytist á öðr-
um stöðum. Yfir dyrum pósthúss-
ins og landsbókasafnsins er konungs-
kóróna komin yíir alt saman og úr
danska héraðsmerkinu er orðið all-
sæmilegt ríkismerki. Svona hefir
sjálfstæðisstefnan gripið alt dantt og
lifandi á laudi voru.
Við lítum inn í húsið. Forstofan
er af helzt til skornum skamti og
oftast full af höttum og gönguprik-
um, því mannkvæmt er hér oftast.
Til hægri handar er dómsmálaskrif-
stofan. Þar ríkir Eggert Briem skrif-
stofustjóri yfir ýmsum aðstoðarmönn-
um, stundum þur á manninn, en
góður i raun. Hinum megin er
atvinnumálaskrifstofan, og ekki er
þar minna um að vera. Húsbónd-
inn á þessu heimili er Jón Her-
mannsson skrifstofustjóri, gjörvileg-
ur maður og hinn alúðlegasti.
Þú sér að það eru engar smáræð-
isskruddur sem þeir skrifa hér i,
næstum því hálf alin, stika vildi eg
sagt hafa, á þykt. Sumar eru regist-
ur yfir öll þau óteljandi bréf bg er-
indi sem hingað berast eða hér eru
samin og öll eru þau geymd á vís-
um stað, nema uppdrátturinn af Arn-
arhólstúni með öllum framtíðarbygg-
ingum þar. Hann er týndur og
tröllum gefinn og þykir eindæmi,
því allur annar pappír er í beztu
hirðu.
Uppdrátt þennan hafði Kjörboe
húsafræðingur gert af mikilli list og
voru á hann dregnar allskonar opin-
berar byggingar og götur á Arnar-
hólstúni.
Ef þú fer upp stigann lendir þú
uppi í fjármálaskrifstofunni hjá Ind-
riða Einarssyni skrifstofustjóra og
skáldi. Það er einkennilegt i fari
hans, a§ hann er sí glaður og sí-
ungur, þrátt fyrir alt það tölu- og
reikningsmoldviðri, sem hann lifir og
hrærist í. Það er ekki svo ómerki-
legur reikningssnepill sendur land-
inu, að hann sé hér ekki óðara
marglesinn, athugaður og endurskoð-
aður, til þess að sjá hvort nokkuð sé
of- eða vantalið, hvort rétt sé lagt
saman, hvort alt sé áreiðanlega með
feldu. Hér eru athugaðir allir reikn-
ingar sýslumanna, allar verðlagsskrár
og hver veit hvað. En inni í her-
bergi húsbóndans er ramgjör pen-
ingaskápur, sem ekkert fær grandað,
fullur af dýrmætum verðbréfum.
Eins og þú sér eru hér allir að
vinna, allir að skrija. Sumir skrifa
með miklum fingraflýti á skrifvélar,
aðrir með penna upp á gamla móð-
inn. Við lítum á eitt af þessum
skjölum. Það er eins og þú sér
langt mál um innflutning á hundi.
Já það er margt sem þeir hugsa um
hér í stjórnarráðinu. Það sleppur
ekki einu sinni seppi inn í landið
nema það gefi leyfi til.
Þú spyr um ráðherrann. Það er
hér eins og í musteri Salómons að
hið allra-helgasta er greint frá al-
menningnum. Fyrir innan ytri for-
stofuna tekur önnur veglegri við og
út frá henni ganga herbergi land-
ritarans og ráðherrans. lláðherrann
býr auðvitað til hægri en hinn til
vinstri. Inn til þessara stórhöfð-
ingja sleppur enginn nema að koma
hans sé boðuð fyrirfram og hann
hafi fengið sérstakt leyfi.
Þarna sérðu stóreflis slökkvtvél í
forstofunni. Með henni má slökkva
eldinn ef kvikna skyldi í öllum
pappírnum og bréfabunkunum. Það
kann og að þykja varlegra að hafa
hana þegar stjórnmálahitinn er sem
mestur og nærri liggur að kvikni í
sjálfum mönnunum.
Mér sýnist hurðin standa í hálfa
gátt hjá landritaranum. Við lítum
gegnum rifuna. Þarna situr Klem-
ens Jónsson við tröllaukið skrifborð
og skrifar líka af miklu kappi.
Hvernig sem stjórnin byltist og
ráðherrarnir fjúka, þá má ganga að
honum vísum á sinum stað. Hér
er nokkurskonar miðstöð allra skrif-
stofanna og fjöldi mála afgreiddur
þó undir ráðherrans nafni sé og á
hans ábyrgð. Þó landritarinn sé
ekki friðhelgur eins og konungurinn,
þá er hann ábyrgðarlaus eins og hann,
jafnvel þegar hann gegnir ráðherra-
störfum í fjarveru ráðherrans, að
minsta kosti ábyrgðarlaus gagnvart
þingi og landsdómi.
Nú langar þig til að sjá sjálfan
ráðherrann. Eg átti á þessu von.
Við skulum biðja dyravörðinn að
boða komu okkur þvi þér mun
þykja lítilfjörlegt að horfa gegnum
skráargatið á hans hágöfgi. Já það
fór eins og eg vissi. Þér þykir Sig.
Eggerz ekkert smásmíði og vel gert
af hestum Skaftfellinga að bera hann
yfir allar torfærur til Reykjavíkur.
Þér fellur vel við hann og finst
hann ekki stórbokkalegur. Það er
aldrei nema satt. Hann er hinn al-
úðlegasti i viðmóti. Svo er sagt að
hann sé skáld þó lítið beri á og er
það ekki undarlegt að þessari siyrkj-
andi þjóð hætti við að fá skáld fyr-
ir ráðherra. Em það þykir mér óvið-
kunnanlegast í fari hans, að hann
skuli yrkja á dönsku, sjálfstæðisráð-
herrann, en það fullyrti þó eitt af
blöðunum á dögunum. Eg veit ekki
hvort það er satt eða logið. Hannes
Hafstein yrkir þó á íslenzku, og
ágætis kvæði, en beinakerlingavisur
kvað hann yrkja á dönsku. Væri
Dönum skylt að gefa þær út sem
sérstaka bók á rikiskostnað, því
beinakerlingavisur eru annars ekki
til í dönskum bókmentum, svo vel
má það rikisnauðsyn heita að fylla
þessa eyðu.
Nú hefir þú séð Sigurð Eggerz
ráðherra. Það er óvist þú sjáir hann
er þú kemur næst til Reykjavíkur.
Þessir ráðherrar eru alveg eins og
draugarnir. Þeir myndast svona
upp úr þurru og eru »séðir af mörg-
um«, en hverfa svo er minst von-
um varir út í bláinn. Landið held-
ur einskonar galdramessu (seance)
við hverjar kosningar, þjóðin fellur
í millbilsástand og sé sú »kveðandi
nógu fögur« birtist nýr ráðherra í
stjórnarráðinu.
Nú hefir þú séð landsins miklu
stjórnarvél, hið háa stjórnarráð, og
ert ekki alveg ókunnugur. Við skul-
um næst hyggja betur að kostum
hennar og löstum, hvort ekki megi
breyta henni eitthvað til batnaðar,
úr þvi við erum á annað borð að
laga alt í landinu.
Duiarfull fyrirbrigði i stjórnarráðinu.
Á hurðum stjórnarráðsskrifstofanna
eru fest upp spjöld mikil og á þau
er prentað langt registur yfir öll
þau mál, sem hver skrifstofa hefir
undir sinni umsjá. Þetta er hyggi-
leg leiðbeining fyrír hvern sem hefir
erindi að reka og er ekki öllu kunn-
ugur. Það er ekki annað en lesa
þessi registur með þolinmæði, þá
má finna hvert skal snúa sér.
Það kemur t. d. læknir í ein-
hverjum heilbflgðismála erindum.
Hann les á dyrnar, hvar sé að leita
að læknamálum og finnur að þau
hafast við i dómsmálaskrifstofunni.
Honum er tekið þar vel og kurteis-
lega, en hafi hann búist við því að
hitta lækni eða sérfróðan mann í
heilbrigðismálum, þá er ekki því að
heilsa. Hann hittir löqjrœðing.
Nú kynni honum að detta í hug
að skýra frá því, að erindið hafi
ekki verið beinlínis að fara í mál
eða fá lögskýringar. Hann hefir t.
d. við eitthvert faraldur að stríða i
héraði sinu og hefir gert bráða-
birgðaráðstafanir sem hann vill tala
um eða fá samþyktar til fullnustu.
í fljótu bili sýnist það kynlegt, að
lögfraðingurinn skuli geta úr þessum
vanda leyst, blátt áfram ósennilegt
að hann geti haft nokkurt vit á
þessu.
Nú er fróðlegt að sjá bvernig sá
lögvitri maður fer að komast út úr
vandanum. Hann segir væntanlega
komumanni að skrifa stjórnarráðinu
erindi um málið. Á sínum tíma
kemur langt bréf frá lækninum og
lögfræðingurinn tekur til starfa.
Hann skrijar landlakni að læknirinn
hafi sent stjórnarráðinu bréf um
þetta faraldur og að það háa ráð
æski umsagnar hans. Nú sest land-
læknir niður og skrifar stjórnarráð-
inu langt svar, segir hversu að öllu
skuli fara og sendir það síðan stjórn-
arráðinu. Nú er lögfræðingurinn
sloppinn úr öllum vanda. Hann
skrifar auðvitað lækninum að stjórn-
arráðið hafi leitað umsagnar land-
læknis og fallist á að hans ráðum
yrði hlýtt. Þetta hefir þá greiðst
með 4 bréfum og alllöngum tíma,
bréfin eru færð inn í hinar þykku
skruddur og síðan raðað á sinn stað
í hið sívaxandi bréfasafn.
Nú ber annan mann að garði.
Það sem hann hefir á samvizkunni
er einhver flækja um vegamálin í
hans sveit. Hann les á hurðina og
finnur að vegamálin hafast við i
samgöngu- og atvinnumálaskrifstof-
unni. Hann ber að dyrum og alt
fer á sömu leið. Hann rekst þar
líka á lögjræðing. Auðvitað getur
hann ekki greitt þessa flækju um
vegamálin, en tekur það viturlega
ráð, að skrifa landsverkfræðingnum
um málið. Hann greiðir flækjuna,
skrifar stjórnarráðinu og það svo
aftur manninum, að ráðið hafi leitað
umsagnar verkfræðingsins og fallist
á tillögurnar. Enn á ný hafa 4 bréf
verið skrifuð, verið skráð í þau
miklu registur og raðað í hið ógur-
lega bréfasafn.
Svona fer fyrir fleirum og oftast
á sama veg. Allir sem koma hitta
lögjrœðinga hvert svo sem erindi
þeirra er. Ef ekki er um lögfræði-
leg efni að ræða, er ætíð gripið til
hins sama ráðs, að leita álits mann-
anna sem sérfróðir eru, alt af farið
í smiðju. Ef um fræðslumál er að
tala, er leitað til fræðslumálastjórans,
í búnaðarmálum til Búnaðarfélags
íslands, i heilbrigðismálum til land-
læknis, vegamálum til landsverkfræð-
ings, I fiskiveiðamálum til Fiskifé-
lagsins, í landshagsmálum til Hag-
stofunnar o. s. frv.
Öll embælti stjórnarráðsins eru
skipuð lögfræðingum, að einu und-
anteknu, ef skrifararnir eru ekki
taldir. í ókunnugra augum er það
dularfult fyrirbrigði, hversu peir geta
ráðið fram úr öllum málum, þó ekk-
ert eigi þau skylt við lögfræði.
En það er með þetta eins og list-
ir sjónhverfingamannanna. Galdur-
inn er auðskilinn ef hann er eitt
sinn skýrður.
Það sýnist og í fljótu bili oskilj-
anlegt, hvern þremilinn allir þessir
menn skrifa sýknt og heilagt. Nú
er það fljótséð hversvegna allar þes-
ar skriftir eru nauðsynlegar og öll
þau ótal bréf. Þau standa að miklu
leyti í sambandi við það, að sifelt
þarf að fara í smiðju, skrifa fram og
aftur um fjölda mála.
SkrifstofurnaT endurbættar.
Ósjálfrátt dettur manni í hug, að
það sé eitthvað bogið við þessar
stjórnarráðsskrifstofur og alt þetta
fyrirkomulag, þó meunirnir sem fyr-
ir þeim standa séu góðir menn.
Það er að vísu erfitt um þetta að
dæma fyrir þá, sem ekki hafa tekið
þátt í störfunum og eru öllu ó-
kunnugir, en ekki getur það neinu
spilt þó drepið sé á þær endur-
bætur, sem mörgum hafa eflaust
dottið í hug.
Þrjár endurbætur blasa beint við
þeim, sem líta á málið með almenn-
ingsaugum.
a) Fækkun óþarfra milliliða. Það
sýnist sjálfsagt að öll mál gangi
beina leið til mannanna sem þekkja
þau og geta ráðið fram úr þeim.
Mál sem eru lögfræðislegs efnis eiga
að sjálfsögðu að ganga til lögfræð-
inga og tveir lögfræðingar í stjórn-
arráðinu væru eflaust nóg til þess.
Heilbrigðismál gengju til landlæknis,
vegamál til landsverkfræðings, flest
kenslumál til fræðslustjóra, fiskiveiða-
mál til Fiskifélagsins, búnaðarmál til
Búnaðarfélags íslands o. s. frv.
Eðlilegast væri að þessir sérfróðu
menn hefðu ákveðinn- skrifstofu eða
afgreiðslutima í stjórnarráðinu, en
hitt gæti og komið til tals, að þeir
störfuðu á skrifstofum sínum heima
eins og nú gerist.
Nú er það auðvitað, að eftir sem
áður yrðu öll mál að ganga gegn-
um stjórnarráðið og hendur ráðherr-
ans, mannsins sem ber ábyrgð á öll-
um stjórnarathöfnum. Fram úr
þessu má greiða á einfaldan hátt:
Sérfróðu mennirnir sendu þá ekki
tillögur sínar beint til þeirra er hlut
eiga að máli, heldur til stjórnarráðs-
ins. Ef það telur þær góðar og
gildar, þyrfti ekki annað en rita
samþykki þess á þær og senda þær
síðan. Ef nauðsynlegt er að breyta
einhverjum atriðum, má taka þau
fram í stuttu máli.
b) Mínni skriffinnska og manna-
hald. Þetta virðist bein afleiðing af
því að milliliðum fækkar. Skriftir
ættu að sparast um allan helming.
c) Aukin þekking i sjálfu stjórn-
arráðinu. Ef sérfróðu mennirnir eru
þar til viðtals, geta allir hitt mann,
sem óðara hefir svör á reiðum hönd-
um, og vel veit öll deili á því sem
um er rætt.
Þá mætti líklega telja þann kost
i ofanálag, að með þessu lagi ætti
öll ajgreiðsla að vera jijótari en
óþarfir milliliðir falla úr sögunni.
Þetta erindi áttum við þá i stjórn-
arráðið, lesari góður I Við erum
búnir að umturna öllum skrifstofun-
um. Hið háa ráð er nú ekki leng-
ur fult af lögfræðingum og óþörf-
um milliliðum, heldur er það fult
af landsins fróðustu mönnum í
hverri grein. Skriftirnar verða að
vísu minni, hinar þykku skruddur
endast miklu lengur og hið geig-
vænlega bréfasafn vex ekki eins ört,
en bættur er skaðinn. Mannahald
höfum við sparað, sparað fé, sparað
ótal mönnum tíma og fyrirhöfn og
gert ráðið fróðara en fyr.
Þetta erindi áttum við á skrif-
stofurnarl Hafa þær ekki batnað?
Það er nú mikli munurinn I segir
þú, lesari góður. En hvað heldur
þú þá að þú segir, þegar við tökum
okkur næst eldhúsdag þarna innar af
ytri forstofunni þar sem stórveldin
búa: slökkvivélin, ráðherrann og
landritarinn. Þá gæti eg trúað að
þér fyndist eitthvað fara að lagast tií
muna í landinu 1
Frh.
Guðtn. Hannesson.