Ísafold - 24.02.1915, Page 1

Kemur út tvisvar
i viku. Verð árg.
4 kr., erlendis 5 kr.
eða l1/, dollar; borg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
XLII. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 24. febrúar 1915.

Uppsögn (skrifl.)
bundin viö ái amót,
er ógild nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
sé kaupandi sknld-
laus við blaðiö.
■-»
15. tölublað
Alþýötifél.bókasafn Templaras. 8 kl. 7—9
Borgarstjóraskrifstofan (opin virka daga 11 -8
og 6—7
Bœjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og i -7
Bœjargjaldkerinn Laufásv. 5 kl. 12—8 og '•
íslandsbanki opinn 10—21/* og 51/*—7.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8Ard.—10 iöd.
Alm. fundir fid. og sd. 81/* sibd.
Landakotskirkja. öubsþj. 9 og 6 á heh um
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 11-21/*, 5Ví—81/*. Bankastj. 12 2
Landsbókasafn 12—8 og 5—8. Útlán 1—8
Landsbúnaðarfólagsskrifstofan opin frá 32—2
Landsfóhirbir 10—2 og 6—6.
Landsskjalasafnib hvern virkan dag kl. 12 -2
Landssíminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Náttúrugripa8afnib opib l1/*—21/* á sunnud.
Pósthú8ib opib virka d. 9—7, sunnud. 9—1.
Samábyrgb Islands 10—12 og 4—6
Stjórnarrábsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjavikur Pósth. 8 opínn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—9.
Vifilstabahælib. Heimsóknartími 12—1
ÞjóbmenjasafniÓ opid sd., þd. fmd. 12—2,
Skrifstofa
Eimskipafélags Islauds
í Reykjavík er í
Hafnarstræti 10 (uppi).
Talsími 409.
í Kaupmarmahöfn:
Strandgade Nr. 21.
Þingviljinn 1914
Nýjar yflrlýsingar.
Hjákátlegar þingræðis-
hugmyndir.
Eins og skýrt hefir verið frá í
Isafold hafa allir stuðningsmenn ráð-
herra á siðasta þingi, 24 talsins,
lýst yfir ánægju sinni yfir framkomu
hans í ríkisráði 30. nóv.
Eitt af vandræðaskapar-tiltækjum
Lögréttu hefir það verið að láta líta
svo út, að það væru eigi nema 18
þingmenn, sem það hafa gert, vegna
þess að eigi voru fleiri nöfnin undir
hinni samhljóða yfiilýsing, sem birt
var í 13. tbl. ísafoldar. En þar var
þess getið, að hinir þingmennirnir
5, sem á vantaði (auk ráðherra) hefðu
lýst hinu sama vfir á annan hátt.
. Síðan það var ritað hafa skeyti
borist frá 4 þeirra 3 þingmanna —
og þykir oss rétt, eftir atvikum, að
birta þau.
Þeir Björn Hallsson og Þórarinn
Benediktsson sima sameiginlega á
þessa leið:
»'Ieljum framkomii ráðherra á ríkis-
ráðsfundi 80/11. 1914 ífullu samratni
við fyrirvara alpinois i stjórnarskrár-
málinu. Alitum hann hafa hermt rétt
frá vilja pinqsins í málinu.
Björn Hallssou. Þórarinn Benediktssoni.,
Þriðji þingmaðurinn þessara 5,
Hjörtur Snorrason, simar ráðherra á
þesssa leið:
»Sampykkur framkomu yðar í rikis-
ráðinu B0/n. s. I. og votta yður virð-
ingarfylsta pakklceti jyrir drengilega
framkomu og einurð gagnvart konungi
og rikisvaldinu danska.
Hjórtur Snorrasoni..
Jón á Hvanná símar formanni
Sjálfstæðisflokksins m. a. á þessa
leið:
mSampykkur framkomu ráðherra í
»Fundurinn telur framkomu ráð-
herra i rikisráðinu 30. nóv. f. á.
við umræður stjórnarskrármálsins
vera í fullu samræmi við vilja
mikils meirihluta alþingis og
kjósenda, og þakkar fundurinn
ráðherra framkomu hans í þessu
máli«.
4. og 5. Bjargráðasjóður og forða-
gctzlulög. Tillögur samþ. með öll-
um greiddum atkv.
a. »Fundurinn mótmælir eindregið
þeirri stefnu þingsins að hrúga
á þjóðina ýmsum þeim lögum
að henni fornspurðri, sem hafa
talsverðar fjárbyrðar í för með
sér og vill i því sambandi benda
á bjargráðasjóðslögin og forða-
gæzlulögin, jafnvel þó hann álíti
að forðagæzlulögin geti máske
með tímanum orðið að tilætluð-
um notum«.
b. »Fundurinn skorar á næsta þing
að færa gjaldið til bjargráðasjóðs-
ins niður um helming*.
6. Bankamál. Eftir nokkrar um-
ræður var samþ. með miklum meiri
hluta svo hljóðandi tillaga:
»Fundurinn mótmælir því, að^
íslandsbanka sé veitt heimild til
aukinnar seðlaútgáfu nema trygg-
ingarforði hans sé aukinn hlut-
fallslega«.
7. Vetzlunarmál. Eftirfarandi til-
laga samþ. í einu hljóði:
»Jafnvel þótt fundurinn viður-
kenni að vel hafi verið ráðið af
stjórnarráði og velferðarnefnd,
að útvega matvörubirgðir til lands-
ins frá Ameríku, getur hann ekki
látið hjá líða að láta í ljósi
óánægju sina með aðferðina á
úthlutun vörunnar, þar sem hann
álitur að nægilegur jöfnuður hafi
ekki verið sýndur við úthlutun
hennar og einnig að ósanngirni
hafi verið beitt við þau hrepps-
félög, er fengu vörur sínar
skemdar*.
8. Vátryggingarmál. Svohljóð-
andi tillaga samþ. í einu hljóði:
Fundurinn skorar fastlega á
þingið að setja sem fyrst á stofn
brunabótafélag fyrir land alt,
einkum fyrir kaupstaði og kaup-
tún landsins«.
9. Gcszla bannlaganna. Tillaga
samþ. með öllum greiddum atkv.:
»Funduiinn skorar á stjórnina
að brýna rækilega fyrir löggæzlu-
mönnum landsins og sveitar-
stjórnum, að rækja sem bezt eft-
irlit með bannlögunumc.
10. Siglingalögin. Tillaga samþ.
i einu hljóði:
»Fundurinn skorar á stjórnina
að hlutast til um, að nemendur,
sem loki.ð hafa prófi við sjó-
mannaskólann í Reykjavík, njóti
sömu réttinda, til þess að fara
með skip og nemendur með
samskonar prófi frá dönskum
skólum«.
11. Ndtnamál. Tillaga samþ.
með 8:2:
»Þar sem auðsjáanlegt er að
kol verða afardýr eða jafnvel
ófáanleg vegna ófriðarins, skorar
fundurinn fastlega á stjórn lands-
ins og velferðarnefnd að veita
hreppum Vestur-ísafjarðarsýslu
hið allra fyrsta fé til rannsóknar
á þeim stöðvnm innan héraðsins,
sem talið er víst að brensluhæft
efni sé fyrir.«
Ennfremur var í e. hlj. samþ.
svohlj. tillaga:
»Fundurinn ályktar að skora á
stjórn og þing að láta námu-
fróðan mann rannsaka hvort
ekki muni finnast nothæf kol,
eða annað efni í landinu, sem
betra sé til eldsneytis en algeng-
ur mór.«
stjórnarskrármálinu í rikisráði 90.
nóvetnber.
fón á Hvannát.
Fimti þingmaðurinn, sem þá vant-
ar, er hr. Karl Finnbogason, en sé
vafalaust um afstöðu nokkurs þing-
manns gagnvart framkomu ráðherra,
þá er það afstaða hans, sbr. hinar
röggsamlegu greinar hans í Austra.
Það fer því »óneitanlega» að verða
heldur litlum vafa bundið, að mikill
meiri hluti þings stendur fastur eins
og múrveggur um hinn íslenzka
málstað og lætur hvergi blekkjast af
fagurgala málfærslumanna dönsku skil-
málanna.
í órjúfanlegri fylking standa þeir
saman minsta kosti 24 af 40 þing-
mönnum og þar af 23 þjóðkjörnir,
af 34 alls. Einir 10—11 þingmenn
þjóðkjörnir hafa enn eigi lýst sig
fylgjandi hinum íslenzka málstað.
En sennilega eiga flestir þeirra það
að eins ógert.
Þegar svona er komið málum,
hlýtur það að vekja meira en litla
furðu, hvernig einn af elztu þing-
mönnum vorum, sira Sig. Stefánsson,
ritar í hirð-málgagn Heimastjórnar-
manna á ísafirði. Þar er sem sé
komin nýlega Vigur-prédikun nr. 2.
Hefir klerkur nú sótt það í sig móð-
inn, að nú má eigi minna gagn
gera en að hann sakar ráðherra
Sig. Eggerz um beint pingræðisbrot.
Heyri menn hina nýju Vigurtóna
um framkomu ráðherra!
»Hér er framið þingræðisbrot af
hinu versta tagi og einu mesta vel-
ferðarmáli þjóðarinnar stofnað í ber-
sýnilegar ógöngur.
Með þessu atferli er verið að gera
þingræðið islenzka að hinni örgustu
skrípamynd frammi fyrir öllum heim-
inum og leiða þá óöld yfir landið,
sem er litlu betri en sú, sem geng-
ur yfir heiminn fyrir utan oss. Og
svo er reynt að telja þjóðinni trú
um, að með þessu háttalagi sé verið
að vernda landsréttindi íslands.
En fyrir hverjum?
Fyrir alþingi íslendinga liggur
beinast við að svara.
Þeir, sem ekki geta samsint þess-
um aðförum og vilja bjarga þjóðinni
úr ógöngunum eru bornir ósæmi-
legum getsökum alt að landráðum.
Er hægt að hafa meiri hausavíxl
á réttu og röngu, er hugsanlegur
meiri pólitískur ósómi?
Ef þjóðin kyssir á þenna hirtingar-
vönd, liggur nærri að spyrja:
Er ísland öllum heillum horfið ?«
Þessi er loka-rúsínan í hinni löngu
stólræðu Vigurklerks i Vestra nýlega,
og má á því sjá, að slzt skortir stór-
yrðin eða glamrið.
En takist höf að telja þjóðinni
trú um, að það sé »pingræðisbrot«
að flytja fram vilja minsta kosti 24
þingmanna af 40, þá þykir oss
naumast kleift að »hafa meiri hausa-
vixl á réttu og rönguc. Framhaldið
verður þá sjálfsagt, að telja þjóðinni
trú um, að þá fyrst sé islenzku þing-
ræði fyllilega borgið, ef landið fái
ráðherra, sem hafi mesta lagi fylgi
10—11 af 34 þjóðkjörnum þing-
mönnum.
Sá Vigur-sannleikur verður senni-
lega textinn i næstu Vestraprédik-
uninni.
Annars er furðulegt, að enn skuli
reynt af nokkrum hugsandi manni
að halda því fram, að konungur hafi
viljað taka fyrirvara alþingis til greina.
Konungsúrskurðurinn um uppburð
sérmála vorra skal vera breytanlegur,
eins og hver annar íslenzkur kon-
ungsúrskurður, segir fyrirvari alþingis.
Konungsúrskurðurinn um uppburð
sérmála vorra skal ekki vera breytan-
legur, eins og hver annar íslenzkur
konungsúrskurður, segir konungur
með skilyrðunum um auglýsinguna
til Dana, heldur óbreytanlegur þangað
til danska rikispingið samþykkir ný
sambandslög.
Uppburðurinn skal vera sérmál! —
segir alþingisfyrirvarinn.
Uppburðurinn skal vera sammál —
segir konungl. auglýsingin fyrirhug-
aða til Dana.
Ef þér viljið ekki láta þrengja sér-
málasvið vort, ef þér viljið ekki upp
úr þurru kasta einhverju mikilvæg-
asta sérmáli voru, að óþörfu, i
sammála-hítina dönsku, þá er að
fylkja sér utan um ráðherra og Sjálf-
stæðisstefnuna.
En ef þér viljið leggja viðurkend
sérmál vor á vald Dana, — þá er að
styðja andslæðinga vora.
íslenzki málstaðurinn! — Dönsku
skilmálarnir!
Hvoru megin er hollara að vera
þjóðar vorra vegna?
Þingmálafundir.
Fulltrúafundur Vestur-lsfiröinga.
Miðvikudaginn 3. febrúar 1915
var 16. þing- og héraðsmálafundur
Vestur-ísafjarðarsýslu settur og hald-
inn að Þingeyri i Dýrafirði.
Fundinn sóttu 18 fulltrúar úr 5
hreppum sýslunnar.
Meðal málefna þeirra, sem tekin
voru til meðferðar á fundinum, voru:
1. Stjórnarskrármdlið. í þvi voru
samþyktar þessar tillögur:
a. »Fundurinn lýsir yfir, að hann
treystir því, að alþingi taki upp
og samþykki stjórnarskrármálið
á sama grundvelli og' síðasta
þing«. — Samþ. með 13 atkv.
b. »Fundurinn æskir þess, að stjórn-
arskrármálinu verði sem fyrst
ráðið til lykta á þeim grundvelli
sem síðasta þing samþykti það
á«. — Samþ. með 6 atkv.
2. Fánamálið: Svohljóðandi til-
laga samþ. í einu hljóði:
»Fundurinn óskar þess, að fána-
lögin verði sem fyrst staðfest«.
3. Ráðherrann. Eftir allmiklar
umræður var svohljóð. tillaga samþ.
með 10 atkv. gegn 7, að viðhöfðu
nafnakalli:
Lannakjör andlegra starfsmanna.
Eftir Ketil Flatnef.
I. Almennar athugasemdir.
I.
Það er ofarlega á baugi þetta mál,
launakjör embættismanna og eftir-
laun þeirra. Eg ætla að leggja nokk-
ur orð í belg. Nú hefir a!þingi
samþykt þingsályktunartillögu um
skipun milliþinganefndar, til þess að
rannsaka málið. En málið er gam-
alt á dagskrá þjóðarinnar; afnáms
eftirlauna hefir verið krafist þing-
málafund eftir þingmálafund, viðast
hvar um landið. Og hvaða rök eru
alment færð fyrir þvi? Mér heyrist
helzta ástæðan vera sú, að það verði
sparnaður fyrir þjóðina. »Embættis-
menn hafa nóg laun, og þeir»eiga
að geta séð fyrir sér sjálfir i ellinni
eins og hinirc. Þetta er algengt
svar. Á alþingi í sumar hélt Magn-
ús Pétursson, þingm. Strandamanna,
ræðu, sem birt er i ísafold, 58. tbl.
1914. Hann var framsögumaður
nefndar þeirrar, er efri deild kaus i
þessu máli. Ræða þessi er merk
fyrir þrennar sakir. 1.) Menn munu
líta svo á, að þau atriði hennar, er
máli skifta, séu álit nefndarinnar í
heild sinni. 2) Hún er ein af hin-
um fáu opinberu umræðum, er orð-
ið hafa i blöðunum um þessi efni
og 3.) höfundurinn er embættismað-
ur. Þess vegna ætla eg að rýna í
einstök atriði hennar í greinum mín-
um, þar sem tækifæri er til þess.
2. Andlegir starfsmenn og pjóðirnar.
Eg tala um andlega starfsmenn
þjóðarinnar, þvi þjóðin geldur sum-
um þeirra af landsfé, öðrum en em-
bættismönnum. Ef spurt er um
sambandið á milli þjóða og embætt-
ismanna, þá er svarið jafnan: »Em-
bættismenn eru þjónar (hjú) þjóðar-
innar, og þjóðin er húsbóndi þeirra«,
Þetta svar kunna flestir utan að.
Eg neita þvi ekki, að þetta sé rétt,
og það er gott að geta talað vitur-
leg orð og sönn, ef menn skilja,
með hvað farið er. Þá er að vita,
að þetta er ekki sagt í óvirðulegri
merkingu. Það er til dæmis talið
svo, að mestu menn þjóðanna séu
þjónar þeirra, en ekki drotnar, og
þjónar mannkynsins í heild sinni.
Andlegir starfsmenn hverrar þjóðar