Ísafold - 24.02.1915, Side 3

ISAFOLD

Rausnargjöf.
Einn a£ helztu kaupm. Reykjavíkur,
hr. Brynjóljur H. Bjarnawn, hefir í dag
— á 50. árs afmælisdegi sínum —
gefið joo króna veðdeildarbréf Lands-
bankans, til stofnunar varasjóðs handa
vSjúkrasamlagi Reykjavíkur« og skulu
þær vera ævarandi eign samlagsins,
sem eigi má skerða fyr en þær eru
orðnar 10 — tíu — þúsund krónur
með vöxtum og vaxtavöxtum.
Gjajabréfió er svohljóðandi:
Með gleði hefi eg kynt mér lög og
fyrirkomulag »Sjúkrasamlags Reykja-
víkur«, sem eg tvímælalaust tel að
geti orðið eitt hið nytsamasta og bless-
unarríkasta samlag fyrir borna ogóborna
borgara þessa bæjar, svo framarlega
sem menn alment læra að skilja þá
afarmiklu þýðingu sem í því felst, að
hver einstaklingur reyni sem bezt að
tryggja framtíð sína og sinna; en su
mun vera fyrsta hugsjón sjúkrasam-
lagsins. Það virðist því sem það ætti
að vera ein af helgustu skyldum hugs-
andi borgara þessa bæjar, ekki að eins
þeirra, sem óhjákvæmilega verða að
ieita á náðir bæjarfólagsins ef sjúk-
dóma ber að höndum, heldur einnig
hinna sem betur eru settir, að styðja
þetta góða og þarfa samlag, vitandi,
að þótt einhver vor njóti ekki beint
persónulega styrks samlagsins, að þá
njóturn vér þó allir hagnaðarins og
gleðinnar af starfi þess óbeint, einmitt
með því að hjálpa þeim sem hjálpar
eru verðugir — þeim sem fremur vilja
leggja á sjálfa sig allar hörmungar
veikinda og fátæktar, en að leita
hjálpar fátækrafélagsins eður annara.
Vonandi eru slíkir menn í miklum
meirihluta allra borgara þessa bæjar.
Leggjumst því allir á eitt til að styrkja
og efla »Sjúkrasamlag Reykjavíkur«,
svo vel, að 4. og 5. málsgr. 18. gr. í
lögum samlagsins verði sem fyrst með
öllu óhugsandi og þyðingarlaust ákvæði,
því skammlaust væri það ekki fyrir
jafnstórt bæjarfélag sem vort, ef jafn
nytsamt samlag fólli úr sögu þessa
bæjar.
Eina örugga skilyrðið fyrir því, að
aldrei geti komið til þess, að sjúkra-
samlag vort verði lagt niður, er að
afla því öruggs varasjóðs, sumpart
með gjöfum einstakra manna og sum-
part með ríflegu fjárframlagi frá því
opinbera. Só eg því ekki að eg geti
betur minst fimtugs afmælis míns en
með því, að sýna þessum góða félags-
skap samhygð mína á þann hátt, að
eða ekki. Sé svo, að svara verði
spurningunni játandi, þi er hér mál,
sem íslenzku þjóðinni er lífsnauðsyn
að horfa vel á og taka alvarlega
fyrir. Því að þá er íslenzka þjóðin
i voða; þá er islenzk menning, ís-
lenzkt þjóðerni og íslenzkt frelsi
hættu, og tortímist, nema bót verði
á ráðin. Ef leiðtogar þjóðarinnar,
andlegir íorráðamenn hennar, fröm-
uðir og merkisberar menningarinnar,
eru ónýtir, gera ekki verk köllunar
sinnar, þá er islenzka menningar-
þjóðin á barmi glötunar. Það getur
haldið áfram að lifa þjóð, sem ekki
hefar einkenni siðaðrar þjóðar á sér,
undir stjórn annarar þjóðar, eða hún
hverfur alveg inn i aðra þjóð, menn-
ingarþjóð. Þetta verður að gera sér
fyllilega ljóst, og ef hér er mein-
semd, þá verður að ráða bót á henni.
Þá tjáir þjóðinni ekki að svelta em-
bættismenn sína, né fækka þeim,
tjáir ekki að álasa þeim eða taka af
þeim störf þau, sem þeir eiga að
gera, nei, þá er eina ráðið að um-
bæta andlegu starfsmennina, og sé
ekki nóg andlegt þrek 1 þjóðinni til
þess, þá er lífsafl hennar ekki nóg,
þá hlýtur hún að deyja, þ. e. menn-
leggja í dag dálítinn hornstein til
varasjóðs stofnunar.
Sendi eg því hór meö »Sjúkrasam-
lagi Reykjavíkur« að gjöt til stofn-
unar varasjóðs fyrir samlagið:
eitt 500 — fimm hundruð — króna
veðdeildarbróf Landsbankans, sem vera
skal ævarandi eign varasjóðs sjúkra
samlagsins.
Þegar brófið verður dregið ót til inn-
lausnar, skal jafnan kaupa annað nýtt
í staðinn og skulu vextirnir af brófi
þessu jafnan lagðir við höfuðstólinn og.
varið til nýrra veðbréfakaupa hjá
Landsbankanum, nema því að eins,
að hagur samlagsins eitthvert sinn só
slíkur, að stjórn samlagsins telji það
óhjákvæmilegt að grípa til vaxtanua,
eður einhvers hluta þeirra til þess að
standast óhjákvæmileg og bráðnauðsyn-
leg útgjöld samlagsins. Erá þessum
ákvæðum má aldrei breyta unz vara-
sjóðurinn er orðinn 10,000 — tíu þús-
undir — króna, en úr því má stjórn
sjúkrasamlagsins verja alt að hálfum
vöxtum af innstæðu varasjóðúns árlega,
til þarfa samlagsmanna samkvæmt lög-
um fólagsins eftir því sem þörf krefur.
Guð blessi og efli góða viðleitni
»Sjúkrasamlags Reykjavíkur«.
Reykjavík þ. 14. febrúar 1915.
B. H. Bjarnason.
Samlagið er nú hálfs sjötta árs
(stofnað 12. sept. 1909) og hefir því
á þessum stutta tíma hlotnast hylli
og samhygð fjölda bæjarmanna, enda
gert ómetanlegt gagn. Það er fyrsta
samlagið, sem stofnað er hér á landi
með sama sniði sem önnur almenn
sjúkrasamlög erlendis. Síðan hafa
nokkur samlög verið stofnuð og
víða er vaknaður áhugi manna fyrir
því að stofna samlög. Við síðustu
áramót taldi samlagið 390 hluttæka
samlagsmenn (260 börn, sem njóta
hlunninda úr þvi, eru ekki talin þar
með), og á síðasta mánuði bætti það
við sig 24 nýjum meðlimum. Hlut-
takan er að visu ekki eins mikil og
við hefði mátt búast, í jafnfjölmennu
bæjarfélagi sem Reykjavík er, ett or-
sökina til þess tel eg aðallega þá,
að menn eru oft tregir til að sinna
ýmsum nýmælum, jafnvel þótt sýni-
legt sé, að þau hljóti að verða til
ómetanlegs gagns fyrir alda og
óborna; en þetta lagast með tíman-
um og er nú þegar farið að koma
í ljós, að menn eru farnir að sjá
nytsemi samlagsins og hið mikla
gagn sem það hefir gert, enda er
aðsóknin óðum að aukast.
A þessum stutta starfstíma sam-
ingin deyr, og aðrir hirða reiturnar.
En svo er hin hliðin, hitt svarið, að
sé þetta ekki rétt, séu embættismenn
og aðrir andlegir starfsmenn íslenzku
þjóðarinnar á borð við sömu menn
annara frjálsra menningarþjóða, þá
verða skoðanirnar á þeim að breyt-
ast. Þá verður að ljúka upp augum
þjóðarinnar, svo að hún sjái, því að
annars getur margt ilt af því hlotist.
4. Laun íslenzkra embœttismanna.
Eg set hér á eftir laun flestra ísl.
embættismanna, er hafa.40ookr. og
minna í árslaun, en áður get eg eins
atriðis. Aður tíðkaðist það um em-
bættismenn, og tíðkast enn um
presta, að þeir búa jafnframt. Er
ætlast til þess, að emb.menn úti um
land séu yfirleitt bændur jafnframt?
Eiga þeir að skifta kröftum sínum?
Skal ekki farið frekar út í það atriði,
en það er atriði, sem gera verður
ljóst, og þjóðin þá verður að taka
skýrt fram við embættismenn sfna.
Mér virðist löggjöfin benda í þá átt,
að ekki beri að ætlast til þess.
Arið 1914 hafa emb.menn þessi
laun: Háskólakennarar 3000 upp í
4500, dósentar 2800, skrifstofustjórar
lagsins (5 */2 ári) hafa ýmsir mætir
menn gerst styrktarmenn þess í orði
og á borði, bæði með þvi að útbreiða
þekkingu manna á nytsemi þess og
með því að gerast æfifélagar (æfi-
gjaldið er 20 kr.) eða hlutlausir sam-
lagsmeun (með minst 2 króna árs-
gjaldi). Fjöldi manna í Oddfellowa-
félarinu — en það átti á sínum
tíma sinn mikilsveiða þátt í stofnun
þess — hafa gerst styrktarmenn
þess með árlegum gjöfum; Iandlækn-
ir Guðm. Björnsson gaf því alla
læknishjálp sína á liðnu ári; lyfsali
P. O. Christensen hefir á ýmsan
hátt verið því hlyntur og gefið þvi
stórgj.ifii. Hlutavelta sú, er hnldin
var á siðastl. hausti til ágóða fyrir
samlagið, var ein hin bezta sem
haldin hefir verið hér i bænum og
sýndu samlagsmenn þá, ásamt fjölda
bæjarmanna, hve mjög þeim .er ant
um samlagið. »Nýja Bíó« hefir sýnt
og lofað að sýna kvikmyndir tii
ágóða fyrir það og bæjarstjórn Reykja-
vikur hækkaði styrkinn úr 400 kr.
siðastl. ár upp í alt að 900 kr. fyrir
yfirstandandi ár; kom þar einnig
fram órækur vottur þess, hvers virði
bæjarfulltrúarnir, í nafni almennings,
álíta að samlagið sé, og síðast en
ekki sizt er ofangreind gjöf og orð
þau, er henni fylgja frá gefandans
hendi, ný hvöt fyrir alla hugsandi
menn að sinna þessu velferðarmáli
bæjarins og mikils hluta þjóðarinnar
(sjúkrasamlagamálinu) betur eftirleið-
is en áður.
Þrátt fyrir allan þennan mikla og
lofsverða stuðning sem samlagið
hefir fengið frá ýmsum hliðum, hef-
ir því þó enn eigi tekist að mynda
nægilega tryggan varasjóð. Tekj-
urnar hafa jafnvel ekki hrokkið fyrir
útgjöldunum, svo að stjórn samlags-
ins hefir oft neyðst til að grípa til
tekna þeirra, er að réttu lagi hefðu
átt að leggjast í varasjóð. Ofannefnd
gjöf er því afarþýðingarmikil fyrir
samlagið, og því betri sem hún er
trygg og varanleg. Hún er einmitt
sterk hvöt fyrir alla þá, er samlag-
inu unna, að láta það aldrei undir
lok líða, heldur safna meiri kröftum
en enn eru fyrir hendi, gera það ai-
mennara og tryggara.
Hvað vantar þá.til þess að sam-
lagið komi að meiri og betri notum
en enn er? Getur það ekki lifað á
"sfuðningi og starfsemi þeirra, sem
hafa styrkt það og stntt hingað til?
Jú, að vísu, en því lengur dregst
og yfirdómarar 3500, landsféhirðir
3300, landsverkfræðingar 3700 og
4000, umsjónarm. fræðslumála 3600,
rektor 3600-1-400 kr. fyrir húsaleigu,
yfirkennari 3600, 1. og 2. kennari
3200, 3. og 4. kennari 2800, 5.
kennari 2400 (þessir 6 síðustu hÞfðu
400 kr. minna, er var bætt við á
fjárl. síðustu), landsbókav. 3000 kr.,
kennaraskólastjóri 2400, auk hús-
næðis, ljóss og hita, 1. kenn. 2400,
2. kenn. 2200, skólastjóri á Akur-
eyri 3000, auk húss, ljóss og hita,
1. kenn. 2400, 2. kenn. 2200, hag-
stofustj. 3000, aðstoðarmaður 2500,
skógræktarstjóri 3000, sýslumenn 1.
fl. 3S00, í 2. fl. 3000, 3.^.2500, 4.
fl. 2000, landskjalavörður 1800, forn-
menjavörður 1800, prestar eftir 22
ára þjón. 1700, 12 ára þjón. 1500,
byrjunarl. 1300, héraðslæknar 1500.* 1 * 2 * 4 * * * * * * * * * * *)
Aðrir helztu emb.m. hafa 4000 kr.
og þar yfir í árslaun. Við laun
sýslum., presta og lækna bætast svo
aukatekjur. Um aukatekjur lækna
hefir landlæknir getið í ritgerð sinni:
í) Laun lækna voru samkv. lög
,5/io—7S *9oo og 1500 kr., s.l. 18/i0
—99 1900, 1700, 1500 og 1300
kr. Núgildandi lög frá 16 */u—07.
það, að það nái tilgangi sínum,
sem þeir eru færri mennirnir
sem að því standa. Þ.ið vantar
fleiri meðiimi! Fleiri menn, sem
vilja styðja að framgangi þess og
njóta góðs af því um leið. Það er
ekki styrktarjélag, gfiögeröajélao eða
líknarstofnun; það er tryggiirgar-
félng. í sjúkrasamlögum eru
réttindi á móti skyldum: Þar eiga
menn heimtingu á njálp í veikind-
um og er hún miðuð við skyldu-
tillög hvers og eins af meðlimun-
um; þeir bera því allir jafnt frá
borði, hvort sem þeir eru ríkir tald-
ír eða fátækir og geta á annað borð
fullnægt inntökuskilyrðunum. —
Það hefir oft verið á það bent,
hvaða gagn sjúkrasamlögin gera
eilendis, hve alment þau eru álitin
vera eitt af lífsskilyrðum þjóðanna:
Þar telja húsbændurnir, verksmiðjueig-
endurnir og vinnuveitendurnir það sína
eina hina fyrstu og helgustu skyldu
að sjá fyrir að því vinnuhjúin og verka-
mennirnir tryggi heilsu sína í sjúkra-
samlagi, margir þeirra gera það beinlín-
is að skilyrði fyrir vinnunni, að vinnu-
þiggjandinn sé trygður á þennan
hátt. Hér á landt er þetta málefni
svo nýtt og almennmgi svo ókunn-
ugt um það, að menn hafa til
skams tima haldið að það væri
naumast þess vert að vera að brjóta
heilann um það, alt gæti gengið eins
og áður, því að, ef út af bæri, þá
væri þó ein almenn stofnun til í
landinu, að vísu ekki geðþekk, en
æfargömul — fátækrasjóðurinn —,
sem tæki við öllum skellunum. Nú,
þegar sjúkrasamlögin eru að kom-
ast hér á fót, hafa menn »verið
tregir til að trúa« og viljað sjá
hvernig gengi; þess vegna hefir að-
sóknin verið svo lítil; en þetta dug-
ar ekki, eða hvað hugsar fólkið ?
Hvað hugsar t. d. stúlkan 15—25
ára, sem vinnur við verzlun, á sauma-
stofu eða skrifstofu, algerlega eigna-
laus, með 15—40 króna mánaðar-
kaupi (það er naumast til fæðis og
klæða)? Hvernig fer fyrir henni, ef
læknirinn einn góðan veðurdag kveð-
ur upp þann úrskurð yfir henni, að
hún, vegna blóðleysis, liðagigtar,
magaveiki eða berkla í limum eða
lungum, verði að »hœtta að vinna«
í 2 eða 3 mánuði, fara á Heilsu-
hælið 3 eða 6 mánuði eða svo?
Hún hlýtur að biðja um hjálp úr
fátækrasjóösstofnuninni, eða fara á
mis við bráðnauðsynlega læknishjálp
Um sjúkrasamlög, 1909 (Skírnir),
bls. 16, og segir svo: »Mér er
það kunnugt um tekjur sveitalækna,
að eg þykist mega fullyrða, að það,
sem þeir fá árlega fyrir verk sín og
í ferðapeninga, nemur ekki */8 kr.
á hvern fullorðinu héraðsbúa (eldri
en 15 ára)«. Á landinu eru innan
15 ára 28739, en yfir XS ára 56444
(Mannt. 1911, bls. 460.5. 12 tafla);
hlutfallið ca. 1:2, þ. e. þriðjungur
innan 15 ára. Mannfjöldi læknis-
liéraða, utan Rvk., er þessi, ár 1910:
2 héruð með 4—6 þús.
S — . — 3—4 —
4 — — 2—3 —
22 — — 1—2 —
14 — — 500—1000.
Meðaltal er 1600 íb. i héraði.
Langflest héruðin eru undir 2. þús.
Þau stærri eru kaupstaðahéruðin, en
þar er að öðru leyti öðru máli að
gegna (sbr. nefnd ritgjörð bls. 16).
Samkvæmt ofanrituðu eru yfir 15
ára:
i héraði með 2100: 1400 manns
í — — 1500:1000 —
í — — 900:600 —
og aukatekjur þá 700, 500 og 300
kr. á ári i þessum héruðum. Árs-
og annaðhvort láta sjúkdóminn lama
sig svo, andlega og líkamlega, að
hún fái þess aldrei bætur eða deyja
ella. Hvað hugsar ungi sjómaður-
inn, sem leggur frá landi og skilur
máske eftir fátæka, atvinnulausa for-
eldra og systkyn í ómegð heima,
en verður fyrir þvi slysi á skipinu,
að einhver ráin eða rakkinn eða þá
vélvindan slær hann svo, að hann
limlestist? Fatmannalögin bæta hon-
um ekki upp allan legukostnaðinn
og skylda útgerðarmannsins til að
annast hann i legunni, nær ekki
nándanæfri svo langt, að hann geti
umflúið að leita nauðhafnar í fátækra-
sjóðsstofnuninni. Hvað hugsar dag-
launamaðurinn, með unga konu,
máske ekki hraustbygða og 2 eða
3 ungbörn, ef hann skyldi verða
fyrir því eiohvern daginn, af þeim
fáu dögum sem hann fær eitthvað
að starfa, að detta á hálkunni, eða
þegar hann er að vinna »í lestinni«,
fellur eitthvað ofan á hann, svo að
hann slasast? Margra vikna, — máske
margra mánaða — algjört vinnu-
leysi, ókljúfandi veikindakostnaður,
hlýtur að biða hans I Deyja vill
hann ekki ráðalaus og deyja má
hann ekki. Hann hlýtur að neyðast
til að leita á náðir fátækrasjóðs-
stofnunarinnar og biðja um sveitar-
styrk. Að leita eftir sveitarstyrk eða
láta 'aðra menn senda út suýkjulista
sér til hjálpar, til að bæta úr bráð-
ustu nauðsyn, þykir fæstum eftir-
sóknarvert sizt þeim, sem vilja
bjálpa sér sjálfir. En hvaða ráð
eru þá til að bjarga þessu við á
annan veg? Ráð við þessu eru nú
á síðari árum fundin og á þau bent
svo oft, að þess ætti ekki að þurfa
frekar: Það eru stór og öfltig sjúkra-
samlög — heilsutryggingar-
íélögin —, em ná miklu lengra
en farmannalögin og snýkjulistarnir
og eru þúsundsinnum aðgengilegri,
eðlilegri og sjálfsagðari hjálparmeðöl
en fátækrasjóðsstofnanirnar, sem allir
góðir menn vilja reyna að umflýja í
engstu lög, en sem þó hljóta að
verða síðasti áfangastaðurinn fyrir
alla þá, sem ekki geta eða reyna að
sjá sér borgið á annan veg.
Stúlkan, sem eg tók dæmið af,
getur — ef hún vill— lagt 1 krónu
á mánuði í sjúkrasamlagssjóð og
trygt sér það með því að hún megi
•»hcetta að vinna« í 2—3 mánuði,
ef nauðsyn ber til, eða leggjast á
tekjur meiri hluta íslenzkra sveita-
lækna verða þá 1800 til 2200 kr. á
ári, samkvæmt þessu. Kaupstaða-
læknar og læknar, sem hafa sjúkra-
hús (en þeir eru fáir utan kaupstaða),
hafa meiri tekjur, en þá er að líta
á, að margir eiga mikið úti stand-
andi; borgunin er óviss, eins og líka
ráða má af orðum landlæknis í áður-
nefndri ritgjörð. Um aukatekjur
sýslumanna og presta mætti og óef-
•
að fá vitneskju.
y. Launajúlgan.
»En sérstaklega kvartar þjóðin
undan þvi, hve há öll launafúlgan
er«, segir Magn. Péturss. i ræðu
sinni, er eg mintist á í inngangin-
um, og mun hæft í því. Laun em-
bættismanna eru ár 1914, samkv.
fjárlögunum um 450 þús., en eftir-
laun um 82 þús. (en þar með er
ellistyrkur), alls um 530 þús. í nefndri
upphæð eru ekki talin minni gjöld
til ýmissa starfa, svo sem laun
hreppstjóra, póstafgreiðslumanna og
bréfhirðingamanna, vitavarða, fé er
verzlunarskóla og bændaskólum er
lagt, o. fl. þ. h., enda er það ekki
|