Ísafold - 01.09.1915, Síða 3

ISAFOLD
sé varasjóður landssjóðs ef reglu*
legar tekjur hrökkva eigi fyrir
gjöldum eða ef fyrir koma ein-
hver ófyrirsjáanleg útgjöld, sem
ávalt má gera ráð fyrir að orðið
geti á þessum tímum.
Eg skal eigi fara út í það nú
hvort alment sé heppilegt að auka
tekjur landssjóðs með útflutnings-
gjaldi. Það tel eg ekki. Enhér
er að eins um bráðabirgaráö-
stöfun að ræða, ráðstöfun sem
að eins á að gilda meðan hið
óvenjulega (abnorma) ástand, sem
nú er, helzt.
Það hafa orðið nokkuð skiftar
skoðanir í nefndinni og utan
þings um það, á hvern hátt hjálp-
að skuli við afleiðingum dýrtíð-
arinnar.
Þrjár Btefnur hafa aðallega
komið fram.
Ein er sú, sem fram kemur í frv.
þeim, sem háttv. 5. konungkjör-
inn hefir borið fram í háttv. Efri
deild. Hann vill lækka kaffl og
sykurtoll og létta af vörutolli á
kornvörum. Eg get ekki fyrir mitt
leyti fallist á þessa leið. Fyrst
er það að mér finst það eigi vera
hjálp sem nógu mikið munar um.
Þótt afnuminn væri allur kaffi-
tollur, allur sykurtollur og allur
korntollur væru það ekki nema
20—25 krónur á hvert 5 manna
heimili í landinu. Allur korntoll-
ur á landinu nemur að eins 20
þús. kr. En frv. háttv. 5. kgk.
fer miklu skemra en þetta, lækk-
un hans nemur um 15 kr. á 5
manna heimili. Auk þess er
hætt við að þessi afléttir lenti
meira í vasa kaupmannanna en í
vasa einstaklingsins. Og undir
öllum kringumstæðum mUndiþað
ekki koma að gagni nú á þess-
um vetri. Því víða um land hafa
menn þegar fengið vetrarbyrgðir
sínar af þessum vörum eða fá
um þessar mundir og hafa því
greitt tollinn þegar þessi lög
ganga í gildi.
Þetta er auðvitað lausleg áætl-
un, en væntanlega geta menn
þó af henni gert sér hugmynd
um það, hve mikið hjálpin kost-
ar. Eg skal aðeins geta þess i
þessu sambandi, að dýrtíðarhjálp-
in til lágt launaðra starfsmanna
hins opinbera, skv. frv., sem út-
býtt var í gær, mun áætluð að
að kosta h. u. b. 20 þús. kr.
Hjálp sú, sem gert er ráð fyr-
ir, er lítil á hvert heimili, minni
en eg hefði viljað. En eg hefi
eigi séð mér fært að stinga upp
á hærri hjálp vegna þess hve
aðalupphæðin verður há. Það er
samt trú mín, að hjálp þessi muni
koma hávaðanum að notum. Þó
hún nemi ekki nærri allri verð-
hækkuninni, sem orðið hefir á
nauðsynjum hvers heimilis síðan
í fyrra, þá er bæði þess að gæta,
að margir hafa fengið einhverja
lítilsháttar kauphækkun, og svo
hins, að þótt hjálpin sé ekki öll,
þá getur hún oft bjargað yfir
örðugasta hjallann.
Eg skal taka dæmi um hve
mikið af verðhækkun frá því í
fyrra má borga með um 80 kr.
Verðhækkun
á Rúgmjöli 100 kg. kr. 14.00
- Hveiti 50 — — 6.50
- Hrísgrjónum 50 — — 3.50
- Hafragrj. 50 — — 7.00
- Kartöflum 100 — — 2.00
- Hvítasykri 100 — — 13.00
- Kaffi 50 — — 2.00
- Kaffibætir 50 — — 2.00
Smjörlíki 50 — — 8.00
Fiski 100 — — 2.00
Trosfiski 50 — — 3.50
Steinolíu 100 — — 2.00
Kolum 5 skpd. — 18.00 Kr. 83.50
Þannig horflr þá málið við:
1. Allar nauðsynjar hafa á síð-
ast liðnu ári hœkkað um 40°/0 eða
meira.
1. Kaup alls almennings sem
ékki framleiðir sjálfur hefir ann-
hvort ekkert hœkkað eða þá um
lítilrœði eitt.
3. Framleiðendur hafa grætt
stórkostlega fram um tilkostnað
sinn við framleiðsluna, án nokk-
urrar sérstakrar vinnu eða fyrir-
hafnar, svo mjög, að þá munar
ékkert um að missa af dálitlu af
gróða sínum til að hjálpa hinum
til að standast dyrtíðina.
Löggjafarþingið situr á ráð-
stefnu og er þetta alt kunnugt.
Og það getur bætt úr þessu.
Hverja aðferð skuli hafa má deila
um. Aðferðin er eigi mér né öðr-
um kappsmái.
Nú vil eg spyrja:
Getum vér skilist á þessu þingi,
án þess að leysa úr þessu vanda-
máli, því langstœrsta og alvarleg-
asta sem fyrir þinginu hefir legið?
Getum vér það samvizkunnar
vegna ?
Getum vér það skyldunnar
vegna?
Getum vér það sóma þingsins
vegna ?
Getum vér það vegna velferðar
þjóðarinnar?
Mitt svar er nei við öllum
spurningum. Eg vona að svar
hins háa alþingis verði hið sama
er það tekur mál þessi til rólegr-
ar, en fijótrar yfirvegunar og
og ályktana.
Fyrsta ár
heimsstyrjaldariuuar.
Þegar heimsstyrjöldin gaus upp i
fyrra þóttust allir svo fróðir að geta
fullyrt, að hún með engu móti gæti
orðið langvinn. Sumir gizkuðu á
nokkrar vikur, en þeir sem ekki
voru það bjartsýnir, létu sér þó eigi
detta annað í hug en að lokið yrði
henni fyrir áramót — á hverja lund
sem hernaðarlukkan snerist.
En reynslan hefir orðið nokkuð
önnur, eins og kunnugt er.
í stað úrslita-stórorusta milli milj-
óna-hera styrjaldarþjóðanna, sem bú-
ist var við, hafa komið seiglings-
sennur i skotgryfjum — og gera
fram á þenna dag, einkum á vestur-
orustusvæðinu. Og manndrápið er
miklu meira en annálar herma nokkru
sinni áður í veraldarsögunni.
— Sjálfar hernaðarþjóðirnar héldu
mjög hátiðlegt ársafmæli friðslitanna
og fögnuðu unnum sigrum. Og alls-
staðar kvað við sama örugga vissan
um að vinna glæsilegan sigur að
lokum.
Sá er þó sannleikurinn, að eftir
þetta fyrst blóðbaðsár heimsstyrjald-
arinnar, virðist ókleift að segja fyrir
leikslokin.
En vist er eitt, að ef Norðurálfan
á enn um langan tima að uúa við
hina geigvænlega manndrápssennu,
sem hún nú verður undir að rísa —
þá mun lokið öndvegissæti hennar i
heiminum, og þungamiðjan að áhrif-
um og þroska afli og völdum flytj-
ast til Vesturheims.
ReykjaYÍkar-annálI.
Skemtiför fóru templarar út í Engey
snemma í þessum mánuði. Pótur
Zóphóníasson rithöf. setti samkomuna.
Sigurður Eggerz f. ráðherra hólt snjalla
ræðu fyrir Islandi. Stefán Stefánsson
alþm. i Fagraskógi talaði fyrir reglunni
og bannlögunum og Bjarni Jónsson
frá Vogi fyrir Reykjavík. Voru erindi
þeirra vel flutt. Síðan var skemt sór
með söng, leikjum og dansi og skemtu
menn sór vel fram á kvöld, Voru
þáttakeudur hinir ánægðustu með
förina.
Einn úr hópnum.
Elmskipið ísiand. A laugardag
inn var mörgum bæjarbúum, aðallaga
kaupmönnnm og blaðamönnum, boðið
að skoða hið nyja skip Sam.félagsins
I s 1 a n d. Stigu þeir á skipsfjöl kl.
10 árd. og var haldið út í flóa — og
þar sezt að morgunverði. Voru þá
haldnar margar ræður og »gleði mikil
í hölk.
Skipið er prýðilega vandað og fall-
egt, n/tízkuútbúnaður i hvívetna og
virðist óvenju traust hvar sem á það
er Iitið. Það er stærsta fólksflutninga-
skipið, sem enn hefir gengið milli ís-
lands og annara landa með fastri áætl-
un. Fyrsta farrými hefir undir 100
farþegarúm og 2. farr/mi um 60.
í öðru farr/mi er óvenju stór mat
og dvalarsalur. Framförin í öllum að-
búnaði í öðru farrymi hinna n/justu
skipa, Eimskipafólagsskipanna og nú
íslands er eigi lítill frá því, sem verið
hefir í hinum eldri skipum. Á Íslandi
veittum vór og sórstaklega athygli
vistarverum háseta. Þær eru hinar
beztu, er vér höfum sóð á skipunum
hér, að eins 2 í klefa og honum rúm-
góðum.
Skipstjóri á íslandi er góðkunn-
asti skipstjóri Sam.fól. hér við land,
J. F. Aasberg.
Skipafregn:
6 u 11 f o s s fór til útlanda á föstu-
dagskvöld. Farþegar m. a.: Ludvig
Andersen klæðskeri, E. E. Lyche kaup-
maður, Eva Blytt jungfrú, Sigfús
Blöndahl stórkaupm, Sveinn M. Sveins-
son kaupm., Tómas Jónsson kaupm.,
' Riis kaupm. og frú, Þorvaldur Benja-
mínsson framkv.stj., Sig. Guðmundsson
klæðskeri, Friðrik Bjarnason og Helgi
Guðmundsson stúdentar.
I s 1 a n d fór vestur á fjörðu síðastl.
laugardagskvöld. Farþegar: Magnús
Torfason bæjarfógeti frá ísafirði og
eunfremur Björn M. Ólsen og Tryggvi
Gunnarsson snöggva ferð vestur og
komu þeir aftur með Islandi að vest-
an 1 morguu.
Hjónaefni: Asgeir Asgeirsson cand.
theol. og jungfrú Dóra Þórhallsdóttir,
hiskups í Laufási.
Símaverkfallið í gær komst á
samkomulag mllli ráðherra og síma-
manna. Fá símamenn að meðaltali
16 % kauphækkun — jafnað niður eftir
þörfum og ástæðum frá 30% niður í 7%.
Frá alþingi
Dýrtí ð arh j álp.
Sveinn Björnsson flytur eftirfar-
andi frv. um harðindahjálp handa
landsmönnum:
1. gr. Dýrtiðarhjálp veitir lands-
sjóður heimilisframfærendum, sem
hafa siðastliðið ár haft 2000 króna
tekjur eða minna, og fá fyrirsjáan-
lega ekki hærri árstekjur á komandi
ári, 1, okt. 1915—30. sept. 1916,
ef þeir þiggja ekki af sveit.
2. gr. Dýrtíðarhjálpin skal vera
sem hér segir:
Fyrir kvongaðan mann 50 krón-
ur, og auk þess 10 krónur fyrir
hvert barn undir 15 árum, sem er
hjá foreldrunum, þó svo að upp-
hæðin fari aldrei fram úr 10% af
árstekjum, nema börnin séu fleiri
en 4. Upphæðin getur þó aldrei
farið fram úr 120 kr. til eins heim-
ilisframfæranda. Ef hvorttveggja
hjónanna hafa tekjur á árinu, skal
lageja saman tekjurnar, og eiga þau
því að eins rétt á dýrtíðarhjálp, að
tekjur beggja samtaldar séu undir
hámarki því, er umræðir i 1. gr.
Með árstekjum skal telja hvers-
konar tekjur og hlunnindi, þ. á. m.
ókeypis húsnæði, ókeypis ljós, eldi-
við, jarðarafnot o. s. frv.
í sveitum er dýrtíðarhjálpin helm-
ingi minni en í kauptúnum.
3. gr. Stjórnarráðið ákveður hve-
nær greiða skuli dýrtiðarhjálpina og
setur reglur um úthiutun hennar.
Það sker og úr ágreiningi um það,
hvoit einhverjum beri dýrtiðarhjálp,
hve há upphæðin skuli vera og öðr-
um ágreiningi, sem risa kann út af
lögum þessum, og verður þeim
ágreiningi eigi skotið til dómstól-
aiína.
4. gr. Lög þessi gilda til loka
næsta reglulegs þing; þó skulu þau
afnumin að einhverju leyti eða öllu
ef ástandið breytist áður i veruleg-
um atriðum, svo sem fyrir verð-
lækkun á útlendri vöru eða inn-
lendri fiá þvi sem nú er.
Ú tflutnin gsg j ald.
Bjargráða- eða velferðarnefndar-
mennirnir i Nd., þeir Sveinn Björns-
son, Skúli Thoroddsen og Jón Magn-
ússon flytja eftirfarandi frv.:
1. gr. Af öllu kjöti, ull, gærum,
hestum og lifandi sauðfé, er flyzt út
á skipum, sem afgreidd eru frá is-
lenzkri höfn, skal greiða f landssjóð
útflutningsgjald, sem hér segir:
1. Af hverju kgr. af kjöti 8 aura.
2. Af hverju kgr. af ull 20 —
3. Af hverri gæru ... 10 —
4. Af hverjum hesti . 10.00 —
5. Af hverri sauðkind . 3.00 —
2. gr. Af öllum fiski og fiskaf-
urðum, er útflutningsgjald skal gjalda
af samkvæmt lögum nr. 16 4. nóv.
1881, lögum nr. 10 13. aprfl 1894
og lögum nr. 8, 6. marz 1896, skal
gjalda í landssjóð fimmfalt það gjald,
sem ákveðið er í nefndum lögum,
þó skal flutningsgjald af hvers kon-
ar lýsi vera 5 aurar fyrir hvert kiló-
gramm.
3. gr. Af hverri síldartunnu (108
—120 Htra), f hverjum umbúðum
sem hún flyst, skal útflutningsgjald
vera ein króua.
4. gr. Um innheimtu gjalds þess,
er i., 2. og 3. gr. greinir, fer sam-
kvæmt lögum nr. 16, 4. nóv. 1881.
5. gr. Lög þessi öðlast gildi þeg-
ar i stað og gilda til loka næsta
reglulegs þings. Þó skal þeim afl-
létt að einhverju leyti eða öllu eða
gjaldið fært niður hlutfallslega, e '
ástandið breytist áður i verulegum
atriðum, svo sem fyrir verðlækkun
á útlendri vöru eða innlendri írí\
þvi sem nú er.
Verkfallsbannlög.
Jósef Björnsson, Magnús Péturs-
son, Karl Finnbogason og Björn
Þorláksson flytja eftirfarandi frv. um
verkfall opinberra starfsmanna:
1. gr. Hver sá, er sjálfur tekur
þátt í verkfalli, enda skyldi starfið
unnið samkvæmt embættisskyldu eða
sem sýslan í þarfir landsins, Lands-
bankans, sveitar, sýslu eða kaupstað-
ar, skal sæta sektum frá 500—5000
krónum eða fangelsi eða embættis-
eða sýslunarmissi, ef miklar saki
eru, enda liggi eigi þyngri refsing:
við samkvæmt öðrum lögum.
2. gr. Hver sá, er hvetur eða
tælir embættis- eða sýslunarmann
eða ógnar honum til sliks verkfallsr
er i 1. gr. segir, .án þess að taka
sjálfur þátt í þvi, eða veitir á annan
látt tilstyrk sinn til þess að slikt
verkfall hefjist eða haldi áfram, skal
sæta sektum frá 200—2000 kr. eða
fangelsi, ef miklar sakir eru, enda
iggi eigi þyngri refsing við sam-
cvæmt öðrum lögum.
3. gr. Embættis- eða sýslunar-
maður, sem ógnar með, að taka þátt
veikfalli sem í 1. gr. segir, skal,.
enda þótt verkfallið komi eigi til
framkvæmda, sæta sektum, alt að
2000 kr, enda liggi eigi þyngri
refsing við samkvæmt öðrum lögum.
4. gr. Sá, er ógnar embættis- eða
sýslunarmanni eða hvetur eða tælir
íann til að ógna með verkfalli, sem I
I. gr. segir, skal, enda þótt verkfallið’
komi eigi til framkvæmda, sæta
sektum, alt að 2000 krónum, enda>
iggi eigi þyngri refsing við að öðrum
ögum.
5. gr. Með mál út af brotum
gegn lögum þessum skal farið sem
sakamál.
6. gr. Lög þessi öðlast gildi
ægar í stað.
Tolla-lækkun.
Svofeldar breytingar á tolllögun-
um frá 1911 leggur Guðmundur
íjörnsson til:
1. gr. 9., 10. og 11. liður 1.
greinar orðist þannig:
9. Af óbrendu kaffi og kaffibæti.
alls konar 15 aura af hverju
kílógr.
10. Af alls konar brendu kaffi 20
aurar af hverju kilógr.
II. Af sykri og sirópi 5 aurar af
hverju kilógr.
2. gr. LÖg þessi öðlast gildi 1..
janúar 1916.
A s t æ ð u r hans fyrir flutningi
frv. eru þessar:
í dýrtiðarnefndinni eru allir á einu
máli um það, að nauðsyn beri til
að auka tekjur landsins með því að
leggja útflutningsgjald á matvöru,
sem flutt er út úr landinu. Þessar
vörur hafa stigið stórum í verði.
Þessar álögur lenda því á þeim, sem
bezt mega við þvi að borga aukin
gjöld í landssjóð.
Verðhækkunin á alls konar mat-
vöru, innlendri og útlendri nemur
til uppjaýnaðar 50% að minsta kosti.
Dýrtíðin kemur langverst niður á
þeim, sem vinna fyrir kaupi, erfiðis-
fólki og starfsmönnum.
Þess vegna virðist brýn nauðsyn
að lækka aðflutningsgjald á aðflutt-
um nauðsynjavörum, einkum mat-
vöru.
Ef þetta frumvarp yrði að lögum,.
mundi lækkunin á kaffitollinum
nema um 69000 kr. á ári og lækk-
unin á sykurtollinum um 215000
kr. á ári.
Jafnframt leyfi eg mér að bera
upp annað frumvarp um afnám korn-
tollsins. Sá afléttir mundi nema
um 20000 kr. á ári.
Tekjumissir landssjóðs yrði þá
samtals nokkuð yfir 300000 kr. á
ári. Það er dýrtíðaruppbót, sem fá-
tækt fólk munar mest um.
Hins vegar mundi útflutnings-
gjöldin, sem farið er fram á i frum-
varpi neðri deildar nema um 800000
kr. á ári og lenda aðallega á þeim,.
sem mest hafa gjaldþolið nú. Og
þar með er fenginn tekjuauki upp á
l/g miljón kr. — til að standast þau
bágindi, sem af dýrtíðinni geta hlot-